Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fərhad və Şirin — XIX əsr Azərbaycan şairi İsmayıl bəy Nakam (1829–1906) tərəfindən Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" poemasının təsiri ilə yazılmış məsnəvidir.
| Fərhad və Şirin | |
|---|---|
| Müəllif | İsmayıl bəy Nakam |
| Janr | məsnəvi |
| Orijinalın dili | Azərbaycan dili |
| Orijinalın nəşr ili | 1898 |
Tarixi
Nakam əsərini 1898–1899-cu illərdə (h/q 1316) yazmış və öz xətti ilə köçürərək məcmuə yaratmışdır. Nakam da ənənəyə əsasən əsərin müqəddiməsində Allahı, peyğəmbəri nət etmişdir. Sonra da eşq vəməhəbbətdən söz açıb, Nizami haqqında fikir söyləmişdir:
 | “Şeyx Nizami ki, süxən sazdır, Bülbüli-qüds ilə həmavazdır... Nə xoş irad qılmış bu kəlami, |  |
deyərək Nizami Gəncəvini xatırlayır, onun yaradıcılığına yüksək qiymət verir, özünü isə onun davamçısı adlandırır.
İsmayıl bəy Nakam özünü dastanlar qəhrəmanı olan Fərhad və Məcnunla müqayisə etmişdir. Eşq vadisinin divanəsi kimi Allahdan kömək istəmişdir:
| | “İlahi, babi-tövfiqin güşad et, Bəni tovfiqin ilə bərmurad et... Bəni Fərhadvəş gəh kuhən qıl, | |
Əsərin müqəddiməsində vəhdəti-vücudla əlaqədar bir sıra misralardan görünür ki, şairin fəlsəfi dünyagörüşü mütərəqqi sufi tərzi-təfəkkürü ilə uyğun olmuşdur. O, bütün varlığı, kainatı, eşqi, aşiqi, məşuqəni və bütün sevgi və məhəbbət təzahürlərini ilahi bir qüvvədə, vahid bir məbdədə görmüş, hər bir şeyin yeganə, mütləq və ilahi qüvvədən əks olunduğunu düşünmüşdür.
Məzmunu
İsmayıl bəy Nakam poemanı Sasani hökmdarları Hürmüz və Xosrovdan yox, Ərmənzəmin hökmdarı Məhinbanudan başlayır. Nakam da özündən əvvəlki müəlliflər kimi Şirini Məhinbanunun yeganə qardaşı qızı kimi təqdim edir. O da Şirinin gözəlliyini təsvir edir, onun kamalı haqqında söz açır:
| | “Sözü Şirin idi, əndaml Şirin, Sərapa şivəsi, həm namı Şirin.” | |
deyə Nakam Nizaminin "Xosrov və Şirin" poemasındakı Mədain əhvalatını, Şirin haqqında Şapurun Xosrova Məlumatını və Sasani sarayına aid digər hadisələri təkrarən nəzmə çəkməyi lazım bilməmişdir. Nakam bütün əsərdən yalnız Fərhada aid olan hissəni iqtibas edib Azərbaycan dilində nəzmə çəkmişdir.
Nizamidə Məhinbanu iki dəfə Xosrovu qarşılayır. Onun Şirinə olan məhəbbətini bildikdən sonra Şirinə namus və ismətin qorunması haqqında məsləhətlər verir, sonra isə vəfat edir. Nakam Məhinbanusunun heç Xosrovdan xəbəri olmur. O, Şirinin gələcəyi, şəxsi həyatı barədə heç bir təsəvvürü və məlumatı olmadan vəfat edir.
