Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dukak — Məliknamə ənənəsinə görə Səlcuq sülaləsinin əcdadı hesab edilir. Dövlət xadimi və hərbçi olmuşdur. Oğuz dövlətində böyük nüfuzu olan Dukaka hərbi nəaliyyətlərinə görə "dəmir yaylı" ləqəbi verilmişdi. Ox və oğuzların mədəniyyətində hakimiyyət rəmzi olması səbəbindən bəzi tarixçilər onun subaşı olduğunu düşünürlər. Böyük Səlcuq imperiyasının qurucusu olan Toğrul bəyin babası olan Dukak, Səlcuq sülaləsinin də babası sayılır.
| Dukak | |
|---|---|
| Vəfat tarixi | 1009 |
| Uşağı | |
Qaynaqlar
Məliknamə
Dukakın soyundan gələn Sultan Alp Arslan (1063-1072) dövründə şifahi qaynaqların toplanması nəticəsində yazılmış qaynaqdır. Bu əsərin Səlcuqların erkən dövr tarixi və Dukakln şəxsiyyəti barədə məlumat əldə etmək üçün əsas qaynaq olduğu ehtimal edilir. Bu əsərdə Dukak bəy barədə məlumat sülalənin ən yaşlı üzvlərindən və genologiya barədə geniş məlumata sahib Əmir İnanc bəy tərəfindən verilmişdir. Məliknamənin günümüzə qədər gəlib çıxmamasına baxmayaraq, bu məsələ ilə bağlı bəzi məlumatlar digər əsərlərdə qorunmuşdur və bu əsərlərə Məliknamədən keçmişdir. Məsələn, İbn əl-Əsirin əl-Kamil fit-Tarix (1231-ci il), İbn HÜseyninin Əkbər əl-Dövlət əl-Səlcuqiyyə (XIII əsrin əvvəlləri), Bar Hebraeusun Xronikon Syriakum (XIII əsrin ortaları), Mirxvəndin Ravzat əş-Şəfa əsərlərində Dukak bəy barədə məlumatlar vardır. Bundan başqa, İbn əl-Adimin “Buğyat ət-Talab fī Tārikh Halab” əsəri birbaşa Dukak bəydən sitat gətirir və ehtimal ki, Məliknamədən götürülüb.
Səlcuqnamə
1175-ci ildə qaralama halına salınmış və III Toğrula həsr edilmiş Səlcuqnamə əsərində Səlcuqun Loğman adlı şəxsin oğlu olduğu bildirilir. Əsərdə nə Dukak bəyin adı çəkilmiş, nə də Loğman bəy barədə məlumat verilmişdir. Səlcuqnamədən bəhrələnilən bir çox əsərdə bu geneologiya yenidən verilmişdir. Bəzi tarixçilər iddia edirlər ki, Loğman Dukak sözünün yanlış oxunuşudur. lakin ola bilər ki, onun müəllifi Zahirəddin Nişapuri hər hansı tarixi şəxsiyyətdən daha çox eyniadlı Quran müdrikinə işarə vurmaq niyyətində idi.
Digərləri
Səlcuqlu hökmdarı Toğrula (1037-1063) xidmət etmiş ibn Hassul Məliknamədən əvvəl yazılmış olduğu əsərində erkən Səlcuqlu tarixini araşdırsa da, Dukak bəyin adını çəkməmişdir. lakin o, “Məliknamə”də bəhs edilən və Dukaka aid edilən münaqişəni Səlcuqa aid edir. Circis əl-Makin tərəfindən yazılmış əl-Amid əl Məcmu əsərində erkən Səlcuqlu tarixi kontekstində Dukak təsvir edilsə də, heç bir qaynağa istinad edilməmişdir.
