Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ləkistan hadisəsi — Osmanlı tərəfindən dəstəklənənkürd tayfalarının Simko Şəqaqi üsyanı zamanı Qərbi Azərbaycan ostanının Ləkistan regionuna Simko Şəqaqinin başçılıq etdiyi hücum və orada törədilən qətliamlar. Kürd qüvvələrinin qələbəsindən sonra 3,500 azərbaycanlı həlak olmuşdur. Onlardan 2,000 nəfərinin döyüşlər zamanı, 1,500 nəfərinin isə soyuq havadan qaçmaq istəyərkən həlak olduğu bildirilmişdir.
| Ləkistan hadisəsi | |||
|---|---|---|---|
| Simko Şəqaqi üsyanı | |||
| Tarix | dekabr 1919 | ||
| Yeri | Qərbi Azərbaycan ostanı | ||
| Nəticəsi | kürdlərin qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Zəmin
Birinci Dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra şəqaqi kürd tayfasının başçısı olan Simko Şəqaqi Kürdüstanın müstəqilliyi tələbi ilə etnik aysor və azərbaycanlı vətəndaşlara, habelə İran hakimiyyətinə qarşı hücumlara rəhbərlik etməyə başlamışdı. 1918-ci ildə Urmiya gölünün qərbində bir çox kürd öz hakimiyyətini qurmağa başlayan Simkonun tərəfinə keçmişdir. Simko kürd ordusunu sürətlə böyütmüş və gücünü artırmışdır. İran ordusu Simkoya sadiq kürdlərin qarşısını ala bilməmişdi və bundan sonra Simko Qərbi Azərbaycan ostanında çoxlu əraziləri, 1922-ci ilə qədər isə hətta Banə və Sərdəşt də daxil olmaqla böyük şəhərləri ələ keçirmişdir.
Qərbi Azərbaycan ostanının çoxmillətli hissələri, xüsusən də Salmas, Urmiya və Xoy şəhərləri təhlükəli altında idi. Kürdlərin mümkün hücumundan getdikcə daha çox narahat olan azərbaycanlılardan və aysorlardan Tehrana yardım üçün teleqramlar ünvanlanırdı. Daha sonra Simko Şəqaqi tamamilə etnik azərbaycanlıların yaşadığı Ləkistana, yəni Sultan Əhməd və Qaraqışlağa planlı hücuma başlamışdır. Ləkistan Salmas yaxınlığındadır və sakinləri ya maldar, əkinçi və ya rəis idilər.
Hücum
1919-cu ilin dekabrında Simko Ləkistana hücum etmək üçün qüvvələr hazırlamışdır. Ləkistan əhalisi bunu eşidib döyüşə hazırlaşmışdır. Onlar biri Sultan Əhməd, digəri Qaraqışlaq olmaqla iki yerdə doqquz kənddən toplanmışdılar. Özləri ilə ailələrini də gətirmişdilər. 8,700 yerli sakin burada idi, baxmayaraq ki, 340-dan çoxunun silahı yox idi. Azərbaycanlıların başçıları Məsud Divan və onun qardaşı Sadiq xan idi. Teymur Yavur Həbşi, Hacırza Qaraqışlaği və Kərbəlayi İbrahim Xan Qəzəlcə də burada idilər. Döyüş başlamazdan əvvəl Quşçudan olan azərbaycanlı sərkərdə Kazım xan əlli döyüşçüsü ilə Ləkistana gəlmişdir.
Simkonun 4,000-ə yaxın kürd əsgəri var idi. 19 dekabrda kürdlər Sultan Əhmədin ətrafına çataraq döyüşə başladılar. Hər tərəfdən şəhərə daxil olan kürdlər tərəfindən sıxışdırılan azərbaycanlılar iki saat müqavimət göstərmişdi, lakin kürdlər nəticədə qarət və qətliamlara başladılar. Ərazidən qaçmağa çalışan mülki şəxslər Qaraqışlağa çatmış, bəziləri isə ora çatmamış öldürülmüşdür. Simko işğalı dayandırmaq üçün 5,000 tümən və 15.000 güllə istəmişdir, lakin tələbləri yerinə yetirilməmişdir.
