Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Kapibara (lat. Hydrochoerus hydrochaeris) — Hydrochoeridae fəsiləsinə, yarımsu həyatı keçirən otyeyən məməli. cinsinə aid olan iki müasir növdən biri. Kapibara — müasir gəmiricilər arasında ən böyüyüdür.
| Kapibara | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Kapibara | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Etimalogiya
Bu ad öz kökünü ka'apiûara sözündən alır. Ölmüş Tupi dilindən tərcümədə (Quarani dilinə qohum dil) "incə otları yeyən" (kaá (ot) + píi (incə) + ú (yemək) + ara (-ən)) anlamını daşıyır. Orijinala yaxın şəkildə kapivara formasında portuqal dilinə daxil olmuş və əsasən Braziliyada istifadə edilir. Kapibara sözü isə ispan dilindən ingilis, yapon, alman, rus və digər dillərə keçmişdir. Latın Amerikasının bəzi ölkələrində isə carpincho (Argentina, Peru və s.), chigüiro (Venesuela, Kolumbiya), jochi (Boliviya), ñeque (Kolumbiya) və s. adlandırılır.
Növün adı olan Hydrochoerus hydrochaeris tərcümədə "su donuzu" (q.yun. ὕδωρ — su + χοῖρος — donuz) anlamını verir.
Xarici görünüş
Yetkin fərdlərin uzunluğu 1–1,35 m, hündürlüyü isə 50–60 sm təşkil edir. Erkəklər 34–63 kq, dişilər 36–65,5 kq (ölçmələr Venesuela lyanoslarında yaşayan kapibaralarda aparılmışdır). Erkəklər bir qayda olaraq dişilərdən iri olur.
Ağır bədən qruluşuna malik olurlar. Xarici görtünüş baxımından iri başlı dəniz donuzcuğuna bənzəyirlər. Başı iri və əzələlidir. Üst dodağı şişmandır. Qulaqları qısa və dairəvi formadadır. Gözləri xırdadır. Ətrafları kifayət qədər qısadır. Ön ətraflarında 4, arxa ətraflarında 3 barmaq vardır. Barmaqlar arasında pərdə vardır və sonucunda güçlü dırnaqlara sahibdir. Bədənləri uzun (30–120 mm)və sərt tüklərıə örtülüdür. Bədəninin üzəri qırmızı-qonurdan, doz rəngə, qarın nahiyəsi bir qayda olaraq sarı-qonur rəngdə olur. Balalar nisbətən parlaq rəngdə olurlar. Dişilər 3 çüt əmcəyə sahibdirlər.
Kəlləsi böyük, enli və güçlü quruluşa sahibdir. 20 dişə sahibdir. Dişləri kökə sabib olmadığından ömrü böyü yenilənə bilir. Xromoson sayı 66-dır.
Yayılması
Kapibaralara Mərkəzi və Cənubi Amerikanın tropik və mülayim qurşaq arası su tutarlarının kənarlarında müşahidə edilirlər — Panamadan Uruqvay və şimal-şərqi Argentina.
Ağaşıdakı ölkələrdə müşahidə edilirlər: Argentina, Boliviya, Braziliya, Venesuela, Qayana, Kolumbiya, Paraqvay, Peru, Uruqvay, Fransa Qvianası. Yayılma arealı zonasına Orinoko, Amazonka və La-Plata çayları hövzəsi daxildir. Yayılmasında sərhədləyici faktor havanın və suyun temperaturudur. Dağlarda ancaq 1300 metrə qədər ərazilərdə görülür.
1991-ci ildə kapibaranın cırtdan forması olan canlıları — (Hydrochoerus isthmius Goldman, 1912) adı ilə müstəqil növ elan edilmişdir. Onlara Panamanın şimalından Kolumbiyaya və şimal-qərbi Venesuelaya qədər müşahidə edilirlər. Ölçülərinə görə bu canlılar kapibaradan gözlə görüləcək dərəcədə kiçikdirlər.
