Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Katapult oturacağı, əsasən döyüş təyyarələrində pilotu və ya ekipajı fövqəladə hallarda xilas etmək üçün hazırlanmış bir sistemdir. Əksər dizaynlarda pilotun oturacağı, pilotla birlikdə partlayıcı və ya raket mühərrikinin köməyi ilə təyyarədən atılır. Təyyarədən ayrılan oturacaq pilotun təhlükəsiz yerə enməsinə imkan verən bir paraşüt açır.
Tarix
Paraşüt dizayneri və ixtiraçı Everard Calthrop 1916-cı ildə sıxılmış hava vasitəsilə katapult prinsipi ilə işləyən bir katapult oturacağının dizaynını patentləşdirdi. Modern katapult oturacağı dizaynında ilk addımı Rumıniyalı ixtiraçı Anastase Dragomir atmışdır. Bir təyyarədən və ya nəqliyyat vasitəsindən qoparıla bilən paraşüt hissəsini özündə birləşdirən dizayn ilk olaraq 25 avqust 1929-cu ildə Paris Orly Hava Limanında sınaqdan keçirildi və müvəffəqiyyətli oldu.
Katapult oturacağı dizaynı İkinci Dünya Müharibəsi dövründə çox inkişaf etdirilmişdir. Bundan əvvəl, idarəolunmaz bir təyyarədən qaçmağın yeganə yolu təyyarədən tullanmaq idi, lakin sıxılma vəziyyət, pilot üzərindəki g-qüvvəsi və hava axını kimi mənfi şərtlər səbəbiylə tez-tez uğursuz olurdu.
İlk katapult oturacağı Heinkel və SAAB şirkətləri tərəfindən müstəqil olaraq hazırlanmışdır. İlk dizaynlarda sıxılmış hava itələmənin mənbəyi kimi istifadə edilmişdir. 1940-cı ildə, bir prototip Heinkel He 280 reaktiv qırıcı təyyarəsində sınaqdan keçirilmişdir. Test pilotlarından biri olan Helmut Schenk, 1942-ci il yanvarın 13-də uçuş zamanı təyyarəni katapult oturacağı sayəsində tərk etmək məcburiyyətində qalan ilk şəxs olmuşdur. Ancaq prototipdən narazı qalındıqdan sonra, istehsalı ləğv edilmiş və sonra katapult oturacağının standart olaraq tətbiq olunduğu ilk təyyarə 1942-ci ildə Heinkel He 219 Uhu hərbi təyyarəsi olmuşdur.
Pilot təhlükəsizliyi
Katapult oturacağının məqsədi pilotun qəza zamanı və sonrasında sağ qalmasıdır. Ejeksiyon kreslosunu idarə edən bir pilot, 12 ilə 14 arasında bir g gücünü yaşayır. 1960-70-ci illərdə Sovet dizaynlı katapult oturacaqlarında bu dəyər 20-22 g idi. Katapult oturacağı yerindəki qəfil və şiddətli sürətlənmə, skelet quruluşuna qalıcı ziyan vura bilər və pilotların uçuş karyerasını bitirəcəyi dərəcədə yaralanmalarına da səbəb ola bilər.
Katapult oturacağı dizaynında lider dövlətlər olan ABŞ və Sovet İttifaqı və onun davamçısı olan Rusiyanın müxtəlif növlərdəki modelləri bütün dünyada geniş yayılmışdır:
![image]()
Martin-Baker ACES II
![image]()
➡️ 
![image]()
Zvezda K-36
Katapult oturacaqlarında hərbi katapult hündürlüyü dəyişkəndir. ACES II katapult oturacağında 43 metr olan bu dəyər, Zvezda K-26DM tipli katapult oturacağında 0 metrə qədər geriyə çəkilmişdir.
