Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fərhad və Şirin — fars şairi Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" poemasının təsiri ilə müstəqil olaraq yazdığı poemadır. Şair poemanı tamamlaya bilmədən dünyasını dəyişmişdir. Vəhşinin vəfatından təxminən 250 il sonra, təxəllüsü ilə yazan Mirzə Şəfi Şirazi həmin əsəri tamamlamağı öhdəsinə götürmüşdür. Lakin, əcəl ona da imkan verməmiş, poema yenə yarımçıq qalmışdır. Vüsalın vəfatından bir neçə il sonra, təxəllüslü bir şair əsəri tamamlamağı öz öhdəsinə götürmüşdür. O, Vəhşi və Vüsalın əsərinə 608 misra artırmaqla əsəri başa çatdırmışdır.
| Fərhad və Şirin | |
|---|---|
| Müəllif | |
| Janr | məsnəvi |
| Orijinalın dili | fars dili |
Vəhşinin "Fərhad və Şirin" poeması yarımçıq olmasına baxmayaraq, Nizaminin "Xosrov və Şirin" poemasından sonra bu mövzuda yazılmış ən güclü əsər hesab edilir.
Məzmunu
Vəhşi özü də zəhmətkeş ailəyə mənsub olduğundan, əsərini şahənşah Xosrov Pərvizə yox, zəhmətkeş Fərhada həsr etmişdir. Vəhşi də Nizami Gəncəvi kimi həyatın və kainatın əsas məqsədini eşqdə görmüş, eşqdən başqa hər şeyi etibarsız hesab etmişdir. O, eşq nemətindən məhrum olan bir insanı, içib, əbədi yaşamaq hüququ qazanmış olsa da, mənəvi ölmüş hesab edir:
 | “Əgər yüz dəfə dirilik suyu içmiş olsan da, Səndə eşq yoxdursa, ölüsən!” |  |
Şair, həqiqi eşq uğrunda yanıb kül olmağı belə, "vücudun həddi-kəmalə çatması" kimi qiymətləndirir. O, eşqin hər cür ağır əzablarını həyatın ən şirin, ən müqəddəs nəşələri kimi qəbul edir. Özü də bütün bu təhlükə və əzabları böyük həvəs və səmimiyyətlə qarşılayır.
Vəhşi eşqə, eşqin qüdrətinə çox yüksək qiymət verir. Şairin fikrincə, bütün kainat, mövcud olan hər bir zərrə ancaq eşq üçün, eşqin qüdrəti ilə yaşayır. Bütün həyat və kainat ancaq eşqə bağlıdır. Onsuz varlıq boş, qaranlıq və mənasız bir məfhumdur:
| | “Hər zərrədə yeganə bir meyl vardır ki, Onu öz xüsusi məqsədinə çatdırır... Yerdən göyə qədər axtarsan da, | |
Əsas obrazlar
Fərhad
"Fərhad və Şirin" poemasının əsas qəhrəmanı Fərhaddır. Əsərin natamamlığına baxmayaraq, Vəhşi bu poemada Fərhad obrazını xeyli mükəmməl və hərtərəfli təsvir edə bilmişdir.
Vəhşi, elə başlanğıcdan fərhadı polad iradəli daşyonan bir usta kimi təsvir edir. Şirin nəzərdə tutduğu qəsri tikdirmək üçün iki nəfər məharətli usta tapılıb gətirilməsinə göstəriş verəndə Vəhşi Şirinin dili ilə o sənətkarların səciyyəsini belə bəyan edir.
Bənna haqqında:
| | “Birinci hünərli bir sənət sahibi ki, Əlindən gözəl bir bina tikmək gəlsin. Layihələri həndəsə əsasında qurulub, | |
Daşyonan haqqında:
| | Sonra dəmir ürəkli, polad canlı olsun ki, Zəhmət çəkməyə belini bağlasın. Canı bərklikdə daşı üzən olsun, | |
Bununla da Vəhşi əvvəlcədən Fərhadın nə kimi xüsusiyyətlərə malik olacağı haqqında fikir söyləyir.
Vəhşinin Fərhadı həddindən artıq gözü-könlü tox, qızıl-gümüşə etinasızdır. Şirinin xidmətçiləri nəzərdə tutulan sənətkarı tapıb, onlarla görəcəkləri iş və alacaqları əmək haqqı barəsində danışıq aparanda bənna yerinə yetirəcəyi iş qarşılığında ancaq qızılla maraqlanır, ona istədiyi miqdarda qızıl veriləcəyi təqdirdə, tapşırığı qəbul edəcəyini sözyləyir. Fərhad isə görəcəyi iş qarşılığında qızıldan imtina edir. Vəhşinin Fərhadı hələ heç Şirinin üzünü görməmiş, onun adını eşitməmiş, kim olduğunu bilməmiş, heç bir fikir və məqsədə əsaslanmadan muzd almaqdan imtina edir. Əmək qarşılığında qızıl almağı özünə ayıb hesab edir. Lakin, həmin dövr üçün bu cür təfəkkür heç də təbii və adi deyildi.
