Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kosmik tullantı (həmçinin orbit zibili, orbit tullantısı, kosmik zibil, kosmik artıq və kosmik töküntü olaraq da tanınır), insanlar tərəfindən yaradılan, lakin artıq heç bir faydalı məqsədə xidmət etməyən Yer ətrafındakı orbitdəki cisimlərin məcmusudur. Bunun ilk nümunəsi, kosmosa ilk insan addımı olan Sputnik I süni peykidir. 4 oktyabr 1957-ci ildə Sputnik I orbitə buraxıldı və 3 aydan çox qalmasına baxmayaraq Sputnik yalnız 3 həftə işləmiş və 2 aydan çox dünya ətrafında dövrə vurmuşdur. Buda onu ilk kosmik tullantı etmişdir. Bu obyektlər keçmiş raket mərhələlərini və işləmək qabiliyyətini itirmiş peyklərin partlaması və toqquşması nəticəsində yaranan bütün hissəcikləri ehtiva edir. Məsələn, 10 fevral 2009-cu ildə artıq işlək vəziyyətdə olmayan bir Rusiya peyki ABŞ-nin aktiv “İridium” ticarət məqsədli peyki ilə toqquşub onu məhv etmiş və bu qəza nəticəsində kosmik tullantıların üstünə daha 2000 ədəd əlavə edilmişdir.
Tullantı təbəqəsi raket mühərriklərindən meydana gələn tozlardan, boya lövhələri kimi səth pozğunluqları məhsullarından, RORSAT nüvə enerjisi peykləri tərəfindən yayılan soyuduculardan, Needles layihəsinin qruplarından, mikrometorların və ya çox kiçik dağıntıların kosmos vasitələrinin üstündəki təsiri nəticəsində sərbəst buraxılan cisimlərdən meydana gəlir. Bu obyektlərin orbitlərinin kosmik aparatın uçuş istiqamətləri ilə üst-üstə düşmə ehtimalının yüksək olması nəticəsində kosmik zibillər tez-tez potensial toqquşma riski yaradırlar.
Kosmik zibillərin təxminən on milyonlarla ölçülən böyük əksəriyyəti boya hissəcikləri və raket yanacağı şlakları kimi kiçik hissəciklərdən ibarətdir. Bu kiçik hissəciklərin təsiri eroziv və qumlama kimi zərərlərə səbəb olur. Bu ziyanların təsiri, kosmik gəmini mikrometeoritlərdən müdafiə etmək üçün istifadə olunan texnikadan istifadə edərək, kosmik gəminin gövdəsinin xaricinə nazik bir folqa təbəqəsi əlavə edilərək azaldıla bilər. Zibillərin bu folqa ilə yüksək sürətdə toqquşması nəticəsində əmələ gələn plazma kifayət qədər tez buxarlanacaq, beləliklə daxili divara ciddi zərər verə bilməyəcəkdir. Bununla birlikdə, bir kosmik gəminin bütün hissələri bu şəkildə müdafiə edilə bilməz; məsələn, günəş panelləri, optik cihazlar (teleskoplar, ulduz müşahidəçiləri kimi) və bu komponentlərin tullantı və mikrometeorlar tərəfindən daimi aşınmaya məruz qalan hissələri kimi.
Beynəlxalq Kosmik Stansiyanın içərisinə insan yerləşdirilən modulları bu tullantı maddələrinin 1 sm-dən kiçik olanlarına qarşı belə müdafiə qabiliyyətinə malikdir. Bəzən bir kosmik gəminin bu toqquşmalardan müdafiəsinin yeganə yolu manevr etməkdir. Lakin bu, yalnız müvafiq obyektlərin hərəkət trayektoriyası dəqiq məlum olduqda mümkün ola bilər. Bu cür məlumatları toplamaq üçün istifadə olunan cari avadanlıq, Aşağı Dünya Orbitində (ADO) yalnız 5 santimetrə qədər diametrli kiçik obyektləri və Geostasionar orbitdə isə (GSO) diametri 50 santimetrə qədər olan kiçik obyektləri müşahidə edə bilir. Çöldə diametri 1 sm-dən çox 600.000 qədər olduğu təxmin edilən tullantılardan bu gün yalnız 19.000-i müşahidə edilə bilər. Bu, toqquşmaların təxmin edilən miqdarını və onların hərəkət trayektoriyalarını qiymətləndirmək yolunda geniş bir qeyri-müəyyənliyə səbəb olur.
