Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dövlət hüququ — hüquqi şəxslərlə hökumət arasında, dövlət daxilində müxtəlif institutlar arasında, hökumətin müxtəlif qolları arasında, habelə cəmiyyətə birbaşa aidiyyəti olan şəxslər arasında münasibətləri tənzimləyən hüquq hissəsidir. Dövlət hüququ konstitusiya hüququndan, inzibati hüquqdan, və cinayət hüququndan, eləcə də bütün prosessual hüquqdan ibarətdir. Fərdlər arasında münasibətlərə aid qanunlar xüsusi hüquqa aiddir.
Dövlət hüququnun idarə etdiyi münasibətlər asimmetrikdir və qeyri-bərabərdir. Dövlət orqanları (mərkəzi və ya yerli) şəxslərin hüquqları ilə bağlı qərarlar qəbul edə bilər. Bununla belə, qanunun aliliyi doktrinasının nəticəsi olaraq, hakimiyyət orqanları yalnız qanun çərçivəsində hərəkət edə bilər. Hökumət qanuna tabe olmalıdır. Məsələn, inzibati orqanın qərarından narazı qalan vətəndaş məhkəməyə müraciət edə bilər.
Dövlət hüququ və xüsusi hüquq arasındakı fərq Roma hüquqşünası Ulpianın (təxminən 170 – 228) ilk dəfə qeyd etdiyi Roma hüququna gedib çıxır. Daha sonra həm mülki hüquq ənənəsinə sadiq qalan ölkələrin, həm də ümumi hüquq ənənəsinə sadiq qalan ölkələrin hüquq sistemlərini görmək olar.
Dövlət hüququ və xüsusi hüquq arasındakı sərhəd həmişə aydın olmur. Bütövlükdə hüququ səliqəli şəkildə "dövlət üçün qanun" və "hamı üçün qanun"a bölmək olmaz. Beləliklə, dövlət hüququ və özəl hüquq arasındakı fərq faktiki deyil, daha çox funksional xarakter daşıyır və qanunları fəaliyyətlərin, iştirakçıların və iştirak edən prinsiplərin ən yaxşı uyğunlaşdığı sahəyə görə təsnif edir. Bu, dövlət hüququnun əsasları üçün nəzəri anlayış yaratmaq cəhdlərinə səbəb olmuşdur.
Dövlət və özəl hüquq arasında bölgü
Dövlət hüququ və xüsusi hüquq arasında bölünmə hüququn, xüsusən də hüquq normasının məzmunu ilə bağlı öyrənilməsi zərurətindən irəli gəlir. Bu təsnifatın və ya hüquqi mövzunun tələbidir. Dövlət hüququ və özəl hüquq arasındakı bölgü həm də hüquq fakültələrinin və bakalavr və magistr proqramlarının təşkili üçün oxudur.
Dövlət və özəl hüququn bölünməsi üçün meyarlar
Dövlət və özəl hüquq arasındakı bölünməni təhlil etmək və xarakterizə etmək üçün sözügedən hüquqi münasibəti başa düşmək üçün bir sıra obyektiv meyarların yaradılması vacibdir. Aşağıdakı meyarlar fərqlənir:
- Hüquq münasibətinin məzmununa gəldikdə: bu meyar üçün hüquqi münasibətdə hansının üstünlük təşkil etdiyini yoxlamaq vacibdir. Ümumiyyətlə, qorunan maraq özəl sektora aiddirsə, sahə xüsusi hüquqa, ictimai maraqdırsa, dövlət hüququ sahəsinə aid olacaq;
- Hüquq münasibətlərinin növü ilə bağlı: subyektlər arasında koordinasiya əlaqəsi olduqda, yəni tərəflər bərabərlik vəziyyətində olduqda o, xüsusi hüququn hüquq münasibəti sayılacaqdır. Əks halda, əgər bu, tərəflərdən birinin digərini öz iradəsinə tabe edə biləcəyi məcburiyyət münasibətidirsə, o, dövlət hüququna aid olar;
- Hüquq münasibətinin formasına gəldikdə: ümumiyyətlə, imperativ xarakter daşıyan norma və hamı üçün məcburi olan norma dövlət hüququ sahəsinə aid edilməlidir. Əksinə, fərdlərin iradə və mənafelərinin muxtariyyəti üstünlük təşkil edərsə, o, xüsusi hüququn sahəsi olacaqdır.
