Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Köhnəqala, Yezidabad qalası və ya Naxçıvanqala— Naxçıvan şəhərinin cənubunda yerləşən erkən orta əsrlərə aid qala. Bu qala eyni zamanda orta əsrlər Naxçıvan şəhərinin Narınqala hissəsi kimi də bilinməkdədir. Qalanın sonuncu Sasani hökmdarı III Yezdəgird (632 – 651/52-ci illər) tərəfindən inşa edildiyi ehtimal olunur. Hazırda Naxçıvanın qədim tarixi-mədəni irsinin mühafizəsini təmin etmək məqsədilə Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksi kimi fəaliyyət göstərir.
| Yezidabad qalası | |
|---|---|
 Qalanın Böyükqala hissəsinin bürc qalığı | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Naxçıvan |
| Yerləşir | Naxçıvan |
| Aidiyyatı | Sasanilər dövləti Naxçıvan xanlığı |
| İstinad nöm. | 395 |
| Kateqoriya | Qala |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Qalanın tikilmə tarixi dəqiq məlum deyil. 1957–1959-cu illərdə qalanın ərazisində aparılan tədqiqatlar zamanı zəngin arxeoloji materiallar, xüsusilə, saxsı qab fraqmentləri, daş gürzülər aşkar olunmuşdur. Arxeoloji tədqiqatlardan belə daş gürzlərin Tunc dövründə (е.ə. III–II minilliklər) duz mədənlərində istifadə olunduğu məlumdur. Sasanilər hökmdarı III Yezdəgird (632–51/52) tərəfindən inşa olunduğu ehtimal olunur.
Türk səyyahı Övliya Çələbinin verdiyi məlumata görə, monqollar qalanı dağıtmışlar.
Həmin qalanı sonralar Naxçıvanda olmuş Jan Şarden və Frehanq da xatırladırlar. Qala XVIII əsrədək fəaliyyətdə olmuşdur.
Bərpası
2010-cu ildə Naxçıvanqalanın bərpasına başlanmış, tarixi ərazidə yenidənqurma işləri aparılaraq, qalanın əvvəlki görkəmi özünə qaytarılmışdır. Belə ki, bu ərazi ətrafında və daxilində geniş abadlıq-quruculuq işləri aparılmış, işıqlandırma sistemi quraşdırılmış və yaşıllıq zolaqları salınmışdır.
Tədqiqi
Naxçıvan şəhərinin 1827-ci il planında bu qala sxematik qeyd olunmuşdur. Plana əsasən qala iki hissədən – kiçik qala (Narınqala) və böyük qaladan ibarətdir.
Böyükqala
Böyükqala Narınqalaya nisbətən daha çox dağıntıya məruz qalmışdır. Böyükqalanın düzbucaqlı formada (185x400 m) olan ərazisi 74000 m²-dir.
Narınqalaya nisbətən sonralar inşa və ya bərpa edildiyi güman edilən bu qalanın salamat qalmış, döyməgil və çınqıl qatışığından hörülmüş divarları, kvadrat formalı (19х19х5 sm) çəhrayı və sarı rəngdə bişmiş kərpicdən tikilmiş bina qalıqları tikilinin orta əsrlərə aid olduğunu sübut edir.
Böyükqala yerləşdiyi təpənin relyefinə uyğun olaraq şimal-şərq və şimal-qərb tərəfdən nisbətən düz, cənub tərəfdən isə ziq-zaq şəklində inşa edilmişdir. Ziqzaqların çöl tərəfə çıxan kəsişmələri diametri 5,7 m-dən 9 m.-dək dəyişən konusvari bürclərlə tamamlanmışdır.
Böyükqalanın salamat qalmış divarlarının eni 1 m., hündürlüyü isə bəzi yerlərdə 5 m.-ə çatır. Qalanın kvadrat formada (150x150 m) olan Narınqala hissəsində hazırda binaların izləri qalmaqdadır. Nuhun son dövrlərdə bərpa edilmiş türbəsi də Köhnəqala ərazisindədir. Azərbaycan rəssamı Bəhruz Kəngərli Nuh peyğəmbərin Köhnəqaladakı qəbrinin yağlı boy ilə rəsmini çəkmişdir ki, həmin əsər də Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyində sərgilənməkdədir.
Narınqala
çaydaşı əlavə etməklə döyməgildən hörülmüş divarlarının salamat qalmış hissələrinin qalınlığı 3,5 m-dən 4 m.-ə çatır. Narınqala diametri, əsasən, 10 m olan dairəvi qüllələrə malikdir. Güman edildiyinə görə, Narınqalanın darvazası onun qərb küncündəki qüllə ilə yanaşı olmuşdur.
