Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Donuz əti - Dünyada ən çox istifadə edilən ət növlərindən biri. Donuz ətinin məişətdə istifadəsi eramızdan əvvəl 5.000-ci ilə gedib çıxır. Orta Şərq və Çində donuzların əhliləşdirməsindən sonra ətindən istifadəsi geniş yayılmışdır. Donuzun müxtəlif təbii şəraitlərə özünü uyğunlaşdırma bacarığı, demək olar ki, hər bir şeyi yeyə bilməsi və sürətli nəsil artırma bacarığı səbəbindən donuzların şəxsi təsərrüfatlarda istifadəsi geniş yayılmışdır.
Ferma və xüsusi təsərrüfatlarda saxlanılan digər heyvanlardan fərqli olaraq donuzların qidalanması üçün xüsusi yeməklər tələb olunmur. Belə ki, insanlar üçün nəzərdə tutuluş qidaların qalıqları və köhnəlmiş ərzaq məhsulları ilə belə donuz fermalarında yüksək məhsuldarlığın əldə edilməsi mümkündür. Bu səbəbdən donuz əti Avropanın mərkəzi bölgələrində kasıb və orta təbəqədən olan insanların hər zaman əldə edə biləcəyi bir ət çeşididir.
Digər ət növlərindən fərqli olaraq, ucuz olması donuz ətinə bazarda hər zaman təlabatın olmasına səbəb olmuşdur. Şəriətdə donuz ətinin istifadəsi haram hesab olunur. İslam inancına görə donuz natəmiz heyvandır və onun ətindən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilməsidə bir müsəlman üçün bəyənilən əməl sayılmır. Donuz ətinin istifadəsi İslam dinin ilə yanaşı İudaizm dinində haram buyrulmuşdur.
Xristianlığın donuz ətindən istifadəyə yanaşması müxtəlifdir. Əhdi-Ətiq yazılarında donuz ətinin xristianlar üçün qadağan olunduğu göstərilsə də, Əhdi-Cədiddə həmin qadağa aradan qaldırılmışdır.
Tarix
Donuz ətinin məişətdə istifadəsi eramızdan əvvəl 5.000-ci ilə gedib çıxır. İlk dəfə olaraq Orta Şərq və Çində vəhşi donuzların əhliləşdirməsindən sonra ətindən istifadəsi geniş yayılmışdır. Qədim dövrlərdə Misir və Çində donuzlar müqəddəs heyvan hesab olunurdu. Bu ölkələrdə donuzlar xoşbəxtlik və firavanlıq rəmzi idi. Fironların, imperatorların və kralların sarayında xüsusi donuzabaxan vəzifəsi mövcud idi.
Yalnız dini və dövlət bayramlarında donuz əti yeməyə icazə verilirdi. Roma imperiyasında belə bir adət var idi ki, donuz ətinin dadını yaxşılaşdırmaq üçün, kəsməmişdən əvvəl donuza çaxır içirirdilər. Ətraf mühitə tez adaptasiya oluna bilməsi və həm otlarlarla, həm də ətlə qidalana bilməsi insanlara bu canlıları digər iri buynuzlu mal-qaradan daha tez əhliləşdirməyə imkan vermişdir. Donuzlar daha çox qida vasitəsi kimi istifadə edilsə də, insanlarda onun dərisindən qalxan və ayaqqabı, sümüklərindən alətlər və silahlar, tüklərindən isə şotkalar hazirlayırdılar. Bu canlıların insan həyatında xüsusən də iqtisadı münasibətlərdə rolu vardır.
Donuzların qidalanmaq üçün bitki köklərini axtarması zamanı torpağın üst qatını qarışdırması nəticəsində ərazilərin kotanla şumlanması xeyli asanlaşır. Onların həssas burnu yeraltındakı mantarları tapmaqda insanlara kömək edir, həmin mantarlar insanlar tərəfindən olduqca yüksək qiymətləndirilən bahalı qida vasitəsidir. Onların həm bitkilərlər, həm də ətlə qidalana bilməsi nəticəsində insanların atdığı tullantılar bu canlilar tərəfindən istehlak edilir və insan məskənləri zibillərdən təmizlənir.
