Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yaşıl yosunlar (lat. Chlorophyta) — chromista aləminin gyrista tipinə aid xromist sinfi.
| Yaşıl yosunlar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Hüceyrələrində nüvə, sitoplazma, iri və həmçinin yaşıl xlorofil malik var. Fotosintez məhsulu karbohidratları nişasta və yağlar şəklində yığırlar. Hüceyrə divarı bəzi formalarda sellüloza tərkibli yaranır. Adətən iki daşıyırlar. Bəzən qismi dəyişikliklər göstərərək "" yaradırlar. Çox hüceyrəli olanlar mürəkkəb hüceyrə fərqlənməsi yoxdur. Təxminən 9.000-dən artıq növü məlumdur. 90%-i şirin sularda, 10%-i isə dənizlərdə(duzlu sularda) yaşayan növlərdir. Bundan başqa, rütubətli torpaq və quraq yerlərdə yaşayanları da var.
Birhüceyrəli yaşıl yosunlar
Xlamidomonada
Xlamidomonada birhüceyrəli yaşıl yosundur. Volvoks yosunlar sinfinə aiddir. İkiqamçılı hərəkətli formadır. Həm cinsi, həm də qeyri-cinsi yolla çoxalır.
Xlamidomonadanın quruluşu
bu yosun gölməçələrdələrə, nohurlara açıq-yaşıl rəng verir, ele bil su "çiçəkləyib". Bu cür "çiçəklənməyə" səbəb suya yaşıl rəng verən xlamidomonadaların toplusudur. Xlamidomonada hüceyrəsi armudvari formadadır. Onun ön tərəfində bir cüt qamçı yerləşir; onun köməyi ilə yosun hərəkət edir. Bu da onun heyvan orqanizmi ilə qohumluğunu göstərir. Hüceyrə qılafdan, sitoplazmadan, nüvə və iri kasaşəkilli xloroplastdan ibarətdir. Yosunların xloroplastlarını xromatofor (yunanca "xromos" -rəngləyirəm, "foros" — daşıyıram) da adlandırırlar. Hüceyrənin ön tərəfindən qırmızı rəngli işığahəssas "gözcüyü", hüceyrə şirəsi ilə dolu olan iri vakuol və iki yığılıb-açılan kiçik vakuol vardır. İşığahəssas gözcük işığı qəbul edir və qamçılar vasitəsilə xlamidomonada işığa doğru hərəkət edir. Yığılıb-açılan vakuollar vasitəsilə xlamidomonada özündə olan artıq suyu ifraz edir. Xlamidomonada xlorofilli orqanizm olduğundan işıqda müstəqil qidalanır; bununla yanaşı, öz bədən səthi ilə hazır üzvi maddələri uda bilir.
Xlamidomonadanın çoxalması
Xlamidomonada cinsi və qeyri-cinsi yolla çoxalır. Qeyri-cinsi yolla çoxalarkən (əlverişli şərait olduqda) əvvəlcə bir yerdə dayanır, qamçılarını itirir. Onun daxili möhtəviyyatı 4 hissəyə bölünür; hər hüceyrənin 2 qamçısı əmələ gəlir və qlafla örtülür. Ana hüceyrənin ümumi qılafı daxilində gələcəkdə çoxalma və yayılmağa xidmət edəcək 4 xüsusi hüceyrə-spor əmələ gəlir. Qamçılarla təchiz olunmuş sporlar zoospor adlanır. Xlamidomonadanın qamçılı sporları (zoosporlar) suda müstəqil hərəkət edir. Beləliklə, xlamidomonadanın qeyri-cinsi çoxalması sporlar vasitəsilə baş verir. Ana hüceyrənin ümumi qılafı dağıldıqdan sonra kiçik xlamidomonada şəklində sporlar suya çıxır. Bir müddət sonra hüceyrələr böyüyür (əlverişsiz şəraitdə: soyuqda, su azaldıqda) xlamidomonadanın ana hüceyrəsində iki qamçı qamet əmələ gəlir. Ana hüceyrə dağıldıqdan sonra qametlər suya tökülərək digər xlamidomonadaların qametləri ilə cüt-cüt birləşirlər və nəticədə bərk qlafla örtülmüş ziqot (ziqospor) əmələ gəlir. Əlverişli şəraitdə ziqot bölünür və ondan 4 müstəqil xlamidomonada əmələ gəlir.
Bundan əlavə bu qrupa (plevrokokk və xlorella) yosunları da aiddir.