Dövlət hüququnun sahələri
Konstitusiya hüququ
Müasir dövlətlərdə konstitusiya hüququ dövlətin əsaslarını müəyyən edir. Hər şeydən əvvəl o, dövlətin fəaliyyətində qanunun aliliyini formalaşdırır. İkincisi, hökumətin formasını — onun müxtəlif qollarının necə işlədiyini, onların necə seçildiyini və ya təyin edildiyini, onlar arasında səlahiyyət və vəzifələrin bölünməsini müəyyən edir. Ənənəvi olaraq hökumətin əsas elementləri icra, qanunverici və məhkəmədir. Üçüncüsü, hər bir insan üçün qorunmalı olan əsas insan hüquqlarının nədən ibarət olduğunu və vətəndaşların daha hansı vətəndaş və malik olduğunu təsvir edərkən, hər hansı bir hökumətin etməli olduğu və etməməli olduğu əsas sərhədləri müəyyən edir. Əksər yurisdiksiyalarda konstitusiya hüququ yazılı sənəddə, Konstitusiyada, bəzən düzəlişlər və ya digər konstitusiya qanunları ilə birlikdə təsbit edilir. Bəzi ölkələrdə isə tarixi və siyasi səbəblərə görə belə yüksək möhkəm yazılı sənəd mövcud deyil – yazılmamış bir sənəddir.
İnzibati hüquq
İnzibati hüquq dedikdə, bürokratik idarəetmə prosedurlarını tənzimləyən və inzibati orqanların səlahiyyətlərini müəyyən edən hüquq normaları nəzərdə tutulur. Bu qanunlar məhkəmə və ya qanunverici orqanlar deyil (əgər onlar həmin yurisdiksiyada fərqlidirlərsə) hökumətin icra hakimiyyəti tərəfindən həyata keçirilir. Bu hüquq orqanı beynəlxalq ticarət, istehsal, , vergitutma və s. tənzimləyir. Bu, bəzən mülki hüququn alt kateqoriyası kimi, bəzən isə tənzimləmə və əlaqəli olduğu üçün dövlət hüququ kimi qəbul edilir.
Cinayət hüququ
Vergi qanunvericiliyi
Vergi hüququ ilk dəfə 17-ci əsrdə ortaya çıxmağa başlayan yeni suverenlik nəzəriyyələrinin nəticəsi olaraq dövlət hüququ sahəsinə çevrildi. Bu vaxta qədər vergilər qanuna əsasən, özəl donor — vergi ödəyicisi tərəfindən dövlətə verilən hədiyyə hesab olunurdu. O, indi dövlət hüququ sahəsi hesab olunur, çünki o, şəxslərlə dövlət arasında münasibətlərə aiddir.
İstinadlar
- Elizabeth A. Martin. Oxford Dictionary of Law (7th). Oxford: Oxford University Press. 2003. ISBN .
- Forcese, Craig; Dodek, Adam; Bryant, Philip; Carver, Peter; Haigh, Richard; Liston, Mary; MacIntosh, Constance. Public Law: Cases, Commentary and Analysis (Third). Toronto, ON: Emond Montgomery Publishing Ltd. 2015. səh. 4. ISBN .
- Cherednychenko, Olha. Fundamental Rights, Contract Law, and Protection of the Weaker Party. Utrecht, Netherlands: Utrecht University Institute for Legal Studies. April 18, 2007. səh. 21. :1874/20945.