Martin-Baker şirkəti özünün istehsalı olan katapult oturacağı ilə xilas olanlara xüsusi qalstuk və sancaq təqdim edir. 2011-ci ilin iyun ayına kimi bu katapult oturacağı sayəsində qəza zamanı 7358 nəfər təyyarəni müvəffəqiyyətlə tərk etmişdir.
Katapult sistemi
Standart katapult sistemi iki mərhələdən ibarətdir. Birinci mərhələdə pilotun üstündəki hissə tamamilə açılır və ya çölə atılır, növbəti mərhələdə pilot və oturacağı açıq yerdən təyyarənin çölünə atılır. İlk dizaynlarda pilotun müdaxiləsi hər iki mərhələdə tələb olunduğu halda, artıq pilotun tək müdaxiləsi ilə iki əməliyyat ardıcıl olaraq həyata keçirilir. Xüsusilə B-52 Stratofortress kimi təyyarənin alt hissələrində snayperlik edən əsgərlər üçün yalnız örtük atılır, təhlükə olduğu təqdirdə yerin cazibə qüvvəsi nəticəsində əsgərlər təyyarədən boşaldılırlar. Aşağı hündürlükdə uçan təyyarələrdə pilotun üstündəki hissəni atması ilə eyni vaxtda partladan sistemlər də mövcuddur, çünki pilotun üstündəki örtük hissəsinin buraxılması üçün çox vaxt mövcud deyildir. Qapaq açıldıqdan sonra pilotun təyyarəni hava axını ilə tərk etməsinə imkan verən sistemlərdə isə pilota bağlı paraşüt açılır və pilotu təyyarədən çıxarır. Bəzi təyyarələrdə pilot kabinəsi təyyarədən tamamilə ayrılır ki, pilotlar yüksək sürətə görə zədələnməsinlər. Kapsil hissəsi pilotun uçuş zamanı təyyarəni asanlıqla idarə edə biləcəyi şəkildə hazırlanmışdır. Bundan əlavə, son zamanlarda yerə çox yaxın olan vaxtlarda pilotu raketlərlə yuxarıya qaldıran və daha sonra paraşütlə təhlükəsiz bir şəkildə yerə enməsinə şərait yaradan sistemlər də hazırlanmışdır.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Katapult oturacagi esasen doyus teyyarelerinde pilotu ve ya ekipaji fovqelade hallarda xilas etmek ucun hazirlanmis bir sistemdir Ekser dizaynlarda pilotun oturacagi pilotla birlikde partlayici ve ya raket muherrikinin komeyi ile teyyareden atilir Teyyareden ayrilan oturacaq pilotun tehlukesiz yere enmesine imkan veren bir parasut acir Martin Baker tipi bir katapult oturacagiTarixABS Herbi Hava Quvveleri aerobatika komandasi 14 sentyabr 2003 cu ilde Idahodaki sousu esnasinda yere deymek uzre olan bir F 16C herb teyyaresi ve katapult oturacagi ile teyyareni terk eden pilot Katapult oturacagi testler esnasinda Parasut dizayneri ve ixtiraci Everard Calthrop 1916 ci ilde sixilmis hava vasitesile katapult prinsipi ile isleyen bir katapult oturacaginin dizaynini patentlesdirdi Modern katapult oturacagi dizayninda ilk addimi Ruminiyali ixtiraci Anastase Dragomir atmisdir Bir teyyareden ve ya neqliyyat vasitesinden qoparila bilen parasut hissesini ozunde birlesdiren dizayn ilk olaraq 25 avqust 1929 cu ilde Paris Orly Hava Limaninda sinaqdan kecirildi ve muveffeqiyyetli oldu Katapult oturacagi dizayni Ikinci Dunya Muharibesi dovrunde cox inkisaf etdirilmisdir Bundan evvel idareolunmaz bir teyyareden qacmagin yegane yolu teyyareden tullanmaq idi lakin sixilma veziyyet pilot uzerindeki g quvvesi ve hava axini kimi menfi sertler sebebiyle tez tez ugursuz olurdu Ilk katapult