Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Leylatəpə mədəniyyəti — Eneolitin son mərhələsinə aid olub, e.ə. IV minilliyin ortalarına qədər davam edib. Bu mədəniyyətin aşkar olunması Kür-Araz mədəniyyətinin formalaşmasında Azərbaycanın iştirakını təkzib edən fikirləri alt-üst etdi. Əsas abidələri Leylatəpə, . bir təbəqəsində də bu mədəniyyətin izlərinə rast gəlinir.
Leylatəpə abidəsi
Mədəniyyətə daxil olan Leylatəpə abidəsi Ağdam rayonunda yerləşir. Bu abidənin tikililəri dördbucaqlı formadadır. Onlar çiy kərpicdən tikilərək hər iki tərəfdən suvanıb. Abidədən 12 dulus sobası aşkarlanıb və bu formada sobalara Qafqazın heç bir analoji dövr abidələrində rast gəlinmir. Aşkar edilən məmulatlar əsasən təmiz və ya bitki qatışıqlı olub kobud şəkildə istehsal olunmuşdur. Leylatəpə abidəsinin ən maraqlı tapıntıları buradan aşkar olunan 4 gil qabda dəfn olunmuş uşaq qəbirləridir.
Keçili təpəsi abidəsi
Leylatəpə mədəniyyətinə aid olan digər abidə Keçili təpəsi abidəsidir. Abidə Şəmkir rayonunun Keçili kəndindən şimalda yerləşir. Abidənin sahəsi 1 hektara yaxındır. Abidədən aşkar edilən tikililərin hamısı dördbucaqlı şəkildədir. Aşkarlanmış saxsı məmulatının içərisində ən maraqlıları daranmış naxışlı qablardır. Abidə İdeal Nərimanov tərəfindən aşkarlanıb. Keçili təpəsi abidəsindən aşkar olunan materialların xronoloji müqayiəsi, eyni zamanda burada qeydə alınan yastı oturacaqlı gil qablar bu yaşayış yerinin Eneolitin son mərhələsinə aid olduğunu sübut edir.
Böyük Kəsik abidəsi
Leylatəpə mədəniyyətinə xas olan növbəti abidə Böyük Kəsik abidəsidir. Abidə 2004-cü ildə BTC boru kəmərinin çəkilişi zamanı aparılan qazıntı işləri zamanı Ağstafa rayonu ərazisində tapılıb. Abidədə düzbucaqlı formada tikili qalıqları ilə yanaşı uşaqlara məxsus gil qablarda dəfnetmə faktlarına da rast gəlinib. Böyük Kəsik abidəsi ilk dəfə arxeoloq Nəcəf Müseyibli tərəfindən tədqiq olunub.
Leylatəpə mədəniyyətinə aid keramika nümunələri
Leylatəpə mədəniyyətinə şamil edilən Selaxan yaşayış yerində aşkar olunan keramika məmulatı bütün göstəriciləri ilə I Böyük Kəsik yaşayış yerinin və bu mədəniyyətə aid digər abidələrin keramikası ilə eyniyyət təşkil edir. Tapılan nümunələr qırmızı, qonur, az hallarda çəhrayı, tünd-boz və qara rənglidir. Tədqiqatçılar, Leylatəpə mədəniyyətinin digər abidələrində olduğu kimi, Selaxan yaşayış məskənində də aşkar edilmiş keramika məmulatını tərkibinə görə bitki qatışıqlı, təmiz tərkibli, qeyri-üzvi qatışıqlı, bitki və qeyri-üzvi qatışıqlı olmaqla dörd qrupa bölürlər. İlk iki qrup «keyfiyyətli keramika», üçüncüsü isə «kobud keramika» kateqoriyasına aid edilir. Nəcəf Müseyiblinin sözlərinə görə, keramika məmulatının əsas xüsusiyyətləri bu abidələrin və bütövlükdə Leylatəpə mədəniyyətinin bir tərəfdən Ön Asiya, digər tərəfdən isə Şimali Qafqazın Maykop mədəniyyəti ilə bağlı olduğunu sübut edir: “Saxsı qabların tipoloji olaraq ən yaxın paralelləri Şərqi Anadolu-Şimali Mesopotamiya bölgələrindəki Arslantəpə, Təpə Qavra, Tell Xəznə və digər abidələrdən məlumdur. Maykop mədəniyyətinin erkən mərhələsinə aid əksər abidələrdən belə qablar, o cümlədən üzərində “dulusçu işarələri” olan məmulatlar aşkar edilmişdir”. Son araşdırmalar Leylatəpə arxeoloji mədəniyyətinin, əvvəllər güman olunduğu kimi, Ubeyd və ya Uruk abidələri ilə bağlı olmadığını sübut edir. Leylatəpə mədəniyyətinə aid abidələrin tədqiqi bu mədəniyyətin mənşə etibarilə Uruk mədəniyyətinin Şimali Mesopotamiya və Şərqi Anadoluya yayılmasına qədərki post-ubeyd dövrü son xalkolit mədəniyyəti daşıyıcılarının həmin bölgələrdən Cənubi Qafqaza miqrasiyası nəticəsində meydana çıxdığını və Şimali Qafqazda Maykop mədəniyyətinin yaranması üçün bir mənbə olduğunu təsdiq edir.
