Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kalaşlar (: کاࣇاشؕا;urdu کالاش) — Pakistanda etnik qrup.
 | |||
| 2016-cı ilin aprel ayında Kalaş qızları | |||
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 4,100 | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Kalaş dili | |||
| Dini | |||
Kalaşalar Asiyanın aborigenləri hesab olunur, onların əcdadları Cənubi Asiyada uzaq bir yerdən Əfqanıstana köçmüşlər. Pakistanın şimalında, Əfqanıstan sərhəddində yaşayan Kalaşlar nə fiziki baxımdan, nə də ənənələrinə görə qonşularına bənzəyir. Çünki onların keçmişi çox uzaqdan, Makedoniyadan bu torpaqlara gələn Böyük İskəndərin ordusuna dayanır.
Bu gün Əfqanıstanda nə İskəndər, nə də onun Ellin imperiyasından geriyə artıq şey qalıb. Amma İskəndərin nəvələri, ya da başqa sözlə desək, İskəndərin itkin qəbiləsi hələ də Əfqanıstan-Pakistan sərhəddində yaşayır.
Mədəniyyəti
Kalaş xalqının mədəniyyəti misilsizdir və bir çox cəhətdən Pakistanın şimal-qərbində onları əhatə edən bir çox müasir İslam etnik qruplarından fərqlənir. Təbiət onların gündəlik həyatında çox mühüm və mənəvi rol oynayır. Dini ənənələrinin bir hissəsi olaraq, bol ehtiyatlarına görə şükür etmək üçün qurban kəsilir və festivallar təşkil olunur.
Kalaşın mifologiyası və folkloru Qədim Yunanıstanın mifologiyası və folkloru ilə müqayisə edilir, lakin Hindistan yarmadasını digər yerlərində olan hindu ənənələrinə daha yaxındır. Kalaş, antropoloqları bölgədəki digər yerlərə nisbətən özünəməxsus mədəniyyətinə görə heyran qoymuşdur.
İskəndərin ordusunda döyüşən əsgərlərin soyundan gəldiyi düşünülən, sarı saçlı, mavi gözlü bu insanlar Asiyanın sanki "ögey" övladlarıdır. Kalaşlar başqa tayfalardan tək fiziki özəlliklərinə görə ayrılmır. Sarı saçları və rəngli gözləriylə fərqlənən Kalaş qəbiləsi içki, əsrar və cinsəlliyə sərbəst yanaşır.
Çitral bölgəsindəki Kalaş vadisinin ucqar yamaclarında yaşadıqları üçün mühafizəkar İslam ənənələrinin hücumundan qurtulan 3 min əhalisi olan xalq özü hazırladığı içkidən içir, yetişdirdikləri çətənədən istifadə edir.
Uşaqlar dindar Yəhudi tərzinə oxşayan buruq saçları və idman papaqları ilə yadda qalırsa, qadınları üzlərinə döymə vurdurub rəngarəng işləməli xələt geyinir.
Kalaşlarda evlilik ərgənliklə birgə başlayır. Kişilər ərgənlik dövrünə çatanda kutlamaq üçün kənddən götürülüb uzaq yaylalara aparılır. Bu yaylalarda qulluq edilən gənc kişi kəndə dönən kimi ərgənliyə çatmış qızların arasından birini seçib onunla evlənir.
Sosial həyatda qadınların da kişilər qədər haqlara sahib olduğu Kalaşlarda arvadını seçmə haqqına sahib olan kişilər istədiyi zaman arvadını boşaya bilmirlər. Qadınların isə istədiyi vaxt ərindən boşanma haqqı var. Ərini dəyişdirmək istəyən qadınlar bəyəndikləri kişiyə məktub yazaraq evlənmə təklifi edir və evliliyin gerçəkləşməsi üçün keçmiş kişiyə başlıq pulu ödəyir. Gözəllikləri ilə məşhur olan Kalaş qadınları geyimlərinə çox önəm verir. Kişiyə cazibədar görünmək üçün rəngli və bəzəkli geyimlər geyinən Kalaş qadınları üzlərinə və əllərinə döymə vurdurur. Gündəlik həyatda rəngarəng muncuqlarla bəzənmiş, işləməli, qara və ya ağ xələtlər geyinən qadınlarını kişilər geyindikləri paltar və paltarın rənginə görə tanıyır.