Narınqalanı əhatə edən divarlar qalanın qərb hissəsində salamat qalmışdır. Şimal-şərq səmtindəki əksər hallarda yuxarıya doğru getdikcə nazilən dairəvi qüllələr qismən salamat halda dövrümüzədək gəlib çatmışdır.
Gizli yollar və saxlanclar
Narınqalanın cənub-qərbdə 300 nəfərin gizlənə biləcəyi yeraltı sığınacaq — mağara var. Onun havalandırılması və işıqlandırılması üçün yuxarıdan oyuq açılmışdır. Mağaradan qalanın şərqinə tərəf gedən gizli yol, Naxçıvançaya çıxır. altından keçən kəhrizin iki quyusu qalanın içərisində yerləşir. Quyulardan biri mağaranın içərisindədir.
Qalanın özünəməxsus səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri də qalanın Böyükqala və əsas Narınqala hissələri arasında eni 22,5 m olan dar dəhliz formasında həll edilmiş çıxış yolunun – "tələ"nin təşkilindən ibarətdir. Öz qeyri-adiliyi ilə qalanın xeyli dağıdılmasına baxmayaraq, salamat qalmış qala divarlarının və bürclərinin hissələri diqqəti cəlb edir.
- Yezidabad qalası
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Memarlıq xüsusiyyətləri
Tarixi araşdırmalar göstərir ki, Naxçıvanqala heç də yalnız müdafiə məqsədi daşımamışdır. Bu qala, eyni zamanda, burada formalaşmış ilkin şəhər mədəniyyətinin ayrılmaz elementinə çevrilmişdir. İlk orta əsrlərə aid mənbələrdə tarixçilər Naxçıvan şəhərini ətrafı möhkəmləndirilmiş qala kimi xarakterizə edirlər. Naxçıvan şəhərinin 1827-ci ilə aid planında Naxçıvanqalanın sxematik təsviri də verilmişdir. Plana əsasən, qala iki hissədən – kiçik qala, yəni Narınqala və Böyük qaladan ibarət olmuşdur. Xalq Narınqalanın qalıqlarını günümüzədək qoruyub saxlaya bilmişdir.
Daş qatışığı olan möhrədən tikilən qala divarları yarımdairəvi bürclərlə möhkəmləndirilmişdir. Yaşayış binaları, əsasən, qala divarları boyunca salınmış, onların damından döyüşçülərin və qala keşikçilərinin hərəkət etməsi üçün istifadə olunmuşdur. XX əsrin ortalarında Naxçıvanqalada aparılan tədqiqatlar zamanı zəngin arxeoloji materiallar — saxsı qablar və Tunc dövründə duz mədənlərində əmək aləti kimi istifadə olunmuş daş gürzlər aşkar edilmişdir. Bu hadisə sənətkarlığın inkişaf etdiyi və şəhər mədəniyyətinin formalaşdığı tarixi-etnoqrafik ərazilərdən biri kimi Naxçıvanqalanın əhəmiyyətini daha da artırır.
Qalanın xüsusiyyətlərindən biri də onun altından kəhrizlərin keçməsidir. Bu fakt həm dinc, həm də mühasirə və müharibə dövrlərində qala sakinlərinin su ilə təminatına və ərzaq məhsullarının saxlanmasına şərait yaratmışdır.
Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksi
Naxçıvanın qədim tarixi-mədəni irsinin mühafizəsini təmin etmək məqsədilə 5 iyun 2013-cü ildə burada "Naxçıvanqala" Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksinin yaradılması barədə qərar qəbul edilmişdir.
Kompleksin muzeyində Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində aşkarlanan tarixi əşyalar xronoloji ardıcıllıqla düzülmüşdür. Eramızdan əvvəl V minilliyə aid təsərrüfat küpü, eramızdan əvvəl V–III minilliyə aid müxtəlif məişət əşyaları, Son Tunc və Erkən Dəmir dövrünə aid keramika məmulatları, mis alətlər, qəbirüstü abidələr, silahlar, zirehli geyim hissələri muzeyin qiymətli eksponatlarındandır. Burada, həmçinin xalça və XIX əsrə aid milli geyimlər də nümayiş olunur.
Mağara
2010-cu illərdə Kompleksdəki mağarada da bərpa işləri aparılmışdır. Bir neçə istiqamətə, o cümlədən Naxçıvançaya çıxışı olan mağaradan sakinlər hərbi hücumlar və mühasirələri yarmaq üçün istifadə etmişlər.
İstinadlar
- AMEA, Naxçıvan Abidələri Ensiklopediyası, Bakı, 2008
- "Naxçıvanqala" Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksinin yaradılması haqqında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 05 iyun 2013-cü il tarixli, 135–04/S nömrəli Sərəncamı 2022-01-31 at the Wayback Machine. alimeclis.az (az.)
