Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hüseynəli xan — 1726–1758-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Quba xanı.
| Hüseynəli xan | |
|---|---|
| 1726 – 1758 | |
| Əvvəlki | Hacı Davud Müşkürlü |
| Sonrakı | Fətəli xan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | ? |
| Doğum yeri | Quba, Quba xanlığı |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Quba |
| Atası | Sultan Əhməd xan |
| Uşağı | |
| Dini | Şiə, İslam |
Haqqında
1726-cı ilin sonu 1727-ci ilin əvvəllərində Quba xanlığı Rusiyanın tərkibinə daxil oldu və 1718-ci ildə öldürülmüş Sultan Əhməd xanın kiçik yaşlı oğlu Hüseynəli bəy Quba xanı elan edildi. Belə ki, Rusiya İmperiyasının Xarici Siyasət Arxivində saxlananılan rəsmi sənəddə 1726-cı il oktyabrın 20-də Dərbəndə gəlmiş Hüseynəli bəyin Rusiya himayəsini qəbul edərək sədaqət andının içməsi bildirilir. Andda deyilirdi: "Mən, Quba xanının oğlu Hüseynəli bəy öz əqidəmlə şəriət qaydası ilə Qurana and içirəm ki, imperatriçə əlahəzrətlərinin təbəəliyində olub, öz təbəələrimlə, canım, ruhum və bütün pak vicdanımla imperatriçə əlahəzrətlərinin təbiətən və sadiq qulu kimi qulluq edəcək, onların təbəələrinə qarşı heç bir zidd hərəkət göstərməyəcək, bütün Rusiya İmperiyasına mən öz təbəələrimlə sədaqət, hər cür xeyirxahlıq göstərəcəyəm". Quba xanı nəinki həmişə sadiq olmağa and içirdi, hətta rus qoşunlarına mübarizədə hər cür yardım etməyi, rus əsgərlərinə mənzil ayırmağı da öz öhdəsinə götürürdü. Hüseynəli bəy Rusiyanın açıq və ya gizli düşmənləri ilə heç bir əlaqə saxlamayacağını da söz verirdi.
1726-cı il dekabrın 21-də Peterburqda Ali Məxfi şurada Hüseynəli bəyin Rusiya himayəsinə qəbul edilməsi və onun Quba xanı kimi təsdiq olunması məsələsi nəzərdən keçirildi. Hüseynəli bəyin torpaqları Osmanlılarla bağlanmış müqaviləyə görə Rusiya zonasında qalarsa himayəyə qəbul edib ona xan rütbəsi vermək haqqında Xəzərsahili əyalətlərdəki rus qoşunlarının komandanı feldmarşal Dolqorukiyə fərman göndərildi. Sərhədlər müəyyənləşdirilərkən Quba xanlığının böyük bir hissəsi Rusiya tərəfində qaldığından Hüseynəli xan, Quba xanı kimi təsdiq olundu və xan az yaşlı olduğuna görə qəyyumlar ayrıldı. Əfrasiyab naib, Fəraməz isə nazir oldu. Eyni zamanda xanlığın kəndxuda və ağsaqqaları Hüseynəli xanla Rusiya imperatriçələrinə sədaqət andı qəbul etdilər.
Hüseynəli xan şah hakimiyyətinə zahiri itaət göstərirdi. Məhz belə siyasət nəticəsində, Nadir şahın Azərbaycana ilk yürüşü zamanı 1734-cü ildə şah Hüseynəli xanın idarəçiliyinə əlavə olaraq Səlyanı da vermişdi və beləliklə Səlyan yenidən Qubaya birləşdirilmişdi. Bir il keçməmiş şah Səlyanın idarəçiliyini Quba xanının səlahiyyətindən çıxardı.Nadir şah Əfşarın hakimiyyətinin son illərində Azərbaycanda İran ağalığına qarşı xalq hərəkəti geniş vüsət almışdı. Qubada da çıxışlar baş vermişdi. 1735-ci ildə qubalıların bir hissəsi Nadir şaha qarşı çıxıb, dağıstanlılara güvənərək Xudat qalasında Hüseynəli xanı mühasirəyə aldılar. Şamxal Xaspulad və Dərbənd qarnizonunun rəisi onun yardımına gələrək, üsyançıları dəf etdilər.
