Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kiranda tədqiq edilmiş yaşayış binası — Xarabagilan arxeoloji abidəsi ərazisində 1977-1978-ci illərdə tədqiq edilmiş tarix-memarlıq abidəsi. Abidə, Kiran şəhərinin mülki memarlığının öyrənilməsi, həmçinin orta əsr Azərbaycan şəhərlərində yaşayış binalarının inşa xüsusiyyətlərinin tədqiq ediməsi baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir.
| Kiran yaşayış binası | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Ordubad |
| Yerləşir | Kiran yaşayış yeri |
| Tikilmə tarixi | XII əsrin sonu-XIII əsrin əvvəlləri |
| Üslubu | Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | xarabalıqları qalıb |
| İstinad nöm. | 52 |
| Kateqoriya | arxeoloji abidə |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
Arxeoloqlar evin XII əsrin sonu-XIII əsrin əvvəllərində inşa edildiyi qərarına gəlmişlər. Qazıntılar zamanı ev ərazisindən aşkarlanmış Eldənizlər dövrünə aid müxtəlif sikkələr də arxeoloqların qənaətini təsdiqləmişdir.
Təsviri
Yaşayış binası Kiran şəhristanının ikinci məhəlləsinin şərq qurtaracağında yerləşir. Qazıntılar zamanı evin dövrümüzə çatmış qalıqları müasir yerüstündən 0.2-0.3 metr dərinlikdə aşkar edilmişdir. Evin divarları müxtəlif yerlərdə 1.8-2 metr hündürlüyə kimi (8-9 sıra hörgü) saxlanmışdır. Qazıntılar zamanı evin bütün otaqları və həyət ərazisi təmizlənərək açılmışdır.
Evin ikinci mərtəbəsi tamamilə dağılmışdır. Lakin on bir pillədən ibarət olan 2 metrdən çox hündürlüyə malik daş piləkənin saxlanması, evin ikinci mərtəbəsinin də olduğunu sübut edir.
Evin birinci mərtəbəsində səkkiz otaq aşkarlanmışdır. Otaqların hər biri müxtəlif döşəmə hündürlüyünə malikdir. Ev təpənin maili yerində yerləşdiyinə görə, otaqlardan bir-birinə keçid da pilləkənlər vasitəsilə təmin edilmişdir.
Evin şərq tərəfi təpənin sıldırım qayalı hissəsinə açılır. Birinci və ikinci otaqların şərq divarında yerləşən qapalı terraslardan şərqdəki su hövzəsi və Kiran qalasının şərq divarına panoram görüntüsü açılırdı. Birinci terrasa giriş otağın cənub-şərq küncündə yerləşir. Burada terrasa aparan beş pilləli daş pilləkən yaxşı saxlanmışdır.
Birinci otaqda yerləşən ikinci beşpilləli pilləkən isə, döşəmə səviyyəsi otağın döşəmə səviyyəsindən 60 sm yuxrı olan dəhlizə aparır. Arxeoloqların səkkizinci dəhliz adlandırdıqları həmin dəhlizdən birinci otaqla yanaşı terrasa da qapı açılır. Səkkizinci dəlizdə yerləşən üçpilləli pilləkən üçüncü otağa açılır. Həmin otaqdan isə daha bir qapı iç-içə yerləşdirilmiş dördüncü otağa aparır. Beləliklə də, evin şimal hissəsindəki otaqlar arasında əlaqə yalnız səkkizinci dəhliz vasitəsiylə mümkün idi.
Səkkizinci dəhlizdən açılan daha iki qapı isə evin cənub hissəsinin daxili otaqlarına aparır. Bu hissədə kompleksin beş, altı və yeddinci otaqları yerləşir. Dəhlizdən beşinci otağa iki pilləkən aparır ki, bunlardan biri üç, cənubda yerləşən digəri isə dörd pilləlidir. Beşinci otağın döşəməsi dəhlizin döşəməsindən 50-60-sm aşağıdadır.
Beşinci otağın əsas memarlıq xüsusiyyəti otağın şimal-qərb küncündə yerləşən on bir pilləli plləkəndir. Həmin pilləkən evin dövrümüzə çatmamış ikinci mərtəbəsinə aparır. Otağın ölçüsü (9.6 m²) və onun içində iri daş pilləkənin inşa edilməsini əsas gətirən B. İbrahimov, onun vestibül olduğunu düşünür.