Çoxhüceyrəli yaşıl yosunlar
Axar su hövzələrində sualtı əşyalarda (daşlarda) yaşıl rəngli örtük əmələ gətirən, sapşəkilli çoxhüceyrəli yosun ulotriksdir. Ulotriks sapını əmələ gətirən hüceyrələr qısa, qalın qılaflı, bir nüvəlidirlər, xromatoforu qapanmayan halqaya oxşayır. Ulotriks xlamidomonada kimi qidalanır (miksotrof). Əlverişli şəraitdə ulotriksin hər hüceyrəsi, ən altdakı rəngsiz hüceyrədən başqa (bu hüceyrənin vasitəsilə bitki əşyaya yapışır), iki və ya dörd dördqamçılı hərəkətli hüceyrələrə (zoosporlara) bölünür. Bu sporlar suda bir müddət üzəndən sonra sualtı əşyalara yapışır, bölünüb yeni sap yosunları (qeyri-cinsi çoxalma) əmələ gətirir. Əlverişsiz şəraitdə yosunun bəzi hüceyrələrində xirda, hərəkətli ikiqamçılı qametlər əmələ gəlir. Müxtəlif saplardan əmələ gəlmiş qametlər cüt-cüt birləşir və ziqot əmələ gətirir. Onlar qalın qlafla örtülür və uzun müddət sakitlik dövrünü keçirir. Yazda, əlverişli şəraitdə, ziqot 4-spor — qamçısız hüceyrələrə bölünür. Onların hər biri sualtı əşyaya yapışaraq yeni sapşəkilli yosun — ulotriksə başlanğıc verir.
Spirogira
Ən geniş yayılan, çoxhüceyrəli yosunların nümayəndələrindən biri də spirogira yosunudur. Sakit və durğun şirin sularda, yapışqan çənglərdə və nohurlarda yaşayır. Yapışqan yığımı , adətən, suda sərbəst üzən spirogira sapının toplusudur. Sapların üzərini selikli maddə əhatə edir. Spirogira sapşəkilli çoxhüceyrəli yosundur. Bir cərgə hüceyrələrdən ibarətdir. Hüceyrələrinin çoxu bölünür və bunun sayəsində onların sayı çoxalır. Spirogiranın hüceyrələri birnüvəlidir, sitoplazma qılafın divarlarına çəkilib, ortasında şirə ilə dolu vakuol vardır. Xromatofor lentşəkillidir (bir və ya bir neçə lentdən ibarətdir); lentlər sitoplazmada divaryanı qatlar əmələ gətirir və hüceyrəni spiralvari bürüyür.
Spirogiranın quruluşu və çoxalması
Spirogira qeyri-cinsi və cinsi yolla çoxalır. Yanaşı olan iki spirogira sapı ümumi seliklə örtülür. Sonra qarşı-qarşıya yerləşən hüceyrələrdən çıxıntılar uzanır; bu çıxıntılar ucları ilə bir birinə qovuşduqda, pilləkənə oxşar bir fiqur əmələ gətirir. Çıxıntıların arasındakı arakəsmələr əridikdə bir hüceyrənin möhtəviyyatı axıb ikinci hüceyrənin möhtəviyyatına qarışır və ziqot əmələ gəlir. Bu cür cinsi prosesə, yəni iki hüceyrənin möhtəviyyatının bir-birilə qarışmasına konyuqasiya deyilir. Hər ziqotdan,sakit dövrdən sonra, 4-spor inkişaf edir və hər spordan yeni spirogira əmələ gəlir. Qeyri-cinsi çoxalma zamanı onun sapı ayrı-ayrı hissələrə bölünür; hər hissədən yeni spirogira inkişaf edir.
Xəzər dənizində
Xəzər planktonunda üçüncü yeri yaşıl yosunlar tutur (102 növ). Onlara əsasən dənizin şirin sulu hissələrində, xüsusən Şimali Xəzərdə rast gəlinir. Xəzər fitoplanktonunda 39 növü yayılmışdır, onlar dənizin məhsuldarlığı və zooplanktonun qidalanmasında əhəmiyyətli rol oynayırlar. Dinofitlər arasında Prorocentrum cordata ən yaxşı inkişaf edənidir, ona Xəzər dənizinin hər yerində rast gəlinir.
Çoxalmaları
Yaşıl yosunlar həm cinsi, həmdə qeyri-cinsiyolla çoxalır. Əlverişli şəraitdə onlarda qeyri-cinsi, əlverişsiz şəraitdə (su hövzəsinin soyuması, quruması və s.) isə cinsi çoxalma müşahidə edilir. Xlamidomonadadan fərqli olaraq yalnız qeyri-cinsi yolla-ikiyə bölünməklə çoxalır.
