Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gəncənin yeraltı yolları və ya Gəncənin yeraltı fayton yolları — Gəncə şəhərində vaxtilə istifadə edilmiş, lakin sonralar baxımsızlıqdan yararsız hala düşmüş yeraltı fayton yolları.
Tarixi və inşası
Tarixi VIII əsrə qədər gedib çıxan bu yollar inşa edilmişdir. Bəzi mənbələrə görə X əsrdə inşa olunmuş bu yollar 8 metr dərinlikdə idi. Yollar tağlarla hörülmüş, çirkab sularının axıdılması üçün xüsusi arxlar quraşdırılmış, fayton keçidi üçün geniş yerlər qoyulmuşdur.
Bu yolların inşası zamanı burada faytonların hərəkət etməsi də nəzərə alınmışdır.
Gəncənin yeraltı yollarına giriş Gəncə xan sarayından buradan başlayırdı. Sarayın yaxınlığında olan Çökək hamam ilə Şah Abbas məscidi arasından keçən bu yolun hər iki abidəyə də girişi olmuşdur.
Türkiyənin Amasiya şəhərində olan məscidin hasarı üzərindəki kitabədə Gəncənin yeraltı yollarını inşa edən və şəhərin monqol işğalından sonra vətənini tərk edərək Türkiyəyə köçmüş memar Mahmud oğlu Məhəmmədin adı qeyd olunmuşdur.
Görkəmli elm xadimi və tanınmış memar 1606-cı ildə Gəncə şəhərində aparılan yenidənqurma işlərinə rəhbərlik etdiyi zaman yeraltı yollara xüsusi həssaslıqla yanaşmış, onların qorunmasını təmin etmişdir.
bu yollardan bəziləri bağlanılmışdır. Bəzilərindən isə həbsxana kimi istifadə edilmişdir.
Məqsədi
Yeraltı yollar əsasən döyüş zamanı hərbi strateji məqsədlər uçun istifadə olunmuşdur. Belə ki, yadellilərin şəhərə hücum və yürüşləri zamanı bu yollardan istifadə etməklə şəhərin mülki əhalisini qorumaq mümkün olmuşdur. Eyni zamanda, burada ərzaq və silah anbarları da yerləşdirilmişdir.
Tədqiqi və bərpası
Aparılmış tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, üç istiqamətdə tikilmiş bu yollar şəhərin demək olar ki, bütün ərazilərini biri-biri ilə birləşdirmişdir. Bəzi tədqiqatçılara görə burada hətta ikimərtəbəli fayton yolları da olmuşdur.
Aparılan tədqiqat işləri nəticəsində şəhərdəki bütün yeraltı yolların xəritəsi hazırlanmış və onun çox hissəsinin hazırda da yararlı vəziyyətdə olduğu müəyyən edilmişdir.
2010-cu illərdə Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyəti, Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və AMEA birgə tədbirlər planı təsdiq etmiş və Gəncənin yeraltı fayton yollarının bərpa edilərək muzey kimi istifadə olunması qərara alınmışdır. Bu tunellərdə tarixi muzeyin yaradılması məqsədilə Gəncə Regional Elmi Mərkəzinin Arxeologiya və Etnoqrafiya şöbəsi tərəfindən lazımi inventar və əşyalar toplanılmışdır.
2013-cü ilin fevral ayında ABŞ-nin Smitsan İnstitutunun Milli Muzeyinin rəhbəri Pol Maykl Teylor Gəncədə səfərdə olarkən, Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev və Gəncə Regional Elmi Mərkəzinin direktoru Fuad Əliyevlə görüşmüşdür. Həmin görüşlər zamanı yeraltı yolların bərpası müzakirə olunmuşdur. Yolların bərpasında robotların iştirakı ilə bağlı layihə hazırlanmışdır; lakin sonradan bərpa işlərinə başlanılmamışdır.