Üçüncü otaq əsas divar vasitəsi ilə terrasdan ayrılmışdır. Divarda pəncərə yerləri qalmışdır. Üçüncü otaqdan, onunla eyni səviyyədə yerləşən dördüncü otağa pəncərə açılır. Bu otaqların döşəməsi torpaqdandır.
Üçüncü otaqda iki təndirin yerləşməsi, onun çörək bişirmək üçün istifadə olunduğunu göstərir. Gil kərpiclərdən hörülmüş təndirlər silindrik formaya malikdirlər. Onlardan biri 0.5, digəri isə 0.7 metr diametrə malikdir.
Dördüncü otaq mətbəx olmuşdur. Mətbəxdə iki təndir yerləşir ki, onlardan da biri ocaq yersizdir. Ocaq yeri olmayan təndirlər adətən buğda və digər qida vasitələrinin saxlanılması üçün istifadə olunurdu. Azərbaycan ərazisində bu cür təndirlər Beyləqanın yaşayış tikililərində də aşkar edilərək öyrənilmişdir. Naxçıvan ərazisində qida vasitələrinin, xüsusilə buğdanın bu şəkildə saxlanılması ənənəsi XX əsrin əvvəllərinə kimi saxlanılmışdır. Tədqiqatlar zamanı böyük olan birinci təndirin içindən buğda qalıqları, digər kiçik ölçülü təndirin içindən isə mis qazan qapağı və saxsı qab qırıqları aşkar edilmişdir.
Vestibülün yanında yerləşən yeddinci otaq dəhliz rolunu oynamışdır. Dəhlizdə evə giriş qapısının tağı qalmışdır. Tağın inşasında kvadrat formalı (20.5x20.5x5 sm) bişmiş kərpiclərdən istifadə edilmişdir. Yaşayış kompleksinin qərb tərəfində daxili həyət və köməkçi tikililər yerləşir. İkinci mərtəbədə evin yataq və qonaq otaqları yerləşirdi.
Əhəmiyyəti
Tədqiq edilmiş bu evin nümunəsində müşahidə olunan məişət və xidməti otaqların birinci yaşayış və qonaq otaqlarının isə ikinci mərtəbədə yerləşdirilməsi ənənəsi Kiran, o cümlədən əksər orta əsr Azərbaycan evləri üçün xarakterik olmaqla, aktuallığını XX əsrin əvvəllərin kimi saxlamışdır.
Bu evin əsas memarlıq əhəmiyyəti isə onun yaxşı düşünülmüş və kompleksin bütün tikililərini vahid orqanizm kimi əlaqələndirən plana malik olmasıdır. Mürəkkəb keçidlər sistemi, birinci mərtəbənin döşəmələrinin müxtəlif səviyyələrdə yerləşdirilməsi və evə yeganə giriş qapısının olması, onun inkişaf etmiş ənənəvi yaşayış tikililəri qrupuna aid olduğunu göstərməklə, erkən və inkişaf etmiş orta əsrlərdə Azərbaycanda yaşayış evlərinin plan xüsusiyyətləri haqqında dəqiq təəssürat yaradır.
Kiran ərazisində aşkara çıxarılmış bu evin ətraflı tədqiq edilməsi, sonrakı dövrdə Ordubad şəhərinin tarixi mərkəzi və yaşayış məhəllələrinin formalaşmasında iştirak etmiş yaşayış tikililərinin memarlığının mənşəyinin müəyyənləşdirilməsində mühüm rol oynamışdır. B. İ. İbrahimov qeyd edir ki, IX-XIII əsrlərdə Kiranda yaranaraq inkişaf etmiş yaşayış evlərinin plan və inşaat xüsusiyyətləri XVII-XIX əsrlərdə Ordubadda davam etdirilmişdir.Ə. Salamzadə və K. Məmmədzadə isə Ordubadın XVII-XIX əsrlərdə inşa edilmiş yaşayış evlərinin Kiranda tədqiq edilmiş yaşayış evi ilə oxşar xüsusiyyətlərə malik olduqlarını qeyd edirlər.
İstinadlar
- Ибрагимов, 2000. səh. 38
- Ибрагимов, 2000. səh. 41
- Ибрагимов, 2000. səh. 39
- Ибрагимов, 2000. səh. 40
- Ахмедов, Г.М. Средневековый город Байлакан. 82.
