Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Daxili müşahidə və ya daxili baxış, psixologiyada bir stimul qarşısında insanın təcrübə etdiyi qavrayış, düşüncə və emosiyalarındakı müşahidə və nəticələrini ifadə edən bir üsuldur. Bu üsul: "Təcrübəni yaşayan insandan başqa heç kim müşahidə edə bilməz" fikrinə əsaslanır. Yəni, müşahidə edən və müşahidə olunan eyni insandır.Daxili müşahidə metodu psixologiya elmi ilə bərabər ortaya çıxan bir metod deyil. Bu metodun tarixi Sokrata qədər gedib çıxır. XIX əsrdə daxili müşahidə metodunu sistemləşdirən və onu psixologiyanın elmi metodu kimi ifadə edən ilk insan Vilhelm Vundt olmuşdur. Psixologiyada bu metoddan istifadə XIX əsrdə fizika və fiziologiya sahələrindəki inkişafdan qaynaqlanmışdır. İlk tədqiqatlar fizikada işıq və səsin, fiziologiyada isə hiss orqanlarının yoxlanılması üçün istifadə edilmişdir. Psixologiyadakı, strukturalist və humanist dünya görüşünü qəbul edən tədqiqatçılar daxili müşahidə metodunu qəbul etmişlər. Biheviorizm yəni, davranışçılıq cərəyanının nümayəndələri isə daxili müşahidə motodunu elmi olmaması səbəbilə rədd etmişdir.
Daxili müşahidə metoduna fərqli yanaşmalar
Vilhelm Vundt və daxili müşahidə metodu
Psixologiyada daxili müşahidə metodu Vilhelm Vundtun adı ilə bağlıdır. Bu metodla o, psixologiyanın əsas mövzusu hesab etdiyi şüurlu təcrübələri araşdırmağı hədəfləyirdi. Vilhelm Vundt daxili müşahidə metodu ilə bağlı dəqiq addımlar bildirirdi. Bunlara aşağıdakılar daxildir: müşahidəçinin müşahidə etməyə başladığı andan xəbərdar olması; müşahidəçinin diqqətini daxili proseslərə yönəltməsi və bunun fərqində olması; müşahidəçinin müşahidəni tam olaraq təkrarlamasının mümkün olması; təcrübi prosedurun müxtəlif manipulyasiyalara uyğunlaşmaqla təkrarlana bilməsi. Müşahidəçilər daxili müşahidə aparmaq üçün təlim keçməli idi. Bu təlim on minə yaxın daxili müşahidə növünün öyrənilməsi ilə tamamlanırdı. Burada məqsəd müşahidəçinin obyektiv nəticəyə tez və diqqətli şəkildə nail olması idi. Daxili müşahidə metodu müxtəlif fiziki stimulların miqyası, intensivliyi və davamlılığı barədə məlumat əldə etmək məqsədilə Leypsiqdə istifadə olunmuşdur. Beləliklə, mücərrəd psixologiya anlayışını obyektivləşdirərək elm halına gətirmək məqsədi daşıyırdı. Bu metod daha sonra V.Vundtun tələbələri Edvard Bredford Titçener və Osvald Kulpe tərəfindən istifadə edilmişdir.
Karl Stumpf və daxili müşahidə metodu
Karl Stumpf psixologiyanın ilkin məlumatlarının hadisə və fenomenlər olduğunu iddia edir. Stumpf təcrübələrin parçalanmasının süni və mücərrəd hala saldığını və daxili müşahidə metodu kimi isə fenomenologiya anlayışını ortaya qoymuşdur. Burada Fenomenologiya neytral təcrübələrin yəni, təcrübənin ortaya çıxdığı anı əhatə edir.
Osvald Kulpe və daxili müşahidə metodu
O.Kulpe Vilhelm Vundtun daxili müşahidə metodunu dəyişdirərək sistematik eksperimental daxili müşahidə adlanan bir üsul hazırladı. Bu metod daxili müşahidədən fərqli olaraq, keçmişə istiqamətlənmiş hesabatları əhatə edir. Yəni, fərdin hər hansı bir tapşırığı yerinə yetirdikdən sonra hər şeyi xatirələşdirməyi özündə ehtiva edir. Bundan əlavə, daxili müşahidədən digər bir fərqi, subyektlərdən çox ətraflı və keyfiyyətli hesabatların alması idi. Kulpe tərəfindən hazırlanan metod təcrübə dövrlərə bölməsi və oxşar olan fəaliyyələrin dəfələrlə təkrarlanması baxımından sistemlidir. Bu inkişafla, daxili müşahidənin izahlarının düzəldilə biləcəyi, yeni məlumatlarla möhkəmləndiriləcəyi və daha ətraflı şəkildə izah ediləcəyi düşünülmüşdür.
