Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Erməni Milli Şuraları — Rusiyada Fevral inqilabından (1917) sonra erməni siyasi təşkilatlarının təşəbbüsü və maddi yardımı ilə Azərbaycanda yaradılan və fəaliyyət göstərən Şuralar: Bakı, Gəncə, Şuşa, Naxçıvan, Culfa, Ordubad və digər şəhərlərdə, həmçinin Zəngəzurda Azərbaycan əleyhinə fəaliyyət göstərirdilər. Bu məqsədlə terrorçu hərbi dəstələr yaradılmışdı. Erməni milli şuraları həm də ermənilərə təsir göstərən və onları səfərbərliyə alan siyasi mexanizm rolunu oynayırdılar.
Tarixi
Bakıdakı Şuranın sağ cinahı tərəfindən erməni burjuaziyasının vəsaiti hesabına həftədə iki dəfə ifrat millətçiliyi ilə fərqlənən "Naşe vremya" qəzeti nəşr olunurdu. Qəzet türk-müsəlman əhaliyə qarşı böhtan, iftira yaymaq, təxribat törətmək, daşnak cinayətlərinə bəraət qazandırmaqla məşğul olurdu. 1918-ci il mart soyqırımı ərəfəsində erməni Milli Şuraları və "Daşnaksütun" partiyası Azərbaycanda yaşayan ermənilər arasında türk-müsəlman əhaliyə qarşı nifrət təbliğatı aparır, çirkin məqsədlərinə çatmaq üçün bütün vasitələrdən: adamları aldatmaq yolu ilə ələ almaqdan, hədə-qorxudan, fitnə-fəsaddan, məramı, qayəsi erməni xisləti ilə yoğrulan qəzet və kitabçaların nəşrindən istifadə edirdilər.
Bakı Sovetinin milli tərkibinin ermənilərin xeyrinə dəyişdirilməsi türk-müsəlman əhaliyə qarşı 1918 ilin mart soyqırımına siyasi hazırlıq oldu. Həmin dəyişiklik S.Şaumyanın və Bakıdakı erməni Milli Şurasının fəal dəstəyi ilə baş verdi. Bu hadisəyə qiymət verən şahidlərdən biri xəbər verirdi ki,
 | Demə, bütün ermənilər bolşevik imiş! Çox tezliklə məlum oldu ki, Fəhlə, Əsgər və Matros Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsinin bütün heyəti (təqribən 90%-i) ermənilərdən ibarətdir. |  |
Eyni zamanda, erməni Milli Şurası, Bakı Soveti və onlarla birləşən daşnaklar türk-müsəlman əhaliyə qarşı soyqırımına ciddi hazırlaşmağa başladılar. Azərbaycan əleyhinə fəaliyyətin hərbi-siyasi mexanizmi aydın şəkil aldı. Erməni siyasi təşkilatlarının hamısı mümkün qədər çox azərbaycanlını məhv etmək planını yekdilliklə müdafiə edirdi. Erməni Milli Şuraları "sağ daşnaklar"ın fikrini ifadə edirdilər. "Sağ daşnaklar" isə Azərbaycanın bütün türk-müsəlman əhalisinin məhv edilməsini və burada öz siyasi hakimiyyətlərinin qurulmasını zəruri sayırdılar. "Daşnaksutyun" partiyasının Mərkəzi Komitəsi, onun rayon bölmələri, erməni Milli Şuralarının qərargahları həmin günlərdə partiya qərargahlarına deyil, hərbi qərargahlara bənzəyirdi. terrorçu dəstələrinin yaraqlıları) "əsrlik düşmənlə" (yəni türk-müsəlman əhali ilə - red.) silahlı mübarizəyə hazır olmağa çağırırdı. Erməni Milli Şurası soyqırımının əvvəlində öz bitərəfliyini elan etdi. Lakin vəziyyətin S.Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı Soveti silahlı qüvvələrinin xeyrinə dəyişdiyi məlum olduqda, öz hərbi hissələrini "İnqilabi Müdafiə Komitəsi"nin sərəncamına verdi. Martın son günlərində Azərbaycanın on minlərlə türk-müsəlman əhalisi daşnak-bolşevik quldurları tərəfindən məhv edildi, Bakı şəhərinin məhəllələri yerlə yeksan olundu. Azərbaycanlılara qarşı soyqırımında " xeyli pul vəsaiti, ciddi hərbi qüvvəsi" olan erməni Milli Şurası da mühüm rol oynadı. Sonralar, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə erməni Milli Şurası azərbaycanlılara qarşı mart soyqırımını saxtalaşdırılmış şəkildə təsvir etməyə cəhd göstərdi. Ermənilərin Bakıda Amerika missiyasının başçısına müraciətində qeyd edilirdi ki, 1918-ci ilin martında Bakıda guya bolşevik qoşunları ilə Azərbaycan Milli Şurası arasında silahlı mübarizə olmuşdur. Həm də xüsusi olaraq nəzərə çatdırılırdı ki,
| | ermənilərin... bu hakimiyyətə heç bir iddiası ola bilməzdi, çünki onlar (ermənilər - red.) Bakı quberniyasında yalnız cüzi azlıq təşkil edirlər | |
Lakin bolşevik maskası altında Bakının azərbaycanlı əhalisinin erməni-daşnaklar tərəfindən məhv edilməsi faktı o qədər təkzibedilməz idi ki, hətta erməni Milli Şurasının sağ cinahının nəşr etdiyi "Naşe vremya" qəzeti də 1919-cu ildə bunları etiraf etməyə məcbur olmuşdu:
| | Keçən ilin mart günlərində ayrı-ayrı şəxslər, yaxud dəstə-dəstə ermənilər... tərəfindən Bakı şəhərinin müsəlman əhalisinə münasibətdə... yol verilmiş vəhşilikləri heç kim inkar etmir (1919, 2 aprel). | |
Bakı şəhəri və rayonlarının İnqilabi Müdafiə Komitəsi erməni Milli Şurasına təklif etmişdi ki, xüsusi erməni milli qoşun hissələrini ləğv edib, onları mövcud olan və yeni yaradılan "beynəlmiləl" sovet qoşunları ilə birləşdirsin. Bununla erməni Milli Şurası hərbi hissələrinin mövcudluğuna son qoyulmalı, erməni Milli Şurası da buraxılmalı idi. Lakin erməni "milli qoşun hissələrinin" ləğv edilməsi işi sona çatdırılmadı. Onlar Bakı Sovetinin silahlı qüvvələri tərkibində də müstəqil qalmaqda idilər. 1918-ci ilin may-iyun aylarında S.Şaumyanın daşnak-bolşevik rejiminin Gəncəyə hərbi yürüş təşkili zamanı bir mərkəzdən idarə olunan erməni Milli Şuraları B.Britaniya generalı Denstervillə əlaqələr yaratmış, eyni zamanda,Qafqaz İslam Ordusunun komandanlığı ilə danışıqlar aparmaq üçün imkanlar axta rmışdılar. Salyandakı erməni Milli Şurası türk qoşunları ilə birbaşa əlaqəyə girmişdi. Zəngəzurdakı erməni Milli Şurası 1918-ci ilin yanvarından bu diyarın idarəçiliyini zorla ələ keçirmişdi. Dro, Andronik kimi qaniçənlər burada türk-müsəlman əhalisinin soyqırımına başçılıq edirdilər. Qarabağdakı erməni Milli Şurası birbaşa, açıq-aşkar Azərbaycan dövlətçiliyinə qarşı fəaliyyət göstərirdi. Ermənistan hökuməti bu Milli Şuraya hər ay 400000 rubl vəsait göndərirdi. Beləliklə, həmin şura Azərbaycan ərazisində Ermənistan hökumətinin diktəsi ilə fəaliyyət göstərirdi. Qarabağdakı erməni Milli Şurasının mövqeyini ingilislər belə qiymətləndirirdilər:
| | erməni daşnakları sülhün bərqərar olmasını istəmirlər və rahatlığı pozan elementlər kimi həbs olunmalı və Qarabağ ərazisindən çıxarılmalıdırlar. | |