- Ибрагимов, 2000. səh. 42
- Саламзаде А.В., Мамедзаде К.М. Памятники на Араксе. 1979. Баку. 46–48.
Ədəbiyyat
- Ибрагимов, Б.И. Средневековый город Киран (Ответственный редактор доктор исторических наук, профессор С.А.Плетнева). 2000: Московская типография № 12. Баку-Москва.
[[Fayl:|link=Portal:Naxçıvan|24x24px|alt=П:]] portalı portalı portalı |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kiranda tedqiq edilmis yasayis binasi Xarabagilan arxeoloji abidesi erazisinde 1977 1978 ci illerde tedqiq edilmis tarix memarliq abidesi Abide Kiran seherinin mulki memarliginin oyrenilmesi hemcinin orta esr Azerbaycan seherlerinde yasayis binalarinin insa xususiyyetlerinin tedqiq edimesi baximindan muhum ehemiyyete malikdir Kiran yasayis binasiOlke AzerbaycanSeher OrdubadYerlesir Kiran yasayis yeriTikilme tarixi XII esrin sonu XIII esrin evvelleriUslubu Naxcivan Maraga memarliq mektebiVeziyyeti xarabaliqlari qalibAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 52Kateqoriyaarxeoloji abideEhemiyyetiDunya ehemiyyetli Arxeoloqlar evin XII esrin sonu XIII esrin evvellerinde insa edildiyi qerarina gelmisler Qazintilar zamani ev erazisinden askarlanmis Eldenizler dovrune aid muxtelif sikkeler de arxeoloqlarin qenaetini tesdiqlemisdir TesviriYasayis binasi Kiran sehristaninin ikinci mehellesinin serq qurtaracaginda yerlesir Qazintilar zamani evin dovrumuze catmis qaliqlari muasir yerustunden 0 2 0 3 metr derinlikde askar edilmisdir Evin divarlari muxtelif yerlerde 1 8 2 metr hundurluye kimi 8 9 sira horgu saxlanmisdir Qazintilar zamani evin butun otaqlari ve heyet erazisi temizlenerek acilmisdir Evin ikinci mertebesi tamamile dagilmisdir Lakin on bir pilleden ibaret olan 2 metrden cox hundurluye malik das pilekenin saxlanmasi evin ikinci mertebesinin de oldugunu subut edir Evin birinci mertebesinde sekkiz otaq askarlanmisdir Otaqlarin her biri muxtelif doseme hundurluyune malikdir Ev tepenin maili yerinde yerlesdiyine gore otaqlardan bir birine kecid da pillekenler vasitesile temin edilmisdir Evin serq terefi tepenin sildirim qayali hissesine acilir Birinci ve ikinci otaqlarin serq divarinda yerlesen qapali terraslardan serqdeki su hovzesi ve Kiran qalasinin serq divarina panoram goruntusu acilirdi Birinci terrasa giris otagin cenub serq kuncunde yerlesir Burada terrasa aparan bes pilleli das pilleken yaxsi saxlanmisdir Birinci otaqda yerlesen ikinci bespilleli pilleken ise doseme seviyyesi otagin doseme seviyyesinden 60 sm yuxri olan dehlize aparir Arxeoloqlarin sekkizinci dehliz adlandirdiqlari hemin dehlizden birinci otaqla yanasi terrasa da qapi acilir Sekkizinci delizde yerlesen ucpilleli pilleken ucuncu otaga acilir Hemin otaqdan ise daha bir qapi ic ice yerlesdirilmis dorduncu otaga aparir Belelikle de evin simal hissesindeki otaqlar arasinda elaqe yalniz sekkizinci dehliz vasitesiyle mumkun idi Sekkizinci dehlizden acilan daha iki qapi ise evin cenub hissesinin daxili otaqlarina aparir Bu hissede kompleksin bes alti ve yeddinci otaqlari yerlesir Dehlizden besinci otaga iki pilleken aparir ki bunlardan biri uc cenubda yerlesen digeri ise dord pillelidir Besinci otagin dosemesi dehlizin dosemesinden 50 60 sm asagidadir Besinci otagin esas memarliq xususiyyeti otagin simal qerb kuncunde yerlesen on bir pilleli pllekendir Hemin pilleken evin dovrumuze catmamis ikinci mertebesine aparir