Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Ernest Telman (alm. Ernst Thälmann; 16 aprel 1886[…], Hamburq – 18 avqust 1944[…], Buhenvald həbs düşərgəsi, Türingiya[d]) — Almaniya komunistlərinin lideri.
| Ernest Telman | |
|---|---|
| alm. Ernst Thälmann | |
 | |
| Doğum tarixi | 16 aprel 1886[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 18 avqust 1944[…](58 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d], edam[d] |
| Dəfn yeri |
|
| Həyat yoldaşı |
|
| Uşağı |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, inqilabçı, sindikatçı[d] |
| Partiyası | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Errnst Telman 1886-cı il aprel ayının on altısında Hamburqda İohann Telmanın ailəsində anadan olmuşdur. Ernst gənc yaşlarından işləməyə başlamışdır. O əvvəlcə günəmuzd fəhlə, sonra mebel daşıyan, yük daşıyan arabaçı, liman fəhləsi, dənizçi işləmişdir. Proletar şüuru getdikcə artan Ernst 1902-ci ildə Almaniya Sosial-demokrat Partiyasının (ASDP) sıralarına, iki ildən sonra isə Hamburq nəqliyyat işçiləri həmkarlar ittifaqına daxil oldu. Hamburqun fəhlə kütlələrinin kapitalist zülmkarlara qarşı apardıqları amansız mübarizə ona daim inqilabiləşdirici təsir göstərirdi. Axı Avqust Bebelin reyxstaqda Hamburqun nümayəndəsi olması nahaq deyildi.
Telman nəqliyyatçı fəhlələri müdafiə etmək üçün tez-tez həmkarlar ittifaqlarının yığıncaqlarında çıxış edir, həmkarlar ittifaqlarındakı bürokratlara kəskin hücum edirdi. Bürokratlar hələ o zaman Telmana barışmaz üsyançı və inqilabçı kimi baxırdılar. Partiya və həmkarlar ittifaqında olan dostları fəal mübarizi layiqincə qiymətləndirdilər. Ernst dəfələrlə nəqliyyat fəhlələrinin konfrans və qurultaylarına nümayəndə seçildi. Telman partiya fəalı oldu.
22 yaşında Telman orduya çağırıldı. Orada təcrübədə burjua dövlətinin militarist siyasəti ilə tanış oldu. Telman, militarizmin və yeni müharibələrin hazırlanmasının son dərəcə təhlükəli olduğunu dərk edərək, ordudan Hamburqa qayıdandan sonra müharibəyə qarşı hərəkatda fəal iştirak etməyə başladı, Birinci dünya müharibəsi başlandıqda isə Ernst Telman Almaniya proletariatının ən yaxşı nümayəndələri ilə birlikdə parlamentdə hərbi kreditlərə səsverən və burjua "vətənini" müdafiə etməyə çağıran Almaniya sosial-demokratiyası liderlərinin şovinist siyasəti əleyhinə kəskin çıxış etdi. Telman ASDP-nin hərbi siyasəti barəsində dedi: "Proletar sinfi mübarizəsinin Qırmızı bayrağına xəyanət edilmiş və o, ayaqlar altında tapdalanmışdır". Müharibə başlanandan dərhal sonra Telman vaxtından əvvəl səfərbərliyə alındı və cəbhəyə göndərildi. Lakin o, cəbhədə də inqilabi təbliğatçılıq fəadiyyətini dayandırmadı və bunun üstündə dəfələrlə sərt inzibati cəza aldı.
1917-ci ilin yayında Telman cəbhədən evə, mə'zuniyyətə qayıtdı. Bu zaman Rusiyada inqilabi hadisələrin sədası Almaniyaya gəlib çatdı. Rusiyada Fevral inqilabının tə'siri altında alman inqilabçıları Müstəqil Sosial-demokrat Partiyası (AMSDP) yaratdılar. Telman dərhal yeni partiyaya keçdi; Telman və onun Hamburqdakı yoldaşları bu partiyanın sol cinahını təşkil etdilər.
Telman Böyük Oktyabr sosialist inqilabını ruh yüksəkliyi ilə alqışladı. Rusiyadakı proletar inqilabı Almaniyada şovinist əhvali-ruhiyyələrə sarsıdıcı zərbə vurd.u. Sağ sosial-demokrat liderlərinin müqavimətinə baxmayaraq, fəhlə kütlələri hərəkətə gəldilər. 1918-ci il noyabrın 3-də hərbi gəmilərdə qırmızı bayraq qaldırmış Kil dənizçilərinin üsyanı Almaniyada inqilabın başlanğıcını qoydu. Telman bu inqilabda çox fəal iştirak etdi. Sosial-demokrat və həmkarlar ittifaqı rəhbərliyinin qadağan etməsinə baxmayaraq, o, Hamburqun inqilabçı fəhlələrinin silahlanmasını təşkil elədi və onlara başçılıq etdi. Ernst Telman ASDP-nin sağ liderlərinə qarşı, xüsusən fəhlələrə zidd siyasət yeridən AMSDP-nin rəhbərliyinə qarşı amansız mübarizədə Hamburq proletariatının rəhbərinə çevrildi. 1919-cu ilin axırında o, AMSDP Hamburq təşkilatının sədri oldu.