1919-cu il martın 13-də Milli Şura və onun sədri Şahnazaryan öz səlahiyyətlərini dayandırdığını elan etsə də, azərbaycanlılara qarşı gizli fəaliyyətlərini davam etdirdilər. Qarabağdakı erməni Milli Şurası B.Britaniya komandanlığı tərəfindən tanınmamasına baxmayaraq, bir neçə dəfə Qarabağda məskunlaşan ermənilərin qurultaylarını keçirmişdi. 4-cü qurultayda (1919, fevral) uydurma "Böyük Ermənistan"a birləş mək haqqında qərar qəbul olundu və Azərbaycana tabe olmamaq haqqında təkliflər səsləndi ("Vperyod" qəzeti, 1919, 26 fevral). Bakı erməni Milli Şurasının üzvləri qurultaya fəal təsir göstərir, Qarabağdakı erməniləri Azərbaycan dövlətinə qarşı yönəldirdi. Qarabağ ermənilərinin 5-ci qurultayında (Şuşa, 1919, 23 aprel) Azərbaycan hakimiyyətini tanımamaq haqqında qətnamə qəbul edilmiş, lakin bu qətnaməni qurultayın cüzi azlığı -rəyasət heyəti və 48 nümayəndə imzalamışdı. 1919-cu il iyunun əvvəllərində Qarabağdakı erməni Milli Şurası Şuşada vəziyyəti yenidən gərginləşdirdi. Şuşanın ermənilər yaşayan məhəlləsinə gizli yolla xeyli silah gətirilmişdi. Lakin Qarabağ general-qubernatora Xosrov Paşa bəy Sultanovun qətiyyətli hərəkəti ermənilərə öz çirkin niyyətlərini həyata keçirməyə imkan vermədi. X.Sultanovun erməni Milli Şurasının üzvlərinin həbs edilməsi və Qarabağdan çıxarılması barədə göstərişinə cavab olaraq, silahlı ermənilər iyunun 4-də Azərbaycan əsgərlərinə atəş açdılar və 3 əsgər qətlə yetirildi. Bundan sonra X.Sultanov Şuşada və ətraf kəndlərdə qayda-qanun yaratmaq üçün fəaliyyətə başladı və ilk addım kimi erməni Milli Şurası üzvlərinin Azərbaycandan
çıxarılmasına nail oldu. Həmin vaxt Şuşada hərbi toqquşma baş verdi və hər iki tərəfdən itkilər oldu. İyunun 6-da Şuşada sülh əldə edildi. Baş vermiş hadisə ilə bağlı Şuşa erməniləri X.Sultanova üzrxahlıq məktubu yazaraq bildirdilər ki,
| | çox hörmətli Xosrov bəy, icazə verin Sizin şəxsinizdə Şuşa şəhərinin müsəlman camaatından dünən törədilmiş hadisə ilə bağlı üzr istəyək. Biz adını erməni qoymuş xuliqanların Sizin əsgərlərə qarşı törətdiyi zorakılıq faktından çox həyəcanlanmışıq və bu, haqlı olaraq, Sizin ordunun və zabitlərin həyəcanına səbəb olmuşdur. | |
Erməni Milli Şurasının üzvləri Qarabağdan çıxarıldıqdan sonra Qarabağ ermənilərinin 7-ci quraltayı (1919, avqust) Azərbaycan Hökumətinin hakimiyyətini tanımaq haqqında qərar qəbul etdi. Erməni Milli Şuraları Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına Qarabağla yanaşı, Gəncə quberniyasının cənub hissəsini, Zəngəzura və Naxçıvanı da daxil etmişdilər və "öz tarixi vətənləri" haqqında Amerika generalı Harborda məktub hazırlamışdılar. Azərbaycan dövlətçiliyinə qarşı çıxan erməni Milli Şuraları əvvəlcə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinə daxil olmaqdan imtina etmiş, lakin sonralar taktikalarını dəyişərək Parlamentdə iki fraksiyada (5 nəfərdən ibarət erməni fraksiyası və 6 nəfərdən ibarət "Daşnaksutyun" fraksiyası) təmsil olunmuş, onun tribunasından öz siyasi maraqlarını və şovinist niyyətlərini həyata keçirmək üçün istifadə etmişdilər.