Digər bölgədə yaşayan müsəlman xalqla eyni paltarı geyinən Kalaşlı kişilər isə papaqlarına taxdıqları quş lələyi və ya çiçəklərlə digər xalqların nümayəndəsindən seçilir.
Dili
Kalaşa dili, həmçinin Kalaşa-Mun olaraq bilinən, Hind-Ari dillərinin Dardik qrupunun üzvüdür. Onun ən yaxın qohumu qonşu Xovar dilidir.
Dini
Kalaş xalqı əsasən bəzi müşahidəçilərin animizm, digərləri isə "qədim Hinduizm forması" adlandırdıqları ənənəvi Kalaş dininə etiqad edir, lakin buna baxmayaraq böyük bir azlıq İslamı qəbu etmişdir. Sanskrit dilçisi Maykl Vitselin sözlərinə görə, Kalaşın ənənəvi dini "miflərin, mərasimlərin, cəmiyyətin bir çox xüsusiyyətlərini bölüşür və Riqveda dininin bir çox aspektlərini əks etdirir". Kalaş mədəniyyəti və inanc sistemi onları əhatə edən müxtəlif etnik qruplardan fərqlənir.
Müxtəlif yazarlar Kalaşın inandığı inamı müxtəlif yollarla təsvir etmişlər. Roçerster Universitetinin sosial antropoloqu professor Barbara A., "Kalaşlıların dinlərinin bir çox tanrı və ruh tanıyan hinduizmin bir forması olduğunu" və onların Hindistan-Ari dili… Kalaşa dini, Makedoniyalı İskəndər və ordularının dinindən daha çox Hinduizm dininə uyğun olduğunu bildirmişdir. Jurnalist Frud Bejan onların dinini, qədim bütpərəstlik və animistik inanclara malik olan qədim Hinduizmin forması kimi təsvir etmişdir.
Çox tanrılı Kalaşlar da 12 peyğəmbərə inanır. Halbuki bu peyğəmbərlər insanlar deyil, təbii hadisələr və insan davranışlarıdır. Xalq 4 fəslin peyğəmbər olduğuna da inanırlar. Şəfqət və sevinc kimi davranışları və hissləri digər peyğəmbərləri də anır. Yalnız ildə bir neçə dəfə təşkil etdikləri festivallarda qapılarını açdıqları məbədlərdə ibadət edərkən, adətən festivallar mövsümi hadisələrə və ay təqviminə görə təşkil edilir.
Festival və rituallar
Ən böyük Kalaş festivalı dekabr ayında keçirilir və qışın gəlməsi şərəfinə keçirilir. Bu festivalda kişilər və qadınlar qurban kəsilərkən rəqs edərək qeyd edirlər. Qadınlar ən gözəl paltarlarını geyinir və bu xüsusi günlərdə makiyaj edirlər. Kalaş xalqını ümumi Pakistanlılardan fərqləndirən digər bir xüsusiyyət də açıq dəriləri və qadınların rəngli geyimləridir. Kalaş qadınları başlarına "şuşhut tekke" dedikləri açıq rəngli papaqlar, taxta və daşlardan düzəldilmiş bəzək əşyaları taxırlar.
Qadınlar saçlarını hörmədən, papaqlarını, "Pirançuvi" adlı naxışlı paltarları və "Patti" adlı kəmərlərini taxmadan çıxmazlar. Kalaş kişiləri isə Pakistanın ənənəvi "kamiz" geyimini və üzərinə tük taxılı bir papaq geyinirlər. Kalaş qadınları, heyvan buynuzlarından və yağlarından alınan mayelərdən ibarət olan bəzi daşlardan istehsal etdikləri tozlarla üzlərinə parlaq parıltılar da vururlar.
Qadının kişilər qədər cəmiyyətin bir hissəsi olduğu bu üç vadidə qohumluq nigahı qadağandır. Qadınlar sadecə doğum dönəmində bir həftəlik ərlərindən ayrılaraq yaşlı bir qadın nəzarətində doğum edənə qədər cəmiyyətdən ayrı qalır. Başalen adlı bir yerdə doğan qadınlar edilən mərasimdən sonra evlərinə qayıda bilərlər. Bu ritualla qadının yenidən saflığını bərpa etdiyinə inanılır.