Sultan Əhmədi ələ keçirdikdən sonra Simko Qaraqışlaq üzərinə hücuma keçmişdir. Məsud Divan, qardaşları Sadiq xan və İbrahim xan Qaraqışlağın müdafiəsinə başçılıq etmiş və on bir saat müqavimət göstərə bilmişdilər. Qaraqışlaqdakı döyüş Sultan Əhməddəki döyüşdən qat-qat qanlı olmuş və Məsud Divan öldürülmüşdür, Qaraqışlaq işğal edilmişdir. Qaraqışlaq əhalisi qaçqın düşmüş, kənddə qalanlar isə əsir düşmüşdür. Qaçqınları çoxu soyuqdan öldü, sağ qalanlar isə 2 gündən sonra Şərəfxanaya çatmışdılar.
Ləkistandan sağ çıxanların Təbrizə göndərdikləri teleqramda 3,500 azərbaycanlının həlak olduğunu qeyd edilmişdir. Onlardan 2,000 nəfərinin döyüşlər zamanı, 1,500 nəfərinin isə soyuq havadan qaçmaq istəyərkən həlak olduğu bildirilmişdir. Bu itkilər xalqın İran hökumətini tənqid etdiyi Təbrizdə güclü sarsıntı yaratmışdı. Onlar Ləkistan hadisəsini kürd üsyançılarının İrana sızdığı və az qala Təbrizə çatdığı, lakin şiə azərbaycanlıların sünni kürdlərə təslim olmaqdan imtina etməsi səbəbindən uğursuzluğa düçar olan Şeyx Übeydulla üsyanı ilə müqayisə etmişdilər. İran Ordusu daha sonra Ləkistana qoşun yeritmiş və onu geri almışdır. Ləkistan hadisələri zamanı və ondan sonra yaxın yaşayış məntəqələrində azərbaycanlılar və aysorlar kürdlərlə toqquşdular. Simko yenidən hücuma başlamış, lakin İranla razılaşdıqdan sonra hücumlarını dayandırmışdır. Onun qoşunları bu zaman azərbaycanlı və aysorların yaşadığı kəndləri talan etməyə davam etmişdilər. Dərhal sonra Simko Urmiyaya hücuma rəhbərlik etmiş və burada başqa bir döyüş başlamışdır.
İstinadlar
- . Chapter 5: A Kurdish warlord on the Turkish-Persian frontier in the early Twentieth century: Isma'il Aqa Simko // (redaktor). Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers. Library of modern Middle East studies, 43. London; New York: . 2006. 18–21. ISBN . OCLC 56455579.
- Allen, William Edward David; Muratoff, Paul. Caucasian battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian border, 1828-1921. Cambridge: Cambridge University Press. 1953. 296. OCLC 1102813.
- W. G. Elphinston, The Kurdish Question, International Affairs, Vol.22, No.1, pp. 91-103, 1946. p. 97
- F. Koohi-Kamali, "Nationalism in Iranian Kurdistan" in The Kurds: A Contemporary Overview, ed. P.G. Kreyenbroek, and S. Sperl, 252 pp., Routledge, 1992, ISBN pp. 175, 176
- کسروی، احمد، «تاریخ هیجده ساله آذربایجان: بازمانده تاریخ مشروطه ایران»، ص 851.
- انزلی، حسن، «اورمیه در گذر زمان»، ص 234.
- کسروی، احمد، «تاریخ هیجده ساله آذربایجان: بازمانده تاریخ مشروطه ایران»، صص 829 - 832.
- کسروی، احمد، «تاریخ هیجده ساله آذربایجان: بازمانده تاریخ مشروطه ایران»، صص 851 - 852.
- کسروی، احمد، «تاریخ هیجده ساله آذربایجان: بازمانده تاریخ مشروطه ایران»، ص 852.
- کسروی، احمد، «تاریخ هیجده ساله آذربایجان: بازمانده تاریخ مشروطه ایران»، صص 852 - 857.
- Behrendt, Günter (1993), pp.222–223
- (1981-01-01). Les Kurdes et le Kurdistan (in French). La Découverte (réédition numérique FeniXX). pp. 50–52. .