İstinadlar
- Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521
- Yosunlar [ölü keçid]
- "Bioloji aləm". 2021-09-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-11.
- 7-ci sinif Biologiya kitabı
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yasil yosunlar lat Chlorophyta chromista aleminin gyrista tipine aid xromist sinfi Yasil yosunlarElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerRanqsiz Yasil bitkilerSobe Yasil yosunlarBeynelxalq elmi adiChlorophyta Rchb 1834Sekil axtarisiITIS 5414NCBI 3041EOL 3893FW 54811 Huceyrelerinde nuve sitoplazma iri ve hemcinin yasil xlorofil malik var Fotosintez mehsulu karbohidratlari nisasta ve yaglar seklinde yigirlar Huceyre divari bezi formalarda selluloza terkibli yaranir Adeten iki dasiyirlar Bezen qismi deyisiklikler gostererek yaradirlar Cox huceyreli olanlar murekkeb huceyre ferqlenmesi yoxdur Texminen 9 000 den artiq novu melumdur 90 i sirin sularda 10 i ise denizlerde duzlu sularda yasayan novlerdir Bundan basqa rutubetli torpaq ve quraq yerlerde yasayanlari da var Birhuceyreli yasil yosunlarXlamidomonada Xlamidomonada birhuceyreli yasil yosundur Volvoks yosunlar sinfine aiddir Ikiqamcili hereketli formadir Hem cinsi hem de qeyri cinsi yolla coxalir Xlamidomonadanin qurulusu bu yosun golmecelerdelere nohurlara aciq yasil reng verir ele bil su cicekleyib Bu cur ciceklenmeye sebeb suya yasil reng veren xlamidomonadalarin toplusudur Xlamidomonada huceyresi armudvari formadadir Onun on terefinde bir cut qamci yerlesir onun komeyi ile yosun hereket edir Bu da onun heyvan orqanizmi ile qohumlugunu gosterir Huceyre qilafdan sitoplazmadan nuve ve iri kasasekilli xloroplastdan ibaretdir Yosunlarin xloroplastlarini xromatofor yunanca xromos rengleyirem foros dasiyiram da adlandirirlar Huceyrenin on terefinden qirmizi rengli isigahessas gozcuyu huceyre siresi ile dolu olan iri vakuol ve iki yigilib acilan kicik vakuol vardir Isigahessas gozcuk isigi qebul edir ve qamcilar vasitesile xlamidomonada isiga dogru hereket edir Yigilib acilan vakuollar vasitesile xlamidomonada ozunde olan artiq suyu ifraz edir Xlamidomonada xlorofilli orqanizm oldugundan isiqda musteqil qidalanir bununla yanasi oz beden sethi ile hazir uzvi maddeleri uda bilir Xlomidomonada yosunu 1 Qamci 2 Yigilib acilan Vakuol 3 Qilaf 4 isiga hessas qirmizi gozcuk 5 Nuve 6 SitoplazmaXlamidomonadanin coxalmasi Xlamidomonada cinsi ve qeyri cinsi yolla coxalir Qeyri cinsi yolla coxalarken elverisli serait olduqda evvelce bir yerde dayanir qamcilarini itirir Onun daxili mohteviyyati 4 hisseye bolunur her huceyrenin 2 qamcisi emele gelir ve qlafla ortulur Ana huceyrenin umumi qilafi daxilinde gelecekde coxalma ve yayilmaga xidmet edecek 4 xususi huceyre spor emele gelir Qamcilarla techiz olunmus sporlar zoospor adlanir Xlamidomonadanin qamcili sporlari zoosporlar suda musteqil hereket edir Belelikle xlamidomonadanin qeyri cinsi coxalmasi sporlar vasitesile bas verir Ana huceyrenin umumi qilafi dagildiqdan sonra kicik xlamidomonada seklinde sporlar suya cixir Bir muddet sonra huceyreler boyuyur elverissiz seraitde soyuqda su azaldiqda xlamidomonadanin ana huceyresinde iki qamci qamet emele gelir Ana huceyre dagildiqdan sonra qametler suya tokulerek diger xlamidomonadalarin qametleri ile cut cut birlesirler ve neticede berk qlafla ortulmus ziqot ziqospor emele gelir Elverisli seraitde ziqot bolunur ve ondan 4 musteqil xlamidomonada emele gelir Bundan elave bu qrupa plevrokokk ve xlorella yosunlari da aiddir Coxhuceyreli yasil yosunlarAxar su hovzelerinde