İsmayıl bəy Nakam da süd və sürü əhvalatını, otlaqların saraydan çox uzaq olması epizodunu Nizamidə olduğu kimi təkrar edir. Onun Şirinlə Fərhadı ilk görüşdən bir-birinə vurulurlar. Ancaq Nakam elə başlanğıcdan onları sevgili kimi görüşdürür:
| | “Gəlib küftarə, Şirini-suxəndan, Edib məşuquna min nazi-pünhan...” | |
deyə sözə başlayır. Nakam Şirin və Fərhadı uzun-uzadı danışdırır. Şirin Fərhadın kim və haralı olduğunu soruşduqda belə bir cavab alır:
| | “Dedi Fərhad kim, bir namuradəm, Adım Fərhaddır, Çini nijadəm.” | |
Şirin əsas mətləb haqqında söz açıb, arzusunu Fərhada bildirdikdə, Fərhad Şirinin camalına o qədər heyran olur ki, gözəlin nə söyləyib, nə istədiyini belə başa düşə bilmir. Yalnız itaət əlaməti olaraq, əlini gözü üstə qoyub çııxır. Şirinin məqsədini isə qulluqçulardan öyrənir və elə oradan da birbaşa dağa gedib, qart daşlarla çarpşmağa, arx qazmağa başlayır.
Nakam əsərinin bu yerinə kimi Xosrovun adını da çəkmir, lakin elə ki, Fərhad və Şirinin eşq macərası hər yana yayılır, məsələ Xosrovun da qulağına çatır, onu narahat edir. Nakam, Xosrov və Şirin məsələsini əlaqələndirmədən birdən-birə Xosrovu meydana çıxarır:
| | “Dedilər Xosrovu Pərvizə nagah, Edib əhvalatdan ol şahi agah. Ki, Şirinə olub Fərhad məftun, | |
Əhvalatdan həddən artıq hiddətlənən Xosrov Fərhadı hüuruna çağırtdırır. Nakam burada dərin mənalı, fəlsəfi bir ricətlə bir qızın iki aşiqi olması macərasını çox gözəl tərənnüm edir:
| | “Olarsa bir gövhər, iki xiridar, Olur ol gövhərin qədri pədidar.” | |
Nakam poemasında da, Fərhada Bisütun dağını yarıb, geniş bir yol açmaq vəzifəsi tapşırılır. Müvəffəq olduğu təqdirdə Şirinin vüsalına çatacağı vəd edilir. Nizamidən fərqli olaraq Nakam burada artırır ki, Fərhadın gündüzlər Bisütun dağını çapıb-parçalaması , gecələr isə Şirinin heykəli qarşısında dua etməsi xəbəri hər yana yayılır. Camaat hər tərəfdən Bisütuna tərəf axışıb, kuhkənin görüşünə gəlir.
Şirinin Bisütuna getməsi, Fərhadla görüşü, ona süd və şəkər piyaləsi verməsi, atının yorulması, Fərhadın atı Şirinlə birlikdə çiyninə götürüb Qəsri Şirinə yetirməsi əhvalatı təkrar edilir.
Nakamın Fərhadı eşq şəhidi olacağını qabaqcadan bilib, Şirindən rica edir: "Mən eşq qurbanı olduğum təqdirdə yeganə xahişim budur ki, mənim cənazəm üstünə gələsən, mənim dəfn mərasimimdə iştirak edəsən." Bu sözləri eşidən Şirin fə göz yaşları axıdır.
Sonradan Fərhadın ölüm xəbərini eşidən Şirin qara geyinib ona yas tutur.
Filoloji təhlili
Nakamın Nizamidən iqtibas etdiyi 1614 misralıq bu əsərdə ancaq Fərhad, Şirin və Xosrovun adları çəkilir. Nizami əsərində iştirak edən digər obrazlar burda yoxdur. Hadisələr də çox qısa və ixtisarla verilmişdi. Nizaminin poetik vüsəti, romantik lövhələri, rəngarəng səhnələri Nakamın əsərində öz əksini tapmmışdır. Şair Nizami poemasından bir hissəni iqtibas şəklində Azərbaycan dilinə tərcümə etmiş və burada bəzi sərbəstliklərə, əskildib-artırmalara yol vermişdir. Nakam həmçinin Vəhşi Bafqinin "Fərhad və Şirin"indən də beytlər, bəzən isə bütöv bir hissəni tərcümə edib əsərə artırmışdır.
İstinadlar
- İsmayıl bəy Nakamın əsərindən gətirilən sitatlar Q. Beqdelinin “Şərq ədəbiyyatında Xosrov və Şirin mövzusu” adlı monoqrafiyasından götürülmüşdür, Q. Beqdeli isə öz növbəsində şairin AMEA Əlyazmalar İnstitutunda M-40 inventar nömrəsi altında saxlanan Nakamın “Divanı”ına istinad etmişdir.