- Tércio Sampaio Ferraz sustenta que, A tópica jurídica de segundo grau – sistemas de classificações ou critérios organizadores de critérios classificatórios – vale-se de distinções amplas, desenvolvidas historicamente no trato dogmático do direito. São as chamadas grandes dicotomias: direito público e direito privado, direito objetivo e direito subjetivo. FERRAZ JUNIOR, Tércio Sampaio Introdução ao estudo do direito: técnica, decisão, dominação. São Paulo: Atlas, 2003, p. 133.
- Horwitz. səh. 1423-1424
Xarici keçidlər
Bu məqalə . |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dovlet huququ huquqi sexslerle hokumet arasinda dovlet daxilinde muxtelif institutlar arasinda hokumetin muxtelif qollari arasinda habele cemiyyete birbasa aidiyyeti olan sexsler arasinda munasibetleri tenzimleyen huquq hissesidir Dovlet huququ konstitusiya huququndan inzibati huquqdan ve cinayet huququndan elece de butun prosessual huquqdan ibaretdir Ferdler arasinda munasibetlere aid qanunlar xususi huquqa aiddir Dovlet huququnun idare etdiyi munasibetler asimmetrikdir ve qeyri beraberdir Dovlet orqanlari merkezi ve ya yerli sexslerin huquqlari ile bagli qerarlar qebul ede biler Bununla bele qanunun aliliyi doktrinasinin neticesi olaraq hakimiyyet orqanlari yalniz qanun cercivesinde hereket ede biler Hokumet qanuna tabe olmalidir Meselen inzibati orqanin qerarindan narazi qalan vetendas mehkemeye muraciet ede biler Dovlet huququ ve xususi huquq arasindaki ferq Roma huquqsunasi Ulpianin texminen 170 228 ilk defe qeyd etdiyi Roma huququna gedib cixir Daha sonra hem mulki huquq enenesine sadiq qalan olkelerin hem de umumi huquq enenesine sadiq qalan olkelerin huquq sistemlerini gormek olar Dovlet huququ ve xususi huquq arasindaki serhed hemise aydin olmur Butovlukde huququ seliqeli sekilde dovlet ucun qanun ve hami ucun qanun a bolmek olmaz Belelikle dovlet huququ ve ozel huquq arasindaki ferq faktiki deyil daha cox funksional xarakter dasiyir ve qanunlari fealiyyetlerin istirakcilarin ve istirak eden prinsiplerin en yaxsi uygunlasdigi saheye gore tesnif edir Bu dovlet huququnun esaslari ucun nezeri anlayis yaratmaq cehdlerine sebeb olmusdur Dovlet ve ozel huquq arasinda bolguDovlet huququ ve xususi huquq arasinda bolunme huququn xususen de huquq normasinin mezmunu ile bagli oyrenilmesi zeruretinden ireli gelir Bu tesnifatin ve ya huquqi movzunun telebidir Dovlet huququ ve ozel huquq arasindaki bolgu hem de huquq fakultelerinin ve bakalavr ve magistr proqramlarinin teskili ucun oxudur Dovlet ve ozel huququn bolunmesi ucun meyarlarDovlet ve ozel huquq arasindaki bolunmeni tehlil etmek ve xarakterize etmek ucun sozugeden huquqi munasibeti basa dusmek ucun bir sira obyektiv meyarlarin yaradilmasi vacibdir Asagidaki meyarlar ferqlenir Huquq munasibetinin mezmununa geldikde bu meyar ucun huquqi munasibetde hansinin ustunluk teskil etdiyini yoxlamaq vacibdir Umumiyyetle qorunan maraq ozel sektora aiddirse sahe xususi huquqa ictimai maraqdirsa dovlet huququ sahesine aid olacaq Huquq munasibetlerinin novu ile bagli subyektler arasinda koordinasiya elaqesi olduqda yeni terefler beraberlik veziyyetinde olduqda o xususi huququn huquq munasibeti sayilacaqdir Eks halda eger bu tereflerden birinin digerini oz iradesine tabe ede bileceyi