Edvard Bredford Titçener və daxili müşahidə metodu
E.B.Titçenerin daxili müşahidə metoduilə bağlı izahı Vilhelm Vundtun izahindan tamamilə fərqlidir. Bu fərqlərdən biri, daxili müşahidə metodunu yalnız yaxşı təhsil almış insanlar tərəfindən icra oluna biləcəyi fikridir. Bundan əlavə, laboratoriya şəraitində pasiyentlərin öz vərdişlərini unutması lazımdır. Çünki, Titçener insanlardan stimulu yenidən necə qavradıqlarını öyrənmələrini gözləyir. E.B.Titçener də O.Kulpe kimi keyfiyyətli detallı və subyektiv hesabat aldı. Vilhelm Vundtun keyfiyyət hesabatına və obyektiv ölçmələrə yönəldilməsinə qarşıdır. Daxili müşahidə metidu ilə mürəkkəb şüur təcrübələrinin ən kiçik hissəsinə qədər təhlil etməyi hədəflmişdir.
Ogüst Kont və daxili müşahidə metodu
Daxili müşahidə metodunun yaxşı müşahidə şərtlərini təmin edə bilməyəcəyini vurğulayan Ogüst Kont, müşahidələrin elmi bir əhəmiyyətə sahib olmasının vacibliyini müdafiə etmişdir. Bu mənada subyekt ilə obyektin bir-birindən tamamilə fərqli olmalısını bildirmişdir.
Həmçinin bax
Mənbə
- Schultz, Duane, Sydney Ellen, Schultz. Modern Psikoloji Tarihi. 1. Baskı. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2007. .
İstinadlar
- Psikolojinin tanımları ve metotları 2018-06-03 at the Wayback Machine, JEAN DELAY PİERRE PICHOT, Erişim tarihi:29 Mayıs 2016
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Daxili musahide ve ya daxili baxis psixologiyada bir stimul qarsisinda insanin tecrube etdiyi qavrayis dusunce ve emosiyalarindaki musahide ve neticelerini ifade eden bir usuldur Bu usul Tecrubeni yasayan insandan basqa hec kim musahide ede bilmez fikrine esaslanir Yeni musahide eden ve musahide olunan eyni insandir Daxili musahide metodu psixologiya elmi ile beraber ortaya cixan bir metod deyil Bu metodun tarixi Sokrata qeder gedib cixir XIX esrde daxili musahide metodunu sistemlesdiren ve onu psixologiyanin elmi metodu kimi ifade eden ilk insan Vilhelm Vundt olmusdur Psixologiyada bu metoddan istifade XIX esrde fizika ve fiziologiya sahelerindeki inkisafdan qaynaqlanmisdir Ilk tedqiqatlar fizikada isiq ve sesin fiziologiyada ise hiss orqanlarinin yoxlanilmasi ucun istifade edilmisdir Psixologiyadaki strukturalist ve humanist dunya gorusunu qebul eden tedqiqatcilar daxili musahide metodunu qebul etmisler Biheviorizm yeni davranisciliq cereyaninin numayendeleri ise daxili musahide motodunu elmi olmamasi sebebile redd etmisdir Daxili musahide metoduna ferqli yanasmalarVilhelm Vundt ve daxili musahide metodu Psixologiyada daxili musahide metodu Vilhelm Vundtun adi ile baglidir Bu metodla o psixologiyanin esas movzusu hesab etdiyi suurlu tecrubeleri arasdirmagi hedefleyirdi Vilhelm Vundt daxili musahide metodu ile bagli deqiq addimlar bildirirdi Bunlara asagidakilar daxildir musahidecinin musahide etmeye basladigi andan xeberdar olmasi musahidecinin diqqetini daxili proseslere yoneltmesi ve bunun ferqinde olmasi musahidecinin musahideni tam olaraq tekrarlamasinin mumkun olmasi tecrubi prosedurun muxtelif manipulyasiyalara uygunlasmaqla tekrarlana bilmesi Musahideciler daxili