Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I Əbdürrəhman Əbül-Mütarrif Əbdürrəhman əd-Daxil ibn Müaviyə bin Hişam (731, Dəməşq – 30 sentyabr 788) — Əndəlüs Əməvi dövlətinin qurucusu (756–788).
| I Əbdürrəhman ibn Müaviyə | |
|---|---|
 I Əbdürrəhman adına kəsilən sikkə | |
| Əvvəlki | - |
| Sonrakı | I Hişam |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Dəməşq, Əməvilər xilafəti |
| Vəfat tarixi | (57 yaşında) |
| Vəfat yeri | Kordova, Əndəlüs Əməvi əmirliyi |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, rəhbər[d], hərbi lider[d] |
| Atası | Müaviyə ibn Hişam |
| Anası | Rahə |
| Uşaqları | Süleyman Ömər I Hişam Abdullah |
| Dini | sünni islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
731-ci ildə Dəməşq yaxınlarında Deyrihannada doğuldu Anası Rah, Bərbəri Nəfza qəbiləsinə mənsub bir cariyə idi. Kiçik yaşda atasını itirdiyi üçün babası Xəlifə Hişamın yanında böyüdü. Abbasi qətli-amından qurtulduqdan sonra bir müddət Fərat civarında gizləndi. Niyəti şərqə qaçmaq idi, fəqət Abbasi əsgərlərinin onu təqib etdiyini öyrənincə azad edilmiş köləsi Bədr ilə birlikdə Suriya, Fələstin və Misir üzərindən İfrikıyyəyə ulaşmayı başardı. İfrikıyyə valisi Əbdürrəhman b. Həbib əl-Fihri, Abbasilərə qarşı olmasına baxmayaraq, bağımsızlığını qazanmaq arzusunda olduğu üçün Əbdürrəhman ibn Müaviyənin Kayrəvanda qalmasına izin vermədi. Buna gğrə bir müddət Bərkada qalan Əbdürrəhman buradan Tahərdə, oradan da Mərakeşin Aralıq dənizi sahilində yaşayan Nəfza qəbiləsinin yanına getti.
Əbdürrəhman, Şimali Afrikada gözlədiyi dəstəyi tapa bilməyincə Əndülüsə keçməyə qərar verdi. Ancaq, öncə yanından heç ayrılmayan azadlı köləsi Bədri göndərərək durumu öyrəndikdən sonra hərəkət etmənin daha uyğun olacağını düşündü. Bədr, iyun 754-cü ildə İspaniyaya keçdi; Əməvi tərəfdarı olan komandanlardan Ubəydullah b. Osman və Abdullah b. Xalid ilə görüşərək Əbdürrəhmanın ismarışını çatdırdı. Bu iki kumandan, Əmir Yahya b. Buhtu da aralarına alaraq Əndülüsün önəmli simalarından Sarakusta (Saraqosa) valisi Sumeyldən yardım istəməyə qərar verdilər. Sumeyl ilk görüşmədə Əbdürrəhmanın Əndülüsə gəlməsini dəstəkləyəcəyini bildirməsinə baxmayaraq daha sonra fikrindən vaz keçdi. Buna gğrə onlar da Yəmən əsilli qəbilələrin yardımını sağlama yoluna getdilər. Bu qəbilələr Əbdürrəhmanı Əndülüsə dəvət edərək ona hər xüsusda yardım edəcəklərinə dair söz verdilər.
Əbdürrəhman b. Muaviyə, Əndülüsdən gərəkli yardım vaadlərini alınca, göndərilən bir gəmi ilə 14 avqust 755-ci il tarixində Qırnata sahillərində Münəkkəbə (Almunəcar) çıxdı. Burada Ubəydullah b. Osman ilə Abdullah b. Xalid tərəfindən qarşılandı və Ubəydullahın əlində olan Torrox qalasına götürüldü. Əbdürrəhmanın Əndülüsə keçdiyini xəbər alan vali Yusif əl-Fihri, çəşitli vaadlərdə bulunarak onu siyasi əməllərindən vazgəçirmək için bir həyət göndərdi isə də sonuç alamadı. Əbdürrəhman, idarəyi bir an öncə ələ gəçirmək için harəkətə gəçti. Şəzûnə (Sidonia) və İşbiliyə (Sevilla) üzərindən Kurtubaya doğru ilərlərkən taraftarlarının sayısı süratlə arttı. 11 may 756-cı il tarixində Vadilkəbir (Guadalquivir) nəhri sahilinə ulaşarak karargah kurdu. Yûsuf əl-Fihri də şəhirdən çıkarak nəhrin diğər sahilində Musarə məvkiinə gəldi. Barış için karşılıklı əlçilər göndərilməsinə rağmən Əbdürrəhman kəsin olarak savaş kararını vərmişti. Gəcə karanlığından faydalanarak bütün birliklərini nəhrin karşı tarafına gəçirdi və 15 Mayıs sabahı Yûsuf əl-Fihrinin üzərinə saldırdı. İki taraf arasındaki kanlı savaş Əbdürrəhmanın galibiyətiylə sona ərdi və bu zafər ona Kurtubanın kapılarını açtı. Böyləcə Əndülüs Əməvi Dövlətinin təməlləri atılmış oldu.
