Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
IV Dövlət Gəray (1728 – 1780, Vize Kırklareli, Kırklareli ili) — XXXXIV Krım xanı.
| IV Dövlət Gəray | |
|---|---|
| mart 1769 – mart 1770 | |
| Əvvəlki | Krım Gəray |
| Sonrakı | II Qaplan Gəray |
| 1775 – yanvar 1777 | |
| Əvvəlki | II Sahib Gəray |
| Sonrakı | Şahin Gəray |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1728 |
| Vəfat tarixi | 1780 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | suveren[d] |
| Atası | Arslan Gəray |
| Ailəsi | Gəraylar |
| Dini | sünni islam |
1728-ci ildə doğuldu. Krım xanı Arslan Gərayın oğludur. 1750-1756-cı illərdə Krım xanlığının tabeliyindəki Bucaq ordasına sərdarlıq etdi. Atasının cəmi üç ay davam edən son səltənətində kalqay ünvanı aldı (1767). Atasının ani ölümünün ardından taxta çıxması gözlənilsə də, davam edən siyasi çəkişmələr səbəbilə Krım taxtı əvvəlcə Maqsud Gəray, daha sonra isə əmisi Krım Gərayın əlinə keçdi.
Əmisinin davam edən Rusiya-Osmanlı müharibəsində həlak olmasının ardından, 1769-cu ilin martında cəbhədə ikən tələm-tələsik Krım xanlığına gətirildi. Hər iki səltənətində olduğu kimi, qardaşları Şahbaz Gərayı kalqay, Mübarək Gərayı isə nurəddin təyin etdi. Ancaq cəbhədə müharibə davam edirdi və Dövlət Gəraya dərhal yeni bir tatar ordusu toplamaq tapşırılmışdı. Bu məqsədlə dərhal Krıma yollanan Dövlət Gəray yerli bəylərdən dəstək ala bilmədi. Tamamilə rus tərəfdarı olan yerli bəylər Osmanlı cəbhəsində vuruşmaq üçün ordu toplamaqdan imtina etdilər. Beləcə, Dövlət Gəray dəstək toplaya bilməməsi bəhanə göstərilərək vəzifədən alındı (mart 1770).
1771-ci ilin iyununda rusların general Dolqorukovun idarəsində yarımadanı işğal etməsi, Osmanlı tərəfdarı III Səlim Gərayın məğlub olaraq İstanbula qaçması və II Sahib Gərayın rusların himayəsində müstəqil Krım xanı olaraq fəaliyyətə başlamasının ardından Osmanlı sultanı III Mustafa bölgədə Osmanlı dəstəyini qazana bilməsi üçün Dövlət Gərayı 1773-cü ildə orduyla Krıma göndərdi. Əsas vəzifəsi Sahib Gərayın general Dolqorukovla bağladığı Qarasuvbazar müqaviləsini (1 noyabr 1772-ci ildə bağlanan) ləğv etmək, işğal olunan qalaları azad etmək və bölgədə rusların nüfuzunu azaltmaq idi. Öncə Şimali Qafqaza, ardından Kerç qalasına irəliləyən Dövlət Gəray Feodosiya qalasını rus işğalından azad etdi. Ancaq 21 iyul 1774-cü ildə tərəflər arasında bağlanan Kiçik Qaynarca sülhüylə tərəflər müharibəni dayandırdı. Krım xanlığı Osmanlıların təbəəliyindən çıxdı və müstəqil xanlıq elan olundu.
Bu vəziyyətdə bölgədəki rus nüfuzuna qarşı apardığı mübarizəni gücləndirmək məqsədilə II Sahib Gəray 1775-ci ildə Dövlət Gərayın lehinə taxtdan çəkildi. Beləcə, ikinci dəfə Krım xanı olan Dövlət Gəray bağlanan sülh müqaviləsi səbəbilə Osmanlılardan dəstək ala bilmədi. Üstəlik, Osmanlılar bu dəfə şərq cəbhəsində Səfəvilərin davamçısı olduğunu iddia edən zəndlərlə mübarizə aparmaqda idi. Buna baxmayaraq Dövlət Gəray Sultan Əbdülhəmidə ünvanladığı məktublarla Osmanlıların hədəfini yenidən Krıma yönəltməyə cəhd edirdi. Digər yandan ruslar Osmanlı tərəfdarı olan Dövlət Gərayın yerinə, Avropasayağı yaşam tərzi və rus pərəstişkarlığı ilə bilinən Şahin Gərayı xanlığın başına gətirmək niyyətində idilər. Nəhayət, bu iki cəbhə arasındakı soyuq müharibə 1775-ci ildə üzə çıxdı. Rus ordusu 1775-ci ildə Perekop qalası istiqamətində Krıma qoşun yeritdi. Bölgədə Osmanlı və rus tərəfdarları arasında vətəndaş müharibəsi başladı. İlk başda Şahin Gəray məğlub olub geri çəkilsə də, II Yekaterinanın əmriylə yeni bir qoşunla təchiz olunan Şahin Gəray 21 noyabr 1776-cı ildə yenidən hücuma keçdi. Paytaxt Bağçasaray ələ keçirilərək yandırıldı və iğtişaşlar artdı. Şahin Gəray rusların himayəsi altında noqayların dəstəyilə 1777-ci ilin yanvarında özünü Krım xanı elan etdi.
Dövlət Gəray dəstək toplamaq məqsədilə 9 aprel 1777-ci ildə İstanbula qaçsa da, burada gözlədiyi dəstəyi ala bilmədi və Vize qəsəbəsindəki malikanəsinə çəkildi. 1780-ci ildə burada vəfat etdi. Cənazəsi Təkirdağda Ayas Paşa məscidinin həyətinə dəfn edilmişdir.