sualti esyalarda daslarda yasil rengli ortuk emele getiren sapsekilli coxhuceyreli yosun ulotriksdir Ulotriks sapini emele getiren huceyreler qisa qalin qilafli bir nuvelidirler xromatoforu qapanmayan halqaya oxsayir Ulotriks xlamidomonada kimi qidalanir miksotrof Elverisli seraitde ulotriksin her huceyresi en altdaki rengsiz huceyreden basqa bu huceyrenin vasitesile bitki esyaya yapisir iki ve ya dord dordqamcili hereketli huceyrelere zoosporlara bolunur Bu sporlar suda bir muddet uzenden sonra sualti esyalara yapisir bolunub yeni sap yosunlari qeyri cinsi coxalma emele getirir Elverissiz seraitde yosunun bezi huceyrelerinde xirda hereketli ikiqamcili qametler emele gelir Muxtelif saplardan emele gelmis qametler cut cut birlesir ve ziqot emele getirir Onlar qalin qlafla ortulur ve uzun muddet sakitlik dovrunu kecirir Yazda elverisli seraitde ziqot 4 spor qamcisiz huceyrelere bolunur Onlarin her biri sualti esyaya yapisaraq yeni sapsekilli yosun ulotrikse baslangic verir Spirogira Spirogira yosunu huceyresi En genis yayilan coxhuceyreli yosunlarin numayendelerinden biri de spirogira yosunudur Sakit ve durgun sirin sularda yapisqan cenglerde ve nohurlarda yasayir Yapisqan yigimi adeten suda serbest uzen spirogira sapinin toplusudur Saplarin uzerini selikli madde ehate edir Spirogira sapsekilli coxhuceyreli yosundur Bir cerge huceyrelerden ibaretdir Huceyrelerinin coxu bolunur ve bunun sayesinde onlarin sayi coxalir Spirogiranin huceyreleri birnuvelidir sitoplazma qilafin divarlarina cekilib ortasinda sire ile dolu vakuol vardir Xromatofor lentsekillidir bir ve ya bir nece lentden ibaretdir lentler sitoplazmada divaryani qatlar emele getirir ve huceyreni spiralvari buruyur Spirogiranin qurulusu ve coxalmasi Spirogira qeyri cinsi ve cinsi yolla coxalir Yanasi olan iki spirogira sapi umumi selikle ortulur Sonra qarsi qarsiya yerlesen huceyrelerden cixintilar uzanir bu cixintilar uclari ile bir birine qovusduqda pillekene oxsar bir fiqur emele getirir Cixintilarin arasindaki arakesmeler eridikde bir huceyrenin mohteviyyati axib ikinci huceyrenin mohteviyyatina qarisir ve ziqot emele gelir Bu cur cinsi prosese yeni iki huceyrenin mohteviyyatinin bir birile qarismasina konyuqasiya deyilir Her ziqotdan sakit dovrden sonra 4 spor inkisaf edir ve her spordan yeni spirogira emele gelir Qeyri cinsi coxalma zamani onun sapi ayri ayri hisselere bolunur her hisseden yeni spirogira inkisaf edir Xezer denizinde Xezer planktonunda ucuncu yeri yasil yosunlar tutur 102 nov Onlara esasen denizin sirin sulu hisselerinde xususen Simali Xezerde rast gelinir Xezer fitoplanktonunda 39 novu yayilmisdir onlar denizin mehsuldarligi ve zooplanktonun qidalanmasinda ehemiyyetli rol oynayirlar Dinofitler arasinda Prorocentrum cordata en yaxsi inkisaf edenidir ona Xezer denizinin her yerinde rast gelinir Coxalmalari Yasil yosunlar hem cinsi hemde qeyri cinsiyolla coxalir Elverisli seraitde onlarda qeyri cinsi elverissiz seraitde su hovzesinin soyumasi qurumasi ve s ise cinsi coxalma musahide edilir Xlamidomonadadan ferqli olaraq yalniz qeyri cinsi yolla ikiye bolunmekle coxalir IstinadlarRuggiero M A Gordon D P Orrell T M Bailly N Bourgoin T Brusca R C Cavalier Smith T Guiry M D Kirk P M A Higher Level Classification of All Living Organisms ing PLOS ONE PLOS ONE Editors PLoS 2015 Vol 10 Iss 4 P e0119248 ISSN 1932 6203 doi 10 1371 JOURNAL PONE 0119248 PMID 25923521 Yosunlar olu kecid Bioloji alem 2021 09 26 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 11 7 ci sinif Biologiya kitabiHemcinin bax