1920-ci ildə Telman AMSDP-nin inqilabi cinahının 1918-ci il dekabrın 30-da Karl Libknextin və Roza Lüksemburqun təşəbbüsü ilə Spartak İttifaqı əsasında yaradılmış Almaniya Kommunist Partiyası ilə birləşməsinin təşəbbüskarlarından biri oldu. Telman və onun yoldaşları kommunist partiyasına AMSDP-nin təqribən 200 min üzvünü cəlb etdilər. Telman özü Kommunist Partiyasının Mərkəzi Şurasının hey'ətinə daxil oldu. 1921-ci ilin yayında Telman Kominternin III konqresinin işində iştirak etdi. Məhz bu zaman o ilk dəfə V. İ. Leninlə görüşdü. Almaniyada Telmanın bilavasitə iştirak etdiyi 1921-ci ilin mart hadisələri zamanı AKP fəaliyyətinin Lenin tərəfindən amansız, işgüzarcasına düzgün tənqid edilməsi ona dərin təsir biğışladı. Telman Komintern konqresinin qərarlarından, V. İ. Leninin "Hamburq nümayəndəsinin" çıxışına verdiyi yüksək qiymətdən, sovet paytaxtında gördüklərindən ruhlanaraq vətənə qayıtdı. Leninin koiqresdə irəli sürdüyü "kütlələrin daha içərilərinə" şüarı bütün inqilabi fəaliyyətində Telman üçün həlledici şüar oldu. O, Leninin dəlilləri ilə silahlanaraq, AKP rəhbərliyində özlərinə yuva salmış opportunistlərə qarşı mübarizəni daha da kəskinləşdirdi.
1921-ci ilin avqustunda İyendə Almaniya Kommunist Partiyasının növbəti qurultayı oldu. Qurultayda 1921-ci ilin mart döyüşlərinin ibrət dərsi ilə əlaqədar olaraq AKP-nin vəzifələri müzakirə olundu. Telman qurultayda kommunist partiyasının səhvləri haqqında özünə məxsus sadəlik, açıqlıq və inandırıcılıqla danışdı. Artıq bu qurultayda Telman Leninin qiymətli göstərişlərini mənimsəyərək, sosial-demokrat fəhlələrin kommunist partiyası tərəfinə cəlb edilməsi və vahid cəbhə yaradılması haqqında məsələ qoydu. Qurultay Telmanı yenidən AKP mərkəzi rəhbərliyinin üzvü secdi.
Telmanın inqilabi fəaliyyəti irticanın amansız nifrətinə səbəb oldu. 1922-ci il iyunun 17-də gizli "Konsul" təşkilatından olan Hamburq faşistləri Telmana qəsd edərək, onun mənzilində partlayış törətdilər. Xoşbəxtlikdən, partlayış baş verəndə Telman evdə deyildi. Almaniyada inqilabi vəziyyət gündən-günə kəskinləşirdi. Almaniya tərəfindən təzminat verilmədiyinə görə Fransa qoşunları Rur vilayətini işğal etdikdən sonra sinfi ziddiyyətlər xüsusilə kəskinləşdi. Ölkədə sənaye istehsalı azaldı, işsizlik artdı, marka qiymətdən düşdü, tə'til mübarizəsi qüvvətləndi.
1923-cü il yanvarın axırında–fevralın əvvəlində Leypsiqdə AKP-nin növbəti qurultayı oldu. Qurultayda AKP-nin sol cinahını təşkil edən E. Telman, V. Pik, K. Setkin, V. Ulbrixt və başqaları vahid cəbhə taktikası və fəhlə hökumətinin yaradılması məsələlərində Brandlerin və Talheymerin başçılıq etdiyi sağ opportunistləri dəf etdilər. Brandler və Talheymer aşağıdan fəhlə sinfinin vahid cəbhəsinin yaradılmasına qarşı, parlamentdə ASDP liderləri ilə prinsipsiz sazişə girmək uğrunda mübarizə aparırdılar. Telman, Brandler siyasətinin alman fəhlə hərəkatı üçün təhlükəli olduğunu başa düşərək, bildirdi ki, parlament danışıqları və sazişləri yolu burjuaziyanın məğlubiyyətinə və fəhlələrin qələbəsinə gətirib çıxarmaz. Yalnız proletariatın ardıcıl inqilabi mübarizəsi ilə qələbə qazanmaq olar.