Ədəbiyyat
- Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001;
- Мамедова Л., Февраль 1917: Новая фаза подьема политического экстремизма в Азербайджане, Б., 1995.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. İki cilddə. I cild, Bakı, "Lider Nəşriyyat", 2004, s. 340-341
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ermeni Milli Suralari Rusiyada Fevral inqilabindan 1917 sonra ermeni siyasi teskilatlarinin tesebbusu ve maddi yardimi ile Azerbaycanda yaradilan ve fealiyyet gosteren Suralar Baki Gence Susa Naxcivan Culfa Ordubad ve diger seherlerde hemcinin Zengezurda Azerbaycan eleyhine fealiyyet gosterirdiler Bu meqsedle terrorcu herbi desteler yaradilmisdi Ermeni milli suralari hem de ermenilere tesir gosteren ve onlari seferberliye alan siyasi mexanizm rolunu oynayirdilar TarixiBakidaki Suranin sag cinahi terefinden ermeni burjuaziyasinin vesaiti hesabina heftede iki defe ifrat milletciliyi ile ferqlenen Nase vremya qezeti nesr olunurdu Qezet turk muselman ehaliye qarsi bohtan iftira yaymaq texribat toretmek dasnak cinayetlerine beraet qazandirmaqla mesgul olurdu 1918 ci il mart soyqirimi erefesinde ermeni Milli Suralari ve Dasnaksutun partiyasi Azerbaycanda yasayan ermeniler arasinda turk muselman ehaliye qarsi nifret tebligati aparir cirkin meqsedlerine catmaq ucun butun vasitelerden adamlari aldatmaq yolu ile ele almaqdan hede qorxudan fitne fesaddan merami qayesi ermeni xisleti ile yogrulan qezet ve kitabcalarin nesrinden istifade edirdiler Baki Sovetinin milli terkibinin ermenilerin xeyrine deyisdirilmesi turk muselman ehaliye qarsi 1918 ilin mart soyqirimina siyasi hazirliq oldu Hemin deyisiklik S Saumyanin ve Bakidaki ermeni Milli Surasinin feal desteyi ile bas verdi Bu hadiseye qiymet veren sahidlerden biri xeber verirdi ki Deme butun ermeniler bolsevik imis Cox tezlikle melum oldu ki Fehle Esger ve Matros Deputatlari Soveti Icraiyye Komitesinin butun heyeti teqriben 90 i ermenilerden ibaretdir Eyni zamanda ermeni Milli Surasi Baki Soveti ve onlarla birlesen dasnaklar turk muselman ehaliye qarsi soyqirimina ciddi hazirlasmaga basladilar Azerbaycan eleyhine fealiyyetin herbi siyasi mexanizmi aydin sekil aldi Ermeni siyasi teskilatlarinin hamisi mumkun qeder cox azerbaycanlini mehv etmek planini yekdillikle mudafie edirdi Ermeni Milli Suralari sag dasnaklar in fikrini ifade edirdiler Sag dasnaklar ise Azerbaycanin butun turk muselman ehalisinin mehv edilmesini ve burada oz siyasi hakimiyyetlerinin qurulmasini zeruri sayirdilar Dasnaksutyun partiyasinin Merkezi Komitesi onun rayon bolmeleri ermeni Milli Suralarinin qerargahlari hemin gunlerde partiya qerargahlarina deyil herbi qerargahlara benzeyirdi terrorcu destelerinin yaraqlilari esrlik dusmenle yeni turk muselman ehali ile red silahli mubarizeye hazir olmaga cagirirdi Ermeni Milli Surasi soyqiriminin evvelinde oz biterefliyini elan etdi Lakin veziyyetin S Saumyanin basciliq etdiyi Baki Soveti silahli quvvelerinin xeyrine deyisdiyi melum olduqda oz herbi hisselerini Inqilabi Mudafie Komitesi nin serencamina