Fərhad Şirinlə üzbəüz gəldikdə ilk baxışdan ona məftun olur. Dağçapan bütün varlığı, bütün vücudu ilə Şirinin hüsn camalına heyran olur. Nizamidə olduğu kimi, Vəhşinin Fərhadı da, o qədər sadəlövh, xəyalpərəst və məsumdur ki, özünün Şirinə tay olmadığını nəzərdə tutmayaraq, ona vurulur. Lakin, bu uğursuz eşqin nə ilə nəticələnəyini düşünmür. O, özünü pərvanə kimi şöləyə vurur, bu atəşin eşqin bərabərində heç nədən qorxmayaraq sevgi meydanına atılır.
də nəzmə çəkdiyi hissədə Fərhadın obrazını sələfi kimi təsvir edir. Vüsalın Fərhadı da gözəl bir rəssam, bacarıqlı bir heykəltəraşdır. O, hələ əsas işə başlamazdan əvvəl Şirinin təsvirini Bisütun dağının sıldırım bir qayasında həkk edir. Vüsalın Fərhadı da polad əzmli və möhkəm iradəlidir. Şirin onunöhdəsinə qoyduğu işin çətinliyindən danışanda Fərhad öz saf eşqinin qüdrətinə əsaslanaraq ona cavab verir:
| | “Daş dağ yox ki, polad bir dağ olsa da, Eşqinin gücü ilə onu kökündən qazaram.” | |
Vüsal Fərhadı çinli bir bütpərəst kimi təsvir edib, onun dilindən belə söyləyir:
| | “Mən çinliyəm, çinlilər də bütpərəstlikdə, Badədəki sərxoşluq kimi məşhurdurlar.” | |
Digər bir yerdə Şirin onun həqiqətən də bütpərəst olduğunu dəqiqləşdirmək istəyəndə, Fərhad gözəlin sualına belə cavab verir:
| | “Fərhad ona söylədi, bəli, belədir, Mən çinliyəm, çinlilər də bütpərəstdirlər.” > | |
Fərhad, bir neçə dəfə özünün Çində, Bütxanədə, Brəhmən təlimi əsasında böyüyüb pərvəriş tapması, bütlərə pərəstiş etməsi haqqında fikir söyləyir. Şirinə bildirir ki, əgər bu vaxta kimi cansız-ürəksiz bütlərə pərəstiş etmişdirsə, bundan sonra, Şirini – canlı və ürəkli bütü öz məbudu bilib, ona sitayiş edəcəkdir.
nəzmə çəkdiyi hissədə əvvəlcə Fərhadı çox utancaq və həyalı biri kimi təsvir edir. Hətta, Şirin onu xəlvətə çağırıb müaşiqə etmək istərkən, Fərhad susur, utandığından qızarır, həyasından başını yuxarı qaldıra bilmir. Fərhadın utandığını görən Şirin, başqa tədbir görür, onu uzaq, səfalı bir çəmənə dəvət edir, orada hər cür şərait yaradır. Bütün gecəni onunla təklikdə qalır. Fərhada tam azadlıq, istədiyi kimi hərəkət etmək imkanı verir. Ancaq Sabirin Fərhadı özünü ilahi bir şeq, ruhani bir məhəbbət yolçusu kimi göstərərək, Şirinə yaxın durmur.
Şirin
öz əsərini Xosrovun Şirini tərk edib, isfahanlı Şəkərin ardınca getməsi ilə başlayır. Xosrovun bu növbəti yaramaz hərəkəti gözəlin həssas ürəyini kədərləndirir, onu bərk incidir. Xosrovun möhtəşəm və təmtəraqlı sarayı Şirinə qəfəsdən də darısqal gəlir. O, sarayı tərk edəndə söyləyir:
| | “Sən ona bir bax ki, bizi süfrəsinə çağırıb, Özü isə başqasına qonaq gedib.” | |
Nizami Şirini Xosrovun bütün şıltaqlıqlarına dözür. Öz saf eşqi uörunda hər şeyə göz yumub, hər cür əzaba qatlaşır. Sona qədər ancaq Xosrovun məhəbbətinə sadiq qalır. Lakin Vəhşinin Şirini belə deyil, Xosrovun isfahanlı Şəkərlə birlikdə olduğunu öyrənən kimi sarayı tərk edərək başqa yerə köçür, Xosrovdan intiqam almaq fikrinə düşür. Cariyələr onun bu hərəkətini tənqid edərək, vəfasız adlandırdıqda, Şirin Xosrov sarayını tənqid edərək, onun iç üzünü açıb göstərir və "Vəfasızlığı sizlərdən öyrəndim" deyə cavab verir.
