Həmidiyyə qırğınları (erm. Համիդյան ջարդեր; Romanizasiyası: Hamidyan çarter) və bəzi qeyri-türk mənbələrindəki adı ilə 1894-1896-cı illər erməni qırğınları və Böyük Qırğınlar 1890-cı illərin ortalarında Osmanlı imperiyası hökumətinin ölkədə yaşayan ermənilərə qarşı törətdiyi iddia edilən qırğınlardır. Qırğınlar nəticəsində ölənlərin sayının 100.000 ilə 300.000 arasında olduğu göstərilir və dövrün qəzetlərində verilmiş olan xəbərlərə görə, 50.000 uşağın yetim qaldığı bildirilir. “The New York Times”ın 1895-ci il sentyabr tarixli məqaləsində bu qırğın Erməni Holokostu kimi qeyd edilmişdir. Digər tərəfdən isə, o dövrün Osmanlı mənbələri bunun əksinə olaraq bu qədər erməninin öldürülmədiyini, müsəlmanları kütləvi şəkildə qətlə yetirən erməni quldur dəstələrinə qarşı əməliyyat keçirildiyini və bu dəstələrin və üsyanların yatırıldığını iddia edir.
Həmidiyyə qətliamları | |
---|---|
| |
Ümumi məlumatlar | |
Yeri | Osmanlı imperiyası |
Hücumun hədəfi | Osmanlı erməniləri və süryanilər |
Tarix |
|
Hücum metodu | qətliam və talan |
Törədən(lər) | II Əbdülhəmid rejimi, Osmanlı ordusu və kürd silahlıları |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Qırğınlar
Qırğınlar Osmanlı imperiyasının dağılan imperiya regionlarını mühafizə etmək üçün Ümmətçiliyi dövlət ideologiyasına çevirən II Əbdülhəmiddən sonra adlandırılmışdır.Hücumların əsas diqqət mərkəzində erməni xalqı olsa da, bir çox başqa xristian xalqlarına qarşı da talanlar həyata keçirilirmişdir. Bunlardan biri olan Diyarbakır qırğını zamanı, Aysorlar hədəf alınmış və bu qırğın haqqındakı ən azı bir müasir mənbəyə görə 25.000 insan öldürülmüşdür.
1894-cü ildə Osmanlı İmperiyasının daxili regionlarında başlayan qırğınlar sonrakı illərdə daha geniş ərazilərə yayılmışdır. Qətllərin çoxu 1894-1896-cı illər arasında baş verimiş və beynəlxalq ictimaiyyətin Əbdülhəmidə təzyiqlərinin artması nəticəsində 1897-ci ildə sona çatmağa başlamışdır. Əbdülhəmid hökuməti 1890-cı illərdə başlayan erməni millətçiliyini və separatçı hərəkatını yatızdırmaq üçün qırğınlarda kürd yaraqlılarından aktiv surətdə istifadə etmiş, lakin erməni yaraqlıları və mülki əhali arasında fərq qoyulmamışdır.
Həmidiyyə qətliamlarına diqqətin cəlb edilməsi və dünya ictimaiyyətinə reaksiya olaraq, Avropalıların idarə etdiyi Osmanlı Bankına Ermənistan İnqilabi Federasiyası tərəfindən basqın həyata keçirilmişdir. Bu, hər nə qədər qırğınların Konstantinopola yayılmasının qarşısını almağa müvəffəq olmasa da, Avropa dövlətlərinin diqqətini cəlb etməyi bacarmışdır. Qırğınların baş verdiyi zaman teleqrafdan istifadə edilməsi o dövrün Qərbi Avropa və Şimali Amerika mətbuatında hadisələrin geniş şəkildə eşidilməsinə və xəbər verilməsinə şərait yaratmışdır.
Ölənlərin sayı
Ölənlərin dəqiq sayını müəyyən etmək hər nə qədər mümkün olmasa da, tarixçilər bu rəqəmi 80-300 min arasında hesablamışdırlar.
Alman keşişi olan İohannes Lepsi əldə etmiş olduğu məlumatlar və özünün şəxsi hesablamaları əsasında 88.243 erməninin öldürüldüyünü, 546.000 nəfərin mühacirətə getməyə məcbur olduğunu, 2.493 kəndin dağıdıldığını, bu kəndlərdən 456-sının əhalisinə zorla İslamın qəbul etdirildiyi, 649 kilsənin bağlandığını və bu kilsələrdən 328 kilsənin məscidə çevrildiyini bildirmişdir. Bundan əlavə, Lepsi daha 100.000 erməninin aclıq və xəstəliklər nəticəsində öldüyünü hesablamış və beləliklə də ölənlərin sayının 200.000 nəfər təşkil etdiyini bildirmişdir.
