Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kiran karvansarası — Kiran şəhəri ərazisində ən yaxşı tədqiq edilmiş tarix-memarlıq abidələrindən biri. Mürəkkəb planlaşdırma və konstruktiv həll xüsusiyyətlərinə malik Kiran karvansarası, orta əsr Azərbaycanında şəhər karvansaraylarının ən parlaq nümunələrindən biridir.
| Kiran karvansarası | |
|---|---|
 Karvansaranın qalıqları | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Status | dünya əhəmiyyətli arxeoloji abidə |
| Şəhər | Ordubad |
| Yerləşir | Kələntər Dizə |
| Vəziyyəti | xarabalıqları qalır |
| İstinad nöm. | 52 |
| Kateqoriya | Karvansaray |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
Karvansara kompleksinə daxil olan bütün tikililərin özümü möhkəm qaya üzərində inşa edilmişdir. Qapı və pəncərə tağlarının hörgüsündə bişmiş kərpic və əhəng məhlulu istifadə edilmişdir. Karvansarayın bütün otaqlarının divarları 2.8–3 metr hündürlüyə kimi daşdan, daha sonra isə çiy kərpicdən inşa edilmişdir. Divarlar gil və saman qarışığından alınmış məhlulla suvanmışdır. Daha sonra gil suvaq əhəng məhlulu ilə ağardılmışdır. Divarların qalınlığı müxtəlif yerlərdə 60 sm – 2 metr arasında dəyişir.
Kiran karvansarası planda kvadrat formada olan daxili həyətə malikdir. Karvansarayın yaşayış və məişət otaqlarının divarları, o cümlədən vestibül və dəhlizlər gipsdən hazırlanmış həndəsi naxışlı memarlıq elementləri ilə bəzədilmişdi. Onlar arasında qabartma və oyma üsulu ilə hazırlanmış, həndəsi və nəbati naxışlı medalyonlar xüsusi diqqət cəlb edir.
Tarixi
Karvansara Kiran şəhristanının iki, üç və dördüncü məhəllələri arasında yerləşir. Binanın yuxarı mərtəbələri əsasən çiy kərpicdən inşa edildiyinə görə, dağıldıqdan sonra onun yerində kiçik təpə formalaşmışdı. Karvansarayın həyətini əhatə edən daş divarlar dövrümüzə yaxşı çatmışdır.
Hələ arxeoloji qazıntılara başlamazdan əvvəl, tədqiqatçılar məhəllələr arasında yerləşən bu obyektin hansısa ictimai tikilinin qalıqları olduğundan əmin idilər.
Təsviri
Karvansarayın bütün otaqları planda dördbucaqlı formaya malikdir. İstifadə xarakterinə görə onlar, yaşayış, məişət, anbar və heyvanların saxlanması üçün otaqlara bölünür. Arxeoloqların şərti olaraq VII, IX, XX, XXI, XXII, XXIV və XXVIII otaqlar adlandırdığı otaqlar, həmçinin həmin mərtəbənin dövrümüzə çatmamış digər otaqları yaşayış üçün nəzərdə tutulmuşdur. Həmin otaqların xarakterik cəhətləri torpaq döşəmələr, ocaq yeri olmayan təndirlər, buxarı və yataq üçün nəzərdə tutulmuş sufa adlı xüsusi konstruksiyaların olmasıdır.
IX otaqda sufa dörd qat çiy kərpic hörgüsü ilə şərq divarının yaxınlığında yaradılmışdır. Otaqda təndir olmasa da, istiliyin təmin edilməsi üçün buxarı vardır. Həmin buxarı divarın arasında yerləşdirildiyinə görə, IX otaqla yanaşı həm də VII otağı qızdırırdı. Buxarı ikiyə bölünmüş bişmiş kərpiclərdən (19x19x4.5 sm) inşa edilmişdir. Yarımdairəvi formaya malik olan buxarı 25 sm radius və 110 sm hündürlükdə tikilmişdir. IX otaqdan fərqli olaraq, VII otaq, biri şimala, digəri isə cənuba yönlənən iki qapıya malikdir.