məğlub olan Yusif əl-Fihri və Sumeyl, Əbdürrəhmanla yenidən savaşmaq üçün hazırlıqlara başladılar. Qərnatanı ələ keçirib, yetərli miktarda kuvvət topladıktan sonra Kurtubaya doğru harəkətə gəçtilər. Diğər yandan Əbdürrəhman, Yûsuf əl-Fihri və taraftarlarının kəndisi için hər zaman təhlikə təşkil ədəcəğin ibildiğindən, daha fazla kuvvətlənməsinə fırsat vərmədən Gırnata üzərinə yürüdü. Əbdürrəhman, Yûsuf və Suməylin Kurtubada oturmalarına izin vərilməsi və mallarına dokunulmaması təkliflərini kabul ədərək savaşmaktan vazgəçti. Bununla birliktə, yıllardan bəri Əndülüstə valilik yapan Yûsuf əl-Fihriyə iki iktidardan uzaklaşmak ağır gəliyor, ayrıca Əbdürrəhmanın Yəmən qəbilələrinin dəstəğiylə Əndülüsü ələ gəçirməsini hazmədəməyən diğər bazı qəbilələr dəvamlı olarak onu isyana təşvik ədiyorlardı. Bu tahriklərə kapılan Yûsuf, Kurtubayı tərkədərək Maridəyə (Mərida) gitti və burada isyan bayrağını açarak ətrafında toplanan kalabalık bir grupla İşbiliyə üzərinə yürüdü. İşbiliyə Valisi Abdülməlik b. Ömər əl-Mərvani onu mağlûp ətti (758). Tuləytulaya (Tolədo) doğru kaçan Yûsuf yakalanarak öldürüldü. Bu olayı Suməylin hapsə atılarak boğdurulması takip ətti. Bu sırada Yûsuf oğulları Muhamməd və Kasımın isyan təşəbbüsləri də kolaylıkla bərtaraf ədildi.
Əbdürrəhmanın Əndülüstə kısman sükûnəti sağladığı bir sırada Ala b. Mugıs əl-Yahsubi, Abbasi Xəlifəsi Mansûrun dəstəğiylə Mağribdən Əndülüsə gəçərək Bəca bölgəsində isyan ətti. Əbdürrəhmandan məmnun olmayan kalabalık bir grup da onun ətrafında toplandı. Bəca və çəvrəsini ələ gəçirən Ala, öncə Kurtubaya doğru harəkət ətti. Ancak yanında fazla kuvvəti bulunmayan Əbdürrəhman onu başşəhrin uzağında karşılamak düşüncəsiylə Karmûnəyə (Carmona) gələrək kaləyə çəkildi və bəkləməyə başladı. Ala kısa bir sürə sonra Karmûnəyə ulaşarak şəhri kuşattı. Kuşatma iki yandan fazla sürdü. Muhasaranın uzaması Alanın taraftarları arasında anlaşmazlık çıkmasına səbəp oldu. Bu fırsatı dəğərləndirmək istəyən Əbdürrəhman, bəklənmədik bir anda kalədən çıkarak hücuma gəçti. Alanın kuvvətləri bu hücum karşısında dayanamadı, kəndisi də dahil kuvvətlərinin büyük bir kısmı savaş məydanında hayatlarını kaybəttilər (763). Xəlifə Mansûr bu ilk təşəbbüsünün başarısızlıkla sonuçlanmasına rağmən hər fırsatta Əndülüsə müdahalə ədiyordu. Yinə Kuzəy Afrikadan İspaniyaya gəçmiş olan Əbdürrəhman b. Habib əs-Sıklabi, 779 ildə Tudmir bölgəsində isyan ədərək halkı Abbasilərə biat ətməğə çağırdı. Kəndisi gibi Əbdürrəhmana isyan ətmiş olan Barsəlona Valisi Süləyman b. Yakzan ilə iş birliği yaptı. Bunun üzərinə Əbdürrəhman b. Muaviyə Tudmir üzərinə yürüdü. Bir sürə onun kuvvətlərinə mukavəmət ədən Əbdürrəhman b. Habib, Tudmiri tərkədərək Bələnsiyəyə (Valəncia) kaçtı və burada kəndi adamlarından bir Bərbəri tarafından öldürüldü (779).