Artıq 1742-ci ildən başlayaraq Şirvanda mütəmadi üsyanlar baş verir, Şəkidə İran hakimiyyəti sarsılmışdı. 1747-ci ilin iyun ayının 19-dan 20-nə keçən gecə Nadir şahın sui-qəsdlə öldürülməsindən sonra, Azərbaycan ərazilərində İran hakimiyyəti ləğv olundu. Lakin ölkənin ayrı-ayrı bölgələrinin arasındakı iqtisadi əlaqələrin zəifliyi Azərbaycanda müstəqil dövlət qurmağa zəmin yaratmırdı. Buna görə də Azərbaycanda 20-yə qədər feodal dövlət qurumları-xanlıqlar təşəkkül tapdı. Bunlardan ən böyükləri Qarabağ, İrəvan, Urmiya, Təbriz və Şəki xanlıqları idi. Nisbətən güclü xanlıqlardan biri də Quba xanlığı idi.
Quba xanlığı çox iri olmayan, lakin hərbi cəhətdən güclü siyasi birlik idi. Nadir şahın Azərbaycana yürüşləri zamanı və feodal ara mübarizəsinin gücləndiyi sonrakı illərdə xanlıq digər Azərbaycan torpaqlarına nisbətən az zərər çəkmişdi. Çünki 1735-ci ildə Xəzərsahili vilayətlər Rusiya tərəfindən İrana güzəştə gedildikdən sonra Hüseynəli xanla digər hakimlər xanlığın qarət olunmasının qarşısını almaq və öz hakimiyyətlərini qorumaq üçün bir sıra tədbirlər görmüşdülər. Həmçinin xanlıqda qalalar olduğundan, əhali lazım gəldiyi təqdirdə sığınacaq tapa bilirdi. Bütün bunlar Azərbaycanın düşmən hücumlarından və feodal-ara mübarizəsindən daha çox zərər çəkmiş cənubla cənub-şərq düzənlik rayonlarından əhalinin Quba xanlığına axıb gəlməsinə səbəb olurdu. Bu isə xanlığın iqtisadi gücünün artmasına şərait yaradırdı. 1757-ci ildə Dərbənd və Şamaxı ətrafından bir sıra ailələrin Quba xanlığına köçürülməsi xanlığın hərbi gücünün artmasına kömək etmişdi.
Hüseynəli xan övladı Fətəliyə uşaqlıq vaxtından hərbi və siyasi işlərlə tanış etmək məqsədi ilə müxtəlif tapşırıqlar verirdi. Atası 1756-cı ildə Fətəlini Quba bəylərindən birinin rəhbərliyi altında, öz dövrünə görə güclü qoşunun baş komandanı təyin etdi.
XVIII əsrin ortalarında Salyan müstəqil xanlığa çevrilmişdi və hakimi Əhməd xan adlı birisi idi. XVIII əsrin 50-ci illərinin ortalarında Əhməd xan ölmüş və onun uzaq qohumu İbrahim Rudbari hakimiyyəti ələ keçirmişdi. İbrahim xan Rudbarinin hakimiyyətindən narazı olan Salyan feodalları gizli sürətdə Quba xanı ilə əlaqə yaratdılar və İbrahim xanı hakimiyyətdən kənarlaşdırıb, Salyan idarəsinin başqasına verilməsini xahiş etdilər. Bu xahiş Quba xanına Salyanın daxili işlərinə qarışmaq üçün imkan verdi. 1757-ci ildə Hüseynəli xanın 20 yaşlı vəliəhdi Fətəlinin başçılıq etdiyi Quba qoşunları Səlyan xanlığına basqın etdilər. İbrahim xan qaçıb Rudbarda gizləndi. Bununla Səlyan yenidən Qubaya birləşdirildi. Salyanı birləşdirməklə Quba xanları Həsənabad, Rudbar, Səfixan və Salyan limanı kimi mühüm iqtisadi məntəqələrə yiyələnmiş oldular. Quba xanı tərəfindən təyin edilən Salyan hakimi isə oranı sultan titulu ilə idarə etməyə başladı. Eyni zamanda Quba xanlığı Şamaxı və Bakı xanlıqlarına təzyiq göstərmək imkanı əldə etdi. Hüseynəli xan 1758-ci ildə vəfat etdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Mustafazadə Tofiq, 2005. səh. 11
- Mustafazadə Tofiq, 2005. səh. 11-12
- Abbasqulu ağa Bakıxanov, 2000. səh. 144
- Fərzəlibəyli, Şahin Fazil. Quba xanlığı. Bakı. 2001. 42.