XX otağın şərq divarında yerləşdirilmiş sufa böyük ölçüləri (4x3 metr) ilə fərqlənir. Bu otağın divarlarında simmetrik yerləşdirilmiş nişlər vardır. Konstruktiv həlli və ölçülərini nəzərə alan B. İbrahimov həmin otağın yaşayış əsas xüsusiyyət daşıdığını bildirir.
Karvansarayın yaşayış otaqları arasında XXII nömrə ilə qeyd edilən mürəkkəb planlaşdaırma xüsusiyyəti ilə seçilir. Otağın birinci hissəsində bişmiş kərpicdən tikilmiş, həndəsi naxışlı və ərəb yazılı gips karnizlə əhatələnmiş buxarı yerləşir. Bu hissənin doşəməsi ümumi otağın döşəməsindən daha aşağıda yerləşir və daş plitələrlə döşənmişdir. Azərbaycan memarlığında kəndar adlandırılan bu hissə ayaqqabıların çıxarılması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Otağın digər hissələrində döşəmə torpaqdandır. Şərq divarı yaxınlığında kiçik, cənub-qərb küncündə isə böyük təndir yerləşir.
Kiran karvansarayının VI, XIV və XVI otaqları xidməti məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuşdur. VI otaqğın dörd istiqamətə açılan dörd qapısı vardır. Şərq divarında yerləşən qapıya qalxmaq üçün taxta pilləkən istifadə edilirdi. Şərq divarı yaxınlığında təndir vardır. 57 sm hündürlükdə saxlanmış təndirin diametri 51 sm, divarlarının qalınlığı isə 4 sm-dir. Otağın döşəməsi torpaqdandır. Karvansarayın bütün xidməti otaqları həm bir-birləri, həm də məişət otaqları ilə əlaqələndirilmişdir.
III, IV və V otaqlar məişət xarakteri daşıyır. Həmin otaqların da döşəməsi torpaqdandır. Divarlarında müxtəlif məişət əşyalarının saxlanması üçün nişlər yaradılmışdır. III otaqda qazıntılar zamanı həndəsi naxışlarla bəzədilmiş gips qırıqları tapılmışdır.
Anbar otaqları (XV, XVIII, XXVI, XXVII) karvansarayın digər otaqları arasında dərhal seçilir. Onlar daha kiçik ölçüyə və yalnız bir girişə malikdirlər. Yerləşdiyi ərazidən asılı olaraq anbar otaqlarının qapısı ya qonşuluqdakı otağa, ya da karvansarayın həyətinə açılır.
Vestibül rolunu yerinə yetirən XVII otaq, XVI, XVIII və XIX otaqlar arasındakı ayırıcı divarlar arasında yerləşir. Otağın şərq divarında 150 sm enə malik olan əsas karvansara qapısı yerləşdirilmişdir. Giriş hər iki tərəfdən sütunlar və monolit daşlarla həll edilmişdir. Vestibülün cənub divarındakı qapı daxili həyətə, şimal divarındakı qapı isə XXI otağa aparır. Vestibülün qərb divarında iki qapı vardır ki, onlardan biri XVIII otağa, digəri isə mərtəbənin yaşayış otaqlarını birləşdirilən XIX otağa keçir. Monolit daşlardan inşa edilmiş giriş, həndəsi naxışlar və ərəb əlifbalı yazı ilə bəzədilmiş gips karnizlə əhatələnmişdir.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Karvansara kompleksinə daxil olan bütün tikililərin özümü möhkəm qaya üzərində inşa edilmişdir. Özülün ilk hörgü sıraları iri ölçülü qaya daşlarından (40–50 sm) tikilmişdir. Divar yuxarı qalxdıqca daşların ölçüsü də tədricən balacalaşır. Hörgü zamanı birləşdirici maddə kimi yüksək plastikliyə malik gil (2–4 sm qalınlığında) istifadə edilmişdir. Qapı və pəncərə tağlarının hörgüsündə bişmiş kərpic və əhəng məhlulu istifadə edilmişdir. Karvansarayın bütün otaqlarının divarları 2.8–3 metr hündürlüyə kimi daşdan, daha sonra isə (27x27x8 sm) inşa edilmişdir. Divarlar gil və saman qarışığından alınmış məhlulla suvanmışdır. Daha sonra gil suvaq əhəng məhlulu ilə ağardılmışdır. Divarların qalınlığı müxtəlif yerlərdə 60 sm – 2 metr arasında dəyişir.