Sudonuzcuqlarına aid palıqlar hələ üst miosen dönəminə aiddir. Bu qəbildən olan heyvanlar alt fəsiləsinə daxil edilir. Alt fəsiləyə daxil olan bütün növlər Mərkəzi və Cənubi Amerika ərazisində qeydə alınmmışdır.
Həyat tərzi və qidalanması
Yarımsu həyat tərzi keçirir. Sudan nadir hallarda 500–1000 m aralıqlarda müşahidə olunur. yayılma arealı su səviyyəsinin dəyişdiyi mövsümlərdən aılı olaraq dəyişir. Quraq mövsümlərdə iri çayların və su tutarlarının kəmnaerlarında müşahidə edilirlər. Qida tapmaq məqsədi ilə uzaq məsafələri belə qət edə bilirlər.
Bu canlılar əsasən gündüz həyat tərzi keçirirlər. Ancaq insan və yırtıcılar onları narahat etdikdə gecə həyat tərzinə keçirlər.
Kapibaralara yaxşı üzür və suya baş vura bilirlər. Göz, burun və qulaqların yerləşmə xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, onlar üzərkən suyun üzərində qalır.
Təbii düşmənləri — vəhşi itlər, , orinoko timsahı, yaquar, oselot, anakonda. Onlar düşmənlərindən suyun altında, burun dəlikləriuni isə üstündə tutaraq gizlənə bilirlər.
Onlar əsasən təzə otlar və su bitkiləri ilə qidalanırlar.
Sosial struktur və çoxalma
Kapibara sosiual canlılardır. Əsasən 10–20 başdan ibarət olan qruplarda yaşayırlar. Qrup dominantlıq edən erkəkdən, dişilərdən, tabe olmuş erkəklərdən və balalardan ibarətdir. Erkəklərin 5–10 % tənha yaşayır. Adətən dominat erkəklər onlara rəqib olacaq erkəkləri qovurlar. Quraq ərazilərdə qrupda fərdlərin sayı çoxalır. Quraq mövsümlərdə qruplardakı fərdlərin sayı yüzlərlə olur. Kapibara sürüləri bəzən 10 hektarlarla ərazini tuturlar. Minimal yaşayın ərazisi 1 ha-dır. Ərazilərini işarələyən bu canlılar bəzən ərazi uğrunda davalara səbəb olurlar.
Əlaqə üçün əsasən səslərdən istifadə edirlər.
Kapibaralar il boyu çoxala bilirlər. Ancaq cütləşmə əsasən yağışlar mövsümünün əvvəllərində baş tuutur. Çütləşmə suda baş tutur. Boğazlıq dövrü 150 gün davam edir. Doğumun böyük əksəriyyəti sentyabr-noyabr ayları gerçəkləşir (Venesuela). Doğun quruda, aşıq bir ərazidə baş tutur. 2–8 arası bala doğurlar. Balalar anadan gəlmə diçlərə sahib olur və artıq gözləri açıq olur. Yeni doğulan baların çəkisi 1,5 kq-dır. Balalar qrupun digər dişiləridə baxa bilir. Balalar doğulduqdan bir qədər sonra ananın arxansına gedə və otla qidalana bilir. Bununla belə südlə bəslənmə 3–4 ay davam edir.
Onlar artıq 15–18 ayında yetkinləşirlər və 30–40 kq çəkiyə sahib olurlar.
Tarixdə
Bir neçə yüz il əvvəl Katolik kilsəsi kapibara ətini yeyiləcək qidalar sirasına daxil edir. Bundan sonra onların Cəniubi Amrerikanın bir çox ölkələriində məşhurluq qazanır (əsasən Venesuela).
Populyasiyanın statusu
Əsas düşmənləri: suda — anakondalar və kaymanlar, quruda — yaquar. Onların balalarını isə urubular (Coragyps atratus), həmçinin çöl itləri yeyir.