Vəhşi Şirini onun xadimlərinin dilindən belə səciyyələndirir: Həddindən artıq gözəl olduğuna görə çox məğrurdur. Xüsusən onun bu qürur və etinasızlığı adi insanlara qarşı yox, kübarlara və zadəganlara qarşıdır. O, yoxsul və möhtaclara qarşı çox mehriban və səxavətlidir. Şirin həm də həddindən artıq cazibəli və gözəldir. Lakin bu qədər zərif olmasına baxmayaraq, hər şeydən artıq at oynatmağı, ovlayıb-quşlamağı sevir.
Vəhşinin təsvir etdiyi Şirin xosrovdan incisə də, hələlik, Fərhada da öz ürəyini verməmişdir. Fərhadın eşq əsiri olduğunu bilsə də, son qərara gəlməmişdir.
nəzmə çəkdiyi hissədə isə Şirin çox mükəmməl və ağıllı bir qadın obrazıdır. Vüsalın Şirini olduqca kamallı və mərifətlidir. O, Fərhadın sınaqdan çıxarılmasını davam etdirməyə çalışır. Hər şeydən qabaq, bu yeni aşiqin onu həqiqətənmi sevdiyinə, yoxsa Xosrov kimi hərdəmxəyal olduğuna əmin olmaq istəyir. Fərhad ona eşq elan edib, sadiq qalacağına and içdikdə Şirin ona inanmır, çanki, daha əvvəl Xosrovdan da bu cür vədlər eşitmiş, lakin tam əksini görmüşdü. Şirin Fərhadi içirib sərxoş edərək, ona müxtəlif suallar verir, onun şəxsiyyəti, əsil-nəcabəti və nə məqsədlə səfər etməsi haqqında məlumatlar öyrənməyə çalışır. Vüsalın Şirini musiqi və içkiyə meyillidir. O, sarayda, seyrdə və səyahətdə heç vaxt içkisiz olmur.
nəzmə çəkdiyi hissədə Fərhad və Şirini görüşdürür. Fərhad könlünü açıb Şirinə söylədikdə Şirin onu uzaq, səfalı bir çəmənə dəvət edir, burda Fərhadla gecələyib, ona hər cür ixtiyar verir. Sabirin Şirini sələflərindən fərqli olaraq, zəif iradəli bir qadındır. O, Fərhaddan kam tələb edir. Fərhad bundan imtina etdikdə, o düşünür ki, bunun səbəbi, Xosrovla nişanlı olmasıdır. Fərhadı bu qeyddən azad etmək üçün ona söyləyir:
| | “Öz mətaımı artıq Xosrova, Başqa dilbəri olduğuna görə satmayacağam. Gəl mənim bu müşkülümü özün asan et, | |
Tarixi
XVI əsrdə yaşamış fars şairi Nizaminin "Xosrov və Şirin" poemasının təsiri ilə bu mövzuda əsər yaratmışdır. Vəhşinin 2140 misralıq "Fərhad və Şirin" mənzuməsinin 1242 misrası əsərin müqəddiməsinə, nətə və münacata həsre olunmuş, qalanı isə "Fərhad və Şirin" mövzusuna aiddir. Buradan aydın olur ki, müəllif böyük həcmli, mükəmməl bir əsər nəzmə çəkmək istəmişdir. Lakin, ölüm şairə bu arzusunu həyata keçirməyə imkan verməmiş, əsər yarımçıq qalmışdır. Vəhşinin vəfatından təxminən 250 il sonra, təxəllüsü ilə yazan Mirzə Şəfi Şirazi (1779–1846) həmin əsəri tamamlamağı öhdəsinə götürmüşdür. Vüsal Qacar sülaləsindən olan Fətəli şah (1771–1834) və Məhəmməd şah (1810–1848) dövrünün görkəmli şairlərindən olub, 15 min beytdən ibarət bir divan yaratmışdır. O, Vəhşinin "Fərhad və Şirin" məsnəvisini tamamlamağa cəhd etmiş, lakin, əcəl ona da imkan verməmiş, poema yenə yarımçıq qalmışdır.
