Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dağıstan iqtisadiyyat — Rusiya Federasiyasında göstəricisinə görə 35-ci yerdədir. (2010).Dağıstan Şimali Qafqaz iqtisadi rayonuna daxildir. Kənd təsərrüfatı məhsullarının həcmi sənaye məhsullarının həcmini dəyərinə görə 2 dəfə üstələyir. Rusiya iqtisadiyyatında Dağıstan üzüm (Rusiya üzrə təqr. 25%, 2004) və tərəvəz (4,9%) yığımına, konyak (18,9%), Şampan şərabları və köpüklənən şərablar (11,4%) istehsalına, davarın sayına (24,1%) görə fərqlənir. ÜRM-in strukturunda (2003,%) k.t.-nın payı 28,3, ticarət, əmtəə və xidmətlərin satışı üzrə kommersiya fəaliyyəti –18,0, qeyri-bazar xidmətləri – 17,1, sənaye – 12,9, tikinti – 9,8, nəql. və rabitə – 7,5, digər sahələr – 6,4. Mülkiyyət formasına görə müəssisələrin nisbəti (təşkilatların sayına görə, 2004,%): özəl 58,3, dövlət və bələdiyyə 37,2, ictimai və dini təşkilatlar (birliklər) 0,2, digər mülkiyyət formaları 4,3.
İqtisadi fəal əhali 1090 min nəfərdir, onların 75,8%-i iqtisadiyyatda çalışır. Məşğulluğun sahəvi strukturu (%): k.t. 25,1, ticarət və ictimai iaşə 14,1, təhsil 13,9, sənaye 10,0, nəql. 8,3, səhiyyə 7,2, tikinti 5,4, mənzil-kommunal təsərrüfatı 2,7, mədəniyyət və incəsənət 2,1 və s. İşsizlik səviyyəsi təqr. 25%-dir. Adam başına düşən pul gəlirləri ayda 6,8 min rubldur (iyul 2006, RF üzrə orta göstəricinin 68%-i); resp. əhalisinin təqr. 34%-inin gəliri yaşayış minimumundan aşağıdır.
Sənaye
Sənaye istehsalının sahəvi strukturunda (%-lə) aparıcı rol yeyinti sənayesinə məxsusdur – 32,7, elektroenergetikanın payı 21,9, yanacaq sənayesi 19,8, maşınqayırma və metal emalı 13,4, tikinti materialları istehsalı 5,6, kimya və neft-kimya 2,9, yüngül sənaye 0,9 və s. Neft və qaz (Dimitrovskoye, Mahaçqala yaxınlığındakı Ağacbulaq və Yujno-Suxokumsk ş.-nin yaxınlığındakı Ozernoye neft-qaz kondensatı yataqları, “Rosneft – Dağneft” neft şirkəti tərəfindən işlənilir) hasil edilir; Mahaçqala neft emalı z-du fəaliyyət göstərir. Dağ. özünü elektrik enerjisi ilə tam təmin edir (“Dağenerqo”). Demək olar ki, bütün elektrik enerjisi SES-də istehsal olunur; ən böyükləri – Çirkey (Sulak çayı üzərində, gücü 1000 MVt) və İrqanay (1998-ci ildən; Avar Koysusu çayı üzərində, gücü 400 MVt). Əsas maşınqayırma məhsulları müxtəlif gəmi, aviasiya və elektrotexnika avadanlıqları, dizellər, cihazlar, hesablama texnikası, pardaqlama dəzgahları, yeyinti sənayesi üçün avadanlıq və s.-dir. Sahə müəssisələrinin böyük bir qismi HSK üçün məhsul istehsal edir. Aparıcı müəssisələr: “QEMZ” konserni (Qızlar elektro mexanika z-du; o cümlədən birnəfərlik təyyarələr, elektrik məişət cihazları, ağac emal edən dəzgahlar), “Dağdizel” (Kaspiysk; dizellər), Hacıyev ad. z-d (Mahaçqala; o cümlədən gəmilər üçün sükan maşınları, nasoslar, “Aviaaqreqat” (Mahaçqala; aerodrom avadanlıqları və təyyarələrin yerüstü xidmət vasitələri, aviatexnika üçün komplektləşdirici məmulatlar), “Eltav” (Mahaçqala; bipolyar, səyyar tranzistorlar, inteqral mikrosxemlər, yanacaq aqreqatları), “Dağtelekoms” (Mahaçqala; o cümlədən səsyazan aparatura), “Elektrosiqnal” (Dərbənd; elektron texnika), “Sapfir” ETİ (Mahaçqala; o cümlədən avtomatik radiopelenqatorlar və s.), Dəqiq mexanika zavodu (Kaspiysk; rəqəmli nəzarət cihazları, avtomatlaşdırma vasitələri və s.), “Dağ - elektromaş” (Mahaçqala; elektrik qaynağı avadanlığı), separator z-du (Mahaçqala), pardaqlama dəzgahları z-du (Dərbənd).