- İlham Əliyev yeni yaradılan "Naxçıvanqala" Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksi ilə tanış olmuşdur. 2023-08-04 at the Wayback Machine president.gov.az, 7. aprel 2014. (az.)
- "Köhnəqala". 2020-10-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-08-15.
Xarici keçidlər
- Naxçıvan abidələri (9-cu hissə) 2012-05-18 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kohneqala Yezidabad qalasi ve ya Naxcivanqala Naxcivan seherinin cenubunda yerlesen erken orta esrlere aid qala Bu qala eyni zamanda orta esrler Naxcivan seherinin Narinqala hissesi kimi de bilinmekdedir Qalanin sonuncu Sasani hokmdari III Yezdegird 632 651 52 ci iller terefinden insa edildiyi ehtimal olunur Hazirda Naxcivanin qedim tarixi medeni irsinin muhafizesini temin etmek meqsedile Tarix Memarliq Muzey Kompleksi kimi fealiyyet gosterir Yezidabad qalasiQalanin Boyukqala hissesinin burc qaligi39 11 43 sm e 45 24 50 s u Olke AzerbaycanSeher NaxcivanYerlesir NaxcivanAidiyyati Sasaniler dovleti Naxcivan xanligiAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 395KateqoriyaQalaEhemiyyetiOlke ehemiyyetliYezidabad qalasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiQala Sasani hokmdari III Yezdegirdin hakimiyyeti dovrunde insa edilmisdir Qalanin tikilme tarixi deqiq melum deyil 1957 1959 cu illerde qalanin erazisinde aparilan tedqiqatlar zamani zengin arxeoloji materiallar xususile saxsi qab fraqmentleri das gurzuler askar olunmusdur Arxeoloji tedqiqatlardan bele das gurzlerin Tunc dovrunde e e III II minillikler duz medenlerinde istifade olundugu melumdur Sasaniler hokmdari III Yezdegird 632 51 52 terefinden insa olundugu ehtimal olunur Turk seyyahi Ovliya Celebinin verdiyi melumata gore monqollar qalani dagitmislar Hemin qalani sonralar Naxcivanda olmus Jan Sarden ve Frehanq da xatirladirlar Qala XVIII esredek fealiyyetde olmusdur Berpasi 2010 cu ilde Naxcivanqalanin berpasina baslanmis tarixi erazide yenidenqurma isleri aparilaraq qalanin evvelki gorkemi ozune qaytarilmisdir Bele ki bu erazi etrafinda ve daxilinde genis abadliq quruculuq isleri aparilmis isiqlandirma sistemi qurasdirilmis ve yasilliq zolaqlari salinmisdir TedqiqiNaxcivan seherinin 1827 ci il planinda bu qala sxematik qeyd olunmusdur Plana esasen qala iki hisseden kicik qala Narinqala ve boyuk qaladan ibaretdir Boyukqala Boyukqala Narinqalaya nisbeten daha cox dagintiya meruz qalmisdir Boyukqalanin duzbucaqli formada 185x400 m olan erazisi 74000 m dir Narinqalaya nisbeten sonralar insa ve ya berpa edildiyi guman edilen bu qalanin salamat qalmis doymegil ve cinqil qatisigindan horulmus divarlari kvadrat formali 19h19h5 sm cehrayi ve sari rengde bismis kerpicden tikilmis bina qaliqlari tikilinin orta esrlere aid oldugunu subut edir Boyukqala yerlesdiyi tepenin relyefine uygun olaraq simal serq ve simal qerb terefden nisbeten duz cenub terefden ise ziq zaq seklinde insa edilmisdir Ziqzaqlarin col terefe cixan kesismeleri diametri 5 7 m den 9 m dek deyisen konusvari burclerle tamamlanmisdir Boyukqalanin salamat qalmis divarlarinin eni 1 m hundurluyu ise bezi yerlerde 5 m e catir Qalanin kvadrat formada 150x150 m olan Narinqala hissesinde hazirda binalarin izleri qalmaqdadir Nuhun son dovrlerde berpa edilmis turbesi de Kohneqala erazisindedir Azerbaycan ressami Behruz Kengerli Nuh peygemberin Kohneqaladaki qebrinin yagli boy ile resmini cekmisdir ki hemin eser de Naxcivan Dovlet Tarix Muzeyinde sergilenmekdedir Narinqala caydasi elave etmekle doymegilden horulmus divarlarinin salamat qalmis hisselerinin qalinligi 3 5 m den 4 m e catir Narinqala diametri esasen 10 m olan dairevi qullelere malikdir Guman edildiyine gore Narinqalanin darvazasi onun qerb kuncundeki qulle ile yanasi olmusdur Narinqalani ehate eden divarlar qalanin qerb hissesinde