Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fullerenlər və ya Buckminster fulleren (digər adı "Buckyballs") — 60 Karbon atomu ilə meydana gəlmiş bir molekuldur. Kürə, silindir vəya qəfəs şəkillərində olur. Spesifik molekul olaraq 12 beşbucaq və bir necə altıbucaqdan ibarət qəfəsə malikdir.
Tarixi
1973-cü ildə və Rusiyada və bir qədər əvvəl isə Yaponiyada kvant kimyəvi hesablamalar əsasında şar şəkilli karbon molekullarının – karbododekahedron C20 və karbo-s-ikosahedron C60 mövcudluğunu təxmin etdilər. Həm də əvvəlcədən onların sabit və kimyəvi cəhətdən stabil olmaları söylənilmişdir. 1985-ci ildə , helium iştirakı və lazerin təsiri ilə 100000C temperaturda qrafitin buxarlanmasından sonra bu cür şar şəkilli molekulların mövcudluğunu aşkar etmişdir. Karbon atomunun C60 və C70 molekulları ilk dəfə altı və beştərəfli geodezik qübbəni inşa edən amerikalı mühəndis və memarı (1895–1983) şərəfinə fullerenlər adlandırılmışdır. 1996-cı ildə N.V. Kroto, R. F. Kerl və R. E. Smolli fullerenlərin gələcək tədqiqatları üçün Nobel mükafatına layiq görülmüşlər. Fullerenlərin bir çox növü var və hal-hazırda C60, C70, C80, C240, C540 və s. kimi adlanır. (indeks karbon atomlarının sayını göstərir ). Ən çox tanınan fülleren C60-dır.
Fülleren nədir?
Karbonun allotropik formaları
Füllerene, nanometrinin üçdə bir hissəsi (milimetrenin milyonda bir hissəsi) olub nisbətən yaxınlarda aşkar edilmiş bir maddi hissəcikdir. Fulleren karbonun bir formasıdır. Uzun müddətdir ki, latın əlifbası ilə ifadə olunan karbon C qrafit və almaz kimi məlum olmuşdur. Kristal qəfəsdə karbon atomlarının yerləşdirilməsi ilə qrafit və almaz fərqlənir. 1967-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Element-üzvi birləşmələri İnstitutunda karbonun üçüncü bir forması – xətti, çubuqlu formalı molekullarından ibarət olan karbin sintez ediimişdir. Altmış karbon atomundan ibarət fulleren futbol topu şəklindədir və buna görə də bəzi erkən yazarlar onu futbolin adlandırmışlar. 1990-cı ildə P. Kretçmer və D. Huffman helium mühiti və elektrik qövsündə qraflı elektrodların buxarlanmasından fullerenlərin əldə edilməsi üçün bir üsul təklif etmişlər. C60 və C70 molekullarından əlavə böyük kütləsi olan şara bənzər digər molekullar da alınır. Əlavə tədqiqatlar göstərmişdir ki, fullerenlər aromatik həlledicilər, məsələn benzol, toluol və ya ksilol ilə qatılaşdırılmış qrafitin buxarlanma məhsullarından ekstraksiya vasitəsilə ayrılır. Bundan əlavə, onları 450–600 °C temperaturda vakumda sublimasiya ilə ayırmaq olar. Tədqiqat üçün sadə üsullarla fullerenlərin əldə edilməsindən sonra "fulleren bumu" başlamışdır. Möhtəşəm xüsusiyyətləri ilə bağlı nəşrlərin axını sürətli şəkildə artmışdır. Bir çox ölkələrdə fullerenlərlə bağlı elmi və texniki proqramlar hazırlanmış və fullerenlər elmi qeyri-adi sürətlə inkişaf etmişdir. Hal-hazırda qərbdə mövcud olan fulleren və karbon nanomateriallarının istehsalı ilə məşğul olan ixtisaslaşdırılmış firmalar yaradılmışdır. Fullerinlərin tədqiqi və istehsalının təşkilinə sərf olunan vəsait tez bir zamanda maya dəyərini ödəyir. Təəssüf ki, Ukrayna – Kiyev, Xarkov və Donetskdə bu sahəyə maraği olan alimlərin ayrı-ayrı qrupları fullerenlərin nümunələrini öz ehtiyacları üçün ya xaricdən əldə etmək yaxud da onları sintez etmək məcburiyyətində qalırlar ki, belə fullrenlərin də keyfiyyəti təsdiq olunmamışdır.
