Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fars dırmanantəlxəsi (lat. Zamenis persica) — Suilanıkimilər fəsiləsinə aid növ. Sayı azalmaqda olan relikt növdür.
| Fars dırmanantəlxəsi | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstəüstü: Dəstə: Klad: Klad: Yarımdəstə: ???: Fars dırmanantəlxəsi | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Təsviri
Xarici görünüşünə görə eskulap təlxəsinə çox oxşayır. Kiçik və orta ölçülü ilan olub, uzunsov başı boynundan bir qədər seçilir. Bədən uzunluğu 70 sm-dən 90 sm qədərdir, lakin bəzi iri fərdləri 120 sm-ə çatır. İran təlxəsinin 2 rəng aberasiyası var: açıq və melanik. Açıq aberasiyada bədənin bel tərəfinin rəngi açıq boz və tünd bozdan, bozumtul-qəhvəyi rəngə qədər dəyişir, nadir hallarda qırmızımtıl-qəhvəyi rəngdə olur. Melanik aberasiyada bədən tamamilə qara rəngdədir. Üst dodaq qalxancıqları, başın yanları və alt tərəfi ağ rəngdədir. Bir və ya iki gözarxası, 2+2, 2+3 nadir hallarda 1+3 gicgah, 8 nadir hallarda 7 üst dodaq qalxancıqlarından 4 və 5-ci gözə toxunur, 10 və ya 11 alt dodaq, kənarları hamar 21 və ya 25 bel pulcuqları, pulcuqların formulu 27 – 25 – 23 – 21 – 19 - 17, qarınaltı qalxancıqlar 207 - 233 ədəd, quyruqaltı qalxancıqlar isə 68 - 83 cüt olur, anal qalxancıq bölünmüşdür.
Yayılması
Azərbaycanın cənub-şərq hissəsinin meşə zonasında (Lənkəranın Şahağac, Gücavar, Astaranın Bəndəsər, Züngüləş kəndləri ətrafında və Talışın dağətəyi meşələrində) yayılmışdır. Azərbaycandan kənarda İranda Elbursun dağətəyi hissəsində, Xəzərin cənub hissəsinin sahil zolağında, Gilan və Mazandaran əyalətlərində rast gəlinir.
Yaşama yeri və həyat tərzi
Lənkəran təbii vilayətində enliyarpaqlı rütubətli meşələrdə, seyrək kolluqlarda, çılpaq dərə yamaclarında rast gəlinir. Qış yuxusundan martın-aprelin əvvəlləri oyanır. Oktyabrın sonlarına kimi fəaldır. Cavan fərdləri xırda cücülərlə, yetkin fərdləri isə kiçik məməlilərlə-siçanabənzər gəmiricilərlə, nadir hallarda quşlar, quş balaları və yumurtaları ilə qidalanır. Yumurta qoyma iyulun əvvəlləri və ortaları baş verir. Cinsi yetkinliyə üç yaşında çatırlar.
Sayı
Azərbaycanın cənub-şərqində 10 km marşrutda fərdlərin sayı 2 - 3-ə çatır.
Məhdudlaşdırıcı amillər
İnsan fəaliyyəti nəticəsində yaşama yerləri olan meşələrin qırılması, həmçinin təbii düşmənləri olan gündüz yırtıcı quşları, yırtıcı məməlilər tərəfindən məhv edilmə.
Qorunma
Hirkan Milli Parkının ərazisində qorunur. İUCN siyahısına (DD kateqoriyası ilə) daxildir. Meşələrin qırılmasının qarşısının alınması, həmçinin insanın növün yayıldığı yerlərdə transformasiyaedici və modifikasiyalaşdırıcı təsirinin qadağan etmək lazımdır.
Mənbə
- 1.Bünyatova S.N. Lənkəran təbii vilayətində yayılan eskulap təlxəsinin (Elaphe longissima, Laurenti, 1768) bəzi bioekoloji xüsusiyyətləri. Zooloqlar cəmiyyətinin əsərləri, Bakı, 2008. səh. 607 - 610;
- 2. Алекперов А.М. Земноводные и пресмыкающиеся Азербайджана. Баку: Элм, 1978. стр. 128;
- 3. Банников А.Г., Даревский И.С., Ищенко В.Г., Рустамов А.К., Щербак Н.Н. Определитель земноводных и пресмыкающихся фауны СССР. М.: Просвещение, 1977. стр. 281-283;
- 4. Туниев Б.С., Орлов Н.Л., Ананьева Н.Б. Змеи Кавказа: таксономическое разнообразие, распространение, охрана. Товарищество научных изданий КМК Санкт-Петербург-Москва, 2009, стр. 87 - 88.
- Azərbaycan Respublikasının "QIRMIZI KİTABI", II cild, Fauna, Bakı 2013
İstinadlar
- The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
- . 2015-05-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-14.