verdi Martin son gunlerinde Azerbaycanin on minlerle turk muselman ehalisi dasnak bolsevik quldurlari terefinden mehv edildi Baki seherinin mehelleleri yerle yeksan olundu Azerbaycanlilara qarsi soyqiriminda xeyli pul vesaiti ciddi herbi quvvesi olan ermeni Milli Surasi da muhum rol oynadi Sonralar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde ermeni Milli Surasi azerbaycanlilara qarsi mart soyqirimini saxtalasdirilmis sekilde tesvir etmeye cehd gosterdi Ermenilerin Bakida Amerika missiyasinin bascisina muracietinde qeyd edilirdi ki 1918 ci ilin martinda Bakida guya bolsevik qosunlari ile Azerbaycan Milli Surasi arasinda silahli mubarize olmusdur Hem de xususi olaraq nezere catdirilirdi ki ermenilerin bu hakimiyyete hec bir iddiasi ola bilmezdi cunki onlar ermeniler red Baki quberniyasinda yalniz cuzi azliq teskil edirler Lakin bolsevik maskasi altinda Bakinin azerbaycanli ehalisinin ermeni dasnaklar terefinden mehv edilmesi fakti o qeder tekzibedilmez idi ki hetta ermeni Milli Surasinin sag cinahinin nesr etdiyi Nase vremya qezeti de 1919 cu ilde bunlari etiraf etmeye mecbur olmusdu Kecen ilin mart gunlerinde ayri ayri sexsler yaxud deste deste ermeniler terefinden Baki seherinin muselman ehalisine munasibetde yol verilmis vehsilikleri hec kim inkar etmir 1919 2 aprel Baki seheri ve rayonlarinin Inqilabi Mudafie Komitesi ermeni Milli Surasina teklif etmisdi ki xususi ermeni milli qosun hisselerini legv edib onlari movcud olan ve yeni yaradilan beynelmilel sovet qosunlari ile birlesdirsin Bununla ermeni Milli Surasi herbi hisselerinin movcudluguna son qoyulmali ermeni Milli Surasi da buraxilmali idi Lakin ermeni milli qosun hisselerinin legv edilmesi isi sona catdirilmadi Onlar Baki Sovetinin silahli quvveleri terkibinde de musteqil qalmaqda idiler 1918 ci ilin may iyun aylarinda S Saumyanin dasnak bolsevik rejiminin Genceye herbi yurus teskili zamani bir merkezden idare olunan ermeni Milli Suralari B Britaniya generali Densterville elaqeler yaratmis eyni zamanda Qafqaz Islam Ordusunun komandanligi ile danisiqlar aparmaq ucun imkanlar axta rmisdilar Salyandaki ermeni Milli Surasi turk qosunlari ile birbasa elaqeye girmisdi Zengezurdaki ermeni Milli Surasi 1918 ci ilin yanvarindan bu diyarin idareciliyini zorla ele kecirmisdi Dro Andronik kimi qanicenler burada turk muselman ehalisinin soyqirimina basciliq edirdiler Qarabagdaki ermeni Milli Surasi birbasa aciq askar Azerbaycan dovletciliyine qarsi fealiyyet gosterirdi Ermenistan hokumeti bu Milli Suraya her ay 400000 rubl vesait gonderirdi Belelikle hemin sura Azerbaycan erazisinde Ermenistan hokumetinin diktesi ile fealiyyet gosterirdi Qarabagdaki ermeni Milli Surasinin movqeyini ingilisler bele qiymetlendirirdiler ermeni dasnaklari sulhun berqerar olmasini istemirler ve rahatligi pozan elementler kimi hebs olunmali ve Qarabag erazisinden cixarilmalidirlar 1919 cu il martin 13 de Milli Sura ve onun sedri Sahnazaryan oz selahiyyetlerini dayandirdigini elan etse de azerbaycanlilara qarsi gizli fealiyyetlerini davam etdirdiler Qarabagdaki