Əks iddialar
Gəncə arxeoloji ekspedisiyasının fəaliyyətinin araşdırılması məqsədilə AMEA-nın prezidenti, akademik Mahmud Kərimovun tapşırığı əsasında 19 iyun 2012-ci ildə AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun direktoru Maisə Rəhimovanın əmri ilə yaradılmış komissiya öz yekun rəyində bildirmişdir ki,
"Qeyd olunan ərazidə heç bir yeraltı yoldan söhbət gedə bilməz. Yeraltı yol kimi təqdim olunan qurğular əslində əski binaların bir neçə mərtəbədən ibarət zirzəmiləridir".
Həmin komissiyanın tərkibində AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmlər doktoru, professor Vəli Əliyev, tarix elmləri doktoru Qafar Cəbiyev, tarix üzrə fəlsəfə doktorları , və olmuşlar.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Gəncədəki yeraltı fayton yolları bərpa olunduqdan sonra muzey kimi istifadə olunacaqdır 2020-08-07 at the Wayback Machine. azhistorymuseum.gov.az (az.)
- Gəncədəki yeraltı fayton yolları bərpa olunduqdan sonra muzey kimi istifadə olunacaqdır 2019-05-04 at the Wayback Machine. azertag.az, 17.02.2013 (az.)
- Gəncənin yeraltı yollarının tədqiqinə başlanılıb. 525.az, 06.02.2013 (az.)
- Gəncə şəhərinin rus işğalına qədərki memarlığı 2019-05-04 at the Wayback Machine. academia.edu (az.)
- Gəncədə tapılan yeraltı yolların tarixi sirri — AMEA AÇIQLADI 2021-07-27 at the Wayback Machine. publika.az, 28.08.2017 (az.)
- Gəncənin yeraltı yolları bərpa olunacaq 2019-05-04 at the Wayback Machine. trend.az, 13.02.2013 (az.)
- Gəncədə yeraltı yolları robotlar bərpa edəcək 2019-05-04 at the Wayback Machine. xalqqazeti.com, 28.02.2013 (az.)
- Komissiyanın 20 iyun 2012-ci il tarixli Arayışı, səh. 4. (az.)
- Arif Məmmədov (Gəncə arxeoloji ekspedisiyasının rəhbəri, tarix elmləri doktoru, professor). Gəncə: uydurmalar və reallıqlar. Gəncə şəhərinin 4000 il yaşı və orada yeraltı fayton yolları yoxdur 2019-05-04 at the Wayback Machine. azertag.az, 10.04.2013 (az.)
Xarici keçidlər
- Mahmud Mahmudzadə- Gəncənin yeraltı yolları — YouTube (az.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gencenin yeralti yollari ve ya Gencenin yeralti fayton yollari Gence seherinde vaxtile istifade edilmis lakin sonralar baximsizliqdan yararsiz hala dusmus yeralti fayton yollari Tarixi ve insasiTarixi VIII esre qeder gedib cixan bu yollar insa edilmisdir Bezi menbelere gore X esrde insa olunmus bu yollar 8 metr derinlikde idi Yollar taglarla horulmus cirkab sularinin axidilmasi ucun xususi arxlar qurasdirilmis fayton kecidi ucun genis yerler qoyulmusdur Bu yollarin insasi zamani burada faytonlarin hereket etmesi de nezere alinmisdir Gencenin yeralti yollarina giris Gence xan sarayindan buradan baslayirdi Sarayin yaxinliginda olan Cokek hamam ile Sah Abbas mescidi arasindan kecen bu yolun her iki abideye de girisi olmusdur Turkiyenin Amasiya seherinde olan mescidin hasari uzerindeki kitabede Gencenin yeralti yollarini insa eden ve seherin monqol isgalindan sonra vetenini terk ederek Turkiyeye kocmus memar Mahmud oglu Mehemmedin adi qeyd olunmusdur Gorkemli elm xadimi ve taninmis memar 1606 ci ilde Gence seherinde aparilan yenidenqurma islerine rehberlik etdiyi zaman yeralti yollara xususi hessasliqla yanasmis onlarin qorunmasini temin etmisdir bu yollardan bezileri baglanilmisdir Bezilerinden ise hebsxana kimi istifade edilmisdir MeqsediYeralti yollar esasen doyus zamani herbi strateji meqsedler