Bu zaman Almaniyada hadisələr ildırım sürəti ilə inkişaf edirdi. 1923-cü il yayın axırında ölkə qaynar qazana çevrildi. Oktyabrın ortalarında Saksoniyada və Türingiyada kütlələrin təzyiqi altında "sol" sosial-demokratlardan, kommunistlərdən və bitərəf fəhlələrdən ibarət fəhlə hökumətləri yaradıldı. Lakin yaranmış vəziyyətdən inqilabın inkişafı mənafeyi üçün istifadə olunmadı. Bunun təqsiri vahid proletar cəbhəsinin yaranmasına mane olan sosial-demokrat və Həmkarlar ittifaqı liderlərində idi. Almaniyada proletar inqilabı işini həmçinin AKP-yə rəhbərlik edən Brandlerin və Talheymerin cinayətkar siyasəti məhv etdi. Onlar proletariatı silahlı mübarizəyə hazırlamaq əvəzinə kütlələrin, inqilabi çıxışlarının zəifləməsinə yönəldilən siyasət yeridirdilər. Brandlerçilərin opportunist siyasəti aşağı partiya təşkilatlarında getdikcə daha çox pislənirdi. Telmanın rəhbərlik etdiyi Dənizkənarı mahal partiya təşkilatı Brandlerin xəttinə qarşı xüsusilə fəal çıxış edirdi. Bu rayonun kommunistləri dərhal siyasi hakimiyyət uğrunda silahlı mübarizəyə başlamağı tələb edirdilər. Burjuaziya Telmanın silahlı mübarizəyə çağırışlarını çox təhlükəli hesab edir və buna görə də ona yenidən divan tutmağa çalışırdı. 1923-cü ilin yazında Hamburq faşistləri yenidən Ernst Telmana sui-qəsd hazırlamağa başladılar. Bundan xəbər tutan Hamburq kommunistləri Telmanın mühafizəsini təşkil etdilər, buna görə də faşistlər Hamburq proletarlarının rəhbərinə divan tutmağa cəsarət etmədilər. Hamburq fəhlələri Türingiyada və Saksoniyada proletariatın məğlubiyyəti ilə barışa bilmirdilər. Reyxsverin bu rayonlara daxil olmasına fəhlələr fabrik və zavodlarda, limanda, gəmilərdə tə'tillərlə cavab verdilər. Hamburq partiya təşkilatı qırmızı üsyan bayrağını qaldırdı. 1923-cü il oktyabrın 22-dən 23-nə keçən gecə Hamburq kommunistləri silahlı üsyana çağıran müraciətnaməni yaydılar, oktyabrın 23-də gündüz isə Hamburqun bütün proletarları–yaşlı fəhlələr, gənclər, qadınlar və uşaqlar–barrikadalara çıxdılar. Altı min polis nəfəri və reyxsver əsgəri Hamburq proletarlarının barrikadalarına üç gün, üç gecə həmlə etdilər. Hamburq burjuaziyası üç gün, üç gecə qorxudan lərzəyə gəldi. Hamburqda ən çox tanınmış adam olan nəqliyyat fəhləsi Ernst Telman üsyan etmiş proletariatın canı idi. Ən mühüm əməliyyatlara, silah və ərzaq gətirilməsinə o özü rəhbərlik edirdi. Lakin ASDP liderlərinin satqınlığı və AKP-nin silahlı üsyan haqqında əvvəllər qəbul edilmiş qərardan imtina edən Brandler rəhbərliyinin təslimçi siyasəti mübarizənin gedişinə tə'sir göstərdi. Üsyan etmiş proletariat üçün son dərəcə əlverişsiz şərait yarandı. Oktyabrın 25-də aydın oldu ki, Almaniyanın qalan rayonlarından təcrid edilmiş Hamburq fəhlələri mübarizəni müvəffəqiyyətlə davam etdirə bilməzlər. Telman başda olmaqla Hamburq partiya təşkilatı döyüşləri dayandırmağı qərara aldı. Üsyan edənlər intizamlı surətdə geri çəkilərək, inqilabçı fəhlələrin əsas özəyini mühafizə etdilər. Sonralar Almaniya Vahid Sosialist Partiyası MK Siyasi Bürosunun üzvü German Matern yazırdı: "Nəqliyyat fəhləsi Ernst Telman alman xalqı üçün bu tarixi günlərdə sübut etdi ki, o, alman fəhlə sinfinin böyük rahbərinə çevrilmişdir". Telman Hamburq üsyanından ciddi nəticələr çıxartdı. Bu nəticələrdən ən mühümü ondan ibarət idi ki, fəhlə sinfinin qələbəsi üçün "mətin, tamamilə əlbir, sıx birləşmiş və hökmən intizamlı partiya" yaratmaq lazımdır. Telmaı özünün bütün yaradıcı qüvvəsini, bütün enerjisini və zəkasını bu problemin, həllinə sərf etdi. 1924-cü ilin aprelində Frankfurt-Maynda gizli çağırılan partiya qurultayı AKP-nin əsil yeni tipli marksist-leninçi partiyaya çevrilməsində böyük rol oynadı. Qurultayda Telman Brandler-Talheymer opportunist qrupuna qarşı müxalifətə başçılıq edirdi. Opportunistlər darmadağın edildi və partiyaya yeni adamlar, o cümlədən Mərkəzi Komitənin və Siyasi Büronun tərkibinə seçilmiş Ernst Telman rəhbərlik etməyə başladı. 1924-cü ilin yayında Kominternin Moskvada keçirilən V konqresi Telmanın xəttini yekdilliklə müdafiə etdi və Brandler-Talheymer opportunizmini qətiyyətlə pislədi. Kominternin köməyi ilə Almaniya kommunistləri və onların marksist-leninçi özəyi Rut Fişer, Maslov və Urbansın başçılıq etdiyi "ifrat sol" təriqətçilərin partiyanın yeni siyasətinə müqavimətini qırdılar. "İfrat sollar" kommunist partiyasını fəhlə kütlələrindən təcrid etməyə çalışır, həmkarlar ittifaqlarında onun geniş iş aparmasına əngəl törədirdilər. Kominternin köməyi ilə 1925-ci ilin oktyabrında partiyanın sədri seçilən Ernst Telman, Piklə, Ulbrixtlə, Hekkertlə və başqa yoldaşlarla birlikdə partiya rəhbərliyinin leninçi hissəsini təmsil edərək, "ifrat sollar" güruhuna qarşı kəskin mübarizə aparırdı. 