- Abbasqulu ağa Bakıxanov, 2000. səh. 146
- Mustafazadə Tofiq, 2005. səh. 12-13
- Mustafazadə Tofiq, 2005. səh. 14
- İsgəndər bəy Hacınski, 1959. səh. 6
- Mustafazadə Tofiq, 2005. səh. 14-15
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Huseyneli xan Huseyneli xan 1726 1758 ci illerde hakimiyyetde olmus Quba xani Huseyneli xanQuba xani1726 1758EvvelkiHaci Davud MuskurluSonrakiFeteli xanSexsi melumatlarDogum tarixi Dogum yeri Quba Quba xanligiVefat tarixi 1758Vefat yeri QubaAtasi Sultan Ehmed xanUsagi Feteli xanDini Sie IslamHaqqinda1726 ci ilin sonu 1727 ci ilin evvellerinde Quba xanligi Rusiyanin terkibine daxil oldu ve 1718 ci ilde oldurulmus Sultan Ehmed xanin kicik yasli oglu Huseyneli bey Quba xani elan edildi Bele ki Rusiya Imperiyasinin Xarici Siyaset Arxivinde saxlananilan resmi senedde 1726 ci il oktyabrin 20 de Derbende gelmis Huseyneli beyin Rusiya himayesini qebul ederek sedaqet andinin icmesi bildirilir Andda deyilirdi Men Quba xaninin oglu Huseyneli bey oz eqidemle seriet qaydasi ile Qurana and icirem ki imperatrice elahezretlerinin tebeeliyinde olub oz tebeelerimle canim ruhum ve butun pak vicdanimla imperatrice elahezretlerinin tebieten ve sadiq qulu kimi qulluq edecek onlarin tebeelerine qarsi hec bir zidd hereket gostermeyecek butun Rusiya Imperiyasina men oz tebeelerimle sedaqet her cur xeyirxahliq gostereceyem Quba xani neinki hemise sadiq olmaga and icirdi hetta rus qosunlarina mubarizede her cur yardim etmeyi rus esgerlerine menzil ayirmagi da oz ohdesine gotururdu Huseyneli bey Rusiyanin aciq ve ya gizli dusmenleri ile hec bir elaqe saxlamayacagini da soz verirdi 1726 ci il dekabrin 21 de Peterburqda Ali Mexfi surada Huseyneli beyin Rusiya himayesine qebul edilmesi ve onun Quba xani kimi tesdiq olunmasi meselesi nezerden kecirildi Huseyneli beyin torpaqlari Osmanlilarla baglanmis muqavileye gore Rusiya zonasinda qalarsa himayeye qebul edib ona xan rutbesi vermek haqqinda Xezersahili eyaletlerdeki rus qosunlarinin komandani feldmarsal Dolqorukiye ferman gonderildi Serhedler mueyyenlesdirilerken Quba xanliginin boyuk bir hissesi Rusiya terefinde qaldigindan Huseyneli xan Quba xani kimi tesdiq olundu ve xan az yasli olduguna gore qeyyumlar ayrildi Efrasiyab naib Feramez ise nazir oldu Eyni zamanda xanligin kendxuda ve agsaqqalari Huseyneli xanla Rusiya imperatricelerine sedaqet andi qebul etdiler Huseyneli xan sah hakimiyyetine zahiri itaet gosterirdi Mehz bele siyaset neticesinde Nadir sahin Azerbaycana ilk yurusu zamani 1734 cu ilde sah Huseyneli xanin idareciliyine elave olaraq Selyani da vermisdi ve belelikle Selyan yeniden Qubaya birlesdirilmisdi Bir il kecmemis sah Selyanin idareciliyini Quba xaninin selahiyyetinden cixardi Nadir sah Efsarin hakimiyyetinin son illerinde Azerbaycanda Iran agaligina qarsi xalq hereketi genis vuset almisdi Qubada da cixislar bas vermisdi 1735 ci ilde qubalilarin bir hissesi Nadir saha qarsi cixib dagistanlilara guvenerek Xudat qalasinda Huseyneli xani muhasireye aldilar Samxal Xaspulad ve Derbend qarnizonunun reisi onun yardimina gelerek usyancilari def etdiler Artiq 1742 ci ilden baslayaraq Sirvanda mutemadi usyanlar