Kiran karvansarayının inşası zamanı şəhərin əksər tikililəri – xüsusilə türbələr üçün xarakterik olan antiseysmik üsul tətbiq edilmişdir. Bu üslubun əsas xüsusiyyəti binanın divarlarının aşağı hissələrinin yuxarı hissələrə nisbətən daha enli inşa edilməsidir.
Divarların çiy kərpicdən olan hissələri əsasən üç hörgü sırası enində tikilib. Bu hissələrdə pəncərə tağları bişmiş kərpicdən yox, çiy kərpic və gildən hörülüb. Pəncərə yerləri daxilə getdikcə genişlənir ki, bu da onların işıq buraxma imkanını artırır.
Karvansarayın bütün otaqları planda dördbucaqlı formaya malikdir. İstifadə xarakterinə görə onlar, yaşayış, məişət, anbar və heyvanların saxlanması üçün otaqlara bölünür.
Kiran karvansarası planda kvadrat formada olan daxili həyətə malikdir. Daxili həyət ehtimal ki, həm bazar, həm də tacirlərin dincəlməsi üçün məkan kimi istifadə edilmişdir.
Karvansarayın yaşayış və məişət otaqlarının divarları, o cümlədən vestibül və dəhlizlər gipsdən hazırlanmış həndəsi naxışlı memarlıq elementləri ilə bəzədilmişdi. Onlar arasında qabartma və oyma üsulu ilə hazırlanmış, həndəsi və nəbati naxışlı medalyonlar xüsusi diqqət cəlb edir. Pəncərə və qapı yerləri, həmçinin qonaq otaqlarındakı niş və sufalar xüsusilə zəngin dekorla bəzədilmişdir. Yaşayış otaqlarının zəngin dekorativ həlli və ümumilikdə memarlıq xüsusiyyətləri şəhristan evlərinin memarlıq xüsusiyyətlərini xatırladır.
İstinadlar
- Ибрагимов, 2000. səh. 54
- Ибрагимов, 2000. səh. 49
- Ибрагимов, 2000. səh. 50
- Ибрагимов, 2000. səh. 51
- Ибрагимов, 2000. səh. 52
- Ибрагимов, 2000. səh. 53
Ədəbiyyat
- Ибрагимов, Б.И. Средневековый город Киран (Ответственный редактор доктор исторических наук, профессор С.А.Плетнева). Баку-Москва: Московская типография № 12. 2000.
[[Fayl:|link=Portal:Naxçıvan|24x24px|alt=П:]] portalı portalı portalı |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kiran karvansarasi Kiran seheri erazisinde en yaxsi tedqiq edilmis tarix memarliq abidelerinden biri Murekkeb planlasdirma ve konstruktiv hell xususiyyetlerine malik Kiran karvansarasi orta esr Azerbaycaninda seher karvansaraylarinin en parlaq numunelerinden biridir Kiran karvansarasiKarvansaranin qaliqlariOlke AzerbaycanStatus dunya ehemiyyetli arxeoloji abideSeher OrdubadYerlesir Kelenter DizeVeziyyeti xarabaliqlari qalirAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 52KateqoriyaKarvansarayEhemiyyetiDunya ehemiyyetli Karvansara kompleksine daxil olan butun tikililerin ozumu mohkem qaya uzerinde insa edilmisdir Qapi ve pencere taglarinin horgusunde bismis kerpic ve eheng mehlulu istifade edilmisdir Karvansarayin butun otaqlarinin divarlari 2 8 3 metr hundurluye kimi dasdan daha sonra ise ciy kerpicden insa edilmisdir Divarlar gil ve saman qarisigindan alinmis mehlulla suvanmisdir Daha sonra gil suvaq eheng mehlulu ile agardilmisdir Divarlarin qalinligi muxtelif yerlerde 60 sm 2 metr arasinda deyisir Kiran karvansarasi planda kvadrat formada olan daxili heyete malikdir Karvansarayin yasayis ve meiset otaqlarinin divarlari o cumleden vestibul ve dehlizler gipsden hazirlanmis hendesi naxisli memarliq elementleri ile bezedilmisdi Onlar arasinda qabartma ve oyma usulu ile hazirlanmis hendesi ve nebati naxisli medalyonlar xususi