1927-ci ildə AKP-nin XI qurultayında "ifrat sollar" qəti surətdə darmadağın edildilər. Almaniya kommunistlərinə başçılıq edən Telman diqqətini partiyanın təşkilatca və ideyaca möhkəmlənməsinə yönəltdi. O tədricən alman proletariatı avanqardının monolit birliyinə nail olurdu. Telman Marksın, Engelsin, Leninin nəzəri əsərlərini, bolşevik partiyasının çox zəngin təcrübəsini, Sovet İttifaqında sosializm quruculuğu təcrübəsini alman inqilabçılarının və Almaniyanın bütün fəhlə sinfinin tərbiyəsi üçün əsas götürdü. Telmanın təklifi ilə AKP-nin XI qurultayı V. İ. Leninin əsərlərinin alman dilində nəşr olunması haqqında qərar qəbul etdi. Telman alman inqilabçılarının möhkəm birləşmiş dəstəsini sinfi düşmənlərə qarşı nifrət ruhunda, ideya prinsipiallığı, proletariatın işinə sədaqət ruhunda tərbiyə edirdi. Telman yazırdı: "İnqilab əsgəri olmaq–işə sarsılmaz sədaqəti qoruyub saxlamaq deməkdir. Bu sədaqəti həyat və ölümlə sınaqdan çıxarırlar. Biz ancaq mətinliklə, qələbəyə inamla öz müqəddəratımızı ələ ala bilər, üzərimizə düşən böyük tarixi vəzifədə öz inqilabi borcumuzu ödəyər və əsil sosializmin tam qələbəsinə nail ola bilərik". Telman inqilab əsgərini tərbiyə etməklə bərabər, eyni zamanda partiyanı yenidən quraraq, onun təşkilati quruluşunu alman kommunistləri qarşısında duran siyasi vəzifələrə uyğunlaşdırırdı. Telmanın rəhbərliyi altında AKP MK partiyanın təşkilati quruluşunun ərazi prinsipini istehsalat prinsipi ilə əvəz etdi. Həm də Telman partiyanın rolunu lazımınca qiymətləndirməyən, kortəbiiliyin əhəmiyyətini şişirdən və fəhlə sinfinin müttəfiqləri məsələsini düzgün qoymayan lüksemburqçuluğun qalıqlarından partiyanı təmizləmək uğrunda əzmlə mübarizə aparırdı. Kommunist partiyası yenidən qurulandan sonra fəhlələrlə daha sıx bağlandı, özünün sinfi əsasını möhkəmləndirdi. Bu yenidənqurma AKP-nin kütləvi proletar partiyasına çevrilməsində böyük rol oynadı. 1951-ci ildə Almaniya Vahid Sosialist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Valter Ulbrixt yazırdı: "Ernst Telmanın tarixi xidməti bundan ibarətdir ki, o, Karl Libknextin və Roza Lüksemburqun rəhbərliyi altında yaradılmış Almaniya Kommunist Partiyasını kütləvi inqilabi partiyaya çevirmişdir…" Telman başda olmaqla AKP rəhbərliyi fəhlə sinfinin müxtəlif dəstələrinin təşkili üçün yeni formalar axtarıb taparaq, irticaçı siniflərnn, sosial-demokrat partiyasının və Almaniya həmkarlar ittifaqlarının Ümumi islahatçı birliyinin tə'siri altında olan zəhmətkeşləri kommunistlərin tərəfinə çəkməyə çalışırdı. Telman özü həmkarlar ittifaqlarının işində fəal iştirak edir və bunu hər bir kommunistdən tələb edirdi. Onun təklifi ilə İnqilabi həmkarlar ittifaqı müxalifəti yenidən quruldu. Müxalifətin fəaliyyətinə kommunist partiyası rəhbərlik edirdi. Yenidənqurma həmkarlar ittifaqı hərəkatı birliyinin möhkəmlənməsinə səbəb oldu ki, bu da xüsusən 1928-ci və 1929-cu illərdə müvəffəqiyyətlə keçirilən bir sıra tə'tillərdə özünü göstərdi. Həmkarlar ittifaqlarında kommunist partiyası tə'sirinin getdikcə artmasına irtica fitnəkarlıqlarla, kommunistlərə qarşı cəza tədbirləri ilə və onları həmkarlar ittifaqlarından qovmaqla cavab verdi. 1931-ci ildə irtica həmkarlar ittifaqlarının islahatçı rəhbərliyinin Telmanı nəqliyyat fəhlələrinin həmkarlar ittifaqından çıxarmasına nail oldu. Bunu bəhanə gətirdilər ki, Telman AKP-nin sədri idi və İnqilabi həmkarlar ittifaqı müxalifətini müdafiə edirdi. Halbuki yalnız iki il əvvəl Hamburq nəqliyyat fəhlələrinin həmkarlar ittifaqı "təşkilata xidmət üçün can-başla, ürəkdən və sədaqətlə işlədiyinə görə" Telmana fərman vermişdi. 20-ci illərdə Almaniya fəhlə sinfinin ən geniş yayılmış kütləvi təşkilatlarından biri olan Qızıl cəbhəçilər ittifaqı vahid fəhlə cəbhəsinin yaradılmasında mühüm rol oynadı. Qızıl cəbhəçilər ittifaqı 1924-cü ildə meydana gəldi. İttifaqın təşkilatçısı və onun qərargahının daimi sədri Ernst Telman idi. "Rot Front" sözləri və milyonlarla proletarın irticaya və faşizmə qarşı, kapitalist istismarıpa və imperialist müharibəsinə qarşı barışmaz mübarizəsini təcəssüm etdirən sıxılmış yumruq proletar döyüşçülərinin bu şanlı mübariz təşkilatının rəmzi idi. Qızıl cəbhəçilər ittifaqı tezliklə fəhlə sinfinin qüdrətli qvardiyasına çevrildi. 1927-ci ildə həmin qvardiyanın sıralarında 100 min nəfər var idi. Bundan başqa, həmçinin sıralarında 100 min nəfər olan Kommunist gənclər ittifaqı, qırmızı qadınlar ittifaqı, İnqilabçılara beynəlxalq yardım təşkilatının alman bölməsi kommunist partiyasının mübariz dayağı və e'tibarlı ehtiyat qüvvəsi idi. Bu təşkilatlar kommunist olmayan, lakin irticanın özbaşınalığına qarşı, sülh və demokratiya uğrunda mübarizəyə can atanların hamısını cəlb edirdi.