musahide aparmaq ucun telim kecmeli idi Bu telim on mine yaxin daxili musahide novunun oyrenilmesi ile tamamlanirdi Burada meqsed musahidecinin obyektiv neticeye tez ve diqqetli sekilde nail olmasi idi Daxili musahide metodu muxtelif fiziki stimullarin miqyasi intensivliyi ve davamliligi barede melumat elde etmek meqsedile Leypsiqde istifade olunmusdur Belelikle mucerred psixologiya anlayisini obyektivlesdirerek elm halina getirmek meqsedi dasiyirdi Bu metod daha sonra V Vundtun telebeleri Edvard Bredford Titcener ve Osvald Kulpe terefinden istifade edilmisdir Leypsiqde daxili musahideKarl Stumpf ve daxili musahide metodu Karl Stumpf psixologiyanin ilkin melumatlarinin hadise ve fenomenler oldugunu iddia edir Stumpf tecrubelerin parcalanmasinin suni ve mucerred hala saldigini ve daxili musahide metodu kimi ise fenomenologiya anlayisini ortaya qoymusdur Burada Fenomenologiya neytral tecrubelerin yeni tecrubenin ortaya cixdigi ani ehate edir Osvald Kulpe ve daxili musahide metodu O Kulpe Vilhelm Vundtun daxili musahide metodunu deyisdirerek sistematik eksperimental daxili musahide adlanan bir usul hazirladi Bu metod daxili musahideden ferqli olaraq kecmise istiqametlenmis hesabatlari ehate edir Yeni ferdin her hansi bir tapsirigi yerine yetirdikden sonra her seyi xatirelesdirmeyi ozunde ehtiva edir Bundan elave daxili musahideden diger bir ferqi subyektlerden cox etrafli ve keyfiyyetli hesabatlarin almasi idi Kulpe terefinden hazirlanan metod tecrube dovrlere bolmesi ve oxsar olan fealiyyelerin defelerle tekrarlanmasi baximindan sistemlidir Bu inkisafla daxili musahidenin izahlarinin duzeldile bileceyi yeni melumatlarla mohkemlendirileceyi ve daha etrafli sekilde izah edileceyi dusunulmusdur Edvard Bredford Titcener ve daxili musahide metodu E B Titcenerin daxili musahide metoduile bagli izahi Vilhelm Vundtun izahindan tamamile ferqlidir Bu ferqlerden biri daxili musahide metodunu yalniz yaxsi tehsil almis insanlar terefinden icra oluna bileceyi fikridir Bundan elave laboratoriya seraitinde pasiyentlerin oz verdislerini unutmasi lazimdir Cunki Titcener insanlardan stimulu yeniden nece qavradiqlarini oyrenmelerini gozleyir E B Titcener de O Kulpe kimi keyfiyyetli detalli ve subyektiv hesabat aldi Vilhelm Vundtun keyfiyyet hesabatina ve obyektiv olcmelere yoneldilmesine qarsidir Daxili musahide metidu ile murekkeb suur tecrubelerinin en kicik hissesine qeder tehlil etmeyi hedeflmisdir Ogust Kont ve daxili musahide metodu Daxili musahide metodunun yaxsi musahide sertlerini temin ede bilmeyeceyini vurgulayan Ogust Kont musahidelerin elmi bir ehemiyyete sahib olmasinin vacibliyini mudafie etmisdir Bu menada subyekt ile obyektin bir birinden tamamile ferqli olmalisini bildirmisdir Hemcinin baxBiheviorizm Strukturalizm Funksionalizm sosiologiya Humanizm Idraki psixologiyaMenbeSchultz Duane Sydney Ellen Schultz Modern Psikoloji Tarihi 1 Baski Istanbul Kaknus Yayinlari 2007 ISBN 978 975 6963 85 2 IstinadlarPsikolojinin tanimlari ve metotlari 2018 06 03 at the Wayback Machine JEAN DELAY PIERRE PICHOT Erisim tarihi 29 Mayis 2016