Kimya sənayesi müəssisələri fosfat turşusu (“Dağfos”, Qızılyurd), laklar, boyalar (lak-boyaq məmulatları z-du, Mahaçqala), müxtəlif polipropilen borular (“Muşaraka” z-du, Buynaksk) və s. istehsal edir. Şüşə sənayesinin aparıcı müəssisələri: şüşə lif (Mahaçqala), “Dağsteklo” (Dagestanskiye oqni; üzlük tavaları, şüşə borular, pəncərə şüşəsi və s.) z-dları. Tikinti materialları sənayesinin əsas məhsulları: yığma dəmir-beton (“Dağ - stroyindustriya” və “Mahaçqala DSK”, Mahaçqala; “Dağyuqstroy”, Dərbənd; “Aist”, Qızılyurd və s.), kərpic (“Silikat”, Mahaçqala). Əhəngdaşı (Dərbənd), mineral tikinti xammalı (İzberbaş ş. yaxınlığında) hasil edilir.
Yüngül sənaye toxuculuq, trikotaj, tikiş və ayaqqabı sahələri, xalça istehsalı ilə təmsil olunmuşdur. Əsas mərkəzləri: Mahaçqala (“Dağtekstil” – trikotaj parça, corab məmulatları; “Kaspiysk manufakturası” – o cümlədən cod tənzif), Dərbənd (tikiş, yunəyirmə, xalça f-ki və s.), Buynaksk (ayaqqabı və trikotaj f-ki), Qızlar (tikiş f-ki), Dagestanskiye oqni (xalça f-ki); Xiv (Xiv r-nu) və Xuçni (Tabasaran r-nu) kəndlərində xalça istehsal edilir.
Kənd təsərrüfatı
Kənd təsərrüfatı məhsullarının ümumi dəyərinin 51%-i bitkiçilik məhsullarının payına düşür. Kənd təsərrüfatı yerlərinin sahəsi 3313,8 min ha-dır (resp. sahəsinin 65,8%-i), onun təqr. 15%-ini əkin yerləri tutur. Otlaqların k.t. yerlərinin strukturundakı payına görə Dağıstan Şimali Qafqazda birinci, əkin yerlərinə görə isə axırıncı yerlərdən birini tutur. Ərazinin şumlanma səviyyəsi şm.-dan c.-a doğru azalır (əkin yerlərinin 70%-i düzən, 20%-i dağətəyi, 10%-i dağlıq ərazilərin payına düşür). Əkin yerləri sahəsinin genişləndirilməsi imkanları məhduddur, Dağıstanın düzən hissəsində az yararlı torpaqlar intensiv olaraq istifa də yə cəlb edilir. Dağətəyi və dağlıq hissələrdə əlverişli torpaqlar, demək olar ki, bütünlüklə mənimsənilmişdir. Bir sıra r-nlarda süni suvarma tətbiq olunur. Üzümçülük (ən böyük üzümlük massivləri Terek və Sulak çaylarının aşağı axarlarında, həmçinin Dağ.-ın ş.-indəki dağ ətəyi ərazilərdə cəmləşmişdir), meyvəçilik (ərik, gilas, şaftalı, gavalı və s.; iri bağçılıq r-nları Samur, Gülgeriçay, Andi Koysusu, Avar Koysusu, Qarakoysu çaylarının dərələrində cəmləşmişdir; Dənizyanı ovalığın c.-ş.-ində nar, əncir, xurma, badam becərilir) və tərəvəzçilik (bostan bitkiləri ilə birlikdə əkin sahələrinin 19,2%-ni tutur) inkişaf etmişdir. Həmçinin dənli (əkin sahələrinin 48%-i; payızlıq buğda və arpa, dənlik qarğıdalı, çəltik), yem bitkiləri (30,8%; o cümlədən qara yonca), kartof və texniki bitkilər, əsasən, günəbaxan becərilir.