Vüsal öz əsərini Vəhşinin əsərinin davamı hesab etdiyinə görə ənənəvi münacat, tərif, mədh və sairə hissələr üzərində dayanmadan, eşq haqqında 38 misralıq kiçik bir müqəddimədən sonra, birbaşa mətləbə keçərək, hadisələri qaldığı yerdən davam etdirməyə çalışmışdır. Vüsal həmin parçada Vəhşinin başladığı bu eşq dastanını bitirəcəyi fikrini bir beytlə ifadə etmişdir:
| | İstər Vəhşi, istər Vüsal söyləmiş olsun, Məqsəd eşq və eşqin tərifidir. | |
Vüsal bu əsərə 2500 misra artırdıqdan sonra ölmüşdür. O, özü əsəri bitmiş hesab etsə də, tələb olunan nəticə poemada öz əksini tapmamışdır. Odur ki, Vüsalın vəfatından bir neçə il sonra, təxəllüslü bir şair əsəri tamamlamağı öz öhdəsinə götürmüşdür. O, Vəhşi və Vüsalın əsərinə 608 misra artırmaqla əsəri başa çatdırmışdır.
Vəhşi Bafqinin sələfləri öz əsərlərini başqalarının göstərişi, istək və arzusu ilə yaratmışlar. Vəhşi isə poemanı ancaq öz qəlbinin ehtiyacı, şəxsi ilham və zövqü ilə yazdığını bildirir. O, dəfələrlə ancaq öz qəlbindən ilham aldığına, əsəri eşq macəralarını tərənnüm etmək məqsədilə yazdığına işarə edir:
| | “Fərhadla Şirinə aid olan, Bu eşq poemasını deməkdən məqsədim Eşqdir, eşqin şərhi və izahıdır. | |
Nizaminin təsiri
Vəhşi də, "Xosrov və Şirin" və "Fərhad və Şirin" poemalarının digər müəllifləri kimi böyük Nizamidən təsirlənmişdir. Hüseyin Nəxəi tərtib etdiyi "Divani-kamili-Vəhşi Bafqi"də ümumiyyətlə Vəhşinin Nizamidən təsirlənməsi haqqında yazır:
"O, "Fərhad və Şirin"i nəzmə çəkərək Nizaminin "Xosrov və Şirin"ini özünə nümunə götürüb., o gövhər dənizində üzmüşdür. Çox vaxt onun sözlərini, tərkib hissələrini, terminlərini, bəzən də bütövlükdə beytləri götürüb öz şerlərinə daxil etmişdir."
Digər İran tədqiqatçısı Maziyar "Mahnameye-suxən" adlı əsərində Nizaminin "Xosrov və Şirin" mövzusunda yazan şairlərə, o cümlədən Vəhşi Bafqiyə təsiri barədə yazır:
"Nizamidən sonra bir çox şairlər onun ardınca getmiş, "Xosrov və Şirin" poemasındakı Fərhadın nakam eşqini yenidən qələmə almışlar. Ancaq, bu təqlidlərin heç biri orijinalın bərabərində rövnəq tapmamışdır. Təkcə, Vəhşinin natamam "Fərhad və Şirin"i özünün bəzi xüsusiyyətlərinə görə oxucuların zövqünü oxşamışdır."
Nizami poemasının əsas qəhrəmanları Şirin və Xosrovdur. Fərhad isə, ikinci dərəcəli və ötəri bir obraz kimi tərənnüm olunur ki, Nizami onu əsərə xeyli sonra gətirib, tez də səradan çıxarır. Şair bir neçə epizodda Fərhadın faciəsini tərənnüm etməklə surətini əbədiləşdirsə də, onu ön planda götürmür. Lakin, Vəhşi nəzmə çəkdiyi planını tamamilə başqa cür qurur. O, əsərin əsas qəhrəmanı Fərhadı götürərək, poemanı ona həsr edir.
Vəhşi də, Əmir Xosrov Dehləvi kimi Nizami əsərində qoyulan bir çox məsələləri vacib hesab etməmiş, onların üstündən keçmişdir. O, əsərini Xosrovun Şirindən küsüb Şəkəri əldə etmək məqsədilə İsfahana hərəkət etməsi, Fərhadın meydana gəlib çıxması ilə başlayır.