diqqet celb edir TarixiKarvansara Kiran sehristaninin iki uc ve dorduncu mehelleleri arasinda yerlesir Binanin yuxari mertebeleri esasen ciy kerpicden insa edildiyine gore dagildiqdan sonra onun yerinde kicik tepe formalasmisdi Karvansarayin heyetini ehate eden das divarlar dovrumuze yaxsi catmisdir Hele arxeoloji qazintilara baslamazdan evvel tedqiqatcilar mehelleler arasinda yerlesen bu obyektin hansisa ictimai tikilinin qaliqlari oldugundan emin idiler TesviriKarvansarayin butun otaqlari planda dordbucaqli formaya malikdir Istifade xarakterine gore onlar yasayis meiset anbar ve heyvanlarin saxlanmasi ucun otaqlara bolunur Arxeoloqlarin serti olaraq VII IX XX XXI XXII XXIV ve XXVIII otaqlar adlandirdigi otaqlar hemcinin hemin mertebenin dovrumuze catmamis diger otaqlari yasayis ucun nezerde tutulmusdur Hemin otaqlarin xarakterik cehetleri torpaq dosemeler ocaq yeri olmayan tendirler buxari ve yataq ucun nezerde tutulmus sufa adli xususi konstruksiyalarin olmasidir IX otaqda sufa dord qat ciy kerpic horgusu ile serq divarinin yaxinliginda yaradilmisdir Otaqda tendir olmasa da istiliyin temin edilmesi ucun buxari vardir Hemin buxari divarin arasinda yerlesdirildiyine gore IX otaqla yanasi hem de VII otagi qizdirirdi Buxari ikiye bolunmus bismis kerpiclerden 19x19x4 5 sm insa edilmisdir Yarimdairevi formaya malik olan buxari 25 sm radius ve 110 sm hundurlukde tikilmisdir IX otaqdan ferqli olaraq VII otaq biri simala digeri ise cenuba yonlenen iki qapiya malikdir XX otagin serq divarinda yerlesdirilmis sufa boyuk olculeri 4x3 metr ile ferqlenir Bu otagin divarlarinda simmetrik yerlesdirilmis nisler vardir Konstruktiv helli ve olculerini nezere alan B Ibrahimov hemin otagin yasayis esas xususiyyet dasidigini bildirir Karvansarayin yasayis otaqlari arasinda XXII nomre ile qeyd edilen murekkeb planlasdairma xususiyyeti ile secilir Otagin birinci hissesinde bismis kerpicden tikilmis hendesi naxisli ve ereb yazili gips karnizle ehatelenmis buxari yerlesir Bu hissenin dosemesi umumi otagin dosemesinden daha asagida yerlesir ve das plitelerle dosenmisdir Azerbaycan memarliginda kendar adlandirilan bu hisse ayaqqabilarin cixarilmasi ucun nezerde tutulmusdur Otagin diger hisselerinde doseme torpaqdandir Serq divari yaxinliginda kicik cenub qerb kuncunde ise boyuk tendir yerlesir Kiran karvansarayinin VI XIV ve XVI otaqlari xidmeti meqsedler ucun nezerde tutulmusdur VI otaqgin dord istiqamete acilan dord qapisi vardir Serq divarinda yerlesen qapiya qalxmaq ucun taxta pilleken istifade edilirdi Serq divari yaxinliginda tendir vardir 57 sm hundurlukde saxlanmis tendirin diametri 51 sm divarlarinin qalinligi ise 4 sm dir Otagin dosemesi torpaqdandir Karvansarayin butun xidmeti otaqlari hem bir birleri hem de meiset otaqlari ile elaqelendirilmisdir III IV ve V otaqlar meiset xarakteri dasiyir Hemin otaqlarin da dosemesi torpaqdandir Divarlarinda muxtelif meiset esyalarinin saxlanmasi ucun nisler yaradilmisdir III otaqda qazintilar zamani hendesi naxislarla bezedilmis gips qiriqlari tapilmisdir Anbar otaqlari XV XVIII XXVI XXVII karvansarayin diger otaqlari arasinda derhal secilir Onlar daha kicik olcuye ve yalniz bir girise malikdirler Yerlesdiyi eraziden asili olaraq