Fakat isyanlar birbirini takip ədiyordu. 778 ildə Sarakustada Hüsəyin b. Yahya ilə Barsəlona Valisi Süləyman b. Yakzan ayaklandılar. Süləyman, Kurtuba əmirinə karşı Frank Kralı Büyük Karl (Charləmagnə) ilə iş birliği yaptı. Bu anlaşmaya bağlı kalan Büyük Karl, Sarakusta üzərinə yürüdü isə də mağlûp olarak gəri çəkildi. Frankların çəkilməsindən sonra Əbdürrəhman kalabalık bir ordu ilə Sarakustayı kuşattı. Hüsəyin b. Yahya, daha öncə Süləyman b. Yakzanı öldürərək Sarakustaya tək başına hakim olmuştu. Hüsəyin, Əbdürrəhmanın tabiiyətin ikabul ədərək kuşatmanın kaldırılmasını sağladı. Ancak Kurtuba əmirinin gəri çəkilməsi üzərinə təkrar isyan ədincə, üzərinə İbn Alkamə göndərildi. İbn Alkamə Sarakustaya girərək Hüsəyini yakalayıp Əbdürrəhmana göndərdi. Hüsəyin Kurtubada idam ədildi (783).
Əbdürrəhmana karşı yapılan isyanların həmən həpsi siyasi bir mahiyət taşımakta, sadəcə Şakya b. Abdülvahidin ayaklanması farklılık göstərməktədir. Əndülüsün doğusunda oturan Bərbəri Miknasə qəbiləsinə mənsub olan Şakya, Hüsəyinin soyundan gəldiğini iddia ədiyordu. Əndülüstəki Əməvi hakimiyətinə son vərərək Şii bir dövlət kurmak için alimlərdən kəndisini dəstəkləmələrini istədi (769). Əndülüstəki Bərbərilərin büyük bir kısmı da onun ətrafında toplanmıştı. Taraftarlarının çoğalması üzərinə Şəntəməriyyəyi (Santavər) kuşattı, valisi öldürüldü və bu bölgədə bağımsız bir dövlət kurdu. Bunun üzərinə Əbdürrəhman b. Muaviyə bu asi üzərinə kuvvətli bir ordu göndərdi. Bu orduyla mücadələ ədəməyəcəğini anlayan Şakya dağlık bölgəyə çəkilərək çətə savaşına başladı. Əməvi ordusu bu taktik karşısında bir varlık göstərəməyərək Kurtubaya dönüncə, Şakya yənidən Şəntəməriyyəyə hakim oldu. Əbdürrəhman tarafından göndərilən ikinci orduyu Şəntəməriyyə önlərində yənənŞakya, Kuriyə (Coria), Mədəllin və Maridəyi işgal ətti. Əbdürrəhmanın azatlı köləsi Bədr kumandasındaki ordu da başarı sağlayamadı. Təhlikənin süratlə büyüdüğünü görən Əbdürrəhman, asi üzərinə bizzat kəndisi gitməyə karar vərdi. Fakat bu səfər Şakya, Əbdürrəhmanın karşısına çıkmadı. 772 ildə Əbdürrəhman Şəntəməriyyəyə karşı düzənlədiği ikinci səfəri də bir sonuç vərməyincə Bərbərilər arasında səvilən Hilal əl-Mədyûniyə Şakyanın kontrolündəki bölgələrin valiliğini vərərək onu asilərlə mücadələyə məmur ətti. Bunun üzərinə Bərbərilər Şakyayı bırakıp Hilalin ətrafında toplanmaya başladılar. Bu gəlişmə karşısında Şakya Şəntəməriyyəyi tərkədərək Hufa çəkilmək zorunda kaldı. Kurtuba hükümətini birkaç yıl daha uğraştıran Şakya, sonunda Şəntəməriyyə yakınındaki bir köydə iki kumandanı tarafından öldürüldü.
Əbdürrəhman b. Muaviyə dəvri adəta bir isyanlar dəvri olmuştur. Yukarıda bahsədilən isyanlar dışında Şəzûnə (Sidonia), Tuləytula (Tolədo), İşbiliyə (Səvilla), Ləbbə (Niəbla), Kurtuba və diğər kiçik şəhirlərdə çəşitli zamanlarda ya müstakil olarak vəya diğər isyanların dəvamı şəklində isyanlar çıkmış, fakat Əbdürrəhman bu isyanları bastırmada fazla zorluk çəkməmiştir.
Abdurahman b. Muaviyə bütün gücünü isyanları bastırmak iin harcadığından hıristiyanlara karşı büyük bir səfər yapma imkanı bulamamıştır. Bununla birliktə hıristiyanlarla müslümanlar arasında mücadələlər əskik olmuyordu. Əbdürrəhmanın Əndülüstə iktidarı ələ gəçirməsindən bir yıl sonra ölən Asturia Kralı I. Alfonsonun yərinə gəçən oğlu I. Fruəla, 768 ildə ölümünə kadar müslüman topraklarına akınlar yapmış və Əbdürrəhmanın isyanlarla uğraşmasından faydalanarak bazı kiçik başarılar kazanmıştır. Əbdürrəhmanın azatlı köləsi Bədr kumandasındaki bir ordu 767də Alava bölgəsinə zafərlə nəticələnən bir səfər düzənləmiş, yapılan anlaşma ilə bölgə halkı İslam hakimiyətini və vərgi ödəməyi kabul ətmişti.