Etno-siyasi mənsubiyyətlər
Səlcuqlular və beləliklə də, Dukak əsasən Oğuz türklərinin tayfalarından biri olan Qınıqlara aid edilir. Lakin Məliknamədə Dukak Xəzər türkü olaraq təsvir edilir. Bunun tarixi reallığın sədaqətli təsviri, yoxsa Səlcuqların şanlı Xəzər imperiyası ilə əlaqə yaratmaq cəhdi mübahisəli olaraq qalır. Klifford Edmund Bosvorth bunu qəbul etsə də, A. Peakock buna qarşı çıxır və iddia edir ki, imperiya XI əsrdə uydurma əlaqələrin istehsalına yol açmaq üçün ərəb dünyasında az nüfuza malik idi.
Bioqrafiya
Mirxvənd “Məliknamə”dən tam şəkildə nəql edir:
Dukak Xəzər yabqusunun əsas köməkçisi idi.
O, Temuryalığ (Dəmir kaman) sobriketini daşıyıb və Səlcuqun atası olub. Dukak Yabqunun digər günahsız türk tayfalarına basqın etmək qərarına etiraz etdikdən sonra əsasən türklərdən ibarət yerli zadəganlar arasında şöhrət qazandı; hətta müxalifliyi zamanı Yabquya gürzlə hücum edib onu atından yıxdıqdan sonra da əyanlar onun öldürülməsinə razı olmadığı üçün cəzadan xilas oldu. Bundan sonra yabqu və Dukak bəy öz aralarındakı fərqlilikləri unutdular və Dukak bəy illər sonra yabqu ilə birlikdə yürüşdə olarkən vəfat etdi.
Hebraeus da Dukak bəyi Səlcuqun atası kimi qeyd edir və bildirir ki, o, Xəzər yabqusunun xidmətində olan əla döyüşçü idi. Əl-Adim yazır ki, Dukak Səlcuqun atası və Xəzər türklərinin əsilzadəsi olmuşdur. İbn Hüseyninin və ibn əl-Əsirin yazılarında da təkcə Dukak bəydən Səlcuq bəyin atası kimi bəhs edilmir, həm də əsas detalları dəyişdirsələr də, münaqişəni də təsvir edirlər. Onların bildirdiklərinə görə, Əmir Dukak yabquya türkləri İslam torpaqlarına hücum etmək qərarına etiraz etmişdir. Fərqli olan bir digər nüans isə bu müəlliflərin yazısına görə yabqu ilə Dukak bəyin qarşıdurmasında əsilzadələr heç bir rol oynamamış və Dukak bəyin yardımına gəlməmişdirlər. Güman edilir ki, iki müəllif də bu hadisəni Məliknamənin fərqli versiyalarından əldə etmişdirlər, çünki bu Məliknamə elə səlcuqilər tərəfindən imperiya daxilində təbliğ etdirilirdi. Beləki, güman edilə bilər ki, səlcuqilər bu münaqişəni dəyişdirərək özlərini ən əvvəldən dindar müsəlman kimi göstərmək istəmişdirlər.
Xatirəsi
Onun ölümündən sonra Səlcuq subaşı oldu və bir qədər sonra öz birliyini qurdu.
Qeydlər
- Nə ibn əl-Əsir, nə də ibn Hüseyni Məliknaməyə istinad etməmişdir, lakin Mirxvəndlə müqayisə zamanı ümumi ifadələr və sözlər hiss edilməkdədir.
- Tafdil əl-Ətrak əsəri itsə də, giriş hissəsi dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır.
- VIII əsrdən X əsrə qədər Oğuz türkləri özlərinin ənənəvi torpaqları olan Monqolustandan Mavəraünnəhrə, Volqa boyuna köç etmişdirlər, lakin onların köç etmələrinin əsas səbəbi aydın deyildir. Onlar geniş əraziyə yayılaraq bölgəni idarə etməyə başlamış və öz hökmdarlarına yabqu adı vermişdirlər..
- Bu söz, yəqin ki, onun qüdrətinə və təsirinə işarə edirdi.
- Həm əl-Əsir, həm də Hüseyni, yəqin ki, türkmən mədəniyyəti ilə tanış olmadıqları üçün Temuryaliğ adının Tuqaq adının mənası olduğunu qeyd edirlər.