Fiziki və kimyəvi xassələri
Fullerenlər qeyri-adı kimyəvi və fiziki xassələrə malikdirlər. Yüksək təzyiqdə C60 çox bərk olur, lap almaz kimi. Fullerenlər maqnit və yüksəkkeçirici xassəyə malikdirlər. İlk dəfə fullerenləri qrafitin kondensləşmiş buxarından bərk qrafit nümünələrinin lazer şualanmasından almışlar. 1990-cı ildə , qrafit elektrodlarını qövs şəkillidə helium nitritində aşağı təzyiqdə qrafit elektrodlarının yandırılması ilə almışlar. Fullerenlər qeyri-düz optiki xassəyə malikdirlər.
İstifadə sahəsi
Fullerenlər texniki yarımkeçirici materiallar kimi, akkumulyatorlar və , farmakologiyada, yanğınaqarşı istifadə olunan , rənglərdə, günəş elementlərinin hazırlanmasında istifadə edilirlər.
Yağlar üçün universal çoxfunksiyalı fulleren tərkibli aşqarlar
Yağlar üçün universal çoxfunksiyalı fulleren tərkibli aşqarlar- çox funksiyalı olmağına əsasən yağın tərkibində olan digər qatqı maddələrlə qarşılıqlı reaksiyaya girməyən və onların təsir mexanizmini zəiflətməyən, müxtəlif yağlara, o cümlədən mühərrik yağı, transmissiya, hidrogücləndirici mayelərə, sənaye və sürtkü yağlarına əlavə etmək üçün nəzərdə tutulmuş aşqarlardır.
Yeyilmə və sürtünməyə qarşı xassələri
Aşqar, yağda asanlıqla həll olan, qatılığı 82% -dən az olmayan C60- C84 fullerenlər qarışığından ibarətdir. Fulleren hissəcikləri tribokontakt zonasında sürtünmə səthində çökərək yağlayıcı qoruyucu təbəqə əmələ gətirirlər. Bu zaman sürtünmə səthinin kələ-kötürlüyünün fulleren hissəcikləri ilə doldurma prosesləri baş verir ki, bu da sürtünmə səthinin əla işlənməsi ilə nəticələnir . 100 nm-dək qalınlığa malik qoruyucu fulleren təbəqəsi sürtünmə qurğularının ömrünü 3–8 dəfə uzadaraq qəza vəziyyətinin baş verməsinin qarşısını alır, sürtünmə düyünlərinin yükləmə qabiliyyəti 2–3 dəfəyə qədər, sürtünmə düyünlərinə olan təzyiqin iş intervalını 2 dəfəyə qədər artırıraraq,sürtünən səthlərin yenidən işlənməsi müddətini azaldır .
Oksidləşməyə qarşı xassələri
Bundan əlavə, yağda fullerenlərin qismən həll olması termiki və oksidləşdirici parçalanma təhlükəsizliyini təmin edərək, yağların 400–500 °C-yə qədər istilik sabitliyini artırır. Fullerenlər yağın parçalanmış karbohidrogenlərinin birinci məhsulları ilə reaksiyaya girib, radikalları söndürərək yağın oksidləşməsini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır və yağın istismar müddətini 2 dəfə və ya daha çox uzadır.
Mənbə
- Елецкий А. В., Смирнов Б. М. Фуллерены и структуры углерода // Успехи физических наук. — 1995. — № 9.
- Борщевский А. Я., Иоффе И. Н., Сидоров Л. Н., Троянов С. И., Юровская М. А. Фуллерены // Нанометр, июнь 2007.