Delikates ət məhsulları məsələn duzlanmış donuz basdırması, donuz budu, sümüksüz ət, kolbasa, qiymə, öz yağında vam odda bişmiş yemək və s-ni özündə birləşdirən aşbazlıq sahəsidir. Burada əsas məqsəd soyuducuya qədər ki, dönəmdə ətin keyfiyyətinin qorunub saxlanması olmuşdur. Bu hazırlanma forması hazırda əvvəlki dadı (keyfiyyəti) qorumaq üçün edilir. 15-ci əsrdə Fransada yerli ərzaq istehsalçılarının birlikləri yaradılmışdır, bu birliklər hər şəhərdə istehsal prosesini tənzimləyirdilər.
Delikates hazırlayan bu şəxslər qəssab idilər. Bu birliyin üzvləri ənənəvi bişmiş, duzlu və ya qurudulmuş donuz əti məhsullarını regiondan regiona fərqli çeşidlərdə təqdim edirdilər. Qəssablara yalnız donuz piyini çiy halda satmağa icazə verilirdi. Qəssablar geniş çeşiddə məhsul təqdim edirdilər buraya qiymə, kolbasa, donuzun ayağı və budu, döyülmüş ət və s. daxildir.
20-ci əsrdəki kütləvi istehsal və yenilənmələrə qədər Avropa və Şimali Amerikada donuz və digər mal-heyvan növləri ənənəvi olaraq yazda böyüdülür, yayda kökəldilir və bunun ardinca payızda kəsilirdi. Məhz buna görə bu cür heyvanlar payiz fəslinin qida maddəsi hesab edilirdi. Qərb kulinariyasında ət və meyvələr xüsusən də alma ayrılmaz komponent hesab edilir. Bu almanın yayın sonu və payızda yığılması ilə bağlı idi. Hal-hazırda ət və meyvənin ilin bütün fəsillərində əlçatan olması bu kombinasiyanın (ət+meyvə) Qərb mədəniyyətindəki məşhurluğunu azaltmadı.
Asiyada donuz əti istehlakı
Qırmızı rəngli “Charsiu”-ədviyyat əlavə edilərək kabab edilmiş donuz əti Çində donuz ətindən hazırlanmış ən məşhur yemək növlərindən biridir. Sakit okean adalarında eləcə də bütün Şərqi Asiyada və Aralıq dənizi hövzəsində bütöv qızardılmış donuz əti olduqca populyardır. Bu ət növü müxtəlif üsullarla istehlak edilməklə bərabər Çin mətbəxinin ən hörmətli yeməyidir. Hazırda Çin dünyanın ən çox donuz əti istehlak edən ölkəsidir, 2012-ci ildə ümumilikdə 53 milyon ton ətin istehlak edildiyi bildirilir, bu dünya üzrə istehlak edilən ümumi miqdarın yarısına bərabərdir.
Çində bu ət növü maal ətindən həm iqtisadi, həm də estetik zövq baxımından daha üstün qiymətləndirilir. Əsas səbəb bu canlıların qidalanmasının olduqca asan olması və heç bir zəhmət tələb etməməsi ilə bağlıdır. Ətin rəngi və donuzun piyi iştaha açıcı faktor kimi dəyərləndirilir, ətri və dadı isə daha şirin və təmiz hesab edilir. Bu qida eyni zamanda asan həzm edilir.
Kənd adət-ənənəsinə görə donuz əti xüsusi hadisələri qeyd etmək və insanlar arasında güclü münasibətlər formalaşdırmaq üçün əsas sayılır. Çində donuz ətinin önəmini strateji donuz əti ehtiyatlarının mövcudluğu ilə də göstərmək olar. Hong shao rou (donuz ətinin öz piyində vam odda ədviyyatlar , tünd və açıq soya sousu, karamel və şəkər tozu qatılaraq bişirilməsi ) Hunan əyalətində Mao Zedong-un hakimiyyəti dönəmindən delikates hesab edilir. Çində bundan başqa şirin və turş donuz əti, Bakva-(ədviyyatlar əlavə edilərək qurudulmuş donuz əti) və kabab edilmiş donuz əti olduqca populyar yeməklərdir. Filippində İspa müstəmləkəçiliyi və təsiri altında bütöv qızardılmış süd donuzu milli delikates sayılır.