- Hüseyninin əsərində Dukakın uğurla həbs edildiyi və bu zaman onun yalnız Allaha iman gətirdiyi yazılmışdır. əl-Əsirin əsərində yabqunun adamları ilə Dukakı dəstəkləyənlər arasında döyüşün olduğu, sonda Dukakın tək buraxıldığı yazılmışdır. Hər iki əsərdə də Dukakla yabqunun sonda barışdığı yazılmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Özaydın, 2009. səh. 8-9
- Cahen, 2007. səh. 315
- Peacock, 2010. səh. 28
- Peacock, 2010. səh. 8-9
- Peacock, 2010. səh. 30
- Peacock, 2010. səh. 31
- Peacock, 2010. səh. 29
- Frenkel, 2015. səh. 19, 82
- Frenkel, 2015. səh. 84
- Peacock, 2010. səh. 17
- Peacock, 2010. səh. 18-20
- Peacock, 2010. səh. 21-23
- Peacock, 2010
- Peacock, 2010. səh. 32-34
- Peacock, 2010. səh. 27
- Lange, 2012. səh. 30
- Peacock, 2010. səh. 29-30
- Mecit, 2013. səh. 2
- Richards, 2010. səh. 31
- Bosworth, 2011. səh. 9
- Peacock, 2010. səh. 30-32
Mənbə
- C.E. Bosworth. The History of the Seljuq State: A Translation with Commentary of the Akhbar al-dawla al-saljuqiyya. Routledge. 2011. ISBN .
- Claude Cahen. The Malik-Nāma and the History of Seljuqid Origins. In Bosworth, C.E. (ed.). The Turks in the Early Islamic World. 2007. ISBN .
- Yehoshua Frenkel. The Turkic Peoples in Medieval Arabic Writings. Routledge. 2015. ISBN .
- Christian Lange. Seljuqs: Politics, Society and Culture. Edinburgh University Press. 2012.
- Songul Mecit(. The Rum Seljuqs: Evolution of a Dynasty. Routledge. 2013. ISBN .
- A.C.S Peacock. The Great Seljuq Empire. Edinburgh University Press. 2015. ISBN .
- A.C.S Peacock. Early Seljuq History: A New Interpretation. Routledge. 2010. ISBN .
- D.S Richards. The Annals of the Saljuq Turks: Selections from al-Kamil fi'l-Ta'rikh of Ibn al-Athir. Routledge. 2010. ISBN .
- Abdülkerim Özaydın. Selçuk Bey. İstanbul: İslâm Ansiklopedisi - Türkiye Diyanet Vakfı. 2009.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dukak Melikname enenesine gore Selcuq sulalesinin ecdadi hesab edilir Dovlet xadimi ve herbci olmusdur Oguz dovletinde boyuk nufuzu olan Dukaka herbi nealiyyetlerine gore demir yayli leqebi verilmisdi Ox ve oguzlarin medeniyyetinde hakimiyyet remzi olmasi sebebinden bezi tarixciler onun subasi oldugunu dusunurler Boyuk Selcuq imperiyasinin qurucusu olan Togrul beyin babasi olan Dukak Selcuq sulalesinin de babasi sayilir DukakVefat tarixi 1009Usagi Selcuq beyQaynaqlarMelikname Dukakin soyundan gelen Sultan Alp Arslan 1063 1072 dovrunde sifahi qaynaqlarin toplanmasi neticesinde yazilmis qaynaqdir Bu eserin Selcuqlarin erken dovr tarixi ve Dukakln sexsiyyeti barede melumat elde etmek ucun esas qaynaq oldugu ehtimal edilir Bu eserde Dukak bey barede melumat sulalenin en yasli uzvlerinden ve genologiya barede genis melumata sahib Emir Inanc bey terefinden verilmisdir Meliknamenin gunumuze qeder gelib cixmamasina baxmayaraq bu mesele ile bagli bezi melumatlar diger eserlerde qorunmusdur ve bu eserlere Meliknameden kecmisdir Meselen Ibn el Esirin el Kamil