Əsərin qayə və məqsədi haqqında Nizami ilə Vəhşinin fikirləri bir-birindən fərqlidir. Nizami göstərmək istəyir ki, nəzmə çəkdiyi bu dastan əsas etibarilə əfsanə yox, baş vermiş tarixi bir hadisədir. Lakin, Vəhşi məsələni tamamilə başqa cür düşünür, o, hadisələri Nizaminin qoyduğu mövqenin əksindən götürür. O, əhvalatın tarixi bir həqiqət olub-olmamasına fikir vermir, əksinə, hadisələri "doğruya bənzər yalan" adlandırır:
| | “Gerçəyə bənzər bir yalanı tərənnüm edirəm, Özümü müqayisə edib eşq ilə bağlayıram.” | |
İstinadlar
- Beqdeli, 205
- Beqdeli, 203
- 26
- Beqdeli, səh. 202
- Vəhşi Bafqinin divanı, səh.545-558
- Beqdeli, 197:
"Ərəfati-aşiqin"də Vəhşinin "Fərhad və Şirin" mənzuməsinin həcminin 2700 misra "Meyxanə"dəm isə poemanın misralarının sayının 4000-ə yaxın olduğu göstərilmişdir. AMEA-nın Əlyazmalar Fondunda saxlanan nüsxədə (inv. N258 (398)) əsərin həcmi 2090 misradan ibarətdir."
- "Söz" aylıq dərgisi, 3-cü cild, Tehran, səh.214
- Nizami – Xosrov və Şirin, Bakı, 1962, səh. 25
Ədəbiyyat
- Q. Beqdeli – Şərq ədəbiyyatında "Xosrov və Şirin" mövzusu, Bakı, 1970
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Ferhad ve Sirin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Xosrov ve Sirin deqiqlesdirme Ferhad ve Sirin fars sairi Nizami Gencevinin Xosrov ve Sirin poemasinin tesiri ile musteqil olaraq yazdigi poemadir Sair poemani tamamlaya bilmeden dunyasini deyismisdir Vehsinin vefatindan texminen 250 il sonra texellusu ile yazan Mirze Sefi Sirazi hemin eseri tamamlamagi ohdesine goturmusdur Lakin ecel ona da imkan vermemis poema yene yarimciq qalmisdir Vusalin vefatindan bir nece il sonra texelluslu bir sair eseri tamamlamagi oz ohdesine goturmusdur O Vehsi ve Vusalin eserine 608 misra artirmaqla eseri basa catdirmisdir Ferhad ve SirinMuellifJanr mesneviOrijinalin dili fars dili Vehsinin Ferhad ve Sirin poemasi yarimciq olmasina baxmayaraq Nizaminin Xosrov ve Sirin poemasindan sonra bu movzuda yazilmis en guclu eser hesab edilir MezmunuEsas meqale Xosrov ve Sirin Vehsi ozu de zehmetkes aileye mensub oldugundan eserini sahensah Xosrov Pervize yox zehmetkes Ferhada hesr etmisdir Vehsi de Nizami Gencevi kimi heyatin ve kainatin esas meqsedini esqde gormus esqden basqa her seyi etibarsiz hesab etmisdir O esq nemetinden mehrum olan bir insani icib ebedi yasamaq huququ qazanmis olsa da menevi olmus hesab edir Eger yuz defe dirilik suyu icmis olsan da Sende esq yoxdursa olusen Sair heqiqi esq ugrunda yanib kul olmagi bele vucudun heddi kemale catmasi kimi qiymetlendirir O esqin her cur agir ezablarini heyatin en sirin en muqeddes neseleri kimi qebul edir Ozu de butun bu tehluke ve ezablari boyuk heves ve semimiyyetle qarsilayir Vehsi esqe esqin qudretine cox yuksek qiymet verir Sairin fikrince butun kainat movcud olan her bir zerre ancaq esq ucun esqin qudreti ile yasayir Butun heyat ve kainat ancaq esqe baglidir Onsuz varliq bos qaranliq ve menasiz bir mefhumdur Her zerrede yegane bir meyl vardir ki Onu oz xususi meqsedine catdirir Yerden goye qeder axtarsan da Birce zerreni bu meylden bos gormezsen Butun eyri uyru ristelerin ucu Tekce bu meyldir qalan hecdir Esas obrazlarFerhad Esas meqale Ferhad Ferhad ve Sirin poemasinin esas qehremani Ferhaddir Eserin natamamligina baxmayaraq Vehsi bu poemada Ferhad obrazini xeyli mukemmel ve herterefli tesvir ede bilmisdir Vehsi ele baslangicdan ferhadi polad iradeli dasyonan bir usta kimi tesvir edir Sirin nezerde tutdugu qesri tikdirmek ucun iki nefer meharetli usta tapilib getirilmesine gosteris verende Vehsi Sirinin dili ile o senetkarlarin