- Алекперов А.М. Земноводные и пресмыкающиеся Азербайджана. Баку: Элм, 1978. стр. 128;
- Bünyatova S.N. Lənkəran təbii vilayətində yayılan eskulap təlxəsinin (Elaphe longissima, Laurenti, 1768) bəzi bioekoloji xüsusiyyətləri. Zooloqlar cəmiyyətinin əsərləri, Bakı, 2008. səh. 607 - 610;
- Azərbaycan Respublikasının "QIRMIZI KİTABI", II cild, Fauna, Bakı 2013
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fars dirmanantelxesi lat Zamenis persica Suilanikimiler fesilesine aid nov Sayi azalmaqda olan relikt novdur Fars dirmanantelxesiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Klad Sinif SurunenlerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Desteustu Deste PulcuqlularKlad Klad Yarimdeste Ilanlar Fars dirmanantelxesiBeynelxalq elmi adiZamenis persicus Franz Werner 1913Sekil axtarisiITIS 1081828NCBI 201441TesviriXarici gorunusune gore eskulap telxesine cox oxsayir Kicik ve orta olculu ilan olub uzunsov basi boynundan bir qeder secilir Beden uzunlugu 70 sm den 90 sm qederdir lakin bezi iri ferdleri 120 sm e catir Iran telxesinin 2 reng aberasiyasi var aciq ve melanik Aciq aberasiyada bedenin bel terefinin rengi aciq boz ve tund bozdan bozumtul qehveyi renge qeder deyisir nadir hallarda qirmizimtil qehveyi rengde olur Melanik aberasiyada beden tamamile qara rengdedir Ust dodaq qalxanciqlari basin yanlari ve alt terefi ag rengdedir Bir ve ya iki gozarxasi 2 2 2 3 nadir hallarda 1 3 gicgah 8 nadir hallarda 7 ust dodaq qalxanciqlarindan 4 ve 5 ci goze toxunur 10 ve ya 11 alt dodaq kenarlari hamar 21 ve ya 25 bel pulcuqlari pulcuqlarin formulu 27 25 23 21 19 17 qarinalti qalxanciqlar 207 233 eded quyruqalti qalxanciqlar ise 68 83 cut olur anal qalxanciq bolunmusdur YayilmasiAzerbaycanin cenub serq hissesinin mese zonasinda Lenkeranin Sahagac Gucavar Astaranin Bendeser Zungules kendleri etrafinda ve Talisin dageteyi meselerinde yayilmisdir Azerbaycandan kenarda Iranda Elbursun dageteyi hissesinde Xezerin cenub hissesinin sahil zolaginda Gilan ve Mazandaran eyaletlerinde rast gelinir Yasama yeri ve heyat terzi Lenkeran tebii vilayetinde enliyarpaqli rutubetli meselerde seyrek kolluqlarda cilpaq dere yamaclarinda rast gelinir Qis yuxusundan martin aprelin evvelleri oyanir Oktyabrin sonlarina kimi fealdir Cavan ferdleri xirda cuculerle yetkin ferdleri ise kicik memelilerle sicanabenzer gemiricilerle nadir hallarda quslar qus balalari ve yumurtalari ile qidalanir Yumurta qoyma iyulun evvelleri ve ortalari bas verir Cinsi yetkinliye uc yasinda catirlar SayiAzerbaycanin cenub serqinde 10 km marsrutda ferdlerin sayi 2 3 e catir Mehdudlasdirici amillerInsan fealiyyeti neticesinde yasama yerleri olan meselerin qirilmasi hemcinin tebii dusmenleri olan gunduz yirtici quslari yirtici memeliler terefinden mehv edilme QorunmaHirkan Milli Parkinin erazisinde qorunur IUCN siyahisina DD kateqoriyasi ile daxildir Meselerin qirilmasinin qarsisinin alinmasi hemcinin insanin novun yayildigi yerlerde transformasiyaedici ve modifikasiyalasdirici tesirinin qadagan etmek lazimdir Menbe1 Bunyatova S N Lenkeran tebii vilayetinde yayilan eskulap telxesinin Elaphe longissima Laurenti 1768 bezi bioekoloji xususiyyetleri Zooloqlar cemiyyetinin eserleri Baki 2008 seh 607 610 2 Alekperov A M Zemnovodnye i presmykayushiesya Azerbajdzhana Baku Elm 1978 str 128 3 Bannikov A G Darevskij I S Ishenko V G Rustamov A K Sherbak N N Opredelitel zemnovodnyh i presmykayushihsya fauny SSSR M Prosveshenie 1977 str 281 283 4 Tuniev B S Orlov N L Ananeva N B Zmei Kavkaza taksonomicheskoe raznoobrazie rasprostranenie ohrana Tovarishestvo nauchnyh izdanij KMK Sankt Peterburg Moskva 2009 str 87 88 Azerbaycan Respublikasinin QIRMIZI KITABI II cild Fauna Baki 2013IstinadlarThe Reptile Database ing P Uetz 2015 2015 05 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 09 14 Alekperov A M Zemnovodnye i presmykayushiesya Azerbajdzhana Baku Elm 1978 str 128 Bunyatova S N Lenkeran tebii vilayetinde yayilan eskulap telxesinin Elaphe longissima Laurenti 1768 bezi bioekoloji xususiyyetleri Zooloqlar cemiyyetinin eserleri Baki 2008 seh 607 610 Azerbaycan Respublikasinin QIRMIZI KITABI II cild Fauna Baki 2013