Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bəhram Gur və Fitnənin ova çıxması - I Şah Təhmasibin sifarişi ilə 1539-1543-cü illərdə hazırlanmış və Təbriz miniatür məktəbinin sənətkarları tərəfindən çəkilmiş rəsmlərlə bəzədilmiş Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" əlyazmasına daxil olan, tərəfindən çəkilmiş rəsm əsəridir. Miniatürün daxil olduğu əlyazma hazırda Britaniya Milli Kitabxanasında (MS Or. 2265) saxlanılır.
| Bəhram Gur və Fitnənin ova çıxması | ||
|---|---|---|
| ||
| Rəssam | ||
| Tarixi | 1539-1543 | |
| Üslubu | Təbriz miniatür məktəbi | |
| Sifarişçi | I Şah Təhmasib | |
| Saxlanıldığı yer | Britaniya Milli Kitabxanası | |
Mövzu
Nizaminin "Yeddi gözəl" poemasında, Bəhram şahın Fitnə adlı ay üzlü, zirək və ağıllı bir kənizi var idi. Bir gün şah növbəti ov səfərinə Fitnəni də özü ilə aparır. Onun şücaəti hamını heyrətə salsa da, Fitnə şahın qoçaqlığına qarşı susur, nazındanmı, hiyləsindənmi, nədənsə şahı tərifləmir. Bu zaman uzaqda bir maral qaçır:
 | Bax o gur çaparaq gəlir uzaqdan, Harasından vurum? Başdan, dırnaqdan? |  |
Fitnə şaha cavab verir ki,
| | İnanaram qüdrətinə mən, Onun dırnağını başına tiksən. | |
Təsvir
Miniatürdə Bəhramın oxla gurun dırnağını qulağına tikdiyi an təsvir edilmişdir. Burada əsas fiqurlardan əlavə daha dörd süvari, müxtəlif səmtlərə qaçışan iki gur və dağ keçisi təsvir olunmuşdur. Əlində musiqi aləti tutan Fitnə şahı müşayiət edir. Gənc xidmətçi onun atını yedəyə almışdır. Bəhram kompozisiyanın mərkəzində qırmızı at belində çapar vəziyyətdədir. Uzaqda onun atdığı oxdan qulağı dırnağına tikilmiş gur görünür. Sağ tərəfdə, qarşı planda Bəhram şahı müşayiət edən kamanla silahlanmış iki süvaridən əlavə, uzaqda da süvarilər görünür. Onlardan biri şahın şücaətinə heyranlıq əlaməti olaraq barmağını dodağına aparmışdır. Qalan personajların heyrəti onların müxtəlif hərəkətləri ilə ifadə edilmişdir.
Tədqiqi
Firdovsinin "Şahnamə", Nizaminin isə "Yeddi gözəl" poemasında təsvir etdiyi Sasani şahı Bəhramın əfsanəvi məharəti Şərq xalqlarının təsviri sənətində ən çox yayılmış ədəbi süjetlərdən biridir. Bu mövzunun ilk təsvirləri Ermitajda saxlanılan gümüş qablarda və keramik kasalarda verilmişdir. Lakin mövzu daha çox kitab miniatürlərində, "Şahnamə" və "Xəmsə"nin əlyazma nüsxələrində fırçaya alınmışdır.
Müxtəlif miniatür məktəblərinin rəssamları tərəfindən bu mövzuya həsr olunmuş əsərlər, bir-birindən süjet və təfsir üslubu, kompozisiya müxtəlifliyi, fiqurların sayı, mənzərə elementləri, boyalar aləmi və sair ilə fərqlənir. Məsələn, Firdovsidə Bəhram Azadənin cavabından qəzəblənir, onu atın ayaqları altına salıb məhv edir və bir daha qadınlarla şikara çıxmayacağına and içir. Nizami isə, sadə kəəniz olan Fitnənin nə qədər yüksək ağıl, kamal və hünər sahibi olduğunu bədii və ibrətamiz boyalarla təsvir edir. Fitnənin ağlı, tədbiri, zirəkliyi nəinki onu ölümdən xilas edir, eyni zamanda, düşünmədən məsuliyyətsiz hökmlər verən bir padşah üzərində onun qələbəsi ilə nəticələnir.