ucun istifade olunmusdur Bele ki yadellilerin sehere hucum ve yurusleri zamani bu yollardan istifade etmekle seherin mulki ehalisini qorumaq mumkun olmusdur Eyni zamanda burada erzaq ve silah anbarlari da yerlesdirilmisdir Tedqiqi ve berpasiAparilmis tedqiqatlar neticesinde melum olmusdur ki uc istiqametde tikilmis bu yollar seherin demek olar ki butun erazilerini biri biri ile birlesdirmisdir Bezi tedqiqatcilara gore burada hetta ikimertebeli fayton yollari da olmusdur Aparilan tedqiqat isleri neticesinde seherdeki butun yeralti yollarin xeritesi hazirlanmis ve onun cox hissesinin hazirda da yararli veziyyetde oldugu mueyyen edilmisdir 2010 cu illerde Gence Seher Icra Hakimiyyeti Azerbaycan Respublikasinin Medeniyyet Nazirliyi ve AMEA birge tedbirler plani tesdiq etmis ve Gencenin yeralti fayton yollarinin berpa edilerek muzey kimi istifade olunmasi qerara alinmisdir Bu tunellerde tarixi muzeyin yaradilmasi meqsedile Gence Regional Elmi Merkezinin Arxeologiya ve Etnoqrafiya sobesi terefinden lazimi inventar ve esyalar toplanilmisdir 2013 cu ilin fevral ayinda ABS nin Smitsan Institutunun Milli Muzeyinin rehberi Pol Maykl Teylor Gencede seferde olarken Gence Seher Icra Hakimiyyetinin bascisi Elmar Veliyev ve Gence Regional Elmi Merkezinin direktoru Fuad Eliyevle gorusmusdur Hemin gorusler zamani yeralti yollarin berpasi muzakire olunmusdur Yollarin berpasinda robotlarin istiraki ile bagli layihe hazirlanmisdir lakin sonradan berpa islerine baslanilmamisdir Eks iddialarGence arxeoloji ekspedisiyasinin fealiyyetinin arasdirilmasi meqsedile AMEA nin prezidenti akademik Mahmud Kerimovun tapsirigi esasinda 19 iyun 2012 ci ilde AMEA Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutunun direktoru Maise Rehimovanin emri ile yaradilmis komissiya oz yekun reyinde bildirmisdir ki Qeyd olunan erazide hec bir yeralti yoldan sohbet gede bilmez Yeralti yol kimi teqdim olunan qurgular eslinde eski binalarin bir nece mertebeden ibaret zirzemileridir Hemin komissiyanin terkibinde AMEA nin muxbir uzvu tarix elmler doktoru professor Veli Eliyev tarix elmleri doktoru Qafar Cebiyev tarix uzre felsefe doktorlari ve olmuslar Hemcinin baxBakinin yeralti yollariIstinadlarGencedeki yeralti fayton yollari berpa olunduqdan sonra muzey kimi istifade olunacaqdir 2020 08 07 at the Wayback Machine azhistorymuseum gov az az Gencedeki yeralti fayton yollari berpa olunduqdan sonra muzey kimi istifade olunacaqdir 2019 05 04 at the Wayback Machine azertag az 17 02 2013 az Gencenin yeralti yollarinin tedqiqine baslanilib 525 az 06 02 2013 az Gence seherinin rus isgalina qederki memarligi 2019 05 04 at the Wayback Machine academia edu az Gencede tapilan yeralti yollarin tarixi sirri AMEA ACIQLADI 2021 07 27 at the Wayback Machine publika az 28 08 2017 az Gencenin yeralti yollari berpa olunacaq 2019 05 04 at the Wayback Machine trend az 13 02 2013 az Gencede yeralti yollari robotlar berpa edecek 2019 05 04 at the Wayback Machine xalqqazeti com 28 02 2013 az Komissiyanin 20 iyun 2012 ci il tarixli Arayisi seh 4 az Arif Memmedov Gence arxeoloji ekspedisiyasinin rehberi tarix elmleri doktoru professor Gence uydurmalar ve realliqlar Gence seherinin 4000 il yasi ve orada yeralti fayton yollari yoxdur 2019 05 04 at the Wayback Machine azertag az 10 04 2013 az Xarici kecidlerMahmud Mahmudzade Gencenin yeralti yollari YouTube az