Dəfn mərasimi
Dəfn mərasimləri də bir çox xalqlardan fərqlənir. Kalaşlar ölüləri dəfn etmir, çünki ölülərin qayıdacağına inanırlar. İlin çox hissəsinin soyuq keçdiyi vaxtlarda kalaşlar cəsədləri basdırmır, tabutların içərisində saxlayır. Mərhumun yaxşı bir yerə getdiyinə inanıldığı üçün cənazələrdə rəqslər oynanılır və cənazə sahiblərinə pul verilir. Ertəsi gün pulla xalqa paylanacaq yeməyi alarkən bəhanəsiz yeməyə gəlməmək təhqir sayılır. Mərasimlər hər kənddə olan məbədlərdə keçirilir və 3 gün davam edir. Buradakı mərasimdə, açıq yerdə gözləyərkən cənazələr ətrafında rəqslər oynanır.
Cənazənin qəbiristanlığa daşınması və tərk edilməsi prosesi yalnız kişilər tərəfindən həyata keçirilir. Cəsədlərin basdırılmadığı bölgədəki qəbiristanlıqlarda pis qoxu var. Bundan əlavə, tabutların vəhşi heyvanlar tərəfindən məhv edildiyi üçün ətrafdakı sümük parçalarını görmək də mümkündür. Son illərdə bölgə xarici qonaqlar üçün turistik bir məkana çevrildiyi üçün ölülərini basdırmağa başladılar, üzərinə isə hörmə üsulu ilə düzəltdikləri " Çapay"ı qoyurdular.
Həmçinin bax
- Hunzalar
- "BBC NEWS | In pictures: Kalash spring festival". BBC News. 23 July 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 19 December 2019.
- Morgenstierne, Georg. "Some features of Khowar morphology". Norsk Tidsskrift for Sprogvidenskap. 14. 1947: 5–28.
- Akbar, Ali. "Peshawar High Court orders govt to include Kalasha religion in census" (ingilis). . 4 April 2017. 5 November 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 11 July 2017.
Kalasha, the religion followed by Kalash community, lies between Islam and an ancient form of Hinduism
- . Kalash Religion (extract from 'The Ṛgvedic Religious System and its Central Asian and Hindukush Antecedents') (PDF) // A. Griffiths; J. E. M. Houben (redaktorlar ). The Vedas: Texts, Language and Ritual. Groningen: Forsten. 2004. 581–636. 2013-11-09 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-06-07.
- pace FUSSMAN 1977
- . /www.hurriyet.com.tr. Archived from the original on 2021-06-07.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kalaslar کا اش ا urdu کالاش Pakistanda etnik qrup 2016 ci ilin aprel ayinda Kalas qizlariUmumi sayi4 100Yasadigi erazilerPakistanDiliKalas diliDiniAnimizm Islam Kalasalar Asiyanin aborigenleri hesab olunur onlarin ecdadlari Cenubi Asiyada uzaq bir yerden Efqanistana kocmusler Pakistanin simalinda Efqanistan serheddinde yasayan Kalaslar ne fiziki baximdan ne de enenelerine gore qonsularina benzeyir Cunki onlarin kecmisi cox uzaqdan Makedoniyadan bu torpaqlara gelen Boyuk Iskenderin ordusuna dayanir Bu gun Efqanistanda ne Iskender ne de onun Ellin imperiyasindan geriye artiq sey qalib Amma Iskenderin neveleri ya da basqa sozle desek Iskenderin itkin qebilesi hele de Efqanistan Pakistan serheddinde yasayir MedeniyyetiKalas xalqinin medeniyyeti misilsizdir ve bir cox cehetden Pakistanin simal qerbinde onlari ehate eden bir cox muasir Islam etnik qruplarindan ferqlenir Tebiet onlarin gundelik heyatinda cox muhum ve menevi rol oynayir Dini enenelerinin bir hissesi olaraq bol ehtiyatlarina gore sukur etmek ucun qurban kesilir ve festivallar teskil olunur Kalasin mifologiyasi ve folkloru Qedim Yunanistanin mifologiyasi ve folkloru ile muqayise edilir lakin Hindistan yarmadasini diger yerlerinde olan hindu enenelerine daha yaxindir Kalas antropoloqlari bolgedeki diger yerlere nisbeten ozunemexsus medeniyyetine gore heyran qoymusdur Iskenderin ordusunda doyusen esgerlerin soyundan geldiyi dusunulen sari sacli mavi gozlu bu insanlar Asiyanin sanki ogey ovladlaridir Kalaslar basqa tayfalardan tek fiziki ozelliklerine gore ayrilmir Sari saclari ve rengli gozleriyle ferqlenen Kalas qebilesi icki esrar ve cinselliye serbest yanasir Citral bolgesindeki Kalas vadisinin ucqar yamaclarinda yasadiqlari ucun muhafizekar Islam enenelerinin hucumundan qurtulan 3 min ehalisi olan xalq ozu hazirladigi ickiden icir yetisdirdikleri ceteneden istifade edir Usaqlar dindar Yehudi terzine oxsayan buruq saclari ve idman papaqlari ile yadda qalirsa qadinlari uzlerine doyme vurdurub rengareng islemeli xelet geyinir Kalaslarda evlilik ergenlikle birge baslayir Kisiler ergenlik dovrune catanda kutlamaq ucun kendden goturulub uzaq yaylalara aparilir Bu yaylalarda qulluq edilen genc kisi kende donen kimi ergenliye catmis qizlarin arasindan birini secib onunla evlenir Sosial heyatda qadinlarin da kisiler qeder haqlara sahib oldugu Kalaslarda arvadini secme haqqina sahib olan kisiler istediyi zaman arvadini bosaya bilmirler Qadinlarin ise istediyi vaxt erinden bosanma haqqi var Erini deyisdirmek isteyen qadinlar beyendikleri kisiye mektub yazaraq evlenme teklifi edir ve evliliyin gerceklesmesi ucun kecmis kisiye basliq pulu odeyir Gozellikleri ile meshur olan Kalas qadinlari geyimlerine cox onem verir Kisiye cazibedar gorunmek ucun rengli ve bezekli geyimler geyinen Kalas qadinlari uzlerine ve ellerine doyme vurdurur Gundelik heyatda rengareng muncuqlarla bezenmis islemeli qara ve ya ag xeletler geyinen qadinlarini kisiler geyindikleri paltar ve paltarin rengine gore taniyir Diger bolgede yasayan muselman xalqla eyni paltari geyinen Kalasli kisiler ise papaqlarina taxdiqlari qus leleyi ve ya ciceklerle diger xalqlarin numayendesinden secilir Dili Kalasa dili hemcinin Kalasa Mun olaraq bilinen Hind Ari dillerinin Dardik qrupunun uzvudur Onun en yaxin qohumu qonsu Xovar dilidir Dini Kalas xalqi esasen bezi musahidecilerin animizm digerleri ise qedim Hinduizm formasi adlandirdiqlari enenevi Kalas dinine etiqad edir lakin buna baxmayaraq boyuk bir azliq Islami qebu etmisdir Sanskrit dilcisi Maykl Vitselin sozlerine gore Kalasin enenevi dini miflerin merasimlerin cemiyyetin bir cox xususiyyetlerini bolusur ve Riqveda dininin bir cox aspektlerini eks etdirir Kalas medeniyyeti ve inanc sistemi onlari ehate eden muxtelif etnik qruplardan ferqlenir Muxtelif yazarlar Kalasin inandigi inami muxtelif yollarla tesvir etmisler Rocerster Universitetinin sosial antropoloqu professor Barbara A Kalaslilarin dinlerinin bir cox tanri ve ruh taniyan hinduizmin bir formasi oldugunu ve onlarin Hindistan Ari dili Kalasa dini Makedoniyali Iskender ve ordularinin dininden daha cox Hinduizm dinine uygun oldugunu bildirmisdir Jurnalist Frud Bejan onlarin dinini qedim butperestlik ve animistik inanclara malik olan qedim Hinduizmin formasi kimi tesvir etmisdir Cox tanrili Kalaslar da 12 peygembere inanir Halbuki bu peygemberler insanlar deyil tebii hadiseler ve insan davranislaridir Xalq 4 feslin peygember olduguna da inanirlar Sefqet ve sevinc kimi davranislari ve hissleri diger peygemberleri de anir Yalniz ilde bir nece defe teskil etdikleri festivallarda qapilarini acdiqlari mebedlerde ibadet ederken adeten festivallar movsumi hadiselere ve ay teqvimine gore teskil edilir Festival ve rituallarEn boyuk Kalas festivali dekabr ayinda kecirilir ve qisin gelmesi serefine kecirilir Bu festivalda kisiler ve qadinlar qurban kesilerken reqs ederek qeyd edirler Qadinlar en gozel paltarlarini geyinir ve bu xususi gunlerde makiyaj edirler Kalas xalqini umumi Pakistanlilardan ferqlendiren diger bir xususiyyet de aciq derileri ve qadinlarin rengli geyimleridir Kalas qadinlari baslarina sushut tekke dedikleri aciq rengli papaqlar taxta ve daslardan duzeldilmis bezek esyalari taxirlar Qadinlar saclarini hormeden papaqlarini Pirancuvi adli naxisli paltarlari ve Patti adli kemerlerini taxmadan cixmazlar Kalas kisileri ise Pakistanin enenevi kamiz geyimini ve uzerine tuk taxili bir papaq geyinirler Kalas qadinlari heyvan buynuzlarindan ve yaglarindan alinan mayelerden ibaret olan bezi daslardan istehsal etdikleri tozlarla uzlerine parlaq pariltilar da vururlar Qadinin kisiler qeder cemiyyetin bir hissesi oldugu bu uc vadide qohumluq nigahi qadagandir Qadinlar sadece dogum doneminde bir heftelik erlerinden ayrilaraq yasli bir qadin nezaretinde dogum edene qeder cemiyyetden ayri qalir Basalen adli bir yerde dogan qadinlar edilen merasimden sonra evlerine qayida bilerler Bu ritualla qadinin yeniden safligini berpa etdiyine inanilir Defn merasimiDefn merasimleri de bir cox xalqlardan ferqlenir Kalaslar oluleri defn etmir cunki olulerin qayidacagina inanirlar Ilin cox hissesinin soyuq kecdiyi vaxtlarda kalaslar cesedleri basdirmir tabutlarin icerisinde saxlayir Merhumun yaxsi bir yere getdiyine inanildigi ucun cenazelerde reqsler oynanilir ve cenaze sahiblerine pul verilir Ertesi gun pulla xalqa paylanacaq yemeyi alarken behanesiz yemeye gelmemek tehqir sayilir Merasimler her kendde olan mebedlerde kecirilir ve 3 gun davam edir Buradaki merasimde aciq yerde gozleyerken cenazeler etrafinda reqsler oynanir Cenazenin qebiristanliga dasinmasi ve terk edilmesi prosesi yalniz kisiler terefinden heyata kecirilir Cesedlerin basdirilmadigi bolgedeki qebiristanliqlarda pis qoxu var Bundan elave tabutlarin vehsi heyvanlar terefinden mehv edildiyi ucun etrafdaki sumuk parcalarini gormek de mumkundur Son illerde bolge xarici qonaqlar ucun turistik bir mekana cevrildiyi ucun olulerini basdirmaga basladilar uzerine ise horme usulu ile duzeltdikleri Capay i qoyurdular Hemcinin baxHunzalar BBC NEWS In pictures Kalash spring festival BBC News 23 July 2023 tarixinde Istifade tarixi 19 December 2019 Morgenstierne Georg Some features of Khowar morphology Norsk Tidsskrift for Sprogvidenskap 14 1947 5 28 Akbar Ali Peshawar High Court orders govt to include Kalasha religion in census ingilis 4 April 2017 5 November 2021 tarixinde Istifade tarixi 11 July 2017 Kalasha the religion followed by Kalash community lies between Islam and an ancient form of Hinduism Kalash Religion extract from The Ṛgvedic Religious System and its Central Asian and Hindukush Antecedents PDF A Griffiths J E M Houben redaktorlar The Vedas Texts Language and Ritual Groningen Forsten 2004 581 636 2013 11 09 tarixinde PDF Istifade tarixi 2021 06 07 pace FUSSMAN 1977 www hurriyet com tr Archived from the original on 2021 06 07 ol Vikianbarda Kalaslar ile elaqeli mediafayllar var section