Əbdürrəhman dəvrininən önəmli əsgəri harəkatı, Büyük Karlın Sarakusta səfəridir. Büyük Karl, Hüsəyin b. Yahya və Süləyman b. Yakzanın Sarakusta isyanı sırasında Süləymanın tahrik və təşviki üzərinə 778 ilkbaharında Pirənələrə doğru harəkət ətti. Pirənələri Roncəvaux Gəçidindən gəçip Pamplona və Huəsca üzərindən Sarakustaya gələrək şəhri kuşattı. Fakat bir taraftan muhasaranın uzaması, diğər taraftan Saksoniyada bir isyanın çıktığı habərinin gəlməsi üzərinə kuşatmayı kaldırmak zorunda kaldı. Dönüştə Roncəvaux Gəçidində Frank ordusunun artçı kuvvətləri müslümanlar və Vasconların baskınına uğrayarak kılıçtan gəçirildi. Bu baskın sırasında Brətagnə Dükü Roland, saray kontu Ansəlmo və daha birçok asilzadə hayatlarını kaybətmişlərdir. "Chanson və Roland" adı vərilən Fransız milli dəstanı bu hadisəyi işləməktədir.
Əbdürrəhman otuz iki yıllık yorucu bir hükümdarlıktan sonra 25 Rəbiülahir 172 (2 Əkim 788) tarihində öldü.
Əbdürrəhman b. Muaviyə Kurtubada iktidarı ələ gəçirdiktən sonra bir yandan ülkədə birliği sağlamak için birbirini takip ədən isyanları bastırmakla uğraşırkən diğər yandan da yəni kurulan dövləti təşkəlatlandırdı və bazı imar faaliyətlərində bulundu. Əməvi hilafətinin bir vilayəti olan Əndülüstə artık bir dövlət kurulmuştu. Vilayəttən dövlətə gəçmək için idari bazı düzənləmələrin yapılması gərəkiyordu. Əbdürrəhman rəsmən bağımsız olmasına və Abbasi xəlifələri tanımamasına rağmən "halfə" vəya "əmirül-müminin" unvarlarını kullanmaktan kaçınmış, yalnız "əmir" unvanı ilə yətinmiş, hutbə və sikkələrdə isə sadəcə kəndi adına yər vərdirmiştir. Mərkəz təşkilatında hənüz vəzirlik makamı yər almıyor, yalnızca kadılar və haciblər bulunuyordu. Yaptığı ilk işlərdən biri sağlam bir ordu kurmak oldu. Kuzəy Afrikadan gətirilən ücrətli Bərbəri birlikləri ilə Günəy Avrupa ülkələrindən sağlanan məmlük*lər, ordunun əsasını təşkil ədiyorlardı. Məmlüklərin çoğunluğu gayri müslimlərdən məydana gəliyordu və sayıları da oldukça kalabalıktı. Ülkəyi kura adı vərilən idari bölgələrə (vilayət) ayırarak başlarına vali vəya ammillər tayin ətmişti.
Əbdürrəhman, Kurtubayı dövlətinin başşəhri halinə gətirmək için büyük gayrət sarfətmiş, ancak əsgəri əngəllər səbəbiylə başta Kurtuba olmak üzərə diğər büyük şəhirlərdə gəniş imar faaliyətinə girişəməmiştir. Onun ilk büyük mimari əsəri əmirlik sarayıdır. Kurtubaya gəldiği zaman valilərin oturduğu Darülimarədə ikamət ədiyor və burasını aynı zamanda idari təşkilatın bulunduu hükümət konağı olarak kullanıyordu. Daha sonra, 784 ildə Vadilkəbirin kıyısında büyükbir saray yaptırdı. Gəniş bahçələriylə nəhir boyunca uzanan saray və müştəmilatına, Suriyədən örnək alınarak ər-Rusafə adı vərildi. Əbdürrəhmanın ikinci büyük əsəri, sarayının yakınında yaptırdığı Cami-i Kəbirdir. 789 yılınd atamamlanan və sonradan yapılan ilavələrlə daha da büyüyərək günümüzə kadar gələn bu cami, Əndülüs Əməvi mimarisinin ən güzəl örnəklərindən biridir. Kaynaklarda, onun Kurtubada daha birçok kiçik cami və məscid yaptırdığı da bəlirtilməktədir.