Bu süjetin əks olunduğu bir çox miniatür əhvalatın təfsiri və üslub xüsusiyyəti baxımından bir-birinə yaxın olsa da, təfərrüatın təsviri, kompozisiyaların həlli baxımından bir çox fərqləndirici cəhətlərə malikdir. Məsələn, Firdovsi poemasında Bəhram Gur və Azadənin dəvə üstündə ov etdikləri göstərilmişsə, miniatürlərdə Azadə gah at belində arfa çalan vəziyyətdə, gah da dəvənin ayaqları altında verilir. Çox zaman rəssamlar süjeti başqa cür nəql edərək, Bəhramın igidlik anını, Azadəni isə dəvənin ayaqları altında və sair kimi vəziyyətdə göstərirlər.
Ayrı-ayrı məktəblərə mənsub rəssamlar Nizami poemasından əxz etdikləri eyni süjeti özlərinin mənsub olduqları məktəbə xas üslublarla əlaqədar müxtəlif şəkildə təfsir etmişlər. Məsələn, XV-XVI əsrlərdə Herat ustaları ədəbi mətnə ciddi surətdə əməl edirdilər. Buna görə də onların yaratdıqları miniatürlər həqiqi illüstrə səciyyəsi daşıyıb, lakonik təsvir formaları, aydın və sadə kompozisiyaları ilə fərqlənirdi. Bu miniatürlərin müəllifləri öz əsərlərində geniş təsvirçilikdən, çoxfiqurlu səhnələr işləməkdən, kompozisiyanı əlavə insan və heyvan fiqurları, mənzərə elementləri ilə yükləməkdən çəkinirdilər. Belə üslub xüsusiyyətləri 1431-ci il və 1509-1510-cu illərə aid Nizaminin "Xəmsə" əlyazmalarının eyni süjetlərinə həsr olunan illüstrasiyalarda aydın nəzərə çarpır.
Müzəffər Əlinin əsərində isə miniatür daha çox dekorativ səciyyə daşıyır. Bu səciyyə özünü daha çox kompozisiya həlli və mənzərə təsvirlərində göstərir. Ədəbi mətndə olmayan əlavə personajların, ayrı-ayrı səmtlərə qaçışan müxtəlif heyvan fiqurlarının dinamikası kompozisiyanı daha da canlandırır. Miniatürdə mənzərə təsviri zəngin olub, müstəqil və sərbəst səciyyəyə malikdir. Burada, Bəhram və arfa çalan Fitnədən başqa daha dörd atlı və gənc xidmətçi təsvir edilmişdir. Miniatürdə fiqurlar çox olmasa da, kiçik səthdə elə ustalıqla paylaşdırılmışdır ki, ilk baxışda tamaşaçıya izdihamlı səhnə təsiri bağışlayır. Buna baxmayaraq, həmin fiqurlar tamaşaçının nəzərini əsas hadisədən yayındırmır, əksinə, əl-qol hərəkətləri ilə əsas diqqətin baş qəhrəmana yönləndirilməsinə xidmət edirlər.
Müzəffər Əli Nizami təsvirini o dövr rəssamlığına xas olan dekorativ üslubda əks etdirsə də,bu miniatürün ümumi ahənginə realizmə meyl edən şərti təsvir vasitələrinin bəzi incə ayrıntılarına təsadüf olunur. Lövhədəki dağətəyi düzənlik, xəfif dağ silueti, onu iki yerı bölən və miniatür səddindən çıxan iri gövdəli çinar və s. real mənzərə təsiri oyadır. Miniatürdə kolorit zənginliyi, zəriflik, insan və heyvan fiqurlarının pozalarında qərar tutan təbii hərəkət sərbəstliyi və sair real mənzərə təsiri oyadır. Miniatürdə kolorit zənginliyi, zəriflik, insan və heyvan fiqurlarının pozalarında qərar tutan təbii hərəkət sərbəstliyi və s. kimi əlamətlər onu fərqləndirir.
Miniatürün yuxarı hissəsində "Ustad Müzəffər Əlinin əməli" sözləri yazılmış, kitabələrdə isə Bəhram Gurun Fitnə ilə ov səhnəsini nəql edən Nizami mətnindən bir parça verilmişdir.
İstinadlar
- "Khamsah of Nizami". bl.uk. Britaniya Milli Kitabxanası. 2016-10-29 tarixində . İstifadə tarixi: 5 avqust 2017.