ermeni Milli Surasi B Britaniya komandanligi terefinden taninmamasina baxmayaraq bir nece defe Qarabagda meskunlasan ermenilerin qurultaylarini kecirmisdi 4 cu qurultayda 1919 fevral uydurma Boyuk Ermenistan a birles mek haqqinda qerar qebul olundu ve Azerbaycana tabe olmamaq haqqinda teklifler seslendi Vperyod qezeti 1919 26 fevral Baki ermeni Milli Surasinin uzvleri qurultaya feal tesir gosterir Qarabagdaki ermenileri Azerbaycan dovletine qarsi yoneldirdi Qarabag ermenilerinin 5 ci qurultayinda Susa 1919 23 aprel Azerbaycan hakimiyyetini tanimamaq haqqinda qetname qebul edilmis lakin bu qetnameni qurultayin cuzi azligi reyaset heyeti ve 48 numayende imzalamisdi 1919 cu il iyunun evvellerinde Qarabagdaki ermeni Milli Surasi Susada veziyyeti yeniden gerginlesdirdi Susanin ermeniler yasayan mehellesine gizli yolla xeyli silah getirilmisdi Lakin Qarabag general qubernatora Xosrov Pasa bey Sultanovun qetiyyetli hereketi ermenilere oz cirkin niyyetlerini heyata kecirmeye imkan vermedi X Sultanovun ermeni Milli Surasinin uzvlerinin hebs edilmesi ve Qarabagdan cixarilmasi barede gosterisine cavab olaraq silahli ermeniler iyunun 4 de Azerbaycan esgerlerine ates acdilar ve 3 esger qetle yetirildi Bundan sonra X Sultanov Susada ve etraf kendlerde qayda qanun yaratmaq ucun fealiyyete basladi ve ilk addim kimi ermeni Milli Surasi uzvlerinin Azerbaycandan cixarilmasina nail oldu Hemin vaxt Susada herbi toqqusma bas verdi ve her iki terefden itkiler oldu Iyunun 6 da Susada sulh elde edildi Bas vermis hadise ile bagli Susa ermenileri X Sultanova uzrxahliq mektubu yazaraq bildirdiler ki cox hormetli Xosrov bey icaze verin Sizin sexsinizde Susa seherinin muselman camaatindan dunen toredilmis hadise ile bagli uzr isteyek Biz adini ermeni qoymus xuliqanlarin Sizin esgerlere qarsi toretdiyi zorakiliq faktindan cox heyecanlanmisiq ve bu haqli olaraq Sizin ordunun ve zabitlerin heyecanina sebeb olmusdur Ermeni Milli Surasinin uzvleri Qarabagdan cixarildiqdan sonra Qarabag ermenilerinin 7 ci quraltayi 1919 avqust Azerbaycan Hokumetinin hakimiyyetini tanimaq haqqinda qerar qebul etdi Ermeni Milli Suralari Azerbaycana qarsi erazi iddialarina Qarabagla yanasi Gence quberniyasinin cenub hissesini Zengezura ve Naxcivani da daxil etmisdiler ve oz tarixi vetenleri haqqinda Amerika generali Harborda mektub hazirlamisdilar Azerbaycan dovletciliyine qarsi cixan ermeni Milli Suralari evvelce Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentine daxil olmaqdan imtina etmis lakin sonralar taktikalarini deyiserek Parlamentde iki fraksiyada 5 neferden ibaret ermeni fraksiyasi ve 6 neferden ibaret Dasnaksutyun fraksiyasi temsil olunmus onun tribunasindan oz siyasi maraqlarini ve sovinist niyyetlerini heyata kecirmek ucun istifade etmisdiler EdebiyyatAzerbaycan tarixi 7 cildde c 5 B 2001 Mamedova L Fevral 1917 Novaya faza podema politicheskogo ekstremizma v Azerbajdzhane B 1995 Hemcinin baxMart soyqirimiIstinadlarAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Iki cildde I cild Baki Lider Nesriyyat 2004 s 340 341