Britaniya səfiri 1895-ci ilin sonlarına qədər təxmini olaraq 100.000 insanın öldürüldüyünü bildirmişdir.Türkoloq və Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinin diplomatı olmuş olan Ernst Cek isə qətliamlar zamanı 200.000 erməninin öldürüldüyünü, 50.000-nin sürgün edildiyini və 1 milyonunun isə talana məruz qaldığını iddia etmişdir. Fransız diplomatı və tarixçisi olmuş olan Pyer Renuvinin rəhbərlik etmiş olduğu dövrdəki sənədlərə əsasən 250 min erməni öldürülmüşdür.
Osmanlı imperiyasının və Türkiyənin səlahiyyətli nümayəndələri isə bu sayda ölüm faktının olmadığını, müsəlmanlara qarşı hücumlar həyata keçirən və qırğınlar törədən quldur dəstələrinə qarşı hərbi əməliyyatların həyata keçirildiyini və üsyanların yatırıldığını iddia edirlər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "The Graphic" (ingilis). December 7, 1895. səh. 35. İstifadə tarixi: 2018-02-05 – The British Newspaper Archive vasitəsilə.
- erm. Համիդյան ջարդեր, türk. Hamidiye Katliamı, fr. Massacres hamidiens)
- Historical Dictionary of Armenia, 2nd ed. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. 2010. 154.
- "Dictionary of Genocide, By Paul R. Bartrop, Samuel Totten, 2007, p. 23". 2023-03-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-31.
- (2006) p. 42, Metropolitan Books, New York ISBN Sitat səhvi: Xətalı
<ref>
etiketi; "Akcam" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib - "Fifty Thousand Orphans made So by the Turkish Massacres of Armenians", The New York Times, December 18, 1896, February 18, 2014 tarixində , İstifadə tarixi: March 31, 2024,
The number of Armenian children under twelve years of age made orphans by the massacres of 1895 is estimated by the missionaries at 50.000
. - Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1895-1896) -II (PDF), Başbakanlık Devlet Arşivleri Müdürlüğü, 2008, 9 noyabr 2022 tarixində (PDF), İstifadə tarixi: 14 noyabr 2022
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Müdürlüğü İçinde Ermenilerle ilgili Osmanlı Belgelerini içeren Yayın Linki, 25 aprel 2021 tarixində , İstifadə tarixi: 9 noyabr 2022
- Türk dünyası araştırmaları (Türkçe). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. 2005.
...II. Abdülhamit'in tam bir halife sıfatı ile ümmetçiliği gaye edinmiş olması...
- Afyoncu, Erhan. "II. Abdülhamid'in devleti ayakta tutma siyaseti". Sabah (Türkçe). 6 fevral 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.
... devletlere karşı da İslâmcılık siyasetini bir tehdit unsuru olarak öne çıkarmıştır...
- Akçam, 2006. səh. 44
- "Hamidian massacres | Ottoman and Armenian history". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 6 fevral 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.
They are generally called the Hamidian massacres—after the Ottoman Sultan Abdülhamid II, during whose reign they were carried out—to distinguish them from the later Armenian Genocide, which began in 1915.
- Angold, Michael, O'Mahony, Anthony (redaktor), Cambridge History of Christianity, 5. Eastern Christianity, Cambridge University Press, 2006, səh. 512, ISBN .
- Cleveland, William L. A History of the Modern Middle East. Westview. 2000. səh. 119. ISBN .
- Hovannisian. "The Armenian Question in the Ottoman Empire," pp. 224–26.
- . , pp. 35, 115.
- Deringil, Selim; Adjemian, Boris; Nichanian, Mikaël. "Mass Violence in the Late Ottoman Empire: A Discussion: An Interview with Selim Deringil". Études arméniennes contemporaines (11). 2018: 95–104. doi:10.4000/eac.1803. 2023-11-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-31.
- Hovannisian. "The Armenian Question in the Ottoman Empire," p. 224.
- Forsythe, David P. (ed.). Encyclopedia of human rights. Oxford: Oxford University Press. 2009. ISBN . ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- Dadrian. The History of the Armenian Genocide, p. 155.
- Jäckh, Ernst. Der Aufsteugende Halbmond, 6th ed. (Berlin, 1916), p. 139. (alm.)