Abbasi katliamından kurtulmayı başarıp təhlikələrlə dolu uzun bir yolculuktan sonra hiç tanımadığı, karışıklıklar içində Əndülüsə gəçərək iktidarı ələ gəçirməsi, ülkənin hər tarafında birbirini takip ədən isyanları bastırarak birliği sağlaması, Əbdürrəhman b. Muaviyənin büyük bir şahsiyət olduğunu ortaya koymaktadır. Üç asır kadar dəvam ədən Əndülüs Əməvi Dövlətinin kurucusu olması, onun İslam tarihinin büyük isimləri arasında yər almasını sağlamıştır. Kaynaklar ondan, "son dərəcə halim səlim, bilgili, zəki, kəsin kararlı, güçlü, sürəkli harəkətli, zulüm və haksızlıktan nəfrət ədən, kəndi işlərini başkalarına bırakmayan, dövlət işlərini yalnız kəndi düşüncələrinə görə yönətməyən, cəsur, hamləci, fəvri harəkəttən uzak, kəndinə güvəni tam, ihsanı bol, cömərt, bəliğ, şair və ədip" bir hükümdar olarak bahsədərlər. Abbasi xəlifəsi Mənsurun ondan çəkindiği və "Allaha şükürlər olsun ki, mənimlə o iblisin arasında dəniz bulunuyor" dədiği rivayət ədilməktədir. Ona "Kurəyşin doğanı" da dəniyordu.
- Абдеррахманъ I (rus.). // Энциклопедический лексикон СПб: 1835. Т. 1. С. 23–24.
- Deutsche Nationalbibliothek Record #121026019 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- Abd ar-Raḥman I // LIBRIS.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Ebdurrehman I Ebdurrehman Ebul Mutarrif Ebdurrehman ed Daxil ibn Muaviye bin Hisam 731 Demesq 30 sentyabr 788 Endelus Emevi dovletinin qurucusu 756 788 I Ebdurrehman ibn MuaviyeI Ebdurrehman adina kesilen sikke1 Kordova emiriEvvelki SonrakiI HisamSexsi melumatlarDogum tarixi 7 mart 731Dogum yeri Demesq Emeviler xilafetiVefat tarixi 2 oktyabr 788 57 yasinda Vefat yeri Kordova Endelus Emevi emirliyiFealiyyeti siyasetci rehber d herbi lider d Atasi Muaviye ibn HisamAnasi RaheUsaqlari Suleyman Omer I Hisam AbdullahDini sunni islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati731 ci ilde Demesq yaxinlarinda Deyrihannada doguldu Anasi Rah Berberi Nefza qebilesine mensub bir cariye idi Kicik yasda atasini itirdiyi ucun babasi Xelife Hisamin yaninda boyudu Abbasi qetli amindan qurtulduqdan sonra bir muddet Ferat civarinda gizlendi Niyeti serqe qacmaq idi feqet Abbasi esgerlerinin onu teqib etdiyini oyrenince azad edilmis kolesi Bedr ile birlikde Suriya Felestin ve Misir uzerinden Ifrikiyyeye ulasmayi basardi Ifrikiyye valisi Ebdurrehman b Hebib el Fihri Abbasilere qarsi olmasina baxmayaraq bagimsizligini qazanmaq arzusunda oldugu ucun Ebdurrehman ibn Muaviyenin Kayrevanda qalmasina izin vermedi Buna ggre bir muddet Berkada qalan Ebdurrehman buradan Taherde oradan da Merakesin Araliq denizi sahilinde yasayan Nefza qebilesinin yanina getti Ebdurrehman Simali Afrikada gozlediyi desteyi tapa bilmeyince Enduluse kecmeye qerar verdi Ancaq once yanindan hec ayrilmayan azadli kolesi Bedri gondererek durumu oyrendikden sonra hereket etmenin daha uygun olacagini dusundu Bedr iyun 754 cu ilde Ispaniyaya kecdi Emevi terefdari olan komandanlardan Ubeydullah b Osman ve Abdullah b Xalid ile goruserek Ebdurrehmanin ismarisini catdirdi Bu iki kumandan Emir Yahya b Buhtu da aralarina alaraq Endulusun onemli simalarindan Sarakusta Saraqosa valisi Sumeylden yardim istemeye qerar verdiler Sumeyl ilk gorusmede Ebdurrehmanin Enduluse gelmesini destekleyeceyini bildirmesine baxmayaraq daha sonra fikrinden vaz kecdi Buna ggre onlar da Yemen esilli qebilelerin yardimini saglama yoluna getdiler Bu qebileler Ebdurrehmani Enduluse devet ederek ona her xususda yardim edeceklerine dair soz verdiler Ebdurrehman b Muaviye Endulusden gerekli yardim vaadlerini alinca gonderilen bir gemi ile 14 avqust 755 ci il tarixinde Qirnata sahillerinde Munekkebe Almunecar cixdi Burada Ubeydullah b Osman ile Abdullah b Xalid terefinden qarsilandi ve Ubeydullahin elinde olan Torrox qalasina goturuldu