- Hirsch, A.; Brettreich, M. Fullerenes: Chemistry and Reactions; WILEY-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA: Weinheim, 2005.
- Сидоров Л. Н., Иоффе И. Н. Эндоэдральные фуллерены // Соросовский образовательный журнал. — 2001. — Т. 7, № 8. — С. 30–36.
- Золотухин И. В. Фуллерит — новая форма углерода // Соросовский образовательный журнал. — 1996. — № 2. — С. 51–56.
- Блюменфельд Л. А., Тихонов А. Н. Электронный парамагнитный резонанс // Соросовский образовательный журнал. — 1997. — № 9. — С. 91–99.
- Вовна В. И. Фотоэлектронная спектроскопия молекул // Соросовский образовательный журнал. — 1999. — № 1. — С. 86–91.
- Порай-Кошиц М. А. Основы структурного анализа химических соединений. — М.: Высшая школа, 1982.
- Ведринский Р. В. EXAFS-спектроскопия — новый метод структурного анализа // Соросовский образовательный журнал. — 1996. — № 5. — С. 79–84.
- Воронков В. К. Ядерный магнитный резонанс // Соросовский образовательный журнал. — № 10. — С. 70–75.
- Юровская М. А. Методы получения производных фуллеренов // Соросовский образовательный журнал. — 2000. — Т. 6, № 5. — С. 26–30.
- Сидоров Л. Н., Макеев Ю. А. Химия фуллеренов // Соросовский образовательный журнал. — 2000. — № 5. — С. 21–25.
- Костиков Р. Р. Принципы органического синтеза // Соросовский образовательный журнал. 1999. № 1. С. 19–27.
- Тихонов А. Н. Спиновые метки // Соросовский образовательный журнал. — 1998. — № 1. — С. 8–15.
- Воронов В. К., Подоплелов А. В. Современная физика: Учебное пособие. — М.: КомКнига, 2005. — 512 с., 2005 г., , тир. 5000 экз., Гл. 5. Атомная физика, п. 5.8. Эндоэдральные соединения, c. 287–289.
- Герасимов В. И. Изомеры фуллеренов // Физика и механика материалов. ISSN 1605–2730. Vol. 20, No 1. — P. 25–31.
İstinadlar
- Сидоров Л. Н., Иоффе И. Н. Эндоэдральные фуллерены // Соросовский образовательный журнал, 2001, № 8, с.31
- Борщевский А. Я., Иоффе И. Н., Сидоров Л. Н., Троянов С. И., Юровская М. А. Фуллерены // Нанометр, июнь 2007.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fullerenler ve ya Buckminster fulleren diger adi Buckyballs 60 Karbon atomu ile meydana gelmis bir molekuldur Kure silindir veya qefes sekillerinde olur Spesifik molekul olaraq 12 besbucaq ve bir nece altibucaqdan ibaret qefese malikdir FullerenFulleren C540Tarixi1973 cu ilde ve Rusiyada ve bir qeder evvel ise Yaponiyada kvant kimyevi hesablamalar esasinda sar sekilli karbon molekullarinin karbododekahedron C20 ve karbo s ikosahedron C60 movcudlugunu texmin etdiler Hem de evvelceden onlarin sabit ve kimyevi cehetden stabil olmalari soylenilmisdir 1985 ci ilde helium istiraki ve lazerin tesiri ile 100000C temperaturda qrafitin buxarlanmasindan sonra bu cur sar sekilli molekullarin movcudlugunu askar etmisdir Karbon atomunun C60 ve C70 molekullari ilk defe alti ve besterefli geodezik qubbeni insa eden amerikali muhendis ve memari 1895 1983 serefine fullerenler adlandirilmisdir 1996 ci ilde N V Kroto R F Kerl ve R E Smolli fullerenlerin gelecek tedqiqatlari ucun Nobel mukafatina layiq gorulmusler Fullerenlerin bir cox novu var ve hal hazirda C60 C70 C80 C240 C540 ve s kimi adlanir indeks karbon atomlarinin sayini gosterir En cox taninan fulleren C60 dir