- Beqdeli, 332
- Burada Nakam 16 misranı eyni ilə “Fərhad və Şirin”indən tərcümə etmişdir.
- Beqdeli, 230–236
Ədəbiyyat
- Q. Beqdeli – Şərq ədəbiyyatında "Xosrov və Şirin" mövzusu, Bakı, 1970
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Ferhad ve Sirin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Xosrov ve Sirin deqiqlesdirme Ferhad ve Sirin XIX esr Azerbaycan sairi Ismayil bey Nakam 1829 1906 terefinden Nizami Gencevinin Xosrov ve Sirin poemasinin tesiri ile yazilmis mesnevidir Ferhad ve SirinMuellif Ismayil bey NakamJanr mesneviOrijinalin dili Azerbaycan diliOrijinalin nesr ili 1898TarixiNakam eserini 1898 1899 cu illerde h q 1316 yazmis ve oz xetti ile kocurerek mecmue yaratmisdir Nakam da eneneye esasen eserin muqeddimesinde Allahi peygemberi net etmisdir Sonra da esq vemehebbetden soz acib Nizami haqqinda fikir soylemisdir Seyx Nizami ki suxen sazdir Bulbuli quds ile hemavazdir Ne xos irad qilmis bu kelami Eleyhu rehetu rehman Nizami deyerek Nizami Gencevini xatirlayir onun yaradiciligina yuksek qiymet verir ozunu ise onun davamcisi adlandirir Ismayil bey Nakam ozunu dastanlar qehremani olan Ferhad ve Mecnunla muqayise etmisdir Esq vadisinin divanesi kimi Allahdan komek istemisdir Ilahi babi tovfiqin gusad et Beni tovfiqin ile bermurad et Beni Ferhadves geh kuhen qil Gehi Mecnun kimi bixisten qil Eserin muqeddimesinde vehdeti vucudla elaqedar bir sira misralardan gorunur ki sairin felsefi dunyagorusu mutereqqi sufi terzi tefekkuru ile uygun olmusdur O butun varligi kainati esqi asiqi mesuqeni ve butun sevgi ve mehebbet tezahurlerini ilahi bir quvvede vahid bir mebdede gormus her bir seyin yegane mutleq ve ilahi quvveden eks olundugunu dusunmusdur MezmunuIsmayil bey Nakam poemani Sasani hokmdarlari Hurmuz ve Xosrovdan yox Ermenzemin hokmdari Mehinbanudan baslayir Nakam da ozunden evvelki muellifler kimi Sirini Mehinbanunun yegane qardasi qizi kimi teqdim edir O da Sirinin gozelliyini tesvir edir onun kamali haqqinda soz acir Sozu Sirin idi endaml Sirin Serapa sivesi hem nami Sirin deye Nakam Nizaminin Xosrov ve Sirin poemasindaki Medain ehvalatini Sirin haqqinda Sapurun Xosrova Melumatini ve Sasani sarayina aid diger hadiseleri tekraren nezme cekmeyi lazim bilmemisdir Nakam butun eserden yalniz Ferhada aid olan hisseni iqtibas edib Azerbaycan dilinde nezme cekmisdir Nizamide Mehinbanu iki defe Xosrovu qarsilayir Onun Sirine olan mehebbetini bildikden sonra Sirine namus ve ismetin qorunmasi haqqinda meslehetler verir sonra ise vefat edir Nakam Mehinbanusunun hec Xosrovdan xeberi olmur O Sirinin geleceyi sexsi heyati barede hec bir tesevvuru ve melumati olmadan vefat edir Ismayil bey Nakam da sud ve suru ehvalatini otlaqlarin saraydan cox uzaq olmasi epizodunu Nizamide oldugu kimi tekrar edir Onun Sirinle Ferhadi ilk gorusden bir birine vurulurlar Ancaq Nakam ele baslangicdan onlari sevgili kimi gorusdurur Gelib kuftare Sirini suxendan Edib mesuquna min nazi punhan deye soze baslayir Nakam Sirin ve Ferhadi uzun uzadi danisdirir Sirin Ferhadin kim ve harali oldugunu