Daha böyük bir tullantı ilə toqquşma kosmik gəminin təxminən 1 kiloqram ətrafında olan zədələnməsi ilə nəticələnirsə, bu toqquşma nəticəsində meydana gələn obyektlər yeni bir toqquşma riski meydana gətirirlər. Toqquşma ehtimalı kosmosdakı cisim sayının bir funksiyası olduğundan, yeni tullantıların yaradılması sürətli və müxtəlif təbii qüvvələrin bu tullantıları orbitdən çıxarma sürətindən daha sürətli olması kritik bir sıxlıq yaradır.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kosmik tullanti hemcinin orbit zibili orbit tullantisi kosmik zibil kosmik artiq ve kosmik tokuntu olaraq da taninir insanlar terefinden yaradilan lakin artiq hec bir faydali meqsede xidmet etmeyen Yer etrafindaki orbitdeki cisimlerin mecmusudur Bunun ilk numunesi kosmosa ilk insan addimi olan Sputnik I suni peykidir 4 oktyabr 1957 ci ilde Sputnik I orbite buraxildi ve 3 aydan cox qalmasina baxmayaraq Sputnik yalniz 3 hefte islemis ve 2 aydan cox dunya etrafinda dovre vurmusdur Buda onu ilk kosmik tullanti etmisdir Bu obyektler kecmis raket merhelelerini ve islemek qabiliyyetini itirmis peyklerin partlamasi ve toqqusmasi neticesinde yaranan butun hissecikleri ehtiva edir Meselen 10 fevral 2009 cu ilde artiq islek veziyyetde olmayan bir Rusiya peyki ABS nin aktiv Iridium ticaret meqsedli peyki ile toqqusub onu mehv etmis ve bu qeza neticesinde kosmik tullantilarin ustune daha 2000 eded elave edilmisdir Geostasionar orbit GSO xaricinden gorunen kosmik tullanti Sekildeki iki esas tullanti sahesi GSO etrafindaki obyektler ve Asagi Dunya Orbitindeki obyekt buludlarindan formalasmisdir Sekil Dunya orbitindeki tullantilari musahide etmek ucun istifade olunan modellerden yaradilmisdir Tullanti tebeqesi raket muherriklerinden meydana gelen tozlardan boya lovheleri kimi seth pozgunluqlari mehsullarindan RORSAT nuve enerjisi peykleri terefinden yayilan soyuduculardan Needles layihesinin qruplarindan mikrometorlarin ve ya cox kicik dagintilarin kosmos vasitelerinin ustundeki tesiri neticesinde serbest buraxilan cisimlerden meydana gelir Bu obyektlerin orbitlerinin kosmik aparatin ucus istiqametleri ile ust uste dusme ehtimalinin yuksek olmasi neticesinde kosmik zibiller tez tez potensial toqqusma riski yaradirlar Kosmik zibillerin texminen on milyonlarla olculen boyuk ekseriyyeti boya hissecikleri ve raket yanacagi slaklari kimi kicik hisseciklerden ibaretdir Bu kicik hisseciklerin tesiri eroziv ve qumlama kimi zererlere sebeb olur Bu ziyanlarin tesiri kosmik gemini mikrometeoritlerden mudafie etmek ucun istifade olunan texnikadan istifade ederek kosmik geminin govdesinin xaricine nazik bir folqa tebeqesi elave edilerek azaldila biler Zibillerin bu folqa ile yuksek suretde toqqusmasi neticesinde emele gelen plazma kifayet qeder tez buxarlanacaq belelikle daxili divara ciddi zerer vere bilmeyecekdir Bununla birlikde bir kosmik geminin butun hisseleri bu sekilde mudafie edile bilmez meselen gunes panelleri optik cihazlar teleskoplar ulduz musahidecileri kimi ve bu komponentlerin tullanti ve mikrometeorlar terefinden daimi asinmaya meruz qalan hisseleri kimi Beynelxalq Kosmik Stansiyanin icerisine insan yerlesdirilen modullari bu tullanti maddelerinin 1 sm den kicik olanlarina qarsi bele mudafie qabiliyyetine malikdir Bezen bir kosmik geminin bu toqqusmalardan mudafiesinin yegane yolu manevr etmekdir Lakin bu yalniz muvafiq obyektlerin hereket trayektoriyasi deqiq melum olduqda mumkun ola biler Bu cur melumatlari toplamaq ucun istifade olunan cari avadanliq Asagi Dunya Orbitinde ADO yalniz 5 santimetre qeder diametrli kicik obyektleri ve Geostasionar orbitde ise GSO diametri 50 santimetre qeder olan kicik obyektleri musahide ede bilir Colde diametri 1 sm den cox 600 000 qeder oldugu texmin edilen tullantilardan bu gun yalniz 19 000 i musahide edile biler Bu toqqusmalarin texmin edilen miqdarini ve onlarin hereket trayektoriyalarini qiymetlendirmek yolunda genis bir qeyri mueyyenliye sebeb olur Daha boyuk bir tullanti ile toqqusma kosmik geminin texminen 1 kiloqram etrafinda olan zedelenmesi ile neticelenirse bu toqqusma neticesinde meydana gelen obyektler yeni bir toqqusma riski meydana getirirler Toqqusma ehtimali kosmosdaki cisim sayinin bir funksiyasi oldugundan yeni tullantilarin yaradilmasi suretli ve muxtelif tebii quvvelerin bu tullantilari orbitden cixarma suretinden daha suretli olmasi kritik bir sixliq yaradir