Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eskimos-Aleut dil ailəsi — Eskimosların dili. Paleoasiya dillərinin eskimos-aleut qrupuna daxildir. Rusiya Federasiyasının
| Eskimos-aleut dilləri | |
|---|---|
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-5 | esx |
| eska | |
| IETF | esx |
| Glottolog | eski1264 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
subyektlərindən Çukotka Muxtar Dairəsində, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Alyaska ştatında, Kanadanın şimali bölgələrində və Danimarkanın muxtar adası Qrenlandiyada danışılan dil ailəsi. 102 000 nəfərlik etnik əhalidən təhmini 85 000 nəfəri anadilində danışa bilir. ISO 639 sistemində kodu esx-dir.
Çukot yarımadasında (RF), Alyaska y-anda (ABŞ), Kanada və Qrenlandiyanın arktik ərazilərində yayılmışdır. Bu dildə təqribən 120 minə qədər insan danışır. 20-yə yaxın dialekti var. Qrammatik quruluşca iltisaqi dildir. Erqativ quruluşlu sadə cümlələr geniş yayılmışdır. RF-də 1932-ci ildə latın, 1937-ci ildə isə Kirill qrafikası əsasında əlifbası tərtib edilmişdir.
Eskimos-Aleut dillərindən ən geniş yayılanı , , İnyupik dili və Alyaska yupik dilidir.
və arasında fərq çox deyil, bu özünü yalnız orfoqrafiya və leksikada göstərir. Bu iki dili danışan əhalinin Kanadadaki rəsmi adı İnuitlər.
Alyaskada danışanı ən çox olan Eskimos-Aleut dili Alyaska yupik dili olub bu dildə danışan əhali 14 000 dən birəz fazladır
Təsnifatı
- Eskimos-Aleut dil ailəsi
- Aleut qolu
- Aleut dili (öz dilində olan adı: Unangam Tunuu)
- Eskimos qolu
- (öz dilində olan adı: Uqeghllistun)¹
-
- ¹
- Əsl Yupik dilləri
- (öz dilində olan adı: Yupigestun)
- (öz dilində olan adı: нывуӄаӷмит)
- Alyaska yupik dili (öz dilində olan adları: Yugtun, Yugcetun, Cugtun)
- Çupikcə (öz dilində olan adı: Cugtun)
- Nunivak çupikcəsi (öz dilində olan adı: Cugtun)
- və ya Alyutik dili (öz dilində olan adı: Sugcestun, Sugtestun və ya Alutiitstun)
-
- İnyupik dili və ya Alyaska inuit dili (öz dilində olan adı: Iñupiatun)
- (öz dilində olan adı: Inuvialuktun)
- (öz dilində olan adı: Inuktitut)
- və ya Qrenlandiya dili (öz dilində olan adı: Kalaallisut)
- Aleut qolu
¹ 1997 ilde yox olan Sirenik yupik dilini bazıları Yupik dillerinden qabul edərkən, Menovşçikov (Меновщиков) kimi bazı dilçilər Sirenik yupik dilini Yupik dilləri dışında dutaraq Sirenik eskimos dili adı altında Eskimos dillərinin üçüncü qrupu olaraq təsnif edər.
Anadili
Alyaskada 1980 və 1992-ci illərdə, Eskimo-Aleut dillərində dannışa bilən əhali
| Ayaska | etnik sayı | anadilində danışa bilənlərin sayı | % | danışa bilənlərin orta yaş həddi |
| 1980 | . | . | . | . |
| Sibir Yupikləri | 1.100 | 1.050 | 95 | Orta nəslin çoxu və uşaqların hamısı |
| Alyaska Yupikləri | 17.000 | 14.000 | 80 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| İnyupikler | 12.000 | 5.000 | 40 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Supikler | 3.000 | 1.000 | 33 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Aleutlar | 2.200 | 700 | 35 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| 1992 | . | . | . | . |
| Sibir Yupikləri | 1.100 | 1.050 | 95 | Orta nəslin hamısı və uşaqların böyük bir qismi |
| Alyaska Yupikləri | 18.000 | 12.000 | 67 | Orta nəslin hamısı və uşaqların kiçik bir qismi |
| İnyupiklər | 13.000 | 4.000 | 31 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Supiklər | 3.100 | 600 | 19 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
| Aleutlar | 2.100 | 400 | 19 | Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi |
Qrammatika
- Sözlərdə üç say vardır: tək, iki, cəm (iki say yalnızca Qrenlandiya inuitçesi ile Sirenik yupikçəsində yoxdur)
- Sözlər yalın halda çoğu zaman adlıq hal şəkilçisi alırlar :
- tək üçün daha çox -q (Eskimos) / -x̂ (Aleut)
- iki üçün daha çox -k (Eskimos) / -x (Aleut)
- cəm üçün daha çox -t (Eskimos) / -n (Şərqi Aleut) -s (Qərbi Aleut)
- Sözlər (və ya cümlələr) 4 bölümdən oluşur:
- kök (İng. stem)
- yapım şəkilçisi (İng. postbase)
- çəkim şəkilçisi (İng. ending)
- bağlaç (İng. enclitic)
- Tamlama (isim və ya sifət) bulunmaz
- Azərbaycan dilində iyelik tamlaması (genitive + possessive) ilə ifadə edilən (mis: adamın evi) yapılar, Eskimos-Aleut dillərində iyelik tamlaması olmadığı üçün ona yaxın başqa bir yapıyla (relative + absolutive) qurulur:
- Aleut dili:
- Unangam tunuu : Aleut dili
- tayaĝum ulaa : adamın evi
- tayaĝus hlangis : adamın oğulları
- alaĝum qaa : dəniz balığı
- isuĝim ajagaa : dişi suiti
- sabaakam tutuusiki : köpəğin qulaqları
- Alyaska yupik dili:
- qayam paanga : kayağın ağzı
- nunam iqua : tundranın sonu
- İnyupik dili:
- tuttum nagrua : Şimal maralının buynuzu
- tuttum niaqua : Şimal maralının qafası
- Şərqi Kanada inuit dili:
- illuup ukkuanga : evin qapısı
- anaanama illunga : anamın evi
- Qrenlandiya inuit dili:
- piniartup qajaa : ovçunun kayağı
- Kaalip illua : Karl'ın evi
- Aleut dili:
- Eskimos dillərində masdar (infinitive) olmadığı üçün sözlüklərdə feiller ümümü olaraq üçüncü tək şahıs bildirme kipi (indicative) olaraq yeralır və ya tire (-) ile feil kökü belirtilir.
Vikipediya versiyaları
Eskimos-Aleut dillərinde Vikipediya versiyaları:
- İnyupik dilindeki Vikipediya versiyası : Makpiġaaq Kanna
- Şərqi Kanada inuit dilindeki Vikipediya versiyası : ᐊᒥᖅ
- Qrenlandiya inuit dilindeki Vikipediya versiyası : Saqqaa
- Alyaska yupik dilindeki Incubator versiyası : Ikirun
İstinadlar
- Georgy Menovshchikov (1990), Contemporary Studies of the Eskimo-Aleut Languages and Dialects: A Progress Report 2018-07-21 at the Wayback Machine, Arctic Languages, An Awakening, UNESCO
- "Yupiugukut". 2019-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-05.
- Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык 2012-04-15 at the Wayback Machine, Языки мира. Палеоазиатские языки. – М., 1997. – С. 81–84 (= Генетически С.э.я. относится к эскимосско-алеутской семье; по всей вероятности, он представляет собой последний сохранившийся осколок третьей ветви эскимосских языков, наряду с юпикской и инуитской. Он характеризуется значительным сходством синтаксиса и отчасти морфологической структуры с языками юпикской группы; вместе с тем, лексика и в какой-то степени фонетика включает значительное число отличающихся элементов.))
- Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life 2012-11-14 at the Wayback Machine,
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Eskimos Aleut dil ailesi Eskimoslarin dili Paleoasiya dillerinin eskimos aleut qrupuna daxildir Rusiya FederasiyasininEskimos aleut dilleriDanisanlarin umumi sayi teq 85 000 nef TesnifatiEskimos aleut dilleriDil kodlariISO 639 5 esxeskaIETF esxGlottolog eski1264 Vikianbarda elaqeli mediafayllar subyektlerinden Cukotka Muxtar Dairesinde Amerika Birlesmis Statlarinin Alyaska statinda Kanadanin simali bolgelerinde ve Danimarkanin muxtar adasi Qrenlandiyada danisilan dil ailesi 102 000 neferlik etnik ehaliden tehmini 85 000 neferi anadilinde danisa bilir ISO 639 sisteminde kodu esx dir Cukot yarimadasinda RF Alyaska y anda ABS Kanada ve Qrenlandiyanin arktik erazilerinde yayilmisdir Bu dilde teqriben 120 mine qeder insan danisir 20 ye yaxin dialekti var Qrammatik qurulusca iltisaqi dildir Erqativ quruluslu sade cumleler genis yayilmisdir RF de 1932 ci ilde latin 1937 ci ilde ise Kirill qrafikasi esasinda elifbasi tertib edilmisdir Eskimos Aleut dillerinden en genis yayilani Inyupik dili ve Alyaska yupik dilidir ve arasinda ferq cox deyil bu ozunu yalniz orfoqrafiya ve leksikada gosterir Bu iki dili danisan ehalinin Kanadadaki resmi adi Inuitler Eskimos Aleut dil ailesi Alyaskada danisani en cox olan Eskimos Aleut dili Alyaska yupik dili olub bu dilde danisan ehali 14 000 den birez fazladirTesnifatiEskimos Aleut dil ailesi Aleut qolu Aleut dili oz dilinde olan adi Unangam Tunuu Eskimos qolu oz dilinde olan adi Uqeghllistun Esl Yupik dilleri oz dilinde olan adi Yupigestun oz dilinde olan adi nyvuӄaӷmit Alyaska yupik dili oz dilinde olan adlari Yugtun Yugcetun Cugtun Cupikce oz dilinde olan adi Cugtun Nunivak cupikcesi oz dilinde olan adi Cugtun ve ya Alyutik dili oz dilinde olan adi Sugcestun Sugtestun ve ya Alutiitstun Inyupik dili ve ya Alyaska inuit dili oz dilinde olan adi Inupiatun oz dilinde olan adi Inuvialuktun oz dilinde olan adi Inuktitut ve ya Qrenlandiya dili oz dilinde olan adi Kalaallisut 1997 ilde yox olan Sirenik yupik dilini bazilari Yupik dillerinden qabul ederken Menovscikov Menovshikov kimi bazi dilciler Sirenik yupik dilini Yupik dilleri disinda dutaraq Sirenik eskimos dili adi altinda Eskimos dillerinin ucuncu qrupu olaraq tesnif eder AnadiliAlyaskada 1980 ve 1992 ci illerde Eskimo Aleut dillerinde dannisa bilen ehali Ayaska etnik sayi anadilinde danisa bilenlerin sayi danisa bilenlerin orta yas heddi1980 Sibir Yupikleri 1 100 1 050 95 Orta neslin coxu ve usaqlarin hamisiAlyaska Yupikleri 17 000 14 000 80 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiInyupikler 12 000 5 000 40 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiSupikler 3 000 1 000 33 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiAleutlar 2 200 700 35 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismi1992 Sibir Yupikleri 1 100 1 050 95 Orta neslin hamisi ve usaqlarin boyuk bir qismiAlyaska Yupikleri 18 000 12 000 67 Orta neslin hamisi ve usaqlarin kicik bir qismiInyupikler 13 000 4 000 31 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiSupikler 3 100 600 19 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiAleutlar 2 100 400 19 Orta neslin coxu ve usaqlarin bir qismiQrammatikaSozlerde uc say vardir tek iki cem iki say yalnizca Qrenlandiya inuitcesi ile Sirenik yupikcesinde yoxdur Sozler yalin halda cogu zaman adliq hal sekilcisi alirlar tek ucun daha cox q Eskimos x Aleut iki ucun daha cox k Eskimos x Aleut cem ucun daha cox t Eskimos n Serqi Aleut s Qerbi Aleut Sozler ve ya cumleler 4 bolumden olusur kok Ing stem yapim sekilcisi Ing postbase cekim sekilcisi Ing ending baglac Ing enclitic Tamlama isim ve ya sifet bulunmaz Azerbaycan dilinde iyelik tamlamasi genitive possessive ile ifade edilen mis adamin evi yapilar Eskimos Aleut dillerinde iyelik tamlamasi olmadigi ucun ona yaxin basqa bir yapiyla relative absolutive qurulur Aleut dili Unangam tunuu Aleut dili tayaĝum ulaa adamin evi tayaĝus hlangis adamin ogullari alaĝum qaa deniz baligi isuĝim ajagaa disi suiti sabaakam tutuusiki kopegin qulaqlari Alyaska yupik dili qayam paanga kayagin agzi nunam iqua tundranin sonu Inyupik dili tuttum nagrua Simal maralinin buynuzu tuttum niaqua Simal maralinin qafasi Serqi Kanada inuit dili illuup ukkuanga evin qapisi anaanama illunga anamin evi Qrenlandiya inuit dili piniartup qajaa ovcunun kayagi Kaalip illua Karl in evi Eskimos dillerinde masdar infinitive olmadigi ucun sozluklerde feiller umumu olaraq ucuncu tek sahis bildirme kipi indicative olaraq yeralir ve ya tire ile feil koku belirtilir Vikipediya versiyalariEskimos Aleut dillerinde Vikipediya versiyalari Inyupik dilindeki Vikipediya versiyasi Makpiġaaq Kanna Serqi Kanada inuit dilindeki Vikipediya versiyasi ᐊᒥᖅ Qrenlandiya inuit dilindeki Vikipediya versiyasi Saqqaa Alyaska yupik dilindeki Incubator versiyasi IkirunIstinadlarGeorgy Menovshchikov 1990 Contemporary Studies of the Eskimo Aleut Languages and Dialects A Progress Report 2018 07 21 at the Wayback Machine Arctic Languages An Awakening UNESCO Yupiugukut 2019 12 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 08 05 G A Menovshikov 1997 Sirenikskih eskimosov yazyk 2012 04 15 at the Wayback Machine Yazyki mira Paleoaziatskie yazyki M 1997 S 81 84 Geneticheski S e ya otnositsya k eskimossko aleutskoj seme po vsej veroyatnosti on predstavlyaet soboj poslednij sohranivshijsya oskolok tretej vetvi eskimosskih yazykov naryadu s yupikskoj i inuitskoj On harakterizuetsya znachitelnym shodstvom sintaksisa i otchasti morfologicheskoj struktury s yazykami yupikskoj gruppy vmeste s tem leksika i v kakoj to stepeni fonetika vklyuchaet znachitelnoe chislo otlichayushihsya elementov Panu Hallamaa 1997 Unangam Tunuu and Sugtestun A Struggle for Continued Life 2012 11 14 at the Wayback Machine