Bu mədəniyyətə aid aşkar olunan küplər bir qayda olaraq «keyfiyyətli keramika» kateqoriyasına aiddir. Bu tip qablara aid ağız kənarları və gövdə fraqmentləri aşkar edilib. Bütün ağız kənarlarına aid hissələrdə dulus çarxında fırlanmanın izləri müşahidə olunur. Küplər qırmızı, qonur, az hallarda isə çəhrayı rənglidirlər. Ağız kənarları qıfşəkillidir. Küpələr isə əsasən iri ölçülüdür. Onların gili bitki qatışıqlıdır. Keyfiyyətli bişirilmiş bu qabların səthinə açıq-yaşıl rəngli anqob (naxış növü) çəkilmişdir. Dulus çarxında formalaşdırılmış bu küpələrin enli ağız kənarı qıfşəkilli sonluğu isə xaricdən azacıq qabarıqdır.
«Kobud keramika» kateqoriyasına aid küpələrin ağız kənarı düzdür. Onlar əsasən tünd-qonur rənglidir. Bir ədəd tünd-boz rəngli küpənin köbəli ağız kənarı fraqmenti tapılmışdır.
Xeyrələr daha çox «keyfiyyətli keramika» kateqoriyasına aiddir. Az hallarda «kobud keramika» kateqoriyasına aid xeyrələrə də rast gəlinir. Bu tip qabların ağız kənarı əsasən xaricdən qabarıqdır. Bəzən ağız kənarını daxildən zəif çıxıntı əhatələyir.
Nəcəf Müseyibli qeyd edir ki, qazıntılar zamanı hər hansı bir qabın oturacaq hissəsi aşkar edilməmişdir. Belə ki, Leylatəpə mədəniyyətinə aid digər abidələrdə olduğu kimi, Selaxan yaşayış yerindən aşkar edilmiş saxsı qablar da yuvarlaq altlıqlı olmuşlar. Bu mədəniyyətə aid yastı və ya dabanlı oturacaqlı qablara təsadüfi hallarda rast gəlinir: “Keramika məmulatı içərisində bir neçə ədəd diskşəkilli əşyaları da qeyd etmək lazımdır. Onların hamısı fraqment halında aşkar edilmişdir. Əsasən bitki qatışıqlı gildən hazırlanmış qabların divar fraqmentlərindən düzəldilmiş disklərin ortasından ikitərəfli deşik açılmışdır. Az hallarda bitki qatışığı olmayan diskşəkilli əşyalara da rast gəlinir. Onların diametri 5-6 santimetrdir. Bir ədəd diskşəkilli əşya qab fraqmentindən deyil, çiy gildən formalaşdırılmış, sonra isə bişirilmişdir”.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanın qərb bölgəsində Leylatəpə mədəniyyətinə aid çoxsaylı abidələrin aşkar olunması ilk növbədə bu mədəniyyətin Son Eneolit dövründə - e.ə. IV minilliyin I yarısında daha geniş arealda və intensiv şəkildə yayıldığını göstərir. Həm qazıntıların, həm də ilkin kəşfiyyat işlərinin aparıldığı abidələrin tapıntıları Leylatəpə mədəniyyətinin daha ətraflı araşdırılması üçün zəngin materiallar vermişdir. Müəyyən edilmişdir ki, Leylatəpə mədəniyyəti yaşayış məskənlərinin başlıca xüsusiyyətlərindən biri onların lokal qruplar halında yerləşməsidir.