Kapibaralar qorunan canlılar siyahısına daxil deyillər. Onlar Torpaqların kənd təsərrüfatına cəlb olunması quraqlıq mövsümündə onların asasnlıqla qida tapmalarına səbəb olur. Araşdırmalar göstərirki, otlaq ərazilərdə bu canlıların sayı əl dəyməmiş ərazilərindəkindən çoxdur. Ən böyük populyasiyada hər hektara 2–3,5 baş düşür.
Hal-hazırda kapibara xüsusi fermalarda (Venesuela) ət və dərisinə görə bəslənilirlər. Onların piyi həmcinin ətriyyat istehsalında istifadə edilir. Yeyənlər kapibara ətini dad və görünüş baxımından donuz ətinə bənzədirlər.
Rio-de-Janeyro, Minas-Jerays, San-Paulu ştatları ərazisində yerləşən təbii rezeruvarlarda bakteriyası tərəfindən törədilən "qayalı dağlar ləkəli qızdırması" xəstəliyi müşahidə edilmişdir. Xəstəlik Amblyomma cajennense gənələri vatəsi ilə insana da keçə bilir. Bu parazitlər kapibaralarda yaşayır və otlaqlarda insanlara keçə bilir
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2011.
- Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p.
- http://www.yourdictionary.com/capybara 2017-06-15 at the Wayback Machine Your dictionary
- Mones, A. and Ojasti, J. 1986. Hydrochoerus hydrochaeris 2010-06-22 at the Wayback Machine. Mammalian Species No. 264: 1–7. Published by The American Society of Mammalogists.
- In Days Before Easter, Venezuelans Tuck Into Rodent-Related Delicacy 2008-07-05 at the Wayback Machine. by Brian Ellsworth (Special to the Sun) March 24, 2005.
- Ojasti, J., and G. Medina-Padilla. 1972. The management of capybara in Venezuela. Trans. N. Amer. Wildl. Nat. Res. Conf., 37:268–277.
- Rodrigo N. Angerami, Mariângela R. Resende, Adriana F. C. Feltrin, Gizelda Katz, Elvira M. Nascimento, Raquel S. B. Stucchi, Luiz J. Silva. 2006. Brazilian Spotted Fever: A Case Series from an Endemic Area in Southeastern Brazil. Epidemiological Aspects. Annals of the New York Academy of Sciences 1078 (1), 170–172. Absract 2023-07-24 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
- Ciszek, D. and C. Winters. 1999. "Hydrochaeris hydrochaeris" (On-line), Animal Diversity Web. Accessed April 13, 2007.
- Kapibara "Heyvanlar aləmi" saytında
- E. Soldatkin. Kapibara (Hydrochoerus hydrochaeris). Gənc aturalist, 6. 1987.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Kapibara lat Hydrochoerus hydrochaeris Hydrochoeridae fesilesine yarimsu heyati keciren otyeyen memeli cinsine aid olan iki muasir novden biri Kapibara muasir gemiriciler arasinda en boyuyudur KapibaraElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir KapibaraBeynelxalq elmi adiHydrochoerus hydrochaeris L 1766Sekil axtarisiITIS 825303NCBI 10149EOL 326517FW 128740 source source source source source source source KapibaraEtimalogiyaBu ad oz kokunu ka apiuara sozunden alir Olmus Tupi dilinden tercumede Quarani diline qohum dil ince otlari yeyen kaa ot pii ince u yemek ara en anlamini dasiyir Orijinala yaxin sekilde kapivara formasinda portuqal diline daxil olmus ve esasen Braziliyada istifade edilir Kapibara sozu ise ispan dilinden ingilis yapon alman rus ve diger dillere kecmisdir Latin Amerikasinin bezi olkelerinde ise carpincho Argentina Peru ve s chiguiro Venesuela Kolumbiya jochi Boliviya neque Kolumbiya ve s adlandirilir Novun adi olan Hydrochoerus hydrochaeris tercumede su donuzu q yun ὕdwr su xoῖros