Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eftalitlər — erkən orta əsrlərdə (IV-VI əsrlər) yaşamış irandilli tayfalarıdır, onlara Soqdiana və Baktriya, Əfqanıstan və Qandharaya daxil olmaqla nəhəng dövlət yaratmışlar. VI əsrin 60-cı illərində eftalitlər Aşina türkləri tərəfindən fəth edilib. Onlara bəzən Ağ Hunlar (İran dillərində "Spet Xyon" və sanskritdə "Sveta-huna" kimi) deyilir.
Etnonim
“Eftalitlər” adının özü mənbələrdə V əsrin ikinci yarısına aid edilir və erməni tarixçisi Lazar Parpetsi tərəfindən "heptal" şəklində; bu ad onu yeddi tayfadan (haft, hapt – İran dillərində “yeddi” deməkdir) ibarət olan massaget tayfalarından birinin adı kimi izah etməyin mümkünlüyünü göstərir. Bizanslı Feofan eftalitlər padşahının (Eftalitlərin tarixi onun hakimiyyəti dövründən başlayır) Vəxşunvar (Ahşunvar) adını daşıdığını, eftalan adlandığını və bu adla onun tayfasının “Eftalit” adını aldığını bildirir. ". Çin salnaməsi olan “Tanq-şu” (X əsr) bu məlumatı təsdiq edir: “E-da padşahın soyadı idi; sonralar onun xələfləri dövləti bu ümumi adla adlandırmağa başladılar”.[ru] eftalitlərin adının massagetlərin adının türkləşmiş formasının təhrifi olduğunu irəli sürdü (“Qweta-ali” - burada “qweta” massagetlərin öz adıdır, “el” isə türkcədən gəlir “ xalq”, “tayfa”, yəni “Qweta xalqı”), yəni onların simasında qədim Aral sahillərində qalan massagetlərin varisini göstərir.
Tarixi
457-ci ildə Eftalit padşahı [tr]Toxaristan və Bədəxşanı özünə tabe etdi, Mərvi işğal etdi və İrana ağır xərac qoydu. Sonra eftalitlər Kabil və Pəncab vadisini tutdular, Qaraşəhr, Kaşqar və Xotanı fəth etdilər. Beləliklə, onlar Türkmənistan, Özbəkistan, Tacikistan, Qırğızıstan və Əfqanıstan ərazilərini qüdrətli vahid dövlətdə birləşdirdilər. Bundan əlavə, şərqə doğru genişlənmələri zamanı Hindistan və Pakistanın şimal hissələrini (Kəşmir və Pəncab) ələ keçirdilər, daha sonra 460-cı ildən bəri Qupta imperiyasına qarşı bir neçə kampaniya apardılar və onların dövlətçiliyini məhv etdilər.
I Firuzun oğlu I Qubad “maqlar” və zadəganlar tərəfindən öz ölkəsindən qovularaq onu girov saxlayan padşahın yanına qaçaraq onun qızına orada evləndirir. Qayınatası Qubadın xahişi ilə ona bir ordu verdi, onun köməyi ilə Qubad yenidən taxta çıxdı və Bizansa tabe olan Asiya ərazilərinə qarşı yürüş etdi. Bu kampaniyalar nəticəsində Konstantinopol təzminat ödəməyə məcbur oldu.
Qeyd etmək lazımdır ki, [tr] ağ hunlarla dəfələrlə adı çəkilən kadisenlər – erməni mənbələrinin “Katiški” ilə əlaqələndirir. Josef Markwart əvvələr onları xionitlər, yoxsa eftalitlər kimi hesab etməkdə tərəddüd edirdi, lakin sonrakı yazılarında onları eftalitlər kimi qeyd etdi.
İstinadlar
- Г. А. Брыкина. Средняя Азия и Дальний Восток в эпоху средневековья: Средняя Азия в раннем средневековье. — Наука, 1999. — С. 12. — 376 с. — ISBN 978-5-02-008617-3.
- Пономарёв, Борис Николаевич. История СССР с древнейших времен до наших дней. Том 1. — Наука, 1966. — С. 294.