fit Tarix 1231 ci il Ibn HUseyninin Ekber el Dovlet el Selcuqiyye XIII esrin evvelleri Bar Hebraeusun Xronikon Syriakum XIII esrin ortalari Mirxvendin Ravzat es Sefa eserlerinde Dukak bey barede melumatlar vardir Bundan basqa Ibn el Adimin Bugyat et Talab fi Tarikh Halab eseri birbasa Dukak beyden sitat getirir ve ehtimal ki Meliknameden goturulub Selcuqname 1175 ci ilde qaralama halina salinmis ve III Togrula hesr edilmis Selcuqname eserinde Selcuqun Logman adli sexsin oglu oldugu bildirilir Eserde ne Dukak beyin adi cekilmis ne de Logman bey barede melumat verilmisdir Selcuqnameden behrelenilen bir cox eserde bu geneologiya yeniden verilmisdir Bezi tarixciler iddia edirler ki Logman Dukak sozunun yanlis oxunusudur lakin ola biler ki onun muellifi Zahireddin Nisapuri her hansi tarixi sexsiyyetden daha cox eyniadli Quran mudrikine isare vurmaq niyyetinde idi Digerleri Selcuqlu hokmdari Togrula 1037 1063 xidmet etmis ibn Hassul Meliknameden evvel yazilmis oldugu eserinde erken Selcuqlu tarixini arasdirsa da Dukak beyin adini cekmemisdir lakin o Melikname de behs edilen ve Dukaka aid edilen munaqiseni Selcuqa aid edir Circis el Makin terefinden yazilmis el Amid el Mecmu eserinde erken Selcuqlu tarixi kontekstinde Dukak tesvir edilse de hec bir qaynaga istinad edilmemisdir Etno siyasi mensubiyyetlerSelcuqlular ve belelikle de Dukak esasen Oguz turklerinin tayfalarindan biri olan Qiniqlara aid edilir Lakin Meliknamede Dukak Xezer turku olaraq tesvir edilir Bunun tarixi realligin sedaqetli tesviri yoxsa Selcuqlarin sanli Xezer imperiyasi ile elaqe yaratmaq cehdi mubahiseli olaraq qalir Klifford Edmund Bosvorth bunu qebul etse de A Peakock buna qarsi cixir ve iddia edir ki imperiya XI esrde uydurma elaqelerin istehsalina yol acmaq ucun ereb dunyasinda az nufuza malik idi BioqrafiyaMirxvend Melikname den tam sekilde neql edir Dukak Xezer yabqusunun esas komekcisi idi O Temuryalig Demir kaman sobriketini dasiyib ve Selcuqun atasi olub Dukak Yabqunun diger gunahsiz turk tayfalarina basqin etmek qerarina etiraz etdikden sonra esasen turklerden ibaret yerli zadeganlar arasinda sohret qazandi hetta muxalifliyi zamani Yabquya gurzle hucum edib onu atindan yixdiqdan sonra da eyanlar onun oldurulmesine razi olmadigi ucun cezadan xilas oldu Bundan sonra yabqu ve Dukak bey oz aralarindaki ferqlilikleri unutdular ve Dukak bey iller sonra yabqu ile birlikde yurusde olarken vefat etdi Hebraeus da Dukak beyi Selcuqun atasi kimi qeyd edir ve bildirir ki o Xezer yabqusunun xidmetinde olan ela doyuscu idi El Adim yazir ki Dukak Selcuqun atasi ve Xezer turklerinin esilzadesi olmusdur Ibn Huseyninin ve ibn el Esirin yazilarinda da tekce Dukak beyden Selcuq beyin atasi kimi behs edilmir hem de esas detallari deyisdirseler de munaqiseni de tesvir edirler Onlarin bildirdiklerine gore Emir Dukak yabquya turkleri Islam torpaqlarina hucum etmek qerarina etiraz etmisdir Ferqli olan bir diger nuans ise bu muelliflerin yazisina