- P. Renouvin, E. Preclin, G. Hardy, L'Epoque contemporaine. La paix armee et la Grande Guerre. 2nd ed. Paris, 1947, p. 176.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hemidiyye qirginlari erm Համիդյան ջարդեր Romanizasiyasi Hamidyan carter ve bezi qeyri turk menbelerindeki adi ile 1894 1896 ci iller ermeni qirginlari ve Boyuk Qirginlar 1890 ci illerin ortalarinda Osmanli imperiyasi hokumetinin olkede yasayan ermenilere qarsi toretdiyi iddia edilen qirginlardir Qirginlar neticesinde olenlerin sayinin 100 000 ile 300 000 arasinda oldugu gosterilir ve dovrun qezetlerinde verilmis olan xeberlere gore 50 000 usagin yetim qaldigi bildirilir The New York Times in 1895 ci il sentyabr tarixli meqalesinde bu qirgin Ermeni Holokostu kimi qeyd edilmisdir Diger terefden ise o dovrun Osmanli menbeleri bunun eksine olaraq bu qeder ermeninin oldurulmediyini muselmanlari kutlevi sekilde qetle yetiren ermeni quldur destelerine qarsi emeliyyat kecirildiyini ve bu destelerin ve usyanlarin yatirildigini iddia edir Hemidiyye qetliamlariWilliam Sachtleben terefinden 1895 ci ilin noyabr ayinda cekilmis ve Erzurumda oldurulen ermenileri eks etdiren fotosekil Umumi melumatlarYeri Osmanli imperiyasiHucumun hedefi Osmanli ermenileri ve suryanilerTarix 1894 1896Hucum metodu qetliam ve talanToreden ler II Ebdulhemid rejimi Osmanli ordusu ve kurd silahlilari Vikianbarda elaqeli mediafayllarQirginlarHemin dovre mexsus olan bir siyasi fransiz karikaturasinda Ebdulhemid ermeni qessabi kimi tesvir edilmisdir Qirginlar Osmanli imperiyasinin dagilan imperiya regionlarini muhafize etmek ucun Ummetciliyi dovlet ideologiyasina ceviren II Ebdulhemidden sonra adlandirilmisdir Hucumlarin esas diqqet merkezinde ermeni xalqi olsa da bir cox basqa xristian xalqlarina qarsi da talanlar heyata kecirilirmisdir Bunlardan biri olan Diyarbakir qirgini zamani Aysorlar hedef alinmis ve bu qirgin haqqindaki en azi bir muasir menbeye gore 25 000 insan oldurulmusdur 1894 cu ilde Osmanli Imperiyasinin daxili regionlarinda baslayan qirginlar sonraki illerde daha genis erazilere yayilmisdir Qetllerin coxu 1894 1896 ci iller arasinda bas verimis ve beynelxalq ictimaiyyetin Ebdulhemide tezyiqlerinin artmasi neticesinde 1897 ci ilde sona catmaga baslamisdir Ebdulhemid hokumeti 1890 ci illerde baslayan ermeni milletciliyini ve separatci herekatini yatizdirmaq ucun qirginlarda kurd yaraqlilarindan aktiv suretde istifade etmis lakin ermeni yaraqlilari ve mulki ehali arasinda ferq qoyulmamisdir Hemidiyye qetliamlarina diqqetin celb edilmesi ve dunya ictimaiyyetine reaksiya olaraq Avropalilarin idare etdiyi Osmanli Bankina Ermenistan Inqilabi Federasiyasi terefinden basqin heyata kecirilmisdir Bu her ne qeder qirginlarin Konstantinopola yayilmasinin qarsisini almaga muveffeq olmasa da Avropa dovletlerinin diqqetini celb etmeyi bacarmisdir Qirginlarin bas verdiyi zaman teleqrafdan istifade edilmesi o dovrun Qerbi Avropa ve Simali Amerika metbuatinda hadiselerin genis sekilde esidilmesine ve xeber verilmesine serait yaratmisdir Olenlerin sayiErzurumda toredilen qirginlar neticesinde kutlevi mezarliqlara basdirilmis olan ermeniler Olenlerin deqiq sayini mueyyen etmek her ne qeder mumkun olmasa da tarixciler bu reqemi 80 300 min arasinda hesablamisdirlar Alman kesisi olan Iohannes Lepsi elde etmis oldugu melumatlar ve ozunun sexsi hesablamalari esasinda 88 243 ermeninin oldurulduyunu 546 000 neferin muhacirete getmeye mecbur oldugunu 2 493 kendin dagidildigini bu kendlerden 456 sinin ehalisine zorla Islamin qebul etdirildiyi 649 kilsenin baglandigini ve bu kilselerden 328 kilsenin mescide cevrildiyini bildirmisdir Bundan elave Lepsi daha 100 000 ermeninin acliq ve xestelikler neticesinde olduyunu hesablamis ve belelikle de olenlerin sayinin 200 