- تاریخ مشروطه ایران (کتاب), تاریخ مشروطهٔ ایران, احمد کسروی تبریزی, انتشارات امیرکبیر, صفحه ۴۲۵
- کسروی، احمد، «تاریخ هیجده ساله آذربایجان: بازمانده تاریخ مشروطه ایران»، ص 831.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lekistan hadisesi Osmanli terefinden desteklenenkurd tayfalarinin Simko Seqaqi usyani zamani Qerbi Azerbaycan ostaninin Lekistan regionuna Simko Seqaqinin basciliq etdiyi hucum ve orada toredilen qetliamlar Kurd quvvelerinin qelebesinden sonra 3 500 azerbaycanli helak olmusdur Onlardan 2 000 neferinin doyusler zamani 1 500 neferinin ise soyuq havadan qacmaq isteyerken helak oldugu bildirilmisdir Lekistan hadisesiSimko Seqaqi usyaniTarix dekabr 1919Yeri Qerbi Azerbaycan ostaniNeticesi kurdlerin qelebesiMunaqise tereflerikurd usyancilar Osmanli imperiyasi Iran azerbaycanlilari aysorlar Qacar dovletiKomandan lar Simko Seqaqi Mesud Divan Sadiq XanTereflerin quvvesitexminen 4 000 8 000 den coxItkilernamelum 3 500ZeminBirinci Dunya muharibesi basa catdiqdan sonra seqaqi kurd tayfasinin bascisi olan Simko Seqaqi Kurdustanin musteqilliyi telebi ile etnik aysor ve azerbaycanli vetendaslara habele Iran hakimiyyetine qarsi hucumlara rehberlik etmeye baslamisdi 1918 ci ilde Urmiya golunun qerbinde bir cox kurd oz hakimiyyetini qurmaga baslayan Simkonun terefine kecmisdir Simko kurd ordusunu suretle boyutmus ve gucunu artirmisdir Iran ordusu Simkoya sadiq kurdlerin qarsisini ala bilmemisdi ve bundan sonra Simko Qerbi Azerbaycan ostaninda coxlu erazileri 1922 ci ile qeder ise hetta Bane ve Serdest de daxil olmaqla boyuk seherleri ele kecirmisdir Qerbi Azerbaycan ostaninin coxmilletli hisseleri xususen de Salmas Urmiya ve Xoy seherleri tehlukeli altinda idi Kurdlerin mumkun hucumundan getdikce daha cox narahat olan azerbaycanlilardan ve aysorlardan Tehrana yardim ucun teleqramlar unvanlanirdi Daha sonra Simko Seqaqi tamamile etnik azerbaycanlilarin yasadigi Lekistana yeni Sultan Ehmed ve Qaraqislaga planli hucuma baslamisdir Lekistan Salmas yaxinligindadir ve sakinleri ya maldar ekinci ve ya reis idiler Hucum1919 cu ilin dekabrinda Simko Lekistana hucum etmek ucun quvveler hazirlamisdir Lekistan ehalisi bunu esidib doyuse hazirlasmisdir Onlar biri Sultan Ehmed digeri Qaraqislaq olmaqla iki yerde doqquz kendden toplanmisdilar Ozleri ile ailelerini de getirmisdiler 8 700 yerli sakin burada idi baxmayaraq ki 340 dan coxunun silahi yox idi Azerbaycanlilarin bascilari Mesud Divan ve onun qardasi Sadiq xan idi Teymur Yavur Hebsi Hacirza Qaraqislagi ve Kerbelayi Ibrahim Xan Qezelce de burada idiler Doyus baslamazdan evvel Quscudan olan azerbaycanli serkerde Kazim xan elli doyuscusu ile Lekistana gelmisdir Simkonun 4 000 e yaxin kurd esgeri var idi 19 dekabrda kurdler Sultan Ehmedin etrafina cataraq doyuse basladilar Her terefden sehere daxil olan kurdler terefinden sixisdirilan azerbaycanlilar iki saat muqavimet gostermisdi lakin kurdler neticede qaret ve qetliamlara basladilar Eraziden qacmaga calisan mulki sexsler Qaraqislaga catmis bezileri ise ora catmamis oldurulmusdur Simko isgali