salamat qalmisdir Simal serq semtindeki ekser hallarda yuxariya dogru getdikce nazilen dairevi qulleler qismen salamat halda dovrumuzedek gelib catmisdir Gizli yollar ve saxlanclar Narinqalanin cenub qerbde 300 neferin gizlene bileceyi yeralti siginacaq magara var Onun havalandirilmasi ve isiqlandirilmasi ucun yuxaridan oyuq acilmisdir Magaradan qalanin serqine teref geden gizli yol Naxcivancaya cixir altindan kecen kehrizin iki quyusu qalanin icerisinde yerlesir Quyulardan biri magaranin icerisindedir Qalanin ozunemexsus seciyyevi xususiyyetlerinden biri de qalanin Boyukqala ve esas Narinqala hisseleri arasinda eni 22 5 m olan dar dehliz formasinda hell edilmis cixis yolunun tele nin teskilinden ibaretdir Oz qeyri adiliyi ile qalanin xeyli dagidilmasina baxmayaraq salamat qalmis qala divarlarinin ve burclerinin hisseleri diqqeti celb edir Yezidabad qalasiMemarliq xususiyyetleriTarixi arasdirmalar gosterir ki Naxcivanqala hec de yalniz mudafie meqsedi dasimamisdir Bu qala eyni zamanda burada formalasmis ilkin seher medeniyyetinin ayrilmaz elementine cevrilmisdir Ilk orta esrlere aid menbelerde tarixciler Naxcivan seherini etrafi mohkemlendirilmis qala kimi xarakterize edirler Naxcivan seherinin 1827 ci ile aid planinda Naxcivanqalanin sxematik tesviri de verilmisdir Plana esasen qala iki hisseden kicik qala yeni Narinqala ve Boyuk qaladan ibaret olmusdur Xalq Narinqalanin qaliqlarini gunumuzedek qoruyub saxlaya bilmisdir Das qatisigi olan mohreden tikilen qala divarlari yarimdairevi burclerle mohkemlendirilmisdir Yasayis binalari esasen qala divarlari boyunca salinmis onlarin damindan doyusculerin ve qala kesikcilerinin hereket etmesi ucun istifade olunmusdur XX esrin ortalarinda Naxcivanqalada aparilan tedqiqatlar zamani zengin arxeoloji materiallar saxsi qablar ve Tunc dovrunde duz medenlerinde emek aleti kimi istifade olunmus das gurzler askar edilmisdir Bu hadise senetkarligin inkisaf etdiyi ve seher medeniyyetinin formalasdigi tarixi etnoqrafik erazilerden biri kimi Naxcivanqalanin ehemiyyetini daha da artirir Qalanin xususiyyetlerinden biri de onun altindan kehrizlerin kecmesidir Bu fakt hem dinc hem de muhasire ve muharibe dovrlerinde qala sakinlerinin su ile teminatina ve erzaq mehsullarinin saxlanmasina serait yaratmisdir Tarix Memarliq Muzey KompleksiNaxcivanin qedim tarixi medeni irsinin muhafizesini temin etmek meqsedile 5 iyun 2013 cu ilde burada Naxcivanqala Tarix Memarliq Muzey Kompleksinin yaradilmasi barede qerar qebul edilmisdir Kompleksin muzeyinde Naxcivan Muxtar Respublikasinin erazisinde askarlanan tarixi esyalar xronoloji ardicilliqla duzulmusdur Eramizdan evvel V minilliye aid teserrufat kupu eramizdan evvel V III minilliye aid muxtelif meiset esyalari Son Tunc ve Erken Demir dovrune aid keramika memulatlari mis aletler qebirustu abideler silahlar zirehli geyim hisseleri muzeyin qiymetli eksponatlarindandir Burada hemcinin xalca ve XIX esre aid milli geyimler de numayis olunur Magara2010 cu illerde Kompleksdeki magarada da berpa isleri aparilmisdir Bir nece istiqamete o cumleden Naxcivancaya cixisi olan magaradan sakinler herbi hucumlar ve muhasireleri yarmaq ucun istifade etmisler IstinadlarAMEA Naxcivan Abideleri Ensiklopediyasi Baki 2008 Naxcivanqala Tarix Memarliq Muzey Kompleksinin yaradilmasi haqqinda Naxcivan Muxtar Respublikasi Ali Meclisi Sedrinin 05 iyun 2013 cu il tarixli 135 04 S nomreli Serencami 2022 01 31 at the Wayback Machine alimeclis az az Ilham Eliyev yeni yaradilan Naxcivanqala Tarix Memarliq Muzey Kompleksi ile tanis olmusdur 2023 08 04 at the Wayback Machine president gov az 7 aprel 2014 az Kohneqala 2020 10 29 tarixinde Istifade tarixi 2012 08 15 Xarici kecidlerNaxcivan abideleri 9 cu hisse 2012 05 18 at the Wayback MachineHemcinin baxNaxcivan seherinin tarixi