000 nefer teskil etdiyini bildirmisdir Britaniya sefiri 1895 ci ilin sonlarina qeder texmini olaraq 100 000 insanin oldurulduyunu bildirmisdir Turkoloq ve Almaniya Xarici Isler Nazirliyinin diplomati olmus olan Ernst Cek ise qetliamlar zamani 200 000 ermeninin oldurulduyunu 50 000 nin surgun edildiyini ve 1 milyonunun ise talana meruz qaldigini iddia etmisdir Fransiz diplomati ve tarixcisi olmus olan Pyer Renuvinin rehberlik etmis oldugu dovrdeki senedlere esasen 250 min ermeni oldurulmusdur Osmanli imperiyasinin ve Turkiyenin selahiyyetli numayendeleri ise bu sayda olum faktinin olmadigini muselmanlara qarsi hucumlar heyata keciren ve qirginlar toreden quldur destelerine qarsi herbi emeliyyatlarin heyata kecirildiyini ve usyanlarin yatirildigini iddia edirler Hemcinin baxOsmanli Bankina hucum Ulduz sui qesdi Ermeni soyqirimi Van usyani 1896 Adana soyqirimiIstinadlar The Graphic ingilis December 7 1895 seh 35 Istifade tarixi 2018 02 05 The British Newspaper Archive vasitesile erm Համիդյան ջարդեր turk Hamidiye Katliami fr Massacres hamidiens Historical Dictionary of Armenia 2nd ed Lanham Maryland Scarecrow Press 2010 154 Dictionary of Genocide By Paul R Bartrop Samuel Totten 2007 p 23 2023 03 15 tarixinde Istifade tarixi 2024 03 31 2006 p 42 Metropolitan Books New York ISBN 978 0 8050 7932 6 Sitat sehvi Xetali lt ref gt etiketi Akcam adi bir nece defe muxtelif mezmunla verilib Fifty Thousand Orphans made So by the Turkish Massacres of Armenians The New York Times December 18 1896 February 18 2014 tarixinde Istifade tarixi March 31 2024 The number of Armenian children under twelve years of age made orphans by the massacres of 1895 is estimated by the missionaries at 50 000 Osmanli Belgelerinde Ermeni Isyanlari 1895 1896 II PDF Basbakanlik Devlet Arsivleri Mudurlugu 2008 9 noyabr 2022 tarixinde PDF Istifade tarixi 14 noyabr 2022 Cumhurbaskanligi Devlet Arsivleri Mudurlugu Icinde Ermenilerle ilgili Osmanli Belgelerini iceren Yayin Linki 25 aprel 2021 tarixinde Istifade tarixi 9 noyabr 2022 Turk dunyasi arastirmalari Turkce Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi 2005 II Abdulhamit in tam bir halife sifati ile ummetciligi gaye edinmis olmasi Afyoncu Erhan II Abdulhamid in devleti ayakta tutma siyaseti Sabah Turkce 6 fevral 2020 tarixinde Istifade tarixi 6 fevral 2020 devletlere karsi da Islamcilik siyasetini bir tehdit unsuru olarak one cikarmistir Akcam 2006 seh 44 Hamidian massacres Ottoman and Armenian history Encyclopedia Britannica Ingilizce 6 fevral 2020 tarixinde Istifade tarixi 6 fevral 2020 They are generally called the Hamidian massacres after the Ottoman Sultan Abdulhamid II during whose reign they were carried out to distinguish them from the later Armenian Genocide which began in 1915 Angold Michael O Mahony Anthony redaktor Cambridge History of Christianity 5 Eastern Christianity Cambridge University Press 2006 seh 512 ISBN 978 0 521 81113 2 Cleveland William L A History of the Modern Middle East Westview 2000 seh 119 ISBN 0 8133 3489 6 Hovannisian The Armenian Question in the Ottoman Empire pp 224 26 pp 35 115 Deringil Selim Adjemian Boris Nichanian Mikael Mass Violence in the Late Ottoman Empire A Discussion An Interview with Selim Deringil Etudes armeniennes contemporaines 11 2018 95 104 doi 10 4000 eac 1803 2023 11 07 tarixinde Istifade tarixi 2024 03 31 Hovannisian The Armenian Question in the Ottoman Empire p 224 Forsythe David P ed Encyclopedia of human rights Oxford Oxford University Press 2009 ISBN 0195334027 Category link Category Dadrian The History of the Armenian Genocide p 155 Jackh Ernst Der Aufsteugende Halbmond 6th ed Berlin 1916 p 139 alm P Renouvin E Preclin G Hardy L Epoque contemporaine La paix armee et la Grande Guerre 2nd ed Paris 1947 p 176