dayandirmaq ucun 5 000 tumen ve 15 000 gulle istemisdir lakin telebleri yerine yetirilmemisdir Sultan Ehmedi ele kecirdikden sonra Simko Qaraqislaq uzerine hucuma kecmisdir Mesud Divan qardaslari Sadiq xan ve Ibrahim xan Qaraqislagin mudafiesine basciliq etmis ve on bir saat muqavimet gostere bilmisdiler Qaraqislaqdaki doyus Sultan Ehmeddeki doyusden qat qat qanli olmus ve Mesud Divan oldurulmusdur Qaraqislaq isgal edilmisdir Qaraqislaq ehalisi qacqin dusmus kendde qalanlar ise esir dusmusdur Qacqinlari coxu soyuqdan oldu sag qalanlar ise 2 gunden sonra Serefxanaya catmisdilar Lekistandan sag cixanlarin Tebrize gonderdikleri teleqramda 3 500 azerbaycanlinin helak oldugunu qeyd edilmisdir Onlardan 2 000 neferinin doyusler zamani 1 500 neferinin ise soyuq havadan qacmaq isteyerken helak oldugu bildirilmisdir Bu itkiler xalqin Iran hokumetini tenqid etdiyi Tebrizde guclu sarsinti yaratmisdi Onlar Lekistan hadisesini kurd usyancilarinin Irana sizdigi ve az qala Tebrize catdigi lakin sie azerbaycanlilarin sunni kurdlere teslim olmaqdan imtina etmesi sebebinden ugursuzluga ducar olan Seyx Ubeydulla usyani ile muqayise etmisdiler Iran Ordusu daha sonra Lekistana qosun yeritmis ve onu geri almisdir Lekistan hadiseleri zamani ve ondan sonra yaxin yasayis menteqelerinde azerbaycanlilar ve aysorlar kurdlerle toqqusdular Simko yeniden hucuma baslamis lakin Iranla razilasdiqdan sonra hucumlarini dayandirmisdir Onun qosunlari bu zaman azerbaycanli ve aysorlarin yasadigi kendleri talan etmeye davam etmisdiler Derhal sonra Simko Urmiyaya hucuma rehberlik etmis ve burada basqa bir doyus baslamisdir Istinadlar Chapter 5 A Kurdish warlord on the Turkish Persian frontier in the early Twentieth century Isma il Aqa Simko redaktor Iran and the First World War Battleground of the Great Powers Library of modern Middle East studies 43 London New York 2006 18 21 ISBN 9781860649646 OCLC 56455579 Allen William Edward David Muratoff Paul Caucasian battlefields A History of the Wars on the Turco Caucasian border 1828 1921 Cambridge Cambridge University Press 1953 296 OCLC 1102813 W G Elphinston The Kurdish Question International Affairs Vol 22 No 1 pp 91 103 1946 p 97 F Koohi Kamali Nationalism in Iranian Kurdistan in The Kurds A Contemporary Overview ed P G Kreyenbroek and S Sperl 252 pp Routledge 1992 ISBN 0 415 07265 4 pp 175 176 کسروی احمد تاریخ هیجده ساله آذربایجان بازمانده تاریخ مشروطه ایران ص 851 انزلی حسن اورمیه در گذر زمان ص 234 کسروی احمد تاریخ هیجده ساله آذربایجان بازمانده تاریخ مشروطه ایران صص 829 832 کسروی احمد تاریخ هیجده ساله آذربایجان بازمانده تاریخ مشروطه ایران صص 851 852 کسروی احمد تاریخ هیجده ساله آذربایجان بازمانده تاریخ مشروطه ایران ص 852 کسروی احمد تاریخ هیجده ساله آذربایجان بازمانده تاریخ مشروطه ایران صص 852 857 Behrendt Gunter 1993 pp 222 223 1981 01 01 Les Kurdes et le Kurdistan in French La Decouverte reedition numerique FeniXX pp 50 52 2707110132 تاریخ مشروطه ایران کتاب تاریخ مشروطه ایران احمد کسروی تبریزی انتشارات امیرکبیر صفحه ۴۲۵ کسروی احمد تاریخ هیجده ساله آذربایجان بازمانده تاریخ مشروطه ایران ص 831