- Gəncəvi, Nizami. Yeddi gözəl. Bakı. 1941. 84.
- Zamanov, 1981. səh. 52
- Zamanov, 1981. səh. 53
- Zamanov, 1981. səh. 54
- Пугаченкова, Г.А. Искусство Афганистана. Москва. 1963. 194.
Ədəbiyyat
- Zamanov, Nadir. Nizami poeziyası və təsviri sənət (Azərbaycan SSR EA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu). Bakı: Elm. 1981. səh. 190.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Behram Gur ve Fitnenin ova cixmasi I Sah Tehmasibin sifarisi ile 1539 1543 cu illerde hazirlanmis ve Tebriz miniatur mektebinin senetkarlari terefinden cekilmis resmlerle bezedilmis Nizami Gencevinin Xemse elyazmasina daxil olan terefinden cekilmis resm eseridir Miniaturun daxil oldugu elyazma hazirda Britaniya Milli Kitabxanasinda MS Or 2265 saxlanilir Behram Gur ve Fitnenin ova cixmasiRessamTarixi 1539 1543Uslubu Tebriz miniatur mektebiSifarisci I Sah TehmasibSaxlanildigi yer Britaniya Milli KitabxanasiMovzuNizaminin Yeddi gozel poemasinda Behram sahin Fitne adli ay uzlu zirek ve agilli bir kenizi var idi Bir gun sah novbeti ov seferine Fitneni de ozu ile aparir Onun sucaeti hamini heyrete salsa da Fitne sahin qocaqligina qarsi susur nazindanmi hiylesindenmi nedense sahi teriflemir Bu zaman uzaqda bir maral qacir Bax o gur caparaq gelir uzaqdan Harasindan vurum Basdan dirnaqdan Fitne saha cavab verir ki Inanaram qudretine men Onun dirnagini basina tiksen TesvirMiniaturde Behramin oxla gurun dirnagini qulagina tikdiyi an tesvir edilmisdir Burada esas fiqurlardan elave daha dord suvari muxtelif semtlere qacisan iki gur ve dag kecisi tesvir olunmusdur Elinde musiqi aleti tutan Fitne sahi musayiet edir Genc xidmetci onun atini yedeye almisdir Behram kompozisiyanin merkezinde qirmizi at belinde capar veziyyetdedir Uzaqda onun atdigi oxdan qulagi dirnagina tikilmis gur gorunur Sag terefde qarsi planda Behram sahi musayiet eden kamanla silahlanmis iki suvariden elave uzaqda da suvariler gorunur Onlardan biri sahin sucaetine heyranliq elameti olaraq barmagini dodagina aparmisdir Qalan personajlarin heyreti onlarin muxtelif hereketleri ile ifade edilmisdir TedqiqiSasaniler dovrune aid gumus bosqabda Behram Gur ve Azadenin ov tesviri V esr Metropoliten muzeyi Nyu York Firdovsinin Sahname Nizaminin ise Yeddi gozel poemasinda tesvir etdiyi Sasani sahi Behramin efsanevi mehareti Serq xalqlarinin tesviri senetinde en cox yayilmis edebi sujetlerden biridir Bu movzunun ilk tesvirleri Ermitajda saxlanilan gumus qablarda ve keramik kasalarda verilmisdir Lakin movzu daha cox kitab miniaturlerinde Sahname ve Xemse nin elyazma nusxelerinde fircaya alinmisdir Muxtelif miniatur mekteblerinin ressamlari terefinden bu movzuya hesr olunmus eserler bir birinden sujet ve tefsir uslubu kompozisiya muxtelifliyi fiqurlarin sayi menzere elementleri boyalar alemi ve sair ile ferqlenir Meselen Firdovside Behram Azadenin cavabindan qezeblenir onu atin ayaqlari altina salib mehv edir ve bir daha qadinlarla sikara cixmayacagina and icir Nizami ise sade keeniz olan Fitnenin ne qeder yuksek agil kamal ve huner sahibi oldugunu bedii ve ibretamiz boyalarla tesvir edir Fitnenin agli tedbiri zirekliyi neinki onu olumden xilas edir eyni zamanda dusunmeden mesuliyyetsiz hokmler veren bir padsah uzerinde onun qelebesi ile neticelenir Bu sujetin eks olundugu bir cox miniatur ehvalatin tefsiri ve