Heyvandarlığın ənənəvi ixtisaslaşma sahəsi olan qoyunçuluq respublikanın hər bölgəsində yayılmışdır. Ətlik-südlük (c. hissədə) və ətlik (əsasən, ş.-də) heyvandarlıq, keçiçilik, quşçuluq, xəzlik heyvan yetişdirmə, atçılıq, balıqçılıq (Dağıstanın şm.-ında, Noqay r-nunda və c.-ş.-də, Məhərrəmkənddə) da inkişaf etmişdir. Qərb və c.-q. r-nlarında eşşək, qatır (Botlix r-nunda), xallı maral (Kaz bek r-nunda) yetişdirilir.
Mənbə
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. ISBN .
İstinadlar
- . 2016-03-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dagistan iqtisadiyyat Rusiya Federasiyasinda gostericisine gore 35 ci yerdedir 2010 Dagistan Simali Qafqaz iqtisadi rayonuna daxildir Kend teserrufati mehsullarinin hecmi senaye mehsullarinin hecmini deyerine gore 2 defe usteleyir Rusiya iqtisadiyyatinda Dagistan uzum Rusiya uzre teqr 25 2004 ve terevez 4 9 yigimina konyak 18 9 Sampan serablari ve kopuklenen serablar 11 4 istehsalina davarin sayina 24 1 gore ferqlenir URM in strukturunda 2003 k t nin payi 28 3 ticaret emtee ve xidmetlerin satisi uzre kommersiya fealiyyeti 18 0 qeyri bazar xidmetleri 17 1 senaye 12 9 tikinti 9 8 neql ve rabite 7 5 diger saheler 6 4 Mulkiyyet formasina gore muessiselerin nisbeti teskilatlarin sayina gore 2004 ozel 58 3 dovlet ve belediyye 37 2 ictimai ve dini teskilatlar birlikler 0 2 diger mulkiyyet formalari 4 3 Dagistan Respublikasi topoqrafik xeritesi Iqtisadi feal ehali 1090 min neferdir onlarin 75 8 i iqtisadiyyatda calisir Mesgullugun sahevi strukturu k t 25 1 ticaret ve ictimai iase 14 1 tehsil 13 9 senaye 10 0 neql 8 3 sehiyye 7 2 tikinti 5 4 menzil kommunal teserrufati 2 7 medeniyyet ve incesenet 2 1 ve s Issizlik seviyyesi teqr 25 dir Adam basina dusen pul gelirleri ayda 6 8 min rubldur iyul 2006 RF uzre orta gostericinin 68 i resp ehalisinin teqr 34 inin geliri yasayis minimumundan asagidir SenayeIrqanay SES Senaye istehsalinin sahevi strukturunda le aparici rol yeyinti senayesine mexsusdur 32 7 elektroenergetikanin payi 21 9 yanacaq senayesi 19 8 masinqayirma ve metal emali 13 4 tikinti materiallari istehsali 5 6 kimya ve neft kimya 2 9 yungul senaye 0 9 ve s Neft ve qaz Dimitrovskoye Mahacqala yaxinligindaki Agacbulaq ve Yujno Suxokumsk s nin yaxinligindaki Ozernoye neft qaz kondensati yataqlari Rosneft Dagneft neft sirketi terefinden islenilir hasil edilir Mahacqala neft emali z du fealiyyet gosterir Dag ozunu elektrik enerjisi ile tam temin edir Dagenerqo Demek olar ki butun elektrik enerjisi SES de istehsal olunur en boyukleri Cirkey Sulak cayi uzerinde gucu 1000 MVt ve Irqanay 1998 ci ilden Avar Koysusu cayi uzerinde gucu 400 MVt Esas masinqayirma mehsullari muxtelif gemi aviasiya ve elektrotexnika avadanliqlari dizeller cihazlar hesablama texnikasi pardaqlama dezgahlari yeyinti senayesi ucun avadanliq ve s dir Sahe muessiselerinin boyuk bir qismi HSK ucun mehsul istehsal edir Aparici muessiseler QEMZ konserni Qizlar elektro mexanika z du o cumleden birneferlik teyyareler elektrik meiset cihazlari agac emal eden dezgahlar Dagdizel Kaspiysk dizeller Haciyev ad z d Mahacqala o cumleden gemiler ucun sukan masinlari nasoslar Aviaaqreqat Mahacqala aerodrom avadanliqlari ve teyyarelerin yerustu xidmet vasiteleri aviatexnika ucun komplektlesdirici memulatlar Eltav Mahacqala bipolyar seyyar tranzistorlar inteqral mikrosxemler