gore yabqu ile Dukak beyin qarsidurmasinda esilzadeler hec bir rol oynamamis ve Dukak beyin yardimina gelmemisdirler Guman edilir ki iki muellif de bu hadiseni Meliknamenin ferqli versiyalarindan elde etmisdirler cunki bu Melikname ele selcuqiler terefinden imperiya daxilinde teblig etdirilirdi Beleki guman edile biler ki selcuqiler bu munaqiseni deyisdirerek ozlerini en evvelden dindar muselman kimi gostermek istemisdirler XatiresiOnun olumunden sonra Selcuq subasi oldu ve bir qeder sonra oz birliyini qurdu QeydlerNe ibn el Esir ne de ibn Huseyni Meliknameye istinad etmemisdir lakin Mirxvendle muqayise zamani umumi ifadeler ve sozler hiss edilmekdedir Tafdil el Etrak eseri itse de giris hissesi dovrumuze qeder gelib catmisdir VIII esrden X esre qeder Oguz turkleri ozlerinin enenevi torpaqlari olan Monqolustandan Maveraunnehre Volqa boyuna koc etmisdirler lakin onlarin koc etmelerinin esas sebebi aydin deyildir Onlar genis eraziye yayilaraq bolgeni idare etmeye baslamis ve oz hokmdarlarina yabqu adi vermisdirler Bu soz yeqin ki onun qudretine ve tesirine isare edirdi Hem el Esir hem de Huseyni yeqin ki turkmen medeniyyeti ile tanis olmadiqlari ucun Temuryalig adinin Tuqaq adinin menasi oldugunu qeyd edirler Huseyninin eserinde Dukakin ugurla hebs edildiyi ve bu zaman onun yalniz Allaha iman getirdiyi yazilmisdir el Esirin eserinde yabqunun adamlari ile Dukaki destekleyenler arasinda doyusun oldugu sonda Dukakin tek buraxildigi yazilmisdir Her iki eserde de Dukakla yabqunun sonda barisdigi yazilmisdir Hemcinin baxSelcuqilerIstinadlarOzaydin 2009 seh 8 9 Cahen 2007 seh 315 Peacock 2010 seh 28 Peacock 2010 seh 8 9 Peacock 2010 seh 30 Peacock 2010 seh 31 Peacock 2010 seh 29 Frenkel 2015 seh 19 82 Frenkel 2015 seh 84 Peacock 2010 seh 17 Peacock 2010 seh 18 20 Peacock 2010 seh 21 23 Peacock 2010 Peacock 2010 seh 32 34 Peacock 2010 seh 27 Lange 2012 seh 30 Peacock 2010 seh 29 30 Mecit 2013 seh 2 Richards 2010 seh 31 Bosworth 2011 seh 9 Peacock 2010 seh 30 32MenbeC E Bosworth The History of the Seljuq State A Translation with Commentary of the Akhbar al dawla al saljuqiyya Routledge 2011 ISBN 9781138789036 Claude Cahen The Malik Nama and the History of Seljuqid Origins In Bosworth C E ed The Turks in the Early Islamic World 2007 ISBN 9781315236711 Yehoshua Frenkel The Turkic Peoples in Medieval Arabic Writings Routledge 2015 ISBN 9781315752952 Christian Lange Seljuqs Politics Society and Culture Edinburgh University Press 2012 Songul Mecit The Rum Seljuqs Evolution of a Dynasty Routledge 2013 ISBN 9781134509065 A C S Peacock The Great Seljuq Empire Edinburgh University Press 2015 ISBN 9780748638277 A C S Peacock Early Seljuq History A New Interpretation Routledge 2010 ISBN 9780415864824 D S Richards The Annals of the Saljuq Turks Selections from al Kamil fi l Ta rikh of Ibn al Athir Routledge 2010 ISBN 9780415583138 Abdulkerim Ozaydin Selcuk Bey Istanbul Islam Ansiklopedisi Turkiye Diyanet Vakfi 2009