Otagin olcusu 9 6 m ve onun icinde iri das pillekenin insa edilmesini esas getiren B Ibrahimov onun vestibul oldugunu dusunur Ucuncu otaq esas divar vasitesi ile terrasdan ayrilmisdir Divarda pencere yerleri qalmisdir Ucuncu otaqdan onunla eyni seviyyede yerlesen dorduncu otaga pencere acilir Bu otaqlarin dosemesi torpaqdandir Ucuncu otaqda iki tendirin yerlesmesi onun corek bisirmek ucun istifade olundugunu gosterir Gil kerpiclerden horulmus tendirler silindrik formaya malikdirler Onlardan biri 0 5 digeri ise 0 7 metr diametre malikdir Dorduncu otaq metbex olmusdur Metbexde iki tendir yerlesir ki onlardan da biri ocaq yersizdir Ocaq yeri olmayan tendirler adeten bugda ve diger qida vasitelerinin saxlanilmasi ucun istifade olunurdu Azerbaycan erazisinde bu cur tendirler Beyleqanin yasayis tikililerinde de askar edilerek oyrenilmisdir Naxcivan erazisinde qida vasitelerinin xususile bugdanin bu sekilde saxlanilmasi enenesi XX esrin evvellerine kimi saxlanilmisdir Tedqiqatlar zamani boyuk olan birinci tendirin icinden bugda qaliqlari diger kicik olculu tendirin icinden ise mis qazan qapagi ve saxsi qab qiriqlari askar edilmisdir Vestibulun yaninda yerlesen yeddinci otaq dehliz rolunu oynamisdir Dehlizde eve giris qapisinin tagi qalmisdir Tagin insasinda kvadrat formali 20 5x20 5x5 sm bismis kerpiclerden istifade edilmisdir Yasayis kompleksinin qerb terefinde daxili heyet ve komekci tikililer yerlesir Ikinci mertebede evin yataq ve qonaq otaqlari yerlesirdi EhemiyyetiTedqiq edilmis bu evin numunesinde musahide olunan meiset ve xidmeti otaqlarin birinci yasayis ve qonaq otaqlarinin ise ikinci mertebede yerlesdirilmesi enenesi Kiran o cumleden ekser orta esr Azerbaycan evleri ucun xarakterik olmaqla aktualligini XX esrin evvellerin kimi saxlamisdir Bu evin esas memarliq ehemiyyeti ise onun yaxsi dusunulmus ve kompleksin butun tikililerini vahid orqanizm kimi elaqelendiren plana malik olmasidir Murekkeb kecidler sistemi birinci mertebenin dosemelerinin muxtelif seviyyelerde yerlesdirilmesi ve eve yegane giris qapisinin olmasi onun inkisaf etmis enenevi yasayis tikilileri qrupuna aid oldugunu gostermekle erken ve inkisaf etmis orta esrlerde Azerbaycanda yasayis evlerinin plan xususiyyetleri haqqinda deqiq teessurat yaradir Kiran erazisinde askara cixarilmis bu evin etrafli tedqiq edilmesi sonraki dovrde Ordubad seherinin tarixi merkezi ve yasayis mehellelerinin formalasmasinda istirak etmis yasayis tikililerinin memarliginin menseyinin mueyyenlesdirilmesinde muhum rol oynamisdir B I Ibrahimov qeyd edir ki IX XIII esrlerde Kiranda yaranaraq inkisaf etmis yasayis evlerinin plan ve insaat xususiyyetleri XVII XIX esrlerde Ordubadda davam etdirilmisdir E Salamzade ve K Memmedzade ise Ordubadin XVII XIX esrlerde insa edilmis yasayis evlerinin Kiranda tedqiq edilmis yasayis evi ile oxsar xususiyyetlere malik olduqlarini qeyd edirler IstinadlarIbragimov 2000 seh 38 Ibragimov 2000 seh 41 Ibragimov 2000 seh 39 Ibragimov 2000 seh 40 Ahmedov G M Srednevekovyj gorod Bajlakan 82 Ibragimov 2000 seh 42 Salamzade A V Mamedzade K M Pamyatniki na Arakse 1979 Baku 46 48 EdebiyyatIbragimov B I Srednevekovyj gorod Kiran Otvetstvennyj redaktor doktor istoricheskih nauk professor S A Pletneva 2000 Moskovskaya tipografiya 12 Baku Moskva Fayl link Portal Naxcivan 24x24px alt P Naxcivan portali Memarliq portali Tarix portali