mecburiyyet munasibetidirse o dovlet huququna aid olar Huquq munasibetinin formasina geldikde umumiyyetle imperativ xarakter dasiyan norma ve hami ucun mecburi olan norma dovlet huququ sahesine aid edilmelidir Eksine ferdlerin irade ve menafelerinin muxtariyyeti ustunluk teskil ederse o xususi huququn sahesi olacaqdir Dovlet huququnun saheleriKonstitusiya huququ Muasir dovletlerde konstitusiya huququ dovletin esaslarini mueyyen edir Her seyden evvel o dovletin fealiyyetinde qanunun aliliyini formalasdirir Ikincisi hokumetin formasini onun muxtelif qollarinin nece islediyini onlarin nece secildiyini ve ya teyin edildiyini onlar arasinda selahiyyet ve vezifelerin bolunmesini mueyyen edir Enenevi olaraq hokumetin esas elementleri icra qanunverici ve mehkemedir Ucuncusu her bir insan ucun qorunmali olan esas insan huquqlarinin neden ibaret oldugunu ve vetendaslarin daha hansi vetendas ve malik oldugunu tesvir ederken her hansi bir hokumetin etmeli oldugu ve etmemeli oldugu esas serhedleri mueyyen edir Ekser yurisdiksiyalarda konstitusiya huququ yazili senedde Konstitusiyada bezen duzelisler ve ya diger konstitusiya qanunlari ile birlikde tesbit edilir Bezi olkelerde ise tarixi ve siyasi sebeblere gore bele yuksek mohkem yazili sened movcud deyil yazilmamis bir seneddir Inzibati huquq Inzibati huquq dedikde burokratik idareetme prosedurlarini tenzimleyen ve inzibati orqanlarin selahiyyetlerini mueyyen eden huquq normalari nezerde tutulur Bu qanunlar mehkeme ve ya qanunverici orqanlar deyil eger onlar hemin yurisdiksiyada ferqlidirlerse hokumetin icra hakimiyyeti terefinden heyata kecirilir Bu huquq orqani beynelxalq ticaret istehsal vergitutma ve s tenzimleyir Bu bezen mulki huququn alt kateqoriyasi kimi bezen ise tenzimleme ve elaqeli oldugu ucun dovlet huququ kimi qebul edilir Cinayet huququ Vergi qanunvericiliyi Vergi huququ ilk defe 17 ci esrde ortaya cixmaga baslayan yeni suverenlik nezeriyyelerinin neticesi olaraq dovlet huququ sahesine cevrildi Bu vaxta qeder vergiler qanuna esasen ozel donor vergi odeyicisi terefinden dovlete verilen hediyye hesab olunurdu O indi dovlet huququ sahesi hesab olunur cunki o sexslerle dovlet arasinda munasibetlere aiddir IstinadlarElizabeth A Martin Oxford Dictionary of Law 7th Oxford Oxford University Press 2003 ISBN 0198607563 Forcese Craig Dodek Adam Bryant Philip Carver Peter Haigh Richard Liston Mary MacIntosh Constance Public Law Cases Commentary and Analysis Third Toronto ON Emond Montgomery Publishing Ltd 2015 seh 4 ISBN 978 1 55239 664 3 Cherednychenko Olha Fundamental Rights Contract Law and Protection of the Weaker Party Utrecht Netherlands Utrecht University Institute for Legal Studies April 18 2007 seh 21 1874 20945 Tercio Sampaio Ferraz sustenta que A topica juridica de segundo grau sistemas de classificacoes ou criterios organizadores de criterios classificatorios vale se de distincoes amplas desenvolvidas historicamente no trato dogmatico do direito Sao as chamadas grandes dicotomias direito publico e direito privado direito objetivo e direito subjetivo FERRAZ JUNIOR Tercio Sampaio Introducao ao estudo do direito tecnica decisao dominacao Sao Paulo Atlas 2003 p 133 Horwitz seh 1423 1424Xarici kecidlerBu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin