Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Tarixi abidələr
Qayaüstü təsvirlər və arxeoloji qazıntılar Dəniz səviyyəsindən iki-üç min metr yüksəklikdə yerləşən Zalxa və Pəriçınqılı Qara göllərin sahillərində, Dəlidağın ətəklərində, Ayıçınqılında, Pəriçınqılında və başqa ərazilərdə yerləşən çınqıllıqlarda daşların, qayaların üzərində ulu babalarımız tərəfindən çəkilən rəsm əsərləri geniş yayılmışdır.
Bu yerlərin qədim sakinləri ibtidai daş alətlərindən istifadə etməklə möhkəm qayalar üzərində məişət və təsərrüfat səhnələrini, müxtəlif vəhşi heyvanları təsvir edən gözəl rəsmlər çəkə bilmişlər. Bu rəsmlərin müəyyən bir qismi qədim əkinçilik məşğuliyyətini əks etdirir. Ayrı-ayrı daşlar üzərində öküzlərə qoşulmuş ibtidai xışla yerin şumlanması, taxılın biçilməsi və döyülməsi kimi səhnələr, çiynində toxa tutmuş adam təsviri və s. verilmişdir. Bəzi daşlar üzərində ən qədim nəqliyyat vasitələrini göstərən ikitəkərli arabalar təsvir edilmişdir.
Qədim ovçuluğa aid səhnələri təsvir edən çox sayda əsərlər də tapılmışdır. Yeni tapılan qayaüstü təsvirlərdə ulu babalarımızın dini təsəvvür, mərasim və etiqadlarına aid maraqlı səhnələr də var. Bunlara əyani misal ayrı-ayrı daşlar üzərindəki kütləvi rəqs səhnələri, rəmzi öküz təsvirləri, mücərrəd işarələrdir.
Elmi tədqiqatlar
Azərbaycanın məşhur arxeoloq-alimi, Bakı Dövlət Universitetinin Arxeologiya və etnoqrafiya kafedrasının müdiri, tarix elmlər doktoru, professor Qüdrət İsmayılzadə 1976-cı ildə tədqiqatlar zamanı ilk dəfə olaraq Azərbaycanın belə yüksək dağlıq zonasında eramızdan əvvəl III minilliyə aid qədim yaşayış yerinin qalıqlarını aşkar etmişdir. Bu yaşayış məskəni Tərtər çayının sol sahilində İstisu qəsəbəsi ilə Taxtadüzü arasında Məmmədsəfi kəndinin ərazisində geniş bir sahəni tutur. Bu yaşayış yerində diametri 20 metrdən artıq olan dairəvi biçimdə möhtəşəm tikinti qalığı üzə çıxarılmışdır. Tikintinin içəri hissəsi mürəkkəb qurulmuşdur. Onun xarici divarlarının qalınlığı 2 metrə çatır. Ətrafındakı böyük daş topalarına əsasən ehtimal olunur ki, bu tikintinin divarları bütünlüklə daşdan inşa edilmiş və daşlar bir-birinə gil kütləsi ilə bərkidilmişdir. Onun döşəməsi və divarları saman qatılmış palçıqla suvanmışdır.
Lakin heç bir yerdə Kəlbəcərdə yeni aşkar edilmiş tikinti qədər möhtəşəm divarlı tikintiyə təsadüf olunmamışdır. Güman etmək olar ki, bu tikinti qüdrətli bir tayfaya məxsus imiş və ictimai bina kimi istifadə edilirmiş. Əmin-amanlıq dövründə burada tayfanın dini və ictimai mərasimləri keçirilirmiş, təhlükə zamanı isə o alınmaz istehkama çevrilmişdir.
Tunc dövründə əkinçilik və maldarlığın ümumi inkişafı ilə əlaqədar olaraqq dulus məhsullarının istehsalı genişləndirilmiş və dulusçuluq yüksəlmişdir. Bu dövrdə həmin təsərrüfat sahələrinin təlabatını ödəmək üçün ilk dəfə nehrələr və süzgəclərdən ibarət xüsusi gil qabları meydana çıxmışdır. Yeni aşkar edilən qədim yaşayış yeri və oradan tapılan maddi mədəniyyət nümunələri də qayaüstü rəsmlər kimi qədim tunc dövründə yaşamış əkinçi-biçinçi tayfaların iqtisadi və ictimai həyatına dair qiymətli tarixi mənbələrdir.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Daş dövrü şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, tarix elmləri namizədi, arxeoloq-alim Mənsur Mənsurov 1986 -cı ildə Kiçik Qafqazın şərq ətəyində, Zar kəndinin qərbində paleolit qayaaltı açıq yaşayış düşərgəsi aşkar etmişdir. Bu düşərgə Tərtərçayın yuxarı sol hövzəsində, Bəzirxana çayının sağ sahilində yerləşir.
Elmi tədqiqat aparılandan bir il əvvəl, yəni 1985-ci ildə qızılaxtaranlar qayanın altını qazarkən kənara atılan torpaqdan dəvəgözü daşından qəlpələr və sümüklər aşkar etmişlər. Tədqiqat aparılarkən diş və sümük məmulatları toplanmış, alət və qəlpələr ayırd edilmişdir. Toplanan materiallardan belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, hazırlıq növləri və alət formalarında dövr məmulatları təmsil olunub. Mağarada tapıntılar olan sahədə stratiqrafiya almaq məqsədi ilə kəşfiyyat qazıntısı aparılmışdır-4×2×2 ölçüdə şurf qazılmışdır. Mağara abidəsinin təbəqələrini və onların dövrlərini müəyyənləşdirərkən çöküntülərdə 6 təbəqə qeydə alınmışdır. Üstdən 2-ci və 3-cü təbəqələr yuxarı paleolitin əvvəl mərhələsini, alt 2 təbəqə isə müstye dövrünün neandertal tipli insanların yaratdığı yaşayış düşərgəsini əks etdirir.
Zar qayaaltı açıq yaşayış düşərgəsinin 65-30 min il bundan əvvəl mövcud olması təsdiq edilir.
Yaşayış sahəsinin şimalında çılpaq Keçibelinin gəzi dağı, qərbində Keyti dağı, şərqində uçurumla əhatələnmiş Qəley düzü, Cənub tərəfində Zival yaylası yerləşir. Bu istiqamətdə daha aralı sahədə Taxta düzənliyi, Dəlidağ və Dəvəgözü yüksəklikləri qərar tutmuşdur.
Zar mağarası
Zar mağarası yerləşən dərə şimala getdikcə daha dik dərin uçurum şəklini alır. Mağaranın şərq tərəfi qayaüstü şərqə xeyli mailli düzənlikdir. Düzənliyin cənub və şimal qurtaranacaqları dərin qayalı dərələrlə əhatələnmişdir. Şimal tərəfin dərəsindən Zəylik çayı, cənub tərəfin dərəsindən isə Tərtər çayı axır. Mağaradan şimala, şimal-qərbə və cənuba alp çəmənlikləri yayılmışdır. Onlardan daha yüksək silsilədə Keyti dağı, Keçəl dağ və Dəlidağ yüksəklikləri görünür. Buradan Keytidağ silsiləsinin şimal və cənubunda, həmçinin Zar kəndinin şərqində yüksək dağ keçidləri müşahidə olunur.
Fauna qalıqları
Fauna qalıqlarına gəldikdə isə, paleontoloq akademik D.V.Hacıyevin təyininə əsasən 2-ci təbəqədə vəhşi keçi, avropa çöl uzunluğu, 3-cü təbəqədə isə qədim maral, vəhşi at, dağ keçisi kimi heyvanlara aid sümüklər tapılmışdır.
Osteoloji qalıqlar içərisində çənə, diş, buynuz və dırnaq hissələri qabarıq nəzərə çarpır. Digər hissələr xırda sınmış halda olsalar da seyrəlk rast gəlinir. Qayaaltı sığınacaq çöküntüsünün cənub-şərqində qoyulan şurfda müəyyən edilən hər təbəqədən bir neçə alət, qəlpə və pulcuqlarla yanaşı sümük qalıqları da aşkar edilmişdir.
Keşdək kəndinin ərazisində yerləşən məbəd ağ daşdan əhəng məhlulu ilə tikilmiş və öz dövrünə görə zəngin memarlıq naxışları ilə bəzədilmişdir. Məbədin cübbəxanası ellipsvari düzəldilmişdir. Məbədin quruluşu və arxitektura xüsusiyyətlərinə əsasən onun VI-VII əsrlərin üç nefli bazilikasına aid olduğu ehtimal edilir. Bu məbədin başqa məbədlərdən fərqli cəhəti var. Belə ki, bir qayda olaraq başqa məbədlərdə cübbəxanalar həmişə mehraba paralel və onunla eyni səviyyədə tikilir. Məbədin daxili genişliyinə mane olmamaq üçün cübbəxanalar bir növ sağ və sol neflərin davamı olur. Burada isə cübbəxanalar məbədin xor üçün düzəldilmiş hissəsi ilə yanaşı düzəldilmişdir. Görünür, bu binanı xaricdən, daha doğrusu şərq tərəfdən xristianlığın müqəddəs işarəsi olan xaça oxşatmaq məqsədi ilə düzəldilmişdir.
Məbəddə istər cübbəxanalar, istərsə də mərkəzi mehrabalar dairəvi formada qoyulmuşdur. Məbədin qərb tərəfində mərkəzi nefin sağ və sol tərəflərində qırılmış halda iki sütun vardır. Bu sütunlar nef arası olmaqdan əlavə məbədin xor üçün düzəldilmiş hissəsi ilə qalan hissəsinin arasında qoyulmuşdur. Qazıntı nəticəsində bir ədəd bəzəkli daş, bir ədəd epiqrafik abidə və xeyli gil qab hissələri aşkar edilmişdir. IX-X əsrlərdə məlum olmayan səbəbdən abidə dağıdılmış və onun əvəzində qonşuluqda hazırda xarabalığı qalan və yerli əhali tərəfindən «kilisə damı» adlanan böyük məbəd meydana gəmişdir.
Kilisə kəndinin girəcəyində maraqlı memarlıq abidəsi olan bir məbəd yerləşir. Məbədin daxili hündürlüyü 4,8 m, uzunluğu 14,3 m, eni isə 8 metrdir. Binanın kobud çapılmış daşlardan hörülmüş cənub fasadında yarımdairəvi tağlı, enli giriş qapısı vardır. Məbədin daxili məkanı dayaqlarla üç hissəyə bölünürː astana rolunu oynayan giriş, əsas ibadət yeri olan mərkəz və dərin mehrablı səcdəgah. Zalın tağbənd şəkilli örtüyü dayaqlar üzərində yerləşərək iki tağla möhkəmləndirilmişdir. Mehrabın iki tərəfində dəhlizə bənzər ensiz artırma, geniş otaq və qurbangah vardır. Məbəddə dekorativ bəzəklər yoxdur. Onun qərb fasad divarlarında hörgüyə daxil edilmiş bütpərəstlik stellasından binanın sonrakı təmiri zamanı istifadə edilmişdir. Yerli camaat arasında məbədin xristianlığa qədər olduğu, stellanın isə Allah simvolu kimi orada yerləşdiyi güman edilir.
1836-cı ildə çarın və Sinodun ( Pravoslav məbədinin baş idarəsi) qərarı ilə Alban katolikosluğu ləğv edilmiş, xristian albanlar kilisəyə tabe edilmişdir. Bu zaman xristian albanlar ya etiqaddan əl çəkib el ilə ağlamalı, ya da dinə etiqad edərək xalqla əlaqəni kəsməli idilər. Xristian albanlar yaşayan kəndlərin çoxluğu xalqdan ayırmağı üstün tutaraq İslam dinini qəbul etmişlər. Bu səbəbdən də bir çox yerlərdə, xüsusi ilə Kəlbəcər rayonu ərazisində xristianlıqla bağlı kənd adlarına rast gəlmək olur (Kilsə kəndi, Kilisəli kənd, Sınıq Kilisə kəndi və s.).
Kəndlərdə məscidlərin deyil, kilisələrin olması səbəbi yaşlı sakinlərin sözlərinə görə ata-babalarının vaxtıilə çarəsiz qalaraq xalqdan ayrılmamağı qərara aldıqları ilə bağlıdır. O dövrdə müsəlman dinini qəbul edən albanlar öz tarixi köklərini qoruyub saxlaya bilmiş, xristian dininə sadiq qalan albanlar isə etnik tərkibinə görə Qafqaz Albanları kimi qalmaqlarına baxmayaraq erməni adlandırılmışlar.
Almalıq kəndinin «Gözlü bulaq» adlanan ərazisində üzərində alban hərfləri ilə yazılmış daşlar, daş üzərində təsvir edilmiş rəsm abidələri və s. vardı. Mollabayramlı kəndinin «Dəhnə kahası» adlanan ərazisinin kahalarında qədim insanların yaşayış məskəni olmasını sübut edən saysız-hesabsız maddi sübutlar vardı. Həmin kahalar əl alətləri ilə yaşayış formasına salınıblar. Divarlarında ev heyvanlarının təsviri çəkilmiş yaşayış otaqları, alət və başqa təsərrüfat işlərində istifadə edilən əşyalar saxlamaq üçün əlavə otaqlar var idi. Əfsuslar olsun ki, bu ərazidə arxeoloji qazıntılar aparılmadığına görə bu yaşayış kompleksinin neçənci əsrlərə aid olması müəyyən edilməyib.
İstinadlar
- Məzahir Təhməzov Kəlbəcər Ensiklopedik məlumatlar Toponimlər fotoşəkillər xəritələr.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Zalxa golunun etrafinda askar edilen eramizdan evvel III minilliye aid olan qayaustu tesvirTarixi abidelerQayaustu tesvirler ve arxeoloji qazintilar Deniz seviyyesinden iki uc min metr yukseklikde yerlesen Zalxa ve Pericinqili Qara gollerin sahillerinde Delidagin eteklerinde Ayicinqilinda Pericinqilinda ve basqa erazilerde yerlesen cinqilliqlarda daslarin qayalarin uzerinde ulu babalarimiz terefinden cekilen resm eserleri genis yayilmisdir Bu yerlerin qedim sakinleri ibtidai das aletlerinden istifade etmekle mohkem qayalar uzerinde meiset ve teserrufat sehnelerini muxtelif vehsi heyvanlari tesvir eden gozel resmler ceke bilmisler Bu resmlerin mueyyen bir qismi qedim ekincilik mesguliyyetini eks etdirir Ayri ayri daslar uzerinde okuzlere qosulmus ibtidai xisla yerin sumlanmasi taxilin bicilmesi ve doyulmesi kimi sehneler ciyninde toxa tutmus adam tesviri ve s verilmisdir Bezi daslar uzerinde en qedim neqliyyat vasitelerini gosteren ikitekerli arabalar tesvir edilmisdir Qedim ovculuga aid sehneleri tesvir eden cox sayda eserler de tapilmisdir Yeni tapilan qayaustu tesvirlerde ulu babalarimizin dini tesevvur merasim ve etiqadlarina aid maraqli sehneler de var Bunlara eyani misal ayri ayri daslar uzerindeki kutlevi reqs sehneleri remzi okuz tesvirleri mucerred isarelerdir Elmi tedqiqatlarAzerbaycanin meshur arxeoloq alimi Baki Dovlet Universitetinin Arxeologiya ve etnoqrafiya kafedrasinin mudiri tarix elmler doktoru professor Qudret Ismayilzade 1976 ci ilde tedqiqatlar zamani ilk defe olaraq Azerbaycanin bele yuksek dagliq zonasinda eramizdan evvel III minilliye aid qedim yasayis yerinin qaliqlarini askar etmisdir Bu yasayis meskeni Terter cayinin sol sahilinde Istisu qesebesi ile Taxtaduzu arasinda Memmedsefi kendinin erazisinde genis bir saheni tutur Bu yasayis yerinde diametri 20 metrden artiq olan dairevi bicimde mohtesem tikinti qaligi uze cixarilmisdir Tikintinin iceri hissesi murekkeb qurulmusdur Onun xarici divarlarinin qalinligi 2 metre catir Etrafindaki boyuk das topalarina esasen ehtimal olunur ki bu tikintinin divarlari butunlukle dasdan insa edilmis ve daslar bir birine gil kutlesi ile berkidilmisdir Onun dosemesi ve divarlari saman qatilmis palciqla suvanmisdir Lakin hec bir yerde Kelbecerde yeni askar edilmis tikinti qeder mohtesem divarli tikintiye tesaduf olunmamisdir Guman etmek olar ki bu tikinti qudretli bir tayfaya mexsus imis ve ictimai bina kimi istifade edilirmis Emin amanliq dovrunde burada tayfanin dini ve ictimai merasimleri kecirilirmis tehluke zamani ise o alinmaz istehkama cevrilmisdir Tunc dovrunde ekincilik ve maldarligin umumi inkisafi ile elaqedar olaraqq dulus mehsullarinin istehsali genislendirilmis ve dulusculuq yukselmisdir Bu dovrde hemin teserrufat sahelerinin telabatini odemek ucun ilk defe nehreler ve suzgeclerden ibaret xususi gil qablari meydana cixmisdir Yeni askar edilen qedim yasayis yeri ve oradan tapilan maddi medeniyyet numuneleri de qayaustu resmler kimi qedim tunc dovrunde yasamis ekinci bicinci tayfalarin iqtisadi ve ictimai heyatina dair qiymetli tarixi menbelerdir Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutunun Das dovru sobesinin aparici elmi iscisi tarix elmleri namizedi arxeoloq alim Mensur Mensurov 1986 ci ilde Kicik Qafqazin serq eteyinde Zar kendinin qerbinde paleolit qayaalti aciq yasayis dusergesi askar etmisdir Bu duserge Tertercayin yuxari sol hovzesinde Bezirxana cayinin sag sahilinde yerlesir Elmi tedqiqat aparilandan bir il evvel yeni 1985 ci ilde qizilaxtaranlar qayanin altini qazarken kenara atilan torpaqdan devegozu dasindan qelpeler ve sumukler askar etmisler Tedqiqat aparilarken dis ve sumuk memulatlari toplanmis alet ve qelpeler ayird edilmisdir Toplanan materiallardan bele bir neticeye gelmek olur ki hazirliq novleri ve alet formalarinda dovr memulatlari temsil olunub Magarada tapintilar olan sahede stratiqrafiya almaq meqsedi ile kesfiyyat qazintisi aparilmisdir 4 2 2 olcude surf qazilmisdir Magara abidesinin tebeqelerini ve onlarin dovrlerini mueyyenlesdirerken cokuntulerde 6 tebeqe qeyde alinmisdir Ustden 2 ci ve 3 cu tebeqeler yuxari paleolitin evvel merhelesini alt 2 tebeqe ise mustye dovrunun neandertal tipli insanlarin yaratdigi yasayis dusergesini eks etdirir Zar qayaalti aciq yasayis dusergesinin 65 30 min il bundan evvel movcud olmasi tesdiq edilir Yasayis sahesinin simalinda cilpaq Kecibelinin gezi dagi qerbinde Keyti dagi serqinde ucurumla ehatelenmis Qeley duzu Cenub terefinde Zival yaylasi yerlesir Bu istiqametde daha arali sahede Taxta duzenliyi Delidag ve Devegozu yukseklikleri qerar tutmusdur Zar magarasiZar magarasi yerlesen dere simala getdikce daha dik derin ucurum seklini alir Magaranin serq terefi qayaustu serqe xeyli mailli duzenlikdir Duzenliyin cenub ve simal qurtaranacaqlari derin qayali derelerle ehatelenmisdir Simal terefin deresinden Zeylik cayi cenub terefin deresinden ise Terter cayi axir Magaradan simala simal qerbe ve cenuba alp cemenlikleri yayilmisdir Onlardan daha yuksek silsilede Keyti dagi Kecel dag ve Delidag yukseklikleri gorunur Buradan Keytidag silsilesinin simal ve cenubunda hemcinin Zar kendinin serqinde yuksek dag kecidleri musahide olunur Fauna qaliqlariFauna qaliqlarina geldikde ise paleontoloq akademik D V Haciyevin teyinine esasen 2 ci tebeqede vehsi keci avropa col uzunlugu 3 cu tebeqede ise qedim maral vehsi at dag kecisi kimi heyvanlara aid sumukler tapilmisdir Osteoloji qaliqlar icerisinde cene dis buynuz ve dirnaq hisseleri qabariq nezere carpir Diger hisseler xirda sinmis halda olsalar da seyrelk rast gelinir Qayaalti siginacaq cokuntusunun cenub serqinde qoyulan surfda mueyyen edilen her tebeqeden bir nece alet qelpe ve pulcuqlarla yanasi sumuk qaliqlari da askar edilmisdir Kesdek kendinin erazisinde yerlesen mebed ag dasdan eheng mehlulu ile tikilmis ve oz dovrune gore zengin memarliq naxislari ile bezedilmisdir Mebedin cubbexanasi ellipsvari duzeldilmisdir Mebedin qurulusu ve arxitektura xususiyyetlerine esasen onun VI VII esrlerin uc nefli bazilikasina aid oldugu ehtimal edilir Bu mebedin basqa mebedlerden ferqli ceheti var Bele ki bir qayda olaraq basqa mebedlerde cubbexanalar hemise mehraba paralel ve onunla eyni seviyyede tikilir Mebedin daxili genisliyine mane olmamaq ucun cubbexanalar bir nov sag ve sol neflerin davami olur Burada ise cubbexanalar mebedin xor ucun duzeldilmis hissesi ile yanasi duzeldilmisdir Gorunur bu binani xaricden daha dogrusu serq terefden xristianligin muqeddes isaresi olan xaca oxsatmaq meqsedi ile duzeldilmisdir Mebedde ister cubbexanalar isterse de merkezi mehrabalar dairevi formada qoyulmusdur Mebedin qerb terefinde merkezi nefin sag ve sol tereflerinde qirilmis halda iki sutun vardir Bu sutunlar nef arasi olmaqdan elave mebedin xor ucun duzeldilmis hissesi ile qalan hissesinin arasinda qoyulmusdur Qazinti neticesinde bir eded bezekli das bir eded epiqrafik abide ve xeyli gil qab hisseleri askar edilmisdir IX X esrlerde melum olmayan sebebden abide dagidilmis ve onun evezinde qonsuluqda hazirda xarabaligi qalan ve yerli ehali terefinden kilise dami adlanan boyuk mebed meydana gemisdir Kilise kendinin gireceyinde maraqli memarliq abidesi olan bir mebed yerlesir Mebedin daxili hundurluyu 4 8 m uzunlugu 14 3 m eni ise 8 metrdir Binanin kobud capilmis daslardan horulmus cenub fasadinda yarimdairevi tagli enli giris qapisi vardir Mebedin daxili mekani dayaqlarla uc hisseye bolunurː astana rolunu oynayan giris esas ibadet yeri olan merkez ve derin mehrabli secdegah Zalin tagbend sekilli ortuyu dayaqlar uzerinde yerleserek iki tagla mohkemlendirilmisdir Mehrabin iki terefinde dehlize benzer ensiz artirma genis otaq ve qurbangah vardir Mebedde dekorativ bezekler yoxdur Onun qerb fasad divarlarinda horguye daxil edilmis butperestlik stellasindan binanin sonraki temiri zamani istifade edilmisdir Yerli camaat arasinda mebedin xristianliga qeder oldugu stellanin ise Allah simvolu kimi orada yerlesdiyi guman edilir 1836 ci ilde carin ve Sinodun Pravoslav mebedinin bas idaresi qerari ile Alban katolikoslugu legv edilmis xristian albanlar kiliseye tabe edilmisdir Bu zaman xristian albanlar ya etiqaddan el cekib el ile aglamali ya da dine etiqad ederek xalqla elaqeni kesmeli idiler Xristian albanlar yasayan kendlerin coxlugu xalqdan ayirmagi ustun tutaraq Islam dinini qebul etmisler Bu sebebden de bir cox yerlerde xususi ile Kelbecer rayonu erazisinde xristianliqla bagli kend adlarina rast gelmek olur Kilse kendi Kiliseli kend Siniq Kilise kendi ve s Kendlerde mescidlerin deyil kiliselerin olmasi sebebi yasli sakinlerin sozlerine gore ata babalarinin vaxtiile caresiz qalaraq xalqdan ayrilmamagi qerara aldiqlari ile baglidir O dovrde muselman dinini qebul eden albanlar oz tarixi koklerini qoruyub saxlaya bilmis xristian dinine sadiq qalan albanlar ise etnik terkibine gore Qafqaz Albanlari kimi qalmaqlarina baxmayaraq ermeni adlandirilmislar Almaliq kendinin Gozlu bulaq adlanan erazisinde uzerinde alban herfleri ile yazilmis daslar das uzerinde tesvir edilmis resm abideleri ve s vardi Mollabayramli kendinin Dehne kahasi adlanan erazisinin kahalarinda qedim insanlarin yasayis meskeni olmasini subut eden saysiz hesabsiz maddi subutlar vardi Hemin kahalar el aletleri ile yasayis formasina saliniblar Divarlarinda ev heyvanlarinin tesviri cekilmis yasayis otaqlari alet ve basqa teserrufat islerinde istifade edilen esyalar saxlamaq ucun elave otaqlar var idi Efsuslar olsun ki bu erazide arxeoloji qazintilar aparilmadigina gore bu yasayis kompleksinin necenci esrlere aid olmasi mueyyen edilmeyib IstinadlarMezahir Tehmezov Kelbecer Ensiklopedik melumatlar Toponimler fotosekiller xeriteler