İstehlak
Donuz ətinin dünyada istehlakı
Donuz ətinin dünyadakı istehlakını göstərən cədvəl. Rəqəmlər tonla ifadə olunmuşdur.
| Ölkə | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ÇXR | 48,823 | 51,157 | 50,004 | 52,725 | 54,250 | 57,195 | 56,668 | 54,070 |
 Avropa İttifaqı | 20,691 | 20,952 | 20,821 | 20,375 | 20,268 | 20,390 | 20,913 | 20,062 |
 ABŞ | 9,013 | 8,654 | 8,340 | 8,441 | 8,616 | 8,545 | 9,341 | 9,452 |
 Rusiya | 2,719 | 2,835 | 2,971 | 3,145 | 3,090 | 3,024 | 3,016 | 3,160 |
 Braziliya | 2,423 | 2,577 | 2,644 | 2,670 | 2,771 | 2,845 | 2,893 | 2,811 |
 Yaponiya | 2,467 | 2,488 | 2,522 | 2,557 | 2,553 | 2,543 | 2,568 | 2,590 |
 Vyetnam | 2,071 | 2,072 | 2,113 | 2,160 | 2,205 | 2,408 | 2,456 | 2,506 |
 Meksika | 1,770 | 1,784 | 1,710 | 1,850 | 1,945 | 1,991 | 2,176 | 2,270 |
 Cənubi Koreya | 1,480 | 1,539 | 1,487 | 1,546 | 1,598 | 1,660 | 1,813 | 1,868 |
 Filippin | 1,356 | 1,418 | 1,432 | 1,446 | 1,533 | 1,551 | 1,544 | 1,659 |
 Ukrayna | 713 | 776 | 806 | 953 | 1,006 | |||
 Çin Taybeyi | 925 | 901 | 919 | 906 | 892 | 875 | 930 | 897 |
 Kanada | 853 | 802 | 785 | 834 | 837 | |||
 Honkonq | 486 | 467 | 558 | 547 | 537 | |||
 Avstraliya | 464 | 482 | 482 | 511 | 528 | |||
 Çili | 369 | 385 | 408 | 430 | 430 | |||
| Digər | 3,615 | 3,756 | 3,932 | 4,022 | 4,183 | 6,869 | 6,587 | 6,656 |
| Cəmi | 100,238 | 103,045 | 101,934 | 105,118 | 107,242 | 109,896 | 109,095 | 108,001 |
İstinadlar
- "Sources of Meat". (FAO). 25 November 2014. 2 March 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 19 November 2016.
- Pigs Force Rethink on Human History 2008-12-24 at the Wayback Machine University of Oxford Press Office. 11 March 2005.
- Giuffra, E; Kijas, JM; Amarger, V; Carlborg, O; Jeon, JT; Andersson, L. "The origin of the domestic pig: independent domestication and subsequent introgression". Genetics. 154 (4). 2000: 1785–91. PMC 1461048. PMID 10747069.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Donuz eti Dunyada en cox istifade edilen et novlerinden biri Donuz etinin meisetde istifadesi eramizdan evvel 5 000 ci ile gedib cixir Orta Serq ve Cinde donuzlarin ehlilesdirmesinden sonra etinden istifadesi genis yayilmisdir Donuzun muxtelif tebii seraitlere ozunu uygunlasdirma bacarigi demek olar ki her bir seyi yeye bilmesi ve suretli nesil artirma bacarigi sebebinden donuzlarin sexsi teserrufatlarda istifadesi genis yayilmisdir Donuz eti Ferma ve xususi teserrufatlarda saxlanilan diger heyvanlardan ferqli olaraq donuzlarin qidalanmasi ucun xususi yemekler teleb olunmur Bele ki insanlar ucun nezerde tutulus qidalarin qaliqlari ve kohnelmis erzaq mehsullari ile bele donuz fermalarinda yuksek mehsuldarligin elde edilmesi mumkundur Bu sebebden donuz eti Avropanin merkezi bolgelerinde kasib ve orta tebeqeden olan insanlarin her zaman elde ede bileceyi bir et cesididir Diger et novlerinden ferqli olaraq ucuz olmasi donuz etine bazarda her zaman telabatin olmasina sebeb olmusdur Serietde donuz etinin istifadesi haram hesab olunur Islam inancina gore donuz natemiz heyvandir ve onun etinden muxtelif meqsedler ucun istifade edilmeside bir muselman ucun beyenilen emel sayilmir Donuz etinin istifadesi Islam dinin ile yanasi Iudaizm dininde haram buyrulmusdur Xristianligin