sorusduqda bele bir cavab alir Dedi Ferhad kim bir namuradem Adim Ferhaddir Cini nijadem Sirin esas metleb haqqinda soz acib arzusunu Ferhada bildirdikde Ferhad Sirinin camalina o qeder heyran olur ki gozelin ne soyleyib ne istediyini bele basa duse bilmir Yalniz itaet elameti olaraq elini gozu uste qoyub ciixir Sirinin meqsedini ise qulluqculardan oyrenir ve ele oradan da birbasa daga gedib qart daslarla carpsmaga arx qazmaga baslayir Nakam eserinin bu yerine kimi Xosrovun adini da cekmir lakin ele ki Ferhad ve Sirinin esq macerasi her yana yayilir mesele Xosrovun da qulagina catir onu narahat edir Nakam Xosrov ve Sirin meselesini elaqelendirmeden birden bire Xosrovu meydana cixarir Dediler Xosrovu Pervize nagah Edib ehvalatdan ol sahi agah Ki Sirine olub Ferhad meftun Biyabengerd olubdur dide purxun Ehvalatdan hedden artiq hiddetlenen Xosrov Ferhadi huuruna cagirtdirir Nakam burada derin menali felsefi bir ricetle bir qizin iki asiqi olmasi macerasini cox gozel terennum edir Olarsa bir govher iki xiridar Olur ol govherin qedri pedidar Nakam poemasinda da Ferhada Bisutun dagini yarib genis bir yol acmaq vezifesi tapsirilir Muveffeq oldugu teqdirde Sirinin vusalina catacagi ved edilir Nizamiden ferqli olaraq Nakam burada artirir ki Ferhadin gunduzler Bisutun dagini capib parcalamasi geceler ise Sirinin heykeli qarsisinda dua etmesi xeberi her yana yayilir Camaat her terefden Bisutuna teref axisib kuhkenin gorusune gelir Sirinin Bisutuna getmesi Ferhadla gorusu ona sud ve seker piyalesi vermesi atinin yorulmasi Ferhadin ati Sirinle birlikde ciynine goturub Qesri Sirine yetirmesi ehvalati tekrar edilir Nakamin Ferhadi esq sehidi olacagini qabaqcadan bilib Sirinden rica edir Men esq qurbani oldugum teqdirde yegane xahisim budur ki menim cenazem ustune gelesen menim defn merasimimde istirak edesen Bu sozleri esiden Sirin fe goz yaslari axidir Sonradan Ferhadin olum xeberini esiden Sirin qara geyinib ona yas tutur Filoloji tehliliNakamin Nizamiden iqtibas etdiyi 1614 misraliq bu eserde ancaq Ferhad Sirin ve Xosrovun adlari cekilir Nizami eserinde istirak eden diger obrazlar burda yoxdur Hadiseler de cox qisa ve ixtisarla verilmisdi Nizaminin poetik vuseti romantik lovheleri rengareng sehneleri Nakamin eserinde oz eksini tapmmisdir Sair Nizami poemasindan bir hisseni iqtibas seklinde Azerbaycan diline tercume etmis ve burada bezi serbestliklere eskildib artirmalara yol vermisdir Nakam hemcinin Vehsi Bafqinin Ferhad ve Sirin inden de beytler bezen ise butov bir hisseni tercume edib esere artirmisdir IstinadlarIsmayil bey Nakamin eserinden getirilen sitatlar Q Beqdelinin Serq edebiyyatinda Xosrov ve Sirin movzusu adli monoqrafiyasindan goturulmusdur Q Beqdeli ise oz novbesinde sairin AMEA Elyazmalar Institutunda M 40 inventar nomresi altinda saxlanan Nakamin Divani ina istinad etmisdir Beqdeli 332 Burada Nakam 16 misrani eyni ile Ferhad ve Sirin inden tercume etmisdir Beqdeli 230 236EdebiyyatQ Beqdeli Serq edebiyyatinda Xosrov ve Sirin movzusu Baki 1970Hemcinin baxXosrov ve Sirin Azerbaycan edebiyyati