Fulleren nedir Karbonun allotropik formalari Fullerene nanometrinin ucde bir hissesi milimetrenin milyonda bir hissesi olub nisbeten yaxinlarda askar edilmis bir maddi hissecikdir Fulleren karbonun bir formasidir Uzun muddetdir ki latin elifbasi ile ifade olunan karbon C qrafit ve almaz kimi melum olmusdur Kristal qefesde karbon atomlarinin yerlesdirilmesi ile qrafit ve almaz ferqlenir 1967 ci ilde SSRI Elmler Akademiyasinin Element uzvi birlesmeleri Institutunda karbonun ucuncu bir formasi xetti cubuqlu formali molekullarindan ibaret olan karbin sintez ediimisdir Altmis karbon atomundan ibaret fulleren futbol topu seklindedir ve buna gore de bezi erken yazarlar onu futbolin adlandirmislar 1990 ci ilde P Kretcmer ve D Huffman helium muhiti ve elektrik qovsunde qrafli elektrodlarin buxarlanmasindan fullerenlerin elde edilmesi ucun bir usul teklif etmisler C60 ve C70 molekullarindan elave boyuk kutlesi olan sara benzer diger molekullar da alinir Elave tedqiqatlar gostermisdir ki fullerenler aromatik hellediciler meselen benzol toluol ve ya ksilol ile qatilasdirilmis qrafitin buxarlanma mehsullarindan ekstraksiya vasitesile ayrilir Bundan elave onlari 450 600 C temperaturda vakumda sublimasiya ile ayirmaq olar Tedqiqat ucun sade usullarla fullerenlerin elde edilmesinden sonra fulleren bumu baslamisdir Mohtesem xususiyyetleri ile bagli nesrlerin axini suretli sekilde artmisdir Bir cox olkelerde fullerenlerle bagli elmi ve texniki proqramlar hazirlanmis ve fullerenler elmi qeyri adi suretle inkisaf etmisdir Hal hazirda qerbde movcud olan fulleren ve karbon nanomateriallarinin istehsali ile mesgul olan ixtisaslasdirilmis firmalar yaradilmisdir Fullerinlerin tedqiqi ve istehsalinin teskiline serf olunan vesait tez bir zamanda maya deyerini odeyir Teessuf ki Ukrayna Kiyev Xarkov ve Donetskde bu saheye maragi olan alimlerin ayri ayri qruplari fullerenlerin numunelerini oz ehtiyaclari ucun ya xaricden elde etmek yaxud da onlari sintez etmek mecburiyyetinde qalirlar ki bele fullrenlerin de keyfiyyeti tesdiq olunmamisdir Fiziki ve kimyevi xasseleriFullerenler qeyri adi kimyevi ve fiziki xasselere malikdirler Yuksek tezyiqde C60 cox berk olur lap almaz kimi Fullerenler maqnit ve yuksekkecirici xasseye malikdirler Ilk defe fullerenleri qrafitin kondenslesmis buxarindan berk qrafit numunelerinin lazer sualanmasindan almislar 1990 ci ilde qrafit elektrodlarini qovs sekillide helium nitritinde asagi tezyiqde qrafit elektrodlarinin yandirilmasi ile almislar Fullerenler qeyri duz optiki xasseye malikdirler Istifade sahesiFullerenler texniki yarimkecirici materiallar kimi akkumulyatorlar ve farmakologiyada yanginaqarsi istifade olunan renglerde gunes elementlerinin hazirlanmasinda istifade edilirler Sulu mehlulu C60HyFnYaglar ucun universal coxfunksiyali fulleren terkibli asqarlarYaglar ucun universal coxfunksiyali fulleren terkibli asqarlar cox funksiyali olmagina esasen yagin terkibinde olan diger qatqi maddelerle qarsiliqli reaksiyaya girmeyen ve onlarin tesir mexanizmini zeifletmeyen muxtelif yaglara o cumleden muherrik yagi transmissiya hidroguclendirici mayelere senaye ve surtku yaglarina elave etmek ucun nezerde tutulmus asqarlardir Yeyilme ve