Mənbə
- Mübarizəyə həsr edilmiş ömür. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı–1967, səh.9–13.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Ernst Thalmann // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Тельман Эрнст // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ernest Telman alm Ernst Thalmann 16 aprel 1886 Hamburq 18 avqust 1944 Buhenvald hebs dusergesi Turingiya d Almaniya komunistlerinin lideri Ernest Telmanalm Ernst Thalmann Dogum tarixi 16 aprel 1886 1886 04 16 Dogum yeri Hamburq Almaniya imperiyasiVefat tarixi 18 avqust 1944 1944 08 18 58 yasinda Vefat yeri Buhenvald hebs dusergesi Veymar Turingiya d Ucuncu ReyxVefat sebebi gulle yarasi d edam d Defn yeri Fridrixsfelde merkezi qebiristanligi d Heyat yoldasi Roza Talman d Usagi Irma Talman d Fealiyyeti siyasetci inqilabci sindikatci d Partiyasi Sosial Demokrat Partiyasi Almaniya Kommunist Partiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiErrnst Telman 1886 ci il aprel ayinin on altisinda Hamburqda Iohann Telmanin ailesinde anadan olmusdur Ernst genc yaslarindan islemeye baslamisdir O evvelce gunemuzd fehle sonra mebel dasiyan yuk dasiyan arabaci liman fehlesi denizci islemisdir Proletar suuru getdikce artan Ernst 1902 ci ilde Almaniya Sosial demokrat Partiyasinin ASDP siralarina iki ilden sonra ise Hamburq neqliyyat iscileri hemkarlar ittifaqina daxil oldu Hamburqun fehle kutlelerinin kapitalist zulmkarlara qarsi apardiqlari amansiz mubarize ona daim inqilabilesdirici tesir gosterirdi Axi Avqust Bebelin reyxstaqda Hamburqun numayendesi olmasi nahaq deyildi Telman neqliyyatci fehleleri mudafie etmek ucun tez tez hemkarlar ittifaqlarinin yigincaqlarinda cixis edir hemkarlar ittifaqlarindaki burokratlara keskin hucum edirdi Burokratlar hele o zaman Telmana barismaz usyanci ve inqilabci kimi baxirdilar Partiya ve hemkarlar ittifaqinda olan dostlari feal mubarizi layiqince qiymetlendirdiler Ernst defelerle neqliyyat fehlelerinin konfrans ve qurultaylarina numayende secildi Telman partiya feali oldu 22 yasinda Telman orduya cagirildi Orada tecrubede burjua dovletinin militarist siyaseti ile tanis oldu Telman militarizmin ve yeni muharibelerin hazirlanmasinin son derece tehlukeli oldugunu derk ederek ordudan Hamburqa qayidandan sonra muharibeye qarsi herekatda feal istirak etmeye basladi Birinci dunya muharibesi baslandiqda ise Ernst Telman Almaniya proletariatinin en yaxsi numayendeleri ile birlikde parlamentde herbi kreditlere sesveren ve burjua vetenini mudafie etmeye cagiran Almaniya sosial demokratiyasi liderlerinin sovinist siyaseti eleyhine keskin cixis etdi Telman ASDP nin herbi siyaseti baresinde dedi Proletar sinfi mubarizesinin Qirmizi bayragina xeyanet edilmis ve o ayaqlar altinda tapdalanmisdir Muharibe baslanandan derhal sonra Telman vaxtindan evvel seferberliye alindi ve cebheye gonderildi Lakin o cebhede de inqilabi tebligatciliq feadiyyetini dayandirmadi ve bunun ustunde defelerle sert inzibati ceza aldi 1917 ci ilin yayinda Telman cebheden eve me zuniyyete qayitdi Bu zaman Rusiyada inqilabi hadiselerin sedasi Almaniyaya gelib catdi Rusiyada Fevral inqilabinin te siri altinda alman inqilabcilari Musteqil Sosial demokrat Partiyasi AMSDP yaratdilar Telman derhal yeni partiyaya kecdi Telman ve onun Hamburqdaki yoldaslari bu partiyanin sol cinahini teskil etdiler Telman Boyuk Oktyabr sosialist inqilabini ruh yuksekliyi ile alqisladi Rusiyadaki proletar inqilabi Almaniyada sovinist ehvali ruhiyyelere sarsidici zerbe vurd u Sag sosial demokrat liderlerinin muqavimetine baxmayaraq fehle kutleleri herekete geldiler 1918 ci il noyabrin 3 de herbi gemilerde qirmizi bayraq qaldirmis Kil denizcilerinin usyani Almaniyada inqilabin baslangicini qoydu Telman bu inqilabda cox feal istirak etdi Sosial demokrat ve hemkarlar ittifaqi rehberliyinin qadagan etmesine baxmayaraq o Hamburqun inqilabci fehlelerinin silahlanmasini teskil eledi ve onlara basciliq etdi Ernst Telman ASDP nin sag liderlerine qarsi xususen fehlelere zidd siyaset yeriden AMSDP nin rehberliyine qarsi amansiz mubarizede Hamburq proletariatinin rehberine cevrildi 1919 cu ilin axirinda o AMSDP Hamburq teskilatinin