donuz anlamini verir Xarici gorunusYetkin ferdlerin uzunlugu 1 1 35 m hundurluyu ise 50 60 sm teskil edir Erkekler 34 63 kq disiler 36 65 5 kq olcmeler Venesuela lyanoslarinda yasayan kapibaralarda aparilmisdir Erkekler bir qayda olaraq disilerden iri olur Agir beden qrulusuna malik olurlar Xarici gortunus baximindan iri basli deniz donuzcuguna benzeyirler Basi iri ve ezelelidir Ust dodagi sismandir Qulaqlari qisa ve dairevi formadadir Gozleri xirdadir Etraflari kifayet qeder qisadir On etraflarinda 4 arxa etraflarinda 3 barmaq vardir Barmaqlar arasinda perde vardir ve sonucunda guclu dirnaqlara sahibdir Bedenleri uzun 30 120 mm ve sert tuklerie ortuludur Bedeninin uzeri qirmizi qonurdan doz renge qarin nahiyesi bir qayda olaraq sari qonur rengde olur Balalar nisbeten parlaq rengde olurlar Disiler 3 cut emceye sahibdirler Kellesi boyuk enli ve guclu qurulusa sahibdir 20 dise sahibdir Disleri koke sabib olmadigindan omru boyu yenilene bilir Xromoson sayi 66 dir YayilmasiKapibaranin yayilma areali Kapibaralara Merkezi ve Cenubi Amerikanin tropik ve mulayim qursaq arasi su tutarlarinin kenarlarinda musahide edilirler Panamadan Uruqvay ve simal serqi Argentina Agasidaki olkelerde musahide edilirler Argentina Boliviya Braziliya Venesuela Qayana Kolumbiya Paraqvay Peru Uruqvay Fransa Qvianasi Yayilma areali zonasina Orinoko Amazonka ve La Plata caylari hovzesi daxildir Yayilmasinda serhedleyici faktor havanin ve suyun temperaturudur Daglarda ancaq 1300 metre qeder erazilerde gorulur 1991 ci ilde kapibaranin cirtdan formasi olan canlilari Hydrochoerus isthmius Goldman 1912 adi ile musteqil nov elan edilmisdir Onlara Panamanin simalindan Kolumbiyaya ve simal qerbi Venesuelaya qeder musahide edilirler Olculerine gore bu canlilar kapibaradan gozle gorulecek derecede kicikdirler Sudonuzcuqlarina aid paliqlar hele ust miosen donemine aiddir Bu qebilden olan heyvanlar alt fesilesine daxil edilir Alt fesileye daxil olan butun novler Merkezi ve Cenubi Amerika erazisinde qeyde alinmmisdir Heyat terzi ve qidalanmasiYarimsu heyat terzi kecirir Sudan nadir hallarda 500 1000 m araliqlarda musahide olunur yayilma areali su seviyyesinin deyisdiyi movsumlerden aili olaraq deyisir Quraq movsumlerde iri caylarin ve su tutarlarinin kemnaerlarinda musahide edilirler Qida tapmaq meqsedi ile uzaq mesafeleri bele qet ede bilirler Bu canlilar esasen gunduz heyat terzi kecirirler Ancaq insan ve yirticilar onlari narahat etdikde gece heyat terzine kecirler Kapibaralara yaxsi uzur ve suya bas vura bilirler Goz burun ve qulaqlarin yerlesme xususiyyetlerinden asili olaraq onlar uzerken suyun uzerinde qalir Tebii dusmenleri vehsi itler orinoko timsahi yaquar oselot anakonda Onlar dusmenlerinden suyun altinda burun delikleriuni ise ustunde tutaraq gizlene bilirler Onlar esasen teze otlar ve su bitkileri ile qidalanirlar Sosial struktur ve coxalmaBalalari ile birlikde olan kapibara Kapibara sosiual canlilardir Esasen 10 20 basdan ibaret olan qruplarda yasayirlar Qrup dominantliq eden erkekden disilerden tabe olmus erkeklerden ve balalardan ibaretdir Erkeklerin 5 10 tenha yasayir Adeten dominat erkekler onlara reqib olacaq erkekleri qovurlar Quraq erazilerde qrupda ferdlerin sayi coxalir Quraq movsumlerde qruplardaki ferdlerin sayi yuzlerle olur Kapibara