anbar otaqlarinin qapisi ya qonsuluqdaki otaga ya da karvansarayin heyetine acilir Vestibul rolunu yerine yetiren XVII otaq XVI XVIII ve XIX otaqlar arasindaki ayirici divarlar arasinda yerlesir Otagin serq divarinda 150 sm ene malik olan esas karvansara qapisi yerlesdirilmisdir Giris her iki terefden sutunlar ve monolit daslarla hell edilmisdir Vestibulun cenub divarindaki qapi daxili heyete simal divarindaki qapi ise XXI otaga aparir Vestibulun qerb divarinda iki qapi vardir ki onlardan biri XVIII otaga digeri ise mertebenin yasayis otaqlarini birlesdirilen XIX otaga kecir Monolit daslardan insa edilmis giris hendesi naxislar ve ereb elifbali yazi ile bezedilmis gips karnizle ehatelenmisdir Memarliq xususiyyetleriKarvansara kompleksine daxil olan butun tikililerin ozumu mohkem qaya uzerinde insa edilmisdir Ozulun ilk horgu siralari iri olculu qaya daslarindan 40 50 sm tikilmisdir Divar yuxari qalxdiqca daslarin olcusu de tedricen balacalasir Horgu zamani birlesdirici madde kimi yuksek plastikliye malik gil 2 4 sm qalinliginda istifade edilmisdir Qapi ve pencere taglarinin horgusunde bismis kerpic ve eheng mehlulu istifade edilmisdir Karvansarayin butun otaqlarinin divarlari 2 8 3 metr hundurluye kimi dasdan daha sonra ise 27x27x8 sm insa edilmisdir Divarlar gil ve saman qarisigindan alinmis mehlulla suvanmisdir Daha sonra gil suvaq eheng mehlulu ile agardilmisdir Divarlarin qalinligi muxtelif yerlerde 60 sm 2 metr arasinda deyisir Kiran karvansarayinin insasi zamani seherin ekser tikilileri xususile turbeler ucun xarakterik olan antiseysmik usul tetbiq edilmisdir Bu uslubun esas xususiyyeti binanin divarlarinin asagi hisselerinin yuxari hisselere nisbeten daha enli insa edilmesidir Divarlarin ciy kerpicden olan hisseleri esasen uc horgu sirasi eninde tikilib Bu hisselerde pencere taglari bismis kerpicden yox ciy kerpic ve gilden horulub Pencere yerleri daxile getdikce genislenir ki bu da onlarin isiq buraxma imkanini artirir Karvansarayin butun otaqlari planda dordbucaqli formaya malikdir Istifade xarakterine gore onlar yasayis meiset anbar ve heyvanlarin saxlanmasi ucun otaqlara bolunur Kiran karvansarasi planda kvadrat formada olan daxili heyete malikdir Daxili heyet ehtimal ki hem bazar hem de tacirlerin dincelmesi ucun mekan kimi istifade edilmisdir Karvansarayin yasayis ve meiset otaqlarinin divarlari o cumleden vestibul ve dehlizler gipsden hazirlanmis hendesi naxisli memarliq elementleri ile bezedilmisdi Onlar arasinda qabartma ve oyma usulu ile hazirlanmis hendesi ve nebati naxisli medalyonlar xususi diqqet celb edir Pencere ve qapi yerleri hemcinin qonaq otaqlarindaki nis ve sufalar xususile zengin dekorla bezedilmisdir Yasayis otaqlarinin zengin dekorativ helli ve umumilikde memarliq xususiyyetleri sehristan evlerinin memarliq xususiyyetlerini xatirladir IstinadlarIbragimov 2000 seh 54 Ibragimov 2000 seh 49 Ibragimov 2000 seh 50 Ibragimov 2000 seh 51 Ibragimov 2000 seh 52 Ibragimov 2000 seh 53EdebiyyatIbragimov B I Srednevekovyj gorod Kiran Otvetstvennyj redaktor doktor istoricheskih nauk professor S A Pletneva Baku Moskva Moskovskaya tipografiya 12 2000 Fayl link Portal Naxcivan 24x24px alt P Naxcivan portali Memarliq portali Tarix portali