seciyyesini bele beyan edir Benna haqqinda Birinci hunerli bir senet sahibi ki Elinden gozel bir bina tikmek gelsin Layiheleri hendese esasinda qurulub Hec bir artiq eksiyi olmasin Dasyonan haqqinda Sonra demir urekli polad canli olsun ki Zehmet cekmeye belini baglasin Cani berklikde dasi uzen olsun Cevik olub el ayaqdan da iti olsun Bununla da Vehsi evvelceden Ferhadin ne kimi xususiyyetlere malik olacagi haqqinda fikir soyleyir Vehsinin Ferhadi heddinden artiq gozu konlu tox qizil gumuse etinasizdir Sirinin xidmetcileri nezerde tutulan senetkari tapib onlarla gorecekleri is ve alacaqlari emek haqqi baresinde danisiq aparanda benna yerine yetireceyi is qarsiliginda ancaq qizilla maraqlanir ona istediyi miqdarda qizil verileceyi teqdirde tapsirigi qebul edeceyini sozyleyir Ferhad ise goreceyi is qarsiliginda qizildan imtina edir Vehsinin Ferhadi hele hec Sirinin uzunu gormemis onun adini esitmemis kim oldugunu bilmemis hec bir fikir ve meqsede esaslanmadan muzd almaqdan imtina edir Emek qarsiliginda qizil almagi ozune ayib hesab edir Lakin hemin dovr ucun bu cur tefekkur hec de tebii ve adi deyildi Ferhad Sirinle uzbeuz geldikde ilk baxisdan ona meftun olur Dagcapan butun varligi butun vucudu ile Sirinin husn camalina heyran olur Nizamide oldugu kimi Vehsinin Ferhadi da o qeder sadelovh xeyalperest ve mesumdur ki ozunun Sirine tay olmadigini nezerde tutmayaraq ona vurulur Lakin bu ugursuz esqin ne ile neticeleneyini dusunmur O ozunu pervane kimi soleye vurur bu atesin esqin beraberinde hec neden qorxmayaraq sevgi meydanina atilir de nezme cekdiyi hissede Ferhadin obrazini selefi kimi tesvir edir Vusalin Ferhadi da gozel bir ressam bacariqli bir heykelterasdir O hele esas ise baslamazdan evvel Sirinin tesvirini Bisutun daginin sildirim bir qayasinda hekk edir Vusalin Ferhadi da polad ezmli ve mohkem iradelidir Sirin onunohdesine qoydugu isin cetinliyinden danisanda Ferhad oz saf esqinin qudretine esaslanaraq ona cavab verir Das dag yox ki polad bir dag olsa da Esqinin gucu ile onu kokunden qazaram Vusal Ferhadi cinli bir butperest kimi tesvir edib onun dilinden bele soyleyir Men cinliyem cinliler de butperestlikde Badedeki serxosluq kimi meshurdurlar Diger bir yerde Sirin onun heqiqeten de butperest oldugunu deqiqlesdirmek isteyende Ferhad gozelin sualina bele cavab verir Ferhad ona soyledi beli beledir Men cinliyem cinliler de butperestdirler gt Ferhad bir nece defe ozunun Cinde Butxanede Brehmen telimi esasinda boyuyub perveris tapmasi butlere perestis etmesi haqqinda fikir soyleyir Sirine bildirir ki eger bu vaxta kimi cansiz ureksiz butlere perestis etmisdirse bundan sonra Sirini canli ve urekli butu oz mebudu bilib ona sitayis edecekdir nezme cekdiyi hissede evvelce Ferhadi cox utancaq ve heyali biri kimi tesvir edir Hetta Sirin onu xelvete cagirib muasiqe etmek isterken Ferhad susur utandigindan qizarir heyasindan basini yuxari qaldira bilmir Ferhadin utandigini goren Sirin basqa tedbir gorur onu uzaq sefali bir cemene devet edir orada her cur serait yaradir Butun geceni onunla teklikde qalir Ferhada tam azadliq istediyi kimi hereket etmek imkani verir Ancaq Sabirin Ferhadi ozunu ilahi bir seq ruhani bir mehebbet yolcusu kimi gostererek Sirine yaxin durmur Sirin Esas meqale Sirin oz eserini Xosrovun Sirini terk edib isfahanli Sekerin ardinca getmesi ile baslayir Xosrovun bu novbeti yaramaz hereketi gozelin hessas ureyini kederlendirir onu berk incidir Xosrovun mohtesem ve temteraqli sarayi Sirine qefesden de darisqal gelir O sarayi terk edende soyleyir Sen ona bir bax ki bizi