Ebdurrehmanin Enduluse kecdiyini xeber alan vali Yusif el Fihri cesitli vaadlerde bulunarak onu siyasi emellerinden vazgecirmek icin bir heyet gonderdi ise de sonuc alamadi Ebdurrehman idareyi bir an once ele gecirmek icin harekete gecti Sezune Sidonia ve Isbiliye Sevilla uzerinden Kurtubaya dogru ilerlerken taraftarlarinin sayisi suratle artti 11 may 756 ci il tarixinde Vadilkebir Guadalquivir nehri sahiline ulasarak karargah kurdu Yusuf el Fihri de sehirden cikarak nehrin diger sahilinde Musare mevkiine geldi Baris icin karsilikli elciler gonderilmesine ragmen Ebdurrehman kesin olarak savas kararini vermisti Gece karanligindan faydalanarak butun birliklerini nehrin karsi tarafina gecirdi ve 15 Mayis sabahi Yusuf el Fihrinin uzerine saldirdi Iki taraf arasindaki kanli savas Ebdurrehmanin galibiyetiyle sona erdi ve bu zafer ona Kurtubanin kapilarini acti Boylece Endulus Emevi Dovletinin temelleri atilmis oldu meglub olan Yusif el Fihri ve Sumeyl Ebdurrehmanla yeniden savasmaq ucun hazirliqlara basladilar Qernatani ele kecirib yeterli miktarda kuvvet topladiktan sonra Kurtubaya dogru harekete gectiler Diger yandan Ebdurrehman Yusuf el Fihri ve taraftarlarinin kendisi icin her zaman tehlike teskil edecegin ibildiginden daha fazla kuvvetlenmesine firsat vermeden Girnata uzerine yurudu Ebdurrehman Yusuf ve Sumeylin Kurtubada oturmalarina izin verilmesi ve mallarina dokunulmamasi tekliflerini kabul ederek savasmaktan vazgecti Bununla birlikte yillardan beri Enduluste valilik yapan Yusuf el Fihriye iki iktidardan uzaklasmak agir geliyor ayrica Ebdurrehmanin Yemen qebilelerinin destegiyle Endulusu ele gecirmesini hazmedemeyen diger bazi qebileler devamli olarak onu isyana tesvik ediyorlardi Bu tahriklere kapilan Yusuf Kurtubayi terkederek Marideye Merida gitti ve burada isyan bayragini acarak etrafinda toplanan kalabalik bir grupla Isbiliye uzerine yurudu Isbiliye Valisi Abdulmelik b Omer el Mervani onu maglup etti 758 Tuleytulaya Toledo dogru kacan Yusuf yakalanarak olduruldu Bu olayi Sumeylin hapse atilarak bogdurulmasi takip etti Bu sirada Yusuf ogullari Muhammed ve Kasimin isyan tesebbusleri de kolaylikla bertaraf edildi Ebdurrehmanin Enduluste kisman sukuneti sagladigi bir sirada Ala b Mugis el Yahsubi Abbasi Xelifesi Mansurun destegiyle Magribden Enduluse gecerek Beca bolgesinde isyan etti Ebdurrehmandan memnun olmayan kalabalik bir grup da onun etrafinda toplandi Beca ve cevresini ele geciren Ala once Kurtubaya dogru hareket etti Ancak yaninda fazla kuvveti bulunmayan Ebdurrehman onu bassehrin uzaginda karsilamak dusuncesiyle Karmuneye Carmona gelerek kaleye cekildi ve beklemeye basladi Ala kisa bir sure sonra Karmuneye ulasarak sehri kusatti Kusatma iki yandan fazla surdu Muhasaranin uzamasi Alanin taraftarlari arasinda anlasmazlik cikmasina sebep oldu Bu firsati degerlendirmek isteyen Ebdurrehman beklenmedik bir anda kaleden cikarak hucuma gecti Alanin kuvvetleri bu hucum karsisinda dayanamadi kendisi de dahil kuvvetlerinin buyuk bir kismi savas meydaninda hayatlarini kaybettiler 763 Xelife Mansur bu ilk tesebbusunun basarisizlikla sonuclanmasina ragmen her firsatta Enduluse mudahale ediyordu Yine Kuzey Afrikadan Ispaniyaya gecmis olan Ebdurrehman b Habib es Siklabi 779 ilde Tudmir bolgesinde isyan ederek halki Abbasilere biat etmege cagirdi Kendisi gibi Ebdurrehmana isyan etmis olan Barselona Valisi Suleyman b Yakzan ile is birligi yapti Bunun uzerine Ebdurrehman b Muaviye Tudmir uzerine yurudu Bir sure onun kuvvetlerine mukavemet eden Ebdurrehman b Habib Tudmiri terkederek Belensiyeye Valencia kacti ve burada kendi adamlarindan bir Berberi tarafindan olduruldu 779 Fakat isyanlar birbirini takip ediyordu 778 ilde Sarakustada Huseyin b Yahya ile Barselona Valisi Suleyman b Yakzan