sedri oldu 1920 ci ilde Telman AMSDP nin inqilabi cinahinin 1918 ci il dekabrin 30 da Karl Libknextin ve Roza Luksemburqun tesebbusu ile Spartak Ittifaqi esasinda yaradilmis Almaniya Kommunist Partiyasi ile birlesmesinin tesebbuskarlarindan biri oldu Telman ve onun yoldaslari kommunist partiyasina AMSDP nin teqriben 200 min uzvunu celb etdiler Telman ozu Kommunist Partiyasinin Merkezi Surasinin hey etine daxil oldu 1921 ci ilin yayinda Telman Kominternin III konqresinin isinde istirak etdi Mehz bu zaman o ilk defe V I Leninle gorusdu Almaniyada Telmanin bilavasite istirak etdiyi 1921 ci ilin mart hadiseleri zamani AKP fealiyyetinin Lenin terefinden amansiz isguzarcasina duzgun tenqid edilmesi ona derin tesir bigisladi Telman Komintern konqresinin qerarlarindan V I Leninin Hamburq numayendesinin cixisina verdiyi yuksek qiymetden sovet paytaxtinda gorduklerinden ruhlanaraq vetene qayitdi Leninin koiqresde ireli surduyu kutlelerin daha icerilerine suari butun inqilabi fealiyyetinde Telman ucun helledici suar oldu O Leninin delilleri ile silahlanaraq AKP rehberliyinde ozlerine yuva salmis opportunistlere qarsi mubarizeni daha da keskinlesdirdi 1921 ci ilin avqustunda Iyende Almaniya Kommunist Partiyasinin novbeti qurultayi oldu Qurultayda 1921 ci ilin mart doyuslerinin ibret dersi ile elaqedar olaraq AKP nin vezifeleri muzakire olundu Telman qurultayda kommunist partiyasinin sehvleri haqqinda ozune mexsus sadelik aciqliq ve inandiriciliqla danisdi Artiq bu qurultayda Telman Leninin qiymetli gosterislerini menimseyerek sosial demokrat fehlelerin kommunist partiyasi terefine celb edilmesi ve vahid cebhe yaradilmasi haqqinda mesele qoydu Qurultay Telmani yeniden AKP merkezi rehberliyinin uzvu secdi Telmanin inqilabi fealiyyeti irticanin amansiz nifretine sebeb oldu 1922 ci il iyunun 17 de gizli Konsul teskilatindan olan Hamburq fasistleri Telmana qesd ederek onun menzilinde partlayis toretdiler Xosbextlikden partlayis bas verende Telman evde deyildi Almaniyada inqilabi veziyyet gunden gune keskinlesirdi Almaniya terefinden tezminat verilmediyine gore Fransa qosunlari Rur vilayetini isgal etdikden sonra sinfi ziddiyyetler xususile keskinlesdi Olkede senaye istehsali azaldi issizlik artdi marka qiymetden dusdu te til mubarizesi quvvetlendi 1923 cu il yanvarin axirinda fevralin evvelinde Leypsiqde AKP nin novbeti qurultayi oldu Qurultayda AKP nin sol cinahini teskil eden E Telman V Pik K Setkin V Ulbrixt ve basqalari vahid cebhe taktikasi ve fehle hokumetinin yaradilmasi meselelerinde Brandlerin ve Talheymerin basciliq etdiyi sag opportunistleri def etdiler Brandler ve Talheymer asagidan fehle sinfinin vahid cebhesinin yaradilmasina qarsi parlamentde ASDP liderleri ile prinsipsiz sazise girmek ugrunda mubarize aparirdilar Telman Brandler siyasetinin alman fehle herekati ucun tehlukeli oldugunu basa duserek bildirdi ki parlament danisiqlari ve sazisleri yolu burjuaziyanin meglubiyyetine ve fehlelerin qelebesine getirib cixarmaz Yalniz proletariatin ardicil inqilabi mubarizesi ile qelebe qazanmaq olar Bu zaman Almaniyada hadiseler ildirim sureti ile inkisaf edirdi 1923 cu il yayin axirinda olke qaynar qazana cevrildi Oktyabrin ortalarinda Saksoniyada ve Turingiyada kutlelerin tezyiqi altinda sol sosial demokratlardan kommunistlerden ve biteref fehlelerden ibaret fehle hokumetleri yaradildi Lakin yaranmis veziyyetden inqilabin inkisafi menafeyi ucun istifade olunmadi Bunun teqsiri vahid proletar cebhesinin yaranmasina mane olan sosial demokrat ve Hemkarlar ittifaqi liderlerinde idi Almaniyada proletar inqilabi isini hemcinin AKP ye rehberlik eden Brandlerin ve Talheymerin cinayetkar siyaseti mehv etdi Onlar proletariati silahli mubarizeye hazirlamaq evezine kutlelerin inqilabi cixislarinin zeiflemesine yoneldilen siyaset yeridirdiler Brandlercilerin opportunist siyaseti asagi partiya teskilatlarinda getdikce daha cox pislenirdi Telmanin rehberlik etdiyi Denizkenari mahal partiya teskilati Brandlerin xettine qarsi xususile feal cixis edirdi Bu rayonun kommunistleri derhal siyasi hakimiyyet ugrunda silahli mubarizeye baslamagi teleb edirdiler Burjuaziya Telmanin silahli mubarizeye