suruleri bezen 10 hektarlarla erazini tuturlar Minimal yasayin erazisi 1 ha dir Erazilerini isareleyen bu canlilar bezen erazi ugrunda davalara sebeb olurlar Elaqe ucun esasen seslerden istifade edirler Kapibaralar il boyu coxala bilirler Ancaq cutlesme esasen yagislar movsumunun evvellerinde bas tuutur Cutlesme suda bas tutur Bogazliq dovru 150 gun davam edir Dogumun boyuk ekseriyyeti sentyabr noyabr aylari gerceklesir Venesuela Dogun quruda asiq bir erazide bas tutur 2 8 arasi bala dogurlar Balalar anadan gelme diclere sahib olur ve artiq gozleri aciq olur Yeni dogulan balarin cekisi 1 5 kq dir Balalar qrupun diger disileride baxa bilir Balalar dogulduqdan bir qeder sonra ananin arxansina gede ve otla qidalana bilir Bununla bele sudle beslenme 3 4 ay davam edir Onlar artiq 15 18 ayinda yetkinlesirler ve 30 40 kq cekiye sahib olurlar TarixdeBir nece yuz il evvel Katolik kilsesi kapibara etini yeyilecek qidalar sirasina daxil edir Bundan sonra onlarin Ceniubi Amrerikanin bir cox olkeleriinde meshurluq qazanir esasen Venesuela Populyasiyanin statusuEsas dusmenleri suda anakondalar ve kaymanlar quruda yaquar Onlarin balalarini ise urubular Coragyps atratus hemcinin col itleri yeyir Kapibaralar qorunan canlilar siyahisina daxil deyiller Onlar Torpaqlarin kend teserrufatina celb olunmasi quraqliq movsumunde onlarin asasnliqla qida tapmalarina sebeb olur Arasdirmalar gosterirki otlaq erazilerde bu canlilarin sayi el deymemis erazilerindekinden coxdur En boyuk populyasiyada her hektara 2 3 5 bas dusur Parkda kapibara Hal hazirda kapibara xususi fermalarda Venesuela et ve derisine gore beslenilirler Onlarin piyi hemcinin etriyyat istehsalinda istifade edilir Yeyenler kapibara etini dad ve gorunus baximindan donuz etine benzedirler Rio de Janeyro Minas Jerays San Paulu statlari erazisinde yerlesen tebii rezeruvarlarda bakteriyasi terefinden toredilen qayali daglar lekeli qizdirmasi xesteliyi musahide edilmisdir Xestelik Amblyomma cajennense geneleri vatesi ile insana da kece bilir Bu parazitler kapibaralarda yasayir ve otlaqlarda insanlara kece bilirIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2011 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 http www yourdictionary com capybara 2017 06 15 at the Wayback Machine Your dictionary Mones A and Ojasti J 1986 Hydrochoerus hydrochaeris 2010 06 22 at the Wayback Machine Mammalian Species No 264 1 7 Published by The American Society of Mammalogists In Days Before Easter Venezuelans Tuck Into Rodent Related Delicacy 2008 07 05 at the Wayback Machine by Brian Ellsworth Special to the Sun March 24 2005 Ojasti J and G Medina Padilla 1972 The management of capybara in Venezuela Trans N Amer Wildl Nat Res Conf 37 268 277 Rodrigo N Angerami Mariangela R Resende Adriana F C Feltrin Gizelda Katz Elvira M Nascimento Raquel S B Stucchi Luiz J Silva 2006 Brazilian Spotted Fever A Case Series from an Endemic Area in Southeastern Brazil Epidemiological Aspects Annals of the New York Academy of Sciences 1078 1 170 172 Absract 2023 07 24 at the Wayback MachineXarici kecidlerCiszek D and C Winters 1999 Hydrochaeris hydrochaeris On line Animal Diversity Web Accessed April 13 2007 Kapibara Heyvanlar alemi saytinda E Soldatkin Kapibara Hydrochoerus hydrochaeris Genc aturalist 6 1987