ayaklandilar Suleyman Kurtuba emirine karsi Frank Krali Buyuk Karl Charlemagne ile is birligi yapti Bu anlasmaya bagli kalan Buyuk Karl Sarakusta uzerine yurudu ise de maglup olarak geri cekildi Franklarin cekilmesinden sonra Ebdurrehman kalabalik bir ordu ile Sarakustayi kusatti Huseyin b Yahya daha once Suleyman b Yakzani oldurerek Sarakustaya tek basina hakim olmustu Huseyin Ebdurrehmanin tabiiyetin ikabul ederek kusatmanin kaldirilmasini sagladi Ancak Kurtuba emirinin geri cekilmesi uzerine tekrar isyan edince uzerine Ibn Alkame gonderildi Ibn Alkame Sarakustaya girerek Huseyini yakalayip Ebdurrehmana gonderdi Huseyin Kurtubada idam edildi 783 Ebdurrehmana karsi yapilan isyanlarin hemen hepsi siyasi bir mahiyet tasimakta sadece Sakya b Abdulvahidin ayaklanmasi farklilik gostermektedir Endulusun dogusunda oturan Berberi Miknase qebilesine mensub olan Sakya Huseyinin soyundan geldigini iddia ediyordu Endulusteki Emevi hakimiyetine son vererek Sii bir dovlet kurmak icin alimlerden kendisini desteklemelerini istedi 769 Endulusteki Berberilerin buyuk bir kismi da onun etrafinda toplanmisti Taraftarlarinin cogalmasi uzerine Sentemeriyyeyi Santaver kusatti valisi olduruldu ve bu bolgede bagimsiz bir dovlet kurdu Bunun uzerine Ebdurrehman b Muaviye bu asi uzerine kuvvetli bir ordu gonderdi Bu orduyla mucadele edemeyecegini anlayan Sakya daglik bolgeye cekilerek cete savasina basladi Emevi ordusu bu taktik karsisinda bir varlik gosteremeyerek Kurtubaya donunce Sakya yeniden Sentemeriyyeye hakim oldu Ebdurrehman tarafindan gonderilen ikinci orduyu Sentemeriyye onlerinde yenenSakya Kuriye Coria Medellin ve Marideyi isgal etti Ebdurrehmanin azatli kolesi Bedr kumandasindaki ordu da basari saglayamadi Tehlikenin suratle buyudugunu goren Ebdurrehman asi uzerine bizzat kendisi gitmeye karar verdi Fakat bu sefer Sakya Ebdurrehmanin karsisina cikmadi 772 ilde Ebdurrehman Sentemeriyyeye karsi duzenledigi ikinci seferi de bir sonuc vermeyince Berberiler arasinda sevilen Hilal el Medyuniye Sakyanin kontrolundeki bolgelerin valiligini vererek onu asilerle mucadeleye memur etti Bunun uzerine Berberiler Sakyayi birakip Hilalin etrafinda toplanmaya basladilar Bu gelisme karsisinda Sakya Sentemeriyyeyi terkederek Hufa cekilmek zorunda kaldi Kurtuba hukumetini birkac yil daha ugrastiran Sakya sonunda Sentemeriyye yakinindaki bir koyde iki kumandani tarafindan olduruldu Ebdurrehman b Muaviye devri adeta bir isyanlar devri olmustur Yukarida bahsedilen isyanlar disinda Sezune Sidonia Tuleytula Toledo Isbiliye Sevilla Lebbe Niebla Kurtuba ve diger kicik sehirlerde cesitli zamanlarda ya mustakil olarak veya diger isyanlarin devami seklinde isyanlar cikmis fakat Ebdurrehman bu isyanlari bastirmada fazla zorluk cekmemistir Abdurahman b Muaviye butun gucunu isyanlari bastirmak iin harcadigindan hiristiyanlara karsi buyuk bir sefer yapma imkani bulamamistir Bununla birlikte hiristiyanlarla muslumanlar arasinda mucadeleler eskik olmuyordu Ebdurrehmanin Enduluste iktidari ele gecirmesinden bir yil sonra olen Asturia Krali I Alfonsonun yerine gecen oglu I Fruela 768 ilde olumune kadar musluman topraklarina akinlar yapmis ve Ebdurrehmanin isyanlarla ugrasmasindan faydalanarak bazi kicik basarilar kazanmistir Ebdurrehmanin azatli kolesi Bedr kumandasindaki bir ordu 767de Alava bolgesine zaferle neticelenen bir sefer duzenlemis yapilan anlasma ile bolge halki Islam hakimiyetini ve vergi odemeyi kabul etmisti Ebdurrehman devrininen onemli esgeri harekati Buyuk Karlin Sarakusta seferidir Buyuk Karl Huseyin b Yahya ve Suleyman b Yakzanin Sarakusta isyani sirasinda Suleymanin tahrik ve tesviki uzerine 778 ilkbaharinda Pirenelere dogru hareket etti Pireneleri Roncevaux Gecidinden gecip Pamplona ve Huesca uzerinden Sarakustaya gelerek sehri kusatti Fakat bir taraftan muhasaranin uzamasi diger taraftan Saksoniyada bir isyanin ciktigi haberinin gelmesi uzerine kusatmayi kaldirmak zorunda kaldi Donuste Roncevaux Gecidinde Frank ordusunun artci kuvvetleri muslumanlar ve Vasconlarin baskinina ugrayarak kilictan gecirildi Bu baskin sirasinda Bretagne Duku Roland saray kontu Anselmo ve daha bircok asilzade hayatlarini kaybetmislerdir Chanson ve Roland adi verilen Fransiz milli destani bu hadiseyi islemektedir Ebdurrehman otuz iki yillik yorucu bir hukumdarliktan sonra 25 Rebiulahir 172 2 Ekim 788 tarihinde oldu Ebdurrehman b Muaviye Kurtubada iktidari ele gecirdikten sonra bir yandan ulkede birligi saglamak icin birbirini takip eden isyanlari bastirmakla ugrasirken diger yandan da yeni kurulan dovleti teskelatlandirdi ve bazi imar faaliyetlerinde bulundu Emevi hilafetinin bir vilayeti olan Enduluste artik bir dovlet kurulmustu Vilayetten dovlete gecmek icin idari bazi duzenlemelerin yapilmasi gerekiyordu Ebdurrehman resmen bagimsiz olmasina ve Abbasi xelifeleri tanimamasina ragmen halfe veya emirul muminin unvarlarini kullanmaktan kacinmis yalniz emir unvani ile yetinmis hutbe ve sikkelerde ise sadece kendi adina yer verdirmistir Merkez teskilatinda henuz vezirlik makami yer almiyor yalnizca kadilar ve hacibler bulunuyordu Yaptigi ilk islerden biri saglam bir ordu kurmak oldu Kuzey Afrikadan getirilen ucretli Berberi birlikleri ile Guney Avrupa ulkelerinden saglanan memluk ler ordunun esasini teskil ediyorlardi Memluklerin cogunlugu gayri muslimlerden meydana geliyordu ve sayilari da oldukca kalabalikti Ulkeyi kura adi verilen idari bolgelere vilayet ayirarak baslarina vali veya ammiller tayin etmisti Ebdurrehman Kurtubayi dovletinin bassehri haline getirmek icin buyuk gayret sarfetmis ancak esgeri engeller sebebiyle basta Kurtuba olmak uzere diger buyuk sehirlerde genis imar faaliyetine girisememistir Onun ilk buyuk mimari eseri emirlik sarayidir Kurtubaya geldigi zaman valilerin oturdugu Darulimarede ikamet ediyor ve burasini ayni zamanda idari teskilatin bulunduu hukumet konagi olarak kullaniyordu Daha sonra 784 ilde Vadilkebirin kiyisinda buyukbir saray yaptirdi Genis bahceleriyle nehir boyunca uzanan saray ve mustemilatina Suriyeden ornek alinarak er Rusafe adi verildi Ebdurrehmanin ikinci buyuk eseri sarayinin yakininda yaptirdigi Cami i Kebirdir 789 yilind atamamlanan ve sonradan yapilan ilavelerle daha da buyuyerek gunumuze kadar gelen bu cami Endulus Emevi mimarisinin en guzel orneklerinden biridir Kaynaklarda onun Kurtubada daha bircok kicik cami ve mescid yaptirdigi da belirtilmektedir Abbasi katliamindan kurtulmayi basarip tehlikelerle dolu uzun bir yolculuktan sonra hic tanimadigi karisikliklar icinde Enduluse gecerek iktidari ele gecirmesi ulkenin her tarafinda birbirini takip eden isyanlari bastirarak birligi saglamasi Ebdurrehman b Muaviyenin buyuk bir sahsiyet oldugunu ortaya koymaktadir Uc asir kadar devam eden Endulus Emevi Dovletinin kurucusu olmasi onun Islam tarihinin buyuk isimleri arasinda yer almasini saglamistir Kaynaklar ondan son derece halim selim bilgili zeki kesin kararli guclu surekli hareketli zulum ve haksizliktan nefret eden kendi islerini baskalarina birakmayan dovlet islerini yalniz kendi dusuncelerine gore yonetmeyen cesur hamleci fevri hareketten uzak kendine guveni tam ihsani bol comert belig sair ve edip bir hukumdar olarak bahsederler Abbasi xelifesi Mensurun ondan cekindigi ve Allaha sukurler olsun ki menimle o iblisin arasinda deniz bulunuyor dedigi rivayet edilmektedir Ona Kureysin dogani da deniyordu Abderrahman I rus Enciklopedicheskij leksikonSPb 1835 T 1 S 23 24 Deutsche Nationalbibliothek Record 121026019 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Abd ar Raḥman I LIBRIS