donuz etinden istifadeye yanasmasi muxtelifdir Ehdi Etiq yazilarinda donuz etinin xristianlar ucun qadagan olundugu gosterilse de Ehdi Cedidde hemin qadaga aradan qaldirilmisdir TarixXIX esrin ortalarinda Fransada donuz etinin kesimi ve satisi ile mesgul olan qessablar Donuz etinin meisetde istifadesi eramizdan evvel 5 000 ci ile gedib cixir Ilk defe olaraq Orta Serq ve Cinde vehsi donuzlarin ehlilesdirmesinden sonra etinden istifadesi genis yayilmisdir Qedim dovrlerde Misir ve Cinde donuzlar muqeddes heyvan hesab olunurdu Bu olkelerde donuzlar xosbextlik ve firavanliq remzi idi Fironlarin imperatorlarin ve krallarin sarayinda xususi donuzabaxan vezifesi movcud idi Yalniz dini ve dovlet bayramlarinda donuz eti yemeye icaze verilirdi Roma imperiyasinda bele bir adet var idi ki donuz etinin dadini yaxsilasdirmaq ucun kesmemisden evvel donuza caxir icirirdiler Etraf muhite tez adaptasiya oluna bilmesi ve hem otlarlarla hem de etle qidalana bilmesi insanlara bu canlilari diger iri buynuzlu mal qaradan daha tez ehlilesdirmeye imkan vermisdir Donuzlar daha cox qida vasitesi kimi istifade edilse de insanlarda onun derisinden qalxan ve ayaqqabi sumuklerinden aletler ve silahlar tuklerinden ise sotkalar hazirlayirdilar Bu canlilarin insan heyatinda xususen de iqtisadi munasibetlerde rolu vardir Donuzlarin qidalanmaq ucun bitki koklerini axtarmasi zamani torpagin ust qatini qarisdirmasi neticesinde erazilerin kotanla sumlanmasi xeyli asanlasir Onlarin hessas burnu yeraltindaki mantarlari tapmaqda insanlara komek edir hemin mantarlar insanlar terefinden olduqca yuksek qiymetlendirilen bahali qida vasitesidir Onlarin hem bitkilerler hem de etle qidalana bilmesi neticesinde insanlarin atdigi tullantilar bu canlilar terefinden istehlak edilir ve insan meskenleri zibillerden temizlenir Delikates et mehsullari meselen duzlanmis donuz basdirmasi donuz budu sumuksuz et kolbasa qiyme oz yaginda vam odda bismis yemek ve s ni ozunde birlesdiren asbazliq sahesidir Burada esas meqsed soyuducuya qeder ki donemde etin keyfiyyetinin qorunub saxlanmasi olmusdur Bu hazirlanma formasi hazirda evvelki dadi keyfiyyeti qorumaq ucun edilir 15 ci esrde Fransada yerli erzaq istehsalcilarinin birlikleri yaradilmisdir bu birlikler her seherde istehsal prosesini tenzimleyirdiler Delikates hazirlayan bu sexsler qessab idiler Bu birliyin uzvleri enenevi bismis duzlu ve ya qurudulmus donuz eti mehsullarini regiondan regiona ferqli cesidlerde teqdim edirdiler Qessablara yalniz donuz piyini ciy halda satmaga icaze verilirdi Qessablar genis cesidde mehsul teqdim edirdiler buraya qiyme kolbasa donuzun ayagi ve budu doyulmus et ve s daxildir 20 ci esrdeki kutlevi istehsal ve yenilenmelere qeder Avropa ve Simali Amerikada donuz ve diger mal heyvan novleri enenevi olaraq yazda boyudulur yayda kokeldilir ve bunun ardinca payizda kesilirdi Mehz buna gore bu cur heyvanlar payiz feslinin qida maddesi hesab edilirdi Qerb kulinariyasinda et ve meyveler xususen de alma ayrilmaz komponent hesab edilir Bu almanin yayin sonu ve payizda yigilmasi ile bagli idi Hal hazirda et ve meyvenin ilin butun fesillerinde elcatan olmasi bu kombinasiyanin et meyve Qerb medeniyyetindeki meshurlugunu azaltmadi Asiyada donuz eti istehlaki Qirmizi rengli