cagirislarini cox tehlukeli hesab edir ve buna gore de ona yeniden divan tutmaga calisirdi 1923 cu ilin yazinda Hamburq fasistleri yeniden Ernst Telmana sui qesd hazirlamaga basladilar Bundan xeber tutan Hamburq kommunistleri Telmanin muhafizesini teskil etdiler buna gore de fasistler Hamburq proletarlarinin rehberine divan tutmaga cesaret etmediler Hamburq fehleleri Turingiyada ve Saksoniyada proletariatin meglubiyyeti ile barisa bilmirdiler Reyxsverin bu rayonlara daxil olmasina fehleler fabrik ve zavodlarda limanda gemilerde te tillerle cavab verdiler Hamburq partiya teskilati qirmizi usyan bayragini qaldirdi 1923 cu il oktyabrin 22 den 23 ne kecen gece Hamburq kommunistleri silahli usyana cagiran muracietnameni yaydilar oktyabrin 23 de gunduz ise Hamburqun butun proletarlari yasli fehleler gencler qadinlar ve usaqlar barrikadalara cixdilar Alti min polis neferi ve reyxsver esgeri Hamburq proletarlarinin barrikadalarina uc gun uc gece hemle etdiler Hamburq burjuaziyasi uc gun uc gece qorxudan lerzeye geldi Hamburqda en cox taninmis adam olan neqliyyat fehlesi Ernst Telman usyan etmis proletariatin cani idi En muhum emeliyyatlara silah ve erzaq getirilmesine o ozu rehberlik edirdi Lakin ASDP liderlerinin satqinligi ve AKP nin silahli usyan haqqinda evveller qebul edilmis qerardan imtina eden Brandler rehberliyinin teslimci siyaseti mubarizenin gedisine te sir gosterdi Usyan etmis proletariat ucun son derece elverissiz serait yarandi Oktyabrin 25 de aydin oldu ki Almaniyanin qalan rayonlarindan tecrid edilmis Hamburq fehleleri mubarizeni muveffeqiyyetle davam etdire bilmezler Telman basda olmaqla Hamburq partiya teskilati doyusleri dayandirmagi qerara aldi Usyan edenler intizamli suretde geri cekilerek inqilabci fehlelerin esas ozeyini muhafize etdiler Sonralar Almaniya Vahid Sosialist Partiyasi MK Siyasi Burosunun uzvu German Matern yazirdi Neqliyyat fehlesi Ernst Telman alman xalqi ucun bu tarixi gunlerde subut etdi ki o alman fehle sinfinin boyuk rahberine cevrilmisdir Telman Hamburq usyanindan ciddi neticeler cixartdi Bu neticelerden en muhumu ondan ibaret idi ki fehle sinfinin qelebesi ucun metin tamamile elbir six birlesmis ve hokmen intizamli partiya yaratmaq lazimdir Telmai ozunun butun yaradici quvvesini butun enerjisini ve zekasini bu problemin helline serf etdi 1924 cu ilin aprelinde Frankfurt Maynda gizli cagirilan partiya qurultayi AKP nin esil yeni tipli marksist leninci partiyaya cevrilmesinde boyuk rol oynadi Qurultayda Telman Brandler Talheymer opportunist qrupuna qarsi muxalifete basciliq edirdi Opportunistler darmadagin edildi ve partiyaya yeni adamlar o cumleden Merkezi Komitenin ve Siyasi Buronun terkibine secilmis Ernst Telman rehberlik etmeye basladi 1924 cu ilin yayinda Kominternin Moskvada kecirilen V konqresi Telmanin xettini yekdillikle mudafie etdi ve Brandler Talheymer opportunizmini qetiyyetle pisledi Kominternin komeyi ile Almaniya kommunistleri ve onlarin marksist leninci ozeyi Rut Fiser Maslov ve Urbansin basciliq etdiyi ifrat sol teriqetcilerin partiyanin yeni siyasetine muqavimetini qirdilar Ifrat sollar kommunist partiyasini fehle kutlelerinden tecrid etmeye calisir hemkarlar ittifaqlarinda onun genis is aparmasina engel toredirdiler Kominternin komeyi ile 1925 ci ilin oktyabrinda partiyanin sedri secilen Ernst Telman Pikle Ulbrixtle Hekkertle ve basqa yoldaslarla birlikde partiya rehberliyinin leninci hissesini temsil ederek ifrat sollar guruhuna qarsi keskin mubarize aparirdi 1927 ci ilde AKP nin XI qurultayinda ifrat sollar qeti suretde darmadagin edildiler Almaniya kommunistlerine basciliq eden Telman diqqetini partiyanin teskilatca ve ideyaca mohkemlenmesine yoneltdi O tedricen alman proletariati avanqardinin monolit birliyine nail olurdu Telman Marksin Engelsin Leninin nezeri eserlerini bolsevik partiyasinin cox zengin tecrubesini Sovet Ittifaqinda sosializm quruculugu tecrubesini alman inqilabcilarinin ve Almaniyanin butun fehle sinfinin terbiyesi ucun esas goturdu Telmanin teklifi ile AKP nin XI qurultayi V I Leninin eserlerinin alman dilinde nesr olunmasi haqqinda qerar qebul etdi Telman alman inqilabcilarinin mohkem birlesmis destesini sinfi dusmenlere qarsi nifret ruhunda ideya prinsipialligi proletariatin isine sedaqet ruhunda terbiye edirdi Telman yazirdi Inqilab esgeri olmaq ise sarsilmaz sedaqeti qoruyub saxlamaq demekdir Bu sedaqeti heyat ve olumle sinaqdan cixarirlar Biz ancaq metinlikle qelebeye inamla oz muqedderatimizi ele ala biler uzerimize dusen boyuk tarixi vezifede oz inqilabi borcumuzu odeyer ve esil sosializmin tam qelebesine nail ola bilerik Telman inqilab esgerini terbiye etmekle beraber eyni zamanda partiyani yeniden quraraq onun teskilati qurulusunu alman kommunistleri qarsisinda duran siyasi vezifelere uygunlasdirirdi Telmanin rehberliyi altinda AKP MK partiyanin teskilati qurulusunun erazi prinsipini istehsalat prinsipi ile evez etdi Hem de Telman partiyanin rolunu laziminca qiymetlendirmeyen kortebiiliyin ehemiyyetini sisirden ve fehle sinfinin muttefiqleri meselesini duzgun qoymayan luksemburqculugun qaliqlarindan partiyani temizlemek ugrunda ezmle mubarize aparirdi Kommunist partiyasi yeniden qurulandan sonra fehlelerle daha six baglandi ozunun sinfi esasini mohkemlendirdi Bu yenidenqurma AKP nin kutlevi proletar partiyasina cevrilmesinde boyuk rol oynadi 1951 ci ilde Almaniya Vahid Sosialist Partiyasi Merkezi Komitesinin birinci katibi Valter Ulbrixt yazirdi Ernst Telmanin tarixi xidmeti bundan ibaretdir ki o Karl Libknextin ve Roza Luksemburqun rehberliyi altinda yaradilmis Almaniya Kommunist Partiyasini kutlevi inqilabi partiyaya cevirmisdir Telman basda olmaqla AKP rehberliyi fehle sinfinin muxtelif destelerinin teskili ucun yeni formalar axtarib taparaq irticaci siniflernn sosial demokrat partiyasinin ve Almaniya hemkarlar ittifaqlarinin Umumi islahatci birliyinin te siri altinda olan zehmetkesleri kommunistlerin terefine cekmeye calisirdi Telman ozu hemkarlar ittifaqlarinin isinde feal istirak edir ve bunu her bir kommunistden teleb edirdi Onun teklifi ile Inqilabi hemkarlar ittifaqi muxalifeti yeniden quruldu Muxalifetin fealiyyetine kommunist partiyasi rehberlik edirdi Yenidenqurma hemkarlar ittifaqi herekati birliyinin mohkemlenmesine sebeb oldu ki bu da xususen 1928 ci ve 1929 cu illerde muveffeqiyyetle kecirilen bir sira te tillerde ozunu gosterdi Hemkarlar ittifaqlarinda kommunist partiyasi te sirinin getdikce artmasina irtica fitnekarliqlarla kommunistlere qarsi ceza tedbirleri ile ve onlari hemkarlar ittifaqlarindan qovmaqla cavab verdi 1931 ci ilde irtica hemkarlar ittifaqlarinin islahatci rehberliyinin Telmani neqliyyat fehlelerinin hemkarlar ittifaqindan cixarmasina nail oldu Bunu behane getirdiler ki Telman AKP nin sedri idi ve Inqilabi hemkarlar ittifaqi muxalifetini mudafie edirdi Halbuki yalniz iki il evvel Hamburq neqliyyat fehlelerinin hemkarlar ittifaqi teskilata xidmet ucun can basla urekden ve sedaqetle islediyine gore Telmana ferman vermisdi 20 ci illerde Almaniya fehle sinfinin en genis yayilmis kutlevi teskilatlarindan biri olan Qizil cebheciler ittifaqi vahid fehle cebhesinin yaradilmasinda muhum rol oynadi Qizil cebheciler ittifaqi 1924 cu ilde meydana geldi Ittifaqin teskilatcisi ve onun qerargahinin daimi sedri Ernst Telman idi Rot Front sozleri ve milyonlarla proletarin irticaya ve fasizme qarsi kapitalist istismaripa ve imperialist muharibesine qarsi barismaz mubarizesini tecessum etdiren sixilmis yumruq proletar doyusculerinin bu sanli mubariz teskilatinin remzi idi Qizil cebheciler ittifaqi tezlikle fehle sinfinin qudretli qvardiyasina cevrildi 1927 ci ilde hemin qvardiyanin siralarinda 100 min nefer var idi Bundan basqa hemcinin siralarinda 100 min nefer olan Kommunist gencler ittifaqi qirmizi qadinlar ittifaqi Inqilabcilara beynelxalq yardim teskilatinin alman bolmesi kommunist partiyasinin mubariz dayagi ve e tibarli ehtiyat quvvesi idi Bu teskilatlar kommunist olmayan lakin irticanin ozbasinaligina qarsi sulh ve demokratiya ugrunda mubarizeye can atanlarin hamisini celb edirdi MenbeMubarizeye hesr edilmis omur Azerbaycan Dovlet Nesriyyati Baki 1967 seh 9 13 IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Ernst Thalmann Encyclopaedia Britannica ing Telman Ernst Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969