Xarici keçidlər
[1][ölü keçid]
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-27.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Leylatepe medeniyyeti Eneolitin son merhelesine aid olub e e IV minilliyin ortalarina qeder davam edib Bu medeniyyetin askar olunmasi Kur Araz medeniyyetinin formalasmasinda Azerbaycanin istirakini tekzib eden fikirleri alt ust etdi Esas abideleri Leylatepe bir tebeqesinde de bu medeniyyetin izlerine rast gelinir Leylatepe abidesiMedeniyyete daxil olan Leylatepe abidesi Agdam rayonunda yerlesir Bu abidenin tikilileri dordbucaqli formadadir Onlar ciy kerpicden tikilerek her iki terefden suvanib Abideden 12 dulus sobasi askarlanib ve bu formada sobalara Qafqazin hec bir analoji dovr abidelerinde rast gelinmir Askar edilen memulatlar esasen temiz ve ya bitki qatisiqli olub kobud sekilde istehsal olunmusdur Leylatepe abidesinin en maraqli tapintilari buradan askar olunan 4 gil qabda defn olunmus usaq qebirleridir Kecili tepesi abidesiLeylatepe medeniyyetine aid olan diger abide Kecili tepesi abidesidir Abide Semkir rayonunun Kecili kendinden simalda yerlesir Abidenin sahesi 1 hektara yaxindir Abideden askar edilen tikililerin hamisi dordbucaqli sekildedir Askarlanmis saxsi memulatinin icerisinde en maraqlilari daranmis naxisli qablardir Abide Ideal Nerimanov terefinden askarlanib Kecili tepesi abidesinden askar olunan materiallarin xronoloji muqayiesi eyni zamanda burada qeyde alinan yasti oturacaqli gil qablar bu yasayis yerinin Eneolitin son merhelesine aid oldugunu subut edir Boyuk Kesik abidesiLeylatepe medeniyyetine xas olan novbeti abide Boyuk Kesik abidesidir Abide 2004 cu ilde BTC boru kemerinin cekilisi zamani aparilan qazinti isleri zamani Agstafa rayonu erazisinde tapilib Abidede duzbucaqli formada tikili qaliqlari ile yanasi usaqlara mexsus gil qablarda defnetme faktlarina da rast gelinib Boyuk Kesik abidesi ilk defe arxeoloq Necef Museyibli terefinden tedqiq olunub Leylatepe medeniyyetine aid keramika numuneleriLeylatepe medeniyyetine samil edilen Selaxan yasayis yerinde askar olunan keramika memulati butun gostericileri ile I Boyuk Kesik yasayis yerinin ve bu medeniyyete aid diger abidelerin keramikasi ile eyniyyet teskil edir Tapilan numuneler qirmizi qonur az hallarda cehrayi tund boz ve qara renglidir Tedqiqatcilar Leylatepe medeniyyetinin diger abidelerinde oldugu kimi Selaxan yasayis meskeninde de askar edilmis keramika memulatini terkibine gore bitki qatisiqli temiz terkibli qeyri uzvi qatisiqli bitki ve qeyri uzvi qatisiqli olmaqla dord qrupa bolurler Ilk iki qrup keyfiyyetli keramika ucuncusu ise kobud keramika kateqoriyasina aid edilir Necef Museyiblinin sozlerine gore keramika memulatinin esas xususiyyetleri bu abidelerin ve butovlukde Leylatepe medeniyyetinin bir terefden On Asiya diger terefden ise Simali Qafqazin Maykop medeniyyeti ile bagli oldugunu subut edir Saxsi qablarin tipoloji olaraq en yaxin paralelleri Serqi Anadolu Simali Mesopotamiya bolgelerindeki Arslantepe Tepe Qavra Tell Xezne ve diger abidelerden melumdur Maykop medeniyyetinin erken merhelesine aid ekser abidelerden bele