- Массон В.М., Ромодин В.А. История Афганистана: С древнейших времен до начала XVI в. / Р.Т. Ахрамович, О.В. Ганковский, В.А. Лившиц.. — Москва: Наука, 1964. — С. 206. — 461 с.
- Дьяконов Игорь Михайлович, Кауфман К. В., Лившиц Владимир Аронович - О древней согдийской письменности Бухары // Вестник древней истории № 1(47). — Москва: Академия наук СССР, 1954. — С. 157. — 260 с.
- Советская этнография №2 / Петрова-Аверкиева Ю. П.. — Москва: Акаде́мия нау́к СССР, 1975. — С. 133. — 188 с.
- Kurt Behrendt, Pia Brancaccio. Gandharan Buddhism: Archaeology, Art, and Texts. — UBC Press, 2011-11-01. — С. 132. — 328 с. — ISBN 978-0-7748-4128-3.
- Dignas, Beate. Rome and Persia in Late Antiquity: Neighbours and Rivals / Beate Dignas, Engelbert Winter. — Cambridge University Press, 2007. — P. 97. — ISBN 978-0-521-84925-8.
- Goldsworthy, Adrian. The Fall of the West: The Death Of The Roman Superpower. — Orion, 2009. — ISBN 978-0-297-85760-0.
- История народов Узбекистана. — Изд-во АН-УзССР, 1950. — С. 126. — 472 с.
- Толстов С. П. По следам древнехорезмийской цивилизации. — М.—Л.: изд-во Академии наук СССР, 1948. — С. 211. — 328 с.
- Н. Пигулевская. Сирийские источники по истории народов СССР. — М. — Л., 1941. — С. 62—65.
- Дьяконов, Игорь Михайлович. История Мидии: От древнейших времен до конца IV в до н.э. / Тревер К.В.. — М-Л: АН СССР, 1956. — С. 417. — 488 с.
- Габриелян Р.А. Армения и Атропатена / ред. Варданян В. М. — Ереван: Российско-армянский университет, 2002. — С. 71. — 318 с.
- Айказ Геворгян. Этномин kadish в армянской историографии // Caucaso-caspica № 1: Труды института автохтонных народов Кавказско-Каспийского региона. / Под ред. Г. Асатряна. — Ереван: Российско-армянский университет, 2016. — С. 301—302. — 340 с. — ISBN 978-9939-67-157-4.
- Нина Викторовна Пигулевская. Сирийские источники по истории народов СССР. — Изд-во Академии наук СССР, 1941. — С. 48. — 188 с.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Eftalitler erken orta esrlerde IV VI esrler yasamis irandilli tayfalaridir onlara Soqdiana ve Baktriya Efqanistan ve Qandharaya daxil olmaqla neheng dovlet yaratmislar VI esrin 60 ci illerinde eftalitler Asina turkleri terefinden feth edilib Onlara bezen Ag Hunlar Iran dillerinde Spet Xyon ve sanskritde Sveta huna kimi deyilir Eftalitlerin imperiyasiEtnonim Eftalitler adinin ozu menbelerde V esrin ikinci yarisina aid edilir ve ermeni tarixcisi Lazar Parpetsi terefinden heptal seklinde bu ad onu yeddi tayfadan haft hapt Iran dillerinde yeddi demekdir ibaret olan massaget tayfalarindan birinin adi kimi izah etmeyin mumkunluyunu gosterir Bizansli Feofan eftalitler padsahinin Eftalitlerin tarixi onun hakimiyyeti dovrunden baslayir Vexsunvar Ahsunvar adini dasidigini eftalan adlandigini ve bu adla onun tayfasinin Eftalit adini aldigini bildirir Cin salnamesi olan Tanq su X esr bu melumati tesdiq edir E da padsahin soyadi idi sonralar onun xelefleri dovleti bu umumi adla adlandirmaga basladilar ru eftalitlerin adinin massagetlerin adinin turklesmis formasinin tehrifi oldugunu ireli surdu Qweta ali burada qweta massagetlerin oz adidir el ise turkceden gelir xalq tayfa yeni Qweta xalqi yeni onlarin simasinda qedim Aral