bas verir Sekide Iran hakimiyyeti sarsilmisdi 1747 ci ilin iyun ayinin 19 dan 20 ne kecen gece Nadir sahin sui qesdle oldurulmesinden sonra Azerbaycan erazilerinde Iran hakimiyyeti legv olundu Lakin olkenin ayri ayri bolgelerinin arasindaki iqtisadi elaqelerin zeifliyi Azerbaycanda musteqil dovlet qurmaga zemin yaratmirdi Buna gore de Azerbaycanda 20 ye qeder feodal dovlet qurumlari xanliqlar tesekkul tapdi Bunlardan en boyukleri Qarabag Irevan Urmiya Tebriz ve Seki xanliqlari idi Nisbeten guclu xanliqlardan biri de Quba xanligi idi Quba xanligi cox iri olmayan lakin herbi cehetden guclu siyasi birlik idi Nadir sahin Azerbaycana yurusleri zamani ve feodal ara mubarizesinin guclendiyi sonraki illerde xanliq diger Azerbaycan torpaqlarina nisbeten az zerer cekmisdi Cunki 1735 ci ilde Xezersahili vilayetler Rusiya terefinden Irana guzeste gedildikden sonra Huseyneli xanla diger hakimler xanligin qaret olunmasinin qarsisini almaq ve oz hakimiyyetlerini qorumaq ucun bir sira tedbirler gormusduler Hemcinin xanliqda qalalar oldugundan ehali lazim geldiyi teqdirde siginacaq tapa bilirdi Butun bunlar Azerbaycanin dusmen hucumlarindan ve feodal ara mubarizesinden daha cox zerer cekmis cenubla cenub serq duzenlik rayonlarindan ehalinin Quba xanligina axib gelmesine sebeb olurdu Bu ise xanligin iqtisadi gucunun artmasina serait yaradirdi 1757 ci ilde Derbend ve Samaxi etrafindan bir sira ailelerin Quba xanligina kocurulmesi xanligin herbi gucunun artmasina komek etmisdi Huseyneli xan ovladi Feteliye usaqliq vaxtindan herbi ve siyasi islerle tanis etmek meqsedi ile muxtelif tapsiriqlar verirdi Atasi 1756 ci ilde Fetelini Quba beylerinden birinin rehberliyi altinda oz dovrune gore guclu qosunun bas komandani teyin etdi XVIII esrin ortalarinda Salyan musteqil xanliga cevrilmisdi ve hakimi Ehmed xan adli birisi idi XVIII esrin 50 ci illerinin ortalarinda Ehmed xan olmus ve onun uzaq qohumu Ibrahim Rudbari hakimiyyeti ele kecirmisdi Ibrahim xan Rudbarinin hakimiyyetinden narazi olan Salyan feodallari gizli suretde Quba xani ile elaqe yaratdilar ve Ibrahim xani hakimiyyetden kenarlasdirib Salyan idaresinin basqasina verilmesini xahis etdiler Bu xahis Quba xanina Salyanin daxili islerine qarismaq ucun imkan verdi 1757 ci ilde Huseyneli xanin 20 yasli veliehdi Fetelinin basciliq etdiyi Quba qosunlari Selyan xanligina basqin etdiler Ibrahim xan qacib Rudbarda gizlendi Bununla Selyan yeniden Qubaya birlesdirildi Salyani birlesdirmekle Quba xanlari Hesenabad Rudbar Sefixan ve Salyan limani kimi muhum iqtisadi menteqelere yiyelenmis oldular Quba xani terefinden teyin edilen Salyan hakimi ise orani sultan titulu ile idare etmeye basladi Eyni zamanda Quba xanligi Samaxi ve Baki xanliqlarina tezyiq gostermek imkani elde etdi Huseyneli xan 1758 ci ilde vefat etdi Hemcinin baxIstinadlarMustafazade Tofiq 2005 seh 11 Mustafazade Tofiq 2005 seh 11 12 Abbasqulu aga Bakixanov 2000 seh 144 Ferzelibeyli Sahin Fazil Quba xanligi Baki 2001 42 Abbasqulu aga Bakixanov 2000 seh 146 Mustafazade Tofiq 2005 seh 12 13 Mustafazade Tofiq 2005 seh 14 Isgender bey Hacinski 1959 seh 6 Mustafazade Tofiq 2005 seh 14 15Xarici kecidler