uslub xususiyyeti baximindan bir birine yaxin olsa da teferruatin tesviri kompozisiyalarin helli baximindan bir cox ferqlendirici cehetlere malikdir Meselen Firdovsi poemasinda Behram Gur ve Azadenin deve ustunde ov etdikleri gosterilmisse miniaturlerde Azade gah at belinde arfa calan veziyyetde gah da devenin ayaqlari altinda verilir Cox zaman ressamlar sujeti basqa cur neql ederek Behramin igidlik anini Azadeni ise devenin ayaqlari altinda ve sair kimi veziyyetde gosterirler Ayri ayri mekteblere mensub ressamlar Nizami poemasindan exz etdikleri eyni sujeti ozlerinin mensub olduqlari mektebe xas uslublarla elaqedar muxtelif sekilde tefsir etmisler Meselen XV XVI esrlerde Herat ustalari edebi metne ciddi suretde emel edirdiler Buna gore de onlarin yaratdiqlari miniaturler heqiqi illustre seciyyesi dasiyib lakonik tesvir formalari aydin ve sade kompozisiyalari ile ferqlenirdi Bu miniaturlerin muellifleri oz eserlerinde genis tesvircilikden coxfiqurlu sehneler islemekden kompozisiyani elave insan ve heyvan fiqurlari menzere elementleri ile yuklemekden cekinirdiler Bele uslub xususiyyetleri 1431 ci il ve 1509 1510 cu illere aid Nizaminin Xemse elyazmalarinin eyni sujetlerine hesr olunan illustrasiyalarda aydin nezere carpir Miniaturun yuxari hissesinde Muzeffer Elinin muellif imzasi Muzeffer Elinin eserinde ise miniatur daha cox dekorativ seciyye dasiyir Bu seciyye ozunu daha cox kompozisiya helli ve menzere tesvirlerinde gosterir Edebi metnde olmayan elave personajlarin ayri ayri semtlere qacisan muxtelif heyvan fiqurlarinin dinamikasi kompozisiyani daha da canlandirir Miniaturde menzere tesviri zengin olub musteqil ve serbest seciyyeye malikdir Burada Behram ve arfa calan Fitneden basqa daha dord atli ve genc xidmetci tesvir edilmisdir Miniaturde fiqurlar cox olmasa da kicik sethde ele ustaliqla paylasdirilmisdir ki ilk baxisda tamasaciya izdihamli sehne tesiri bagislayir Buna baxmayaraq hemin fiqurlar tamasacinin nezerini esas hadiseden yayindirmir eksine el qol hereketleri ile esas diqqetin bas qehremana yonlendirilmesine xidmet edirler Muzeffer Eli Nizami tesvirini o dovr ressamligina xas olan dekorativ uslubda eks etdirse de bu miniaturun umumi ahengine realizme meyl eden serti tesvir vasitelerinin bezi ince ayrintilarina tesaduf olunur Lovhedeki dageteyi duzenlik xefif dag silueti onu iki yeri bolen ve miniatur seddinden cixan iri govdeli cinar ve s real menzere tesiri oyadir Miniaturde kolorit zenginliyi zeriflik insan ve heyvan fiqurlarinin pozalarinda qerar tutan tebii hereket serbestliyi ve sair real menzere tesiri oyadir Miniaturde kolorit zenginliyi zeriflik insan ve heyvan fiqurlarinin pozalarinda qerar tutan tebii hereket serbestliyi ve s kimi elametler onu ferqlendirir Miniaturun yuxari hissesinde Ustad Muzeffer Elinin emeli sozleri yazilmis kitabelerde ise Behram Gurun Fitne ile ov sehnesini neql eden Nizami metninden bir parca verilmisdir Istinadlar Khamsah of Nizami bl uk Britaniya Milli Kitabxanasi 2016 10 29 tarixinde Istifade tarixi 5 avqust 2017 Gencevi Nizami Yeddi gozel Baki 1941 84 Zamanov 1981 seh 52 Zamanov 1981 seh 53 Zamanov 1981 seh 54 Pugachenkova G A Iskusstvo Afganistana Moskva 1963 194 EdebiyyatZamanov Nadir Nizami poeziyasi ve tesviri senet Azerbaycan SSR EA Memarliq ve Incesenet Institutu Baki Elm 1981 seh 190