qablar o cumleden uzerinde duluscu isareleri olan memulatlar askar edilmisdir Son arasdirmalar Leylatepe arxeoloji medeniyyetinin evveller guman olundugu kimi Ubeyd ve ya Uruk abideleri ile bagli olmadigini subut edir Leylatepe medeniyyetine aid abidelerin tedqiqi bu medeniyyetin mense etibarile Uruk medeniyyetinin Simali Mesopotamiya ve Serqi Anadoluya yayilmasina qederki post ubeyd dovru son xalkolit medeniyyeti dasiyicilarinin hemin bolgelerden Cenubi Qafqaza miqrasiyasi neticesinde meydana cixdigini ve Simali Qafqazda Maykop medeniyyetinin yaranmasi ucun bir menbe oldugunu tesdiq edir Bu medeniyyete aid askar olunan kupler bir qayda olaraq keyfiyyetli keramika kateqoriyasina aiddir Bu tip qablara aid agiz kenarlari ve govde fraqmentleri askar edilib Butun agiz kenarlarina aid hisselerde dulus carxinda firlanmanin izleri musahide olunur Kupler qirmizi qonur az hallarda ise cehrayi renglidirler Agiz kenarlari qifsekillidir Kupeler ise esasen iri olculudur Onlarin gili bitki qatisiqlidir Keyfiyyetli bisirilmis bu qablarin sethine aciq yasil rengli anqob naxis novu cekilmisdir Dulus carxinda formalasdirilmis bu kupelerin enli agiz kenari qifsekilli sonlugu ise xaricden azaciq qabariqdir Kobud keramika kateqoriyasina aid kupelerin agiz kenari duzdur Onlar esasen tund qonur renglidir Bir eded tund boz rengli kupenin kobeli agiz kenari fraqmenti tapilmisdir Xeyreler daha cox keyfiyyetli keramika kateqoriyasina aiddir Az hallarda kobud keramika kateqoriyasina aid xeyrelere de rast gelinir Bu tip qablarin agiz kenari esasen xaricden qabariqdir Bezen agiz kenarini daxilden zeif cixinti ehateleyir Necef Museyibli qeyd edir ki qazintilar zamani her hansi bir qabin oturacaq hissesi askar edilmemisdir Bele ki Leylatepe medeniyyetine aid diger abidelerde oldugu kimi Selaxan yasayis yerinden askar edilmis saxsi qablar da yuvarlaq altliqli olmuslar Bu medeniyyete aid yasti ve ya dabanli oturacaqli qablara tesadufi hallarda rast gelinir Keramika memulati icerisinde bir nece eded disksekilli esyalari da qeyd etmek lazimdir Onlarin hamisi fraqment halinda askar edilmisdir Esasen bitki qatisiqli gilden hazirlanmis qablarin divar fraqmentlerinden duzeldilmis disklerin ortasindan ikiterefli desik acilmisdir Az hallarda bitki qatisigi olmayan disksekilli esyalara da rast gelinir Onlarin diametri 5 6 santimetrdir Bir eded disksekilli esya qab fraqmentinden deyil ciy gilden formalasdirilmis sonra ise bisirilmisdir Umumiyyetle Azerbaycanin qerb bolgesinde Leylatepe medeniyyetine aid coxsayli abidelerin askar olunmasi ilk novbede bu medeniyyetin Son Eneolit dovrunde e e IV minilliyin I yarisinda daha genis arealda ve intensiv sekilde yayildigini gosterir Hem qazintilarin hem de ilkin kesfiyyat islerinin aparildigi abidelerin tapintilari Leylatepe medeniyyetinin daha etrafli arasdirilmasi ucun zengin materiallar vermisdir Mueyyen edilmisdir ki Leylatepe medeniyyeti yasayis meskenlerinin baslica xususiyyetlerinden biri onlarin lokal qruplar halinda yerlesmesidir Xarici kecidler 1 olu kecid Istinadlar Arxivlenmis suret 2021 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 27