yanacaq aqreqatlari Dagtelekoms Mahacqala o cumleden sesyazan aparatura Elektrosiqnal Derbend elektron texnika Sapfir ETI Mahacqala o cumleden avtomatik radiopelenqatorlar ve s Deqiq mexanika zavodu Kaspiysk reqemli nezaret cihazlari avtomatlasdirma vasiteleri ve s Dag elektromas Mahacqala elektrik qaynagi avadanligi separator z du Mahacqala pardaqlama dezgahlari z du Derbend Kimya senayesi muessiseleri fosfat tursusu Dagfos Qizilyurd laklar boyalar lak boyaq memulatlari z du Mahacqala muxtelif polipropilen borular Musaraka z du Buynaksk ve s istehsal edir Suse senayesinin aparici muessiseleri suse lif Mahacqala Dagsteklo Dagestanskiye oqni uzluk tavalari suse borular pencere susesi ve s z dlari Tikinti materiallari senayesinin esas mehsullari yigma demir beton Dag stroyindustriya ve Mahacqala DSK Mahacqala Dagyuqstroy Derbend Aist Qizilyurd ve s kerpic Silikat Mahacqala Ehengdasi Derbend mineral tikinti xammali Izberbas s yaxinliginda hasil edilir Yungul senaye toxuculuq trikotaj tikis ve ayaqqabi saheleri xalca istehsali ile temsil olunmusdur Esas merkezleri Mahacqala Dagtekstil trikotaj parca corab memulatlari Kaspiysk manufakturasi o cumleden cod tenzif Derbend tikis yuneyirme xalca f ki ve s Buynaksk ayaqqabi ve trikotaj f ki Qizlar tikis f ki Dagestanskiye oqni xalca f ki Xiv Xiv r nu ve Xucni Tabasaran r nu kendlerinde xalca istehsal edilir Kend teserrufatiKend teserrufati mehsullarinin umumi deyerinin 51 i bitkicilik mehsullarinin payina dusur Kend teserrufati yerlerinin sahesi 3313 8 min ha dir resp sahesinin 65 8 i onun teqr 15 ini ekin yerleri tutur Otlaqlarin k t yerlerinin strukturundaki payina gore Dagistan Simali Qafqazda birinci ekin yerlerine gore ise axirinci yerlerden birini tutur Erazinin sumlanma seviyyesi sm dan c a dogru azalir ekin yerlerinin 70 i duzen 20 i dageteyi 10 i dagliq erazilerin payina dusur Ekin yerleri sahesinin genislendirilmesi imkanlari mehduddur Dagistanin duzen hissesinde az yararli torpaqlar intensiv olaraq istifa de ye celb edilir Dageteyi ve dagliq hisselerde elverisli torpaqlar demek olar ki butunlukle menimsenilmisdir Bir sira r nlarda suni suvarma tetbiq olunur Uzumculuk en boyuk uzumluk massivleri Terek ve Sulak caylarinin asagi axarlarinda hemcinin Dag in s indeki dag eteyi erazilerde cemlesmisdir meyvecilik erik gilas saftali gavali ve s iri bagciliq r nlari Samur Gulgericay Andi Koysusu Avar Koysusu Qarakoysu caylarinin derelerinde cemlesmisdir Denizyani ovaligin c s inde nar encir xurma badam becerilir ve terevezcilik bostan bitkileri ile birlikde ekin sahelerinin 19 2 ni tutur inkisaf etmisdir Hemcinin denli ekin sahelerinin 48 i payizliq bugda ve arpa denlik qargidali celtik yem bitkileri 30 8 o cumleden qara yonca kartof ve texniki bitkiler esasen gunebaxan becerilir Heyvandarligin enenevi ixtisaslasma sahesi olan qoyunculuq respublikanin her bolgesinde yayilmisdir Etlik sudluk c hissede ve etlik esasen s de heyvandarliq kecicilik qusculuq xezlik heyvan yetisdirme atciliq baliqciliq Dagistanin sm inda Noqay r nunda ve c s de Meherremkendde da inkisaf etmisdir Qerb ve c q r nlarinda essek qatir Botlix r nunda xalli maral Kaz bek r nunda yetisdirilir MenbeAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi ISBN 978 9952 441 00 0 Istinadlar 2016 03 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 10 14