sufresine cagirib Ozu ise basqasina qonaq gedib Nizami Sirini Xosrovun butun siltaqliqlarina dozur Oz saf esqi uorunda her seye goz yumub her cur ezaba qatlasir Sona qeder ancaq Xosrovun mehebbetine sadiq qalir Lakin Vehsinin Sirini bele deyil Xosrovun isfahanli Sekerle birlikde oldugunu oyrenen kimi sarayi terk ederek basqa yere kocur Xosrovdan intiqam almaq fikrine dusur Cariyeler onun bu hereketini tenqid ederek vefasiz adlandirdiqda Sirin Xosrov sarayini tenqid ederek onun ic uzunu acib gosterir ve Vefasizligi sizlerden oyrendim deye cavab verir Vehsi Sirini onun xadimlerinin dilinden bele seciyyelendirir Heddinden artiq gozel olduguna gore cox megrurdur Xususen onun bu qurur ve etinasizligi adi insanlara qarsi yox kubarlara ve zadeganlara qarsidir O yoxsul ve mohtaclara qarsi cox mehriban ve sexavetlidir Sirin hem de heddinden artiq cazibeli ve gozeldir Lakin bu qeder zerif olmasina baxmayaraq her seyden artiq at oynatmagi ovlayib quslamagi sevir Vehsinin tesvir etdiyi Sirin xosrovdan incise de helelik Ferhada da oz ureyini vermemisdir Ferhadin esq esiri oldugunu bilse de son qerara gelmemisdir nezme cekdiyi hissede ise Sirin cox mukemmel ve agilli bir qadin obrazidir Vusalin Sirini olduqca kamalli ve merifetlidir O Ferhadin sinaqdan cixarilmasini davam etdirmeye calisir Her seyden qabaq bu yeni asiqin onu heqiqetenmi sevdiyine yoxsa Xosrov kimi herdemxeyal olduguna emin olmaq isteyir Ferhad ona esq elan edib sadiq qalacagina and icdikde Sirin ona inanmir canki daha evvel Xosrovdan da bu cur vedler esitmis lakin tam eksini gormusdu Sirin Ferhadi icirib serxos ederek ona muxtelif suallar verir onun sexsiyyeti esil necabeti ve ne meqsedle sefer etmesi haqqinda melumatlar oyrenmeye calisir Vusalin Sirini musiqi ve ickiye meyillidir O sarayda seyrde ve seyahetde hec vaxt ickisiz olmur nezme cekdiyi hissede Ferhad ve Sirini gorusdurur Ferhad konlunu acib Sirine soyledikde Sirin onu uzaq sefali bir cemene devet edir burda Ferhadla geceleyib ona her cur ixtiyar verir Sabirin Sirini seleflerinden ferqli olaraq zeif iradeli bir qadindir O Ferhaddan kam teleb edir Ferhad bundan imtina etdikde o dusunur ki bunun sebebi Xosrovla nisanli olmasidir Ferhadi bu qeydden azad etmek ucun ona soyleyir Oz metaimi artiq Xosrova Basqa dilberi olduguna gore satmayacagam Gel menim bu muskulumu ozun asan et Qucagina alib ureyimin kamini ver Celaleddin Humayi Iran edebiyyati tarixi Tehran 1308 seh 138TarixiXVI esrde yasamis fars sairi Nizaminin Xosrov ve Sirin poemasinin tesiri ile bu movzuda eser yaratmisdir Vehsinin 2140 misraliq Ferhad ve Sirin menzumesinin 1242 misrasi eserin muqeddimesine nete ve munacata hesre olunmus qalani ise Ferhad ve Sirin movzusuna aiddir Buradan aydin olur ki muellif boyuk hecmli mukemmel bir eser nezme cekmek istemisdir Lakin olum saire bu arzusunu heyata kecirmeye imkan vermemis eser yarimciq qalmisdir Vehsinin vefatindan texminen 250 il sonra texellusu ile yazan Mirze Sefi Sirazi 1779 1846 hemin eseri tamamlamagi ohdesine goturmusdur Vusal Qacar sulalesinden olan Feteli sah 1771 1834 ve Mehemmed sah 1810 1848 dovrunun gorkemli sairlerinden olub 15 min beytden ibaret bir divan yaratmisdir O Vehsinin Ferhad ve Sirin mesnevisini tamamlamaga cehd etmis lakin ecel ona da imkan vermemis poema yene yarimciq qalmisdir Vusal oz eserini Vehsinin eserinin davami hesab etdiyine gore enenevi munacat terif medh ve saire hisseler uzerinde dayanmadan esq haqqinda 38 misraliq kicik bir muqeddimeden sonra birbasa metlebe kecerek hadiseleri qaldigi yerden davam etdirmeye calismisdir Vusal hemin