oturacagi Heinkel ve SAAB sirketleri terefinden musteqil olaraq hazirlanmisdir Ilk dizaynlarda sixilmis hava itelemenin menbeyi kimi istifade edilmisdir 1940 ci ilde bir prototip Heinkel He 280 reaktiv qirici teyyaresinde sinaqdan kecirilmisdir Test pilotlarindan biri olan Helmut Schenk 1942 ci il yanvarin 13 de ucus zamani teyyareni katapult oturacagi sayesinde terk etmek mecburiyyetinde qalan ilk sexs olmusdur Ancaq prototipden narazi qalindiqdan sonra istehsali legv edilmis ve sonra katapult oturacaginin standart olaraq tetbiq olundugu ilk teyyare 1942 ci ilde Heinkel He 219 Uhu herbi teyyaresi olmusdur Pilot tehlukesizliyiKatapult oturacaginin meqsedi pilotun qeza zamani ve sonrasinda sag qalmasidir Ejeksiyon kreslosunu idare eden bir pilot 12 ile 14 arasinda bir g gucunu yasayir 1960 70 ci illerde Sovet dizaynli katapult oturacaqlarinda bu deyer 20 22 g idi Katapult oturacagi yerindeki qefil ve siddetli suretlenme skelet qurulusuna qalici ziyan vura biler ve pilotlarin ucus karyerasini bitireceyi derecede yaralanmalarina da sebeb ola biler Katapult oturacagi dizayninda lider dovletler olan ABS ve Sovet Ittifaqi ve onun davamcisi olan Rusiyanin muxtelif novlerdeki modelleri butun dunyada genis yayilmisdir Martin Baker ACES II Zvezda K 36 Katapult oturacaqlarinda herbi katapult hundurluyu deyiskendir ACES II katapult oturacaginda 43 metr olan bu deyer Zvezda K 26DM tipli katapult oturacaginda 0 metre qeder geriye cekilmisdir Martin Baker sirketi ozunun istehsali olan katapult oturacagi ile xilas olanlara xususi qalstuk ve sancaq teqdim edir 2011 ci ilin iyun ayina kimi bu katapult oturacagi sayesinde qeza zamani 7358 nefer teyyareni muveffeqiyyetle terk etmisdir Katapult sistemiStandart katapult sistemi iki merheleden ibaretdir Birinci merhelede pilotun ustundeki hisse tamamile acilir ve ya cole atilir novbeti merhelede pilot ve oturacagi aciq yerden teyyarenin colune atilir Ilk dizaynlarda pilotun mudaxilesi her iki merhelede teleb olundugu halda artiq pilotun tek mudaxilesi ile iki emeliyyat ardicil olaraq heyata kecirilir Xususile B 52 Stratofortress kimi teyyarenin alt hisselerinde snayperlik eden esgerler ucun yalniz ortuk atilir tehluke oldugu teqdirde yerin cazibe quvvesi neticesinde esgerler teyyareden bosaldilirlar Asagi hundurlukde ucan teyyarelerde pilotun ustundeki hisseni atmasi ile eyni vaxtda partladan sistemler de movcuddur cunki pilotun ustundeki ortuk hissesinin buraxilmasi ucun cox vaxt movcud deyildir Qapaq acildiqdan sonra pilotun teyyareni hava axini ile terk etmesine imkan veren sistemlerde ise pilota bagli parasut acilir ve pilotu teyyareden cixarir Bezi teyyarelerde pilot kabinesi teyyareden tamamile ayrilir ki pilotlar yuksek surete gore zedelenmesinler Kapsil hissesi pilotun ucus zamani teyyareni asanliqla idare ede bileceyi sekilde hazirlanmisdir Bundan elave son zamanlarda yere cox yaxin olan vaxtlarda pilotu raketlerle yuxariya qaldiran ve daha sonra parasutle tehlukesiz bir sekilde yere enmesine serait yaradan sistemler de hazirlanmisdir