sahillerinde qalan massagetlerin varisini gosterir Tarixi457 ci ilde Eftalit padsahi tr Toxaristan ve Bedexsani ozune tabe etdi Mervi isgal etdi ve Irana agir xerac qoydu Sonra eftalitler Kabil ve Pencab vadisini tutdular Qarasehr Kasqar ve Xotani feth etdiler Belelikle onlar Turkmenistan Ozbekistan Tacikistan Qirgizistan ve Efqanistan erazilerini qudretli vahid dovletde birlesdirdiler Bundan elave serqe dogru genislenmeleri zamani Hindistan ve Pakistanin simal hisselerini Kesmir ve Pencab ele kecirdiler daha sonra 460 ci ilden beri Qupta imperiyasina qarsi bir nece kampaniya apardilar ve onlarin dovletciliyini mehv etdiler I Firuzun oglu I Qubad maqlar ve zadeganlar terefinden oz olkesinden qovularaq onu girov saxlayan padsahin yanina qacaraq onun qizina orada evlendirir Qayinatasi Qubadin xahisi ile ona bir ordu verdi onun komeyi ile Qubad yeniden taxta cixdi ve Bizansa tabe olan Asiya erazilerine qarsi yurus etdi Bu kampaniyalar neticesinde Konstantinopol tezminat odemeye mecbur oldu Qeyd etmek lazimdir ki tr ag hunlarla defelerle adi cekilen kadisenler ermeni menbelerinin Katiski ile elaqelendirir Josef Markwart evveler onlari xionitler yoxsa eftalitler kimi hesab etmekde tereddud edirdi lakin sonraki yazilarinda onlari eftalitler kimi qeyd etdi IstinadlarG A Brykina Srednyaya Aziya i Dalnij Vostok v epohu srednevekovya Srednyaya Aziya v rannem srednevekove Nauka 1999 S 12 376 s ISBN 978 5 02 008617 3 Ponomaryov Boris Nikolaevich Istoriya SSSR s drevnejshih vremen do nashih dnej Tom 1 Nauka 1966 S 294 Masson V M Romodin V A Istoriya Afganistana S drevnejshih vremen do nachala XVI v R T Ahramovich O V Gankovskij V A Livshic Moskva Nauka 1964 S 206 461 s Dyakonov Igor Mihajlovich Kaufman K V Livshic Vladimir Aronovich O drevnej sogdijskoj pismennosti Buhary Vestnik drevnej istorii 1 47 Moskva Akademiya nauk SSSR 1954 S 157 260 s Sovetskaya etnografiya 2 Petrova Averkieva Yu P Moskva Akade miya nau k SSSR 1975 S 133 188 s Kurt Behrendt Pia Brancaccio Gandharan Buddhism Archaeology Art and Texts UBC Press 2011 11 01 S 132 328 s ISBN 978 0 7748 4128 3 Dignas Beate Rome and Persia in Late Antiquity Neighbours and Rivals Beate Dignas Engelbert Winter Cambridge University Press 2007 P 97 ISBN 978 0 521 84925 8 Goldsworthy Adrian The Fall of the West The Death Of The Roman Superpower Orion 2009 ISBN 978 0 297 85760 0 Istoriya narodov Uzbekistana Izd vo AN UzSSR 1950 S 126 472 s Tolstov S P Po sledam drevnehorezmijskoj civilizacii M L izd vo Akademii nauk SSSR 1948 S 211 328 s N Pigulevskaya Sirijskie istochniki po istorii narodov SSSR M L 1941 S 62 65 Dyakonov Igor Mihajlovich Istoriya Midii Ot drevnejshih vremen do konca IV v do n e Trever K V M L AN SSSR 1956 S 417 488 s Gabrielyan R A Armeniya i Atropatena red Vardanyan V M Erevan Rossijsko armyanskij universitet 2002 S 71 318 s Ajkaz Gevorgyan Etnomin kadish v armyanskoj istoriografii Caucaso caspica 1 Trudy instituta avtohtonnyh narodov Kavkazsko Kaspijskogo regiona Pod red G Asatryana Erevan Rossijsko armyanskij universitet 2016 S 301 302 340 s ISBN 978 9939 67 157 4 Nina Viktorovna Pigulevskaya Sirijskie istochniki po istorii narodov SSSR Izd vo Akademii nauk SSSR 1941 S 48 188 s