surtunmeye qarsi xasseleriAsqar yagda asanliqla hell olan qatiligi 82 den az olmayan C60 C84 fullerenler qarisigindan ibaretdir Fulleren hissecikleri tribokontakt zonasinda surtunme sethinde cokerek yaglayici qoruyucu tebeqe emele getirirler Bu zaman surtunme sethinin kele koturluyunun fulleren hissecikleri ile doldurma prosesleri bas verir ki bu da surtunme sethinin ela islenmesi ile neticelenir 100 nm dek qalinliga malik qoruyucu fulleren tebeqesi surtunme qurgularinin omrunu 3 8 defe uzadaraq qeza veziyyetinin bas vermesinin qarsisini alir surtunme duyunlerinin yukleme qabiliyyeti 2 3 defeye qeder surtunme duyunlerine olan tezyiqin is intervalini 2 defeye qeder artiriraraq surtunen sethlerin yeniden islenmesi muddetini azaldir Oksidlesmeye qarsi xasseleriBundan elave yagda fullerenlerin qismen hell olmasi termiki ve oksidlesdirici parcalanma tehlukesizliyini temin ederek yaglarin 400 500 C ye qeder istilik sabitliyini artirir Fullerenler yagin parcalanmis karbohidrogenlerinin birinci mehsullari ile reaksiyaya girib radikallari sondurerek yagin oksidlesmesini ehemiyyetli derecede azaldir ve yagin istismar muddetini 2 defe ve ya daha cox uzadir MenbeEleckij A V Smirnov B M Fullereny i struktury ugleroda Uspehi fizicheskih nauk 1995 9 Borshevskij A Ya Ioffe I N Sidorov L N Troyanov S I Yurovskaya M A Fullereny Nanometr iyun 2007 Hirsch A Brettreich M Fullerenes Chemistry and Reactions WILEY VCH Verlag GmbH amp Co KGaA Weinheim 2005 Sidorov L N Ioffe I N Endoedralnye fullereny Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 2001 T 7 8 S 30 36 Zolotuhin I V Fullerit novaya forma ugleroda Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 1996 2 S 51 56 Blyumenfeld L A Tihonov A N Elektronnyj paramagnitnyj rezonans Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 1997 9 S 91 99 Vovna V I Fotoelektronnaya spektroskopiya molekul Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 1999 1 S 86 91 Poraj Koshic M A Osnovy strukturnogo analiza himicheskih soedinenij M Vysshaya shkola 1982 Vedrinskij R V EXAFS spektroskopiya novyj metod strukturnogo analiza Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 1996 5 S 79 84 Voronkov V K Yadernyj magnitnyj rezonans Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 10 S 70 75 Yurovskaya M A Metody polucheniya proizvodnyh fullerenov Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 2000 T 6 5 S 26 30 Sidorov L N Makeev Yu A Himiya fullerenov Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 2000 5 S 21 25 Kostikov R R Principy organicheskogo sinteza Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 1999 1 S 19 27 Tihonov A N Spinovye metki Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 1998 1 S 8 15 Voronov V K Podoplelov A V Sovremennaya fizika Uchebnoe posobie M KomKniga 2005 512 s 2005 g ISBN 5 484 00058 0 tir 5000 ekz Gl 5 Atomnaya fizika p 5 8 Endoedralnye soedineniya c 287 289 Gerasimov V I Izomery fullerenov Fizika i mehanika materialov ISSN 1605 2730 Vol 20 No 1 P 25 31 IstinadlarSidorov L N Ioffe I N Endoedralnye fullereny Sorosovskij obrazovatelnyj zhurnal 2001 8 s 31 Borshevskij A Ya Ioffe I N Sidorov L N Troyanov S I Yurovskaya M A Fullereny Nanometr iyun 2007