parcada Vehsinin basladigi bu esq dastanini bitireceyi fikrini bir beytle ifade etmisdir Ister Vehsi ister Vusal soylemis olsun Meqsed esq ve esqin terifidir Vusal bu esere 2500 misra artirdiqdan sonra olmusdur O ozu eseri bitmis hesab etse de teleb olunan netice poemada oz eksini tapmamisdir Odur ki Vusalin vefatindan bir nece il sonra texelluslu bir sair eseri tamamlamagi oz ohdesine goturmusdur O Vehsi ve Vusalin eserine 608 misra artirmaqla eseri basa catdirmisdir Vehsi Bafqinin selefleri oz eserlerini basqalarinin gosterisi istek ve arzusu ile yaratmislar Vehsi ise poemani ancaq oz qelbinin ehtiyaci sexsi ilham ve zovqu ile yazdigini bildirir O defelerle ancaq oz qelbinden ilham aldigina eseri esq maceralarini terennum etmek meqsedile yazdigina isare edir Ferhadla Sirine aid olan Bu esq poemasini demekden meqsedim Esqdir esqin serhi ve izahidir Esqin ezab ve mohnetini beyan etmekdir Nizaminin tesiriVehsi de Xosrov ve Sirin ve Ferhad ve Sirin poemalarinin diger muellifleri kimi boyuk Nizamiden tesirlenmisdir Huseyin Nexei tertib etdiyi Divani kamili Vehsi Bafqi de umumiyyetle Vehsinin Nizamiden tesirlenmesi haqqinda yazir O Ferhad ve Sirin i nezme cekerek Nizaminin Xosrov ve Sirin ini ozune numune goturub o govher denizinde uzmusdur Cox vaxt onun sozlerini terkib hisselerini terminlerini bezen de butovlukde beytleri goturub oz serlerine daxil etmisdir Diger Iran tedqiqatcisi Maziyar Mahnameye suxen adli eserinde Nizaminin Xosrov ve Sirin movzusunda yazan sairlere o cumleden Vehsi Bafqiye tesiri barede yazir Nizamiden sonra bir cox sairler onun ardinca getmis Xosrov ve Sirin poemasindaki Ferhadin nakam esqini yeniden qeleme almislar Ancaq bu teqlidlerin hec biri orijinalin beraberinde rovneq tapmamisdir Tekce Vehsinin natamam Ferhad ve Sirin i ozunun bezi xususiyyetlerine gore oxucularin zovqunu oxsamisdir Nizami poemasinin esas qehremanlari Sirin ve Xosrovdur Ferhad ise ikinci dereceli ve oteri bir obraz kimi terennum olunur ki Nizami onu esere xeyli sonra getirib tez de seradan cixarir Sair bir nece epizodda Ferhadin faciesini terennum etmekle suretini ebedilesdirse de onu on planda goturmur Lakin Vehsi nezme cekdiyi planini tamamile basqa cur qurur O eserin esas qehremani Ferhadi goturerek poemani ona hesr edir Vehsi de Emir Xosrov Dehlevi kimi Nizami eserinde qoyulan bir cox meseleleri vacib hesab etmemis onlarin ustunden kecmisdir O eserini Xosrovun Sirinden kusub Sekeri elde etmek meqsedile Isfahana hereket etmesi Ferhadin meydana gelib cixmasi ile baslayir Eserin qaye ve meqsedi haqqinda Nizami ile Vehsinin fikirleri bir birinden ferqlidir Nizami gostermek isteyir ki nezme cekdiyi bu dastan esas etibarile efsane yox bas vermis tarixi bir hadisedir Lakin Vehsi meseleni tamamile basqa cur dusunur o hadiseleri Nizaminin qoydugu movqenin eksinden goturur O ehvalatin tarixi bir heqiqet olub olmamasina fikir vermir eksine hadiseleri dogruya benzer yalan adlandirir Gerceye benzer bir yalani terennum edirem Ozumu muqayise edib esq ile baglayiram IstinadlarBeqdeli 205 Beqdeli 203 26 Beqdeli seh 202 Vehsi Bafqinin divani seh 545 558 Beqdeli 197 Erefati asiqin de Vehsinin Ferhad ve Sirin menzumesinin hecminin 2700 misra Meyxane dem ise poemanin misralarinin sayinin 4000 e yaxin oldugu gosterilmisdir AMEA nin Elyazmalar Fondunda saxlanan nusxede inv N258 398 eserin hecmi 2090 misradan ibaretdir Soz ayliq dergisi 3 cu cild Tehran seh 214 Nizami Xosrov ve Sirin Baki 1962 seh 25EdebiyyatQ Beqdeli Serq edebiyyatinda Xosrov ve Sirin movzusu Baki 1970Hemcinin baxXosrov ve Sirin Fars edebiyyati