Charsiu edviyyat elave edilerek kabab edilmis donuz eti Cinde donuz etinden hazirlanmis en meshur yemek novlerinden biridir Qirmizi rengli Charsiu edviyyat elave edilerek kabab edilmis donuz eti Cinde donuz etinden hazirlanmis en meshur yemek novlerinden biridir Sakit okean adalarinda elece de butun Serqi Asiyada ve Araliq denizi hovzesinde butov qizardilmis donuz eti olduqca populyardir Bu et novu muxtelif usullarla istehlak edilmekle beraber Cin metbexinin en hormetli yemeyidir Hazirda Cin dunyanin en cox donuz eti istehlak eden olkesidir 2012 ci ilde umumilikde 53 milyon ton etin istehlak edildiyi bildirilir bu dunya uzre istehlak edilen umumi miqdarin yarisina beraberdir Cinde bu et novu maal etinden hem iqtisadi hem de estetik zovq baximindan daha ustun qiymetlendirilir Esas sebeb bu canlilarin qidalanmasinin olduqca asan olmasi ve hec bir zehmet teleb etmemesi ile baglidir Etin rengi ve donuzun piyi istaha acici faktor kimi deyerlendirilir etri ve dadi ise daha sirin ve temiz hesab edilir Bu qida eyni zamanda asan hezm edilir Kend adet enenesine gore donuz eti xususi hadiseleri qeyd etmek ve insanlar arasinda guclu munasibetler formalasdirmaq ucun esas sayilir Cinde donuz etinin onemini strateji donuz eti ehtiyatlarinin movcudlugu ile de gostermek olar Hong shao rou donuz etinin oz piyinde vam odda edviyyatlar tund ve aciq soya sousu karamel ve seker tozu qatilaraq bisirilmesi Hunan eyaletinde Mao Zedong un hakimiyyeti doneminden delikates hesab edilir Cinde bundan basqa sirin ve turs donuz eti Bakva edviyyatlar elave edilerek qurudulmus donuz eti ve kabab edilmis donuz eti olduqca populyar yemeklerdir Filippinde Ispa mustemlekeciliyi ve tesiri altinda butov qizardilmis sud donuzu milli delikates sayilir IstehlakDonuz etinin dunyada istehlaki Donuz etinin dunyadaki istehlakini gosteren cedvel Reqemler tonla ifade olunmusdur Olke 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016CXR 48 823 51 157 50 004 52 725 54 250 57 195 56 668 54 070Avropa Ittifaqi 20 691 20 952 20 821 20 375 20 268 20 390 20 913 20 062ABS 9 013 8 654 8 340 8 441 8 616 8 545 9 341 9 452Rusiya 2 719 2 835 2 971 3 145 3 090 3 024 3 016 3 160Braziliya 2 423 2 577 2 644 2 670 2 771 2 845 2 893 2 811Yaponiya 2 467 2 488 2 522 2 557 2 553 2 543 2 568 2 590Vyetnam 2 071 2 072 2 113 2 160 2 205 2 408 2 456 2 506Meksika 1 770 1 784 1 710 1 850 1 945 1 991 2 176 2 270Cenubi Koreya 1 480 1 539 1 487 1 546 1 598 1 660 1 813 1 868Filippin 1 356 1 418 1 432 1 446 1 533 1 551 1 544 1 659Ukrayna 713 776 806 953 1 006Cin Taybeyi 925 901 919 906 892 875 930 897Kanada 853 802 785 834 837Honkonq 486 467 558 547 537Avstraliya 464 482 482 511 528Cili 369 385 408 430 430Diger 3 615 3 756 3 932 4 022 4 183 6 869 6 587 6 656Cemi 100 238 103 045 101 934 105 118 107 242 109 896 109 095 108 001Istinadlar Sources of Meat FAO 25 November 2014 2 March 2018 tarixinde Istifade tarixi 19 November 2016 Pigs Force Rethink on Human History 2008 12 24 at the Wayback Machine University of Oxford Press Office 11 March 2005 Giuffra E Kijas JM Amarger V Carlborg O Jeon JT Andersson L The origin of the domestic pig independent domestication and subsequent introgression Genetics 154 4 2000 1785 91 PMC 1461048 PMID 10747069 Hemcinin baxKeci eti