Mənbə
- Oleksa Gaivoronsky "Повелители двух материков", Kiev-Bakhchisarai, 2007,
İstinadlar
- Henry Hoyle Howorth, History of the Mongols, 1880, part 2, p 479
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
IV Dovlet Geray 1728 1780 Vize Kirklareli Kirklareli ili XXXXIV Krim xani IV Dovlet GerayXXXXIV Krim xanimart 1769 mart 1770EvvelkiKrim GeraySonrakiII Qaplan Geray1775 yanvar 1777EvvelkiII Sahib GeraySonrakiSahin GeraySexsi melumatlarDogum tarixi 1728Vefat tarixi 1780Vefat yeri Vize Kirklareli Kirklareli ili TurkiyeFealiyyeti suveren d Atasi Arslan GerayAilesi GeraylarDini sunni islam 1728 ci ilde doguldu Krim xani Arslan Gerayin ogludur 1750 1756 ci illerde Krim xanliginin tabeliyindeki Bucaq ordasina serdarliq etdi Atasinin cemi uc ay davam eden son seltenetinde kalqay unvani aldi 1767 Atasinin ani olumunun ardindan taxta cixmasi gozlenilse de davam eden siyasi cekismeler sebebile Krim taxti evvelce Maqsud Geray daha sonra ise emisi Krim Gerayin eline kecdi Emisinin davam eden Rusiya Osmanli muharibesinde helak olmasinin ardindan 1769 cu ilin martinda cebhede iken telem telesik Krim xanligina getirildi Her iki seltenetinde oldugu kimi qardaslari Sahbaz Gerayi kalqay Mubarek Gerayi ise nureddin teyin etdi Ancaq cebhede muharibe davam edirdi ve Dovlet Geraya derhal yeni bir tatar ordusu toplamaq tapsirilmisdi Bu meqsedle derhal Krima yollanan Dovlet Geray yerli beylerden destek ala bilmedi Tamamile rus terefdari olan yerli beyler Osmanli cebhesinde vurusmaq ucun ordu toplamaqdan imtina etdiler Belece Dovlet Geray destek toplaya bilmemesi behane gosterilerek vezifeden alindi mart 1770 1771 ci ilin iyununda ruslarin general Dolqorukovun idaresinde yarimadani isgal etmesi Osmanli terefdari III Selim Gerayin meglub olaraq Istanbula qacmasi ve II Sahib Gerayin ruslarin himayesinde musteqil Krim xani olaraq fealiyyete baslamasinin ardindan Osmanli sultani III Mustafa bolgede Osmanli desteyini qazana bilmesi ucun Dovlet Gerayi 1773 cu ilde orduyla Krima gonderdi Esas vezifesi Sahib Gerayin general Dolqorukovla bagladigi Qarasuvbazar muqavilesini 1 noyabr 1772 ci ilde baglanan legv etmek isgal olunan qalalari azad etmek ve bolgede ruslarin nufuzunu azaltmaq idi Once Simali Qafqaza ardindan Kerc qalasina irelileyen Dovlet Geray Feodosiya qalasini rus isgalindan azad etdi Ancaq 21 iyul 1774 cu ilde terefler arasinda baglanan Kicik Qaynarca sulhuyle terefler muharibeni dayandirdi Krim xanligi Osmanlilarin tebeeliyinden cixdi ve musteqil xanliq elan olundu Bu veziyyetde bolgedeki rus nufuzuna qarsi apardigi mubarizeni guclendirmek meqsedile II Sahib Geray 1775 ci ilde Dovlet Gerayin lehine taxtdan cekildi Belece ikinci defe Krim xani olan Dovlet Geray baglanan sulh muqavilesi sebebile Osmanlilardan destek ala bilmedi Ustelik Osmanlilar bu defe serq cebhesinde Sefevilerin davamcisi oldugunu iddia eden zendlerle mubarize aparmaqda idi Buna baxmayaraq Dovlet Geray Sultan Ebdulhemide unvanladigi mektublarla Osmanlilarin hedefini yeniden Krima yoneltmeye cehd edirdi Diger yandan ruslar Osmanli terefdari olan Dovlet Gerayin yerine Avropasayagi yasam terzi ve rus perestiskarligi ile bilinen Sahin Gerayi xanligin basina getirmek niyyetinde idiler Nehayet bu iki cebhe arasindaki soyuq muharibe 1775 ci ilde uze cixdi Rus ordusu 1775 ci ilde Perekop qalasi istiqametinde Krima qosun yeritdi Bolgede Osmanli ve rus terefdarlari arasinda vetendas muharibesi basladi Ilk basda Sahin Geray meglub olub geri cekilse de II Yekaterinanin emriyle yeni bir qosunla techiz olunan Sahin Geray 21 noyabr 1776 ci ilde yeniden hucuma kecdi Paytaxt Bagcasaray ele kecirilerek yandirildi ve igtisaslar artdi Sahin Geray ruslarin himayesi altinda noqaylarin desteyile 1777 ci ilin yanvarinda ozunu Krim xani elan etdi Dovlet Geray destek toplamaq meqsedile 9 aprel 1777 ci ilde Istanbula qacsa da burada gozlediyi desteyi ala bilmedi ve Vize qesebesindeki malikanesine cekildi 1780 ci ilde burada vefat etdi Cenazesi Tekirdagda Ayas Pasa mescidinin heyetine defn edilmisdir MenbeOleksa Gaivoronsky Poveliteli dvuh materikov Kiev Bakhchisarai 2007 ISBN 978 966 96917 1 2IstinadlarHenry Hoyle Howorth History of the Mongols 1880 part 2 p 479