Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Birinci Məşrutiyyət — Osmanlı İmperiyasında 1876-cı ildə II Əbdülhəmid tərəfindən elan edilən konstitusional idarəetmə forması.
Arxa plan
Osmanlı İmperiyasının iqtisadi problemləri 17-ci əsrdən etibarən torpaqların itirilməsi və davamlı büdcə kəsirləri verməsi ilə başlandı. Avropa dövlətləri ilə imzalanan sərbəst ticarət sövdələşmələriylə ölkəyə gələn mallardan aşağı gömrük vergiləri alınırdı. Bu həm dövlətin gəlirlərini azaltmış, həm də yerli sənayenin geriləməsinə səbəb olmuşdu. İqtisadi problemlərlə yanaşı, xüsusilə, 1789-cu il Fransız inqilabının təsiri ilə yayılan azad yönümlü düşüncələr və millətçilik axını Osmanlı İmperiyasını da bürüdü. Balkanlarda 19-cu əsrdə müstəqillik tələbilə etirazlar başlandı. Balkanlarda və Orta Şərqdə maraqların toqquşmasından əziyyət çəkən Avropa dövlətləri ilə Çar Rusiyası da zamanla bu hərəkatları dəstəklədilər. Osmanlı sərhədləri daxilində qeyri-müsəlman xalqların vəziyyətlərinin düzəldilməsi səbəbilə İmperiyanı islahatlar keçirməyə məcbur etdilər. 1839-cu ildəki Tənzimat Fərmanı ilə 1856-cı ildəki İslahat Fərmanının elanları bu şəraitdə reallaşdı.
İnkişafı
Digər yandan, 1860-cı illərdə bir aydın hərəkat olaraq Gənc Osmanlılar ortaya çıxdı. Namiq Kamal və Ziya Paşa kimi aydınlar Avropa ölkələrindəki konstitusiyalı monarxiyalardan təsirlənərək Osmanlı İmperiyasının da konstitusiya ilə idarə edilməsinin lazım olduğu fikrini müdafiə edirdilər. Osmanlı İmperiyası 1850-ci illərdən başlayaraq xarici borclar almağa başlamışdı və 1870-ci illərdə dövlət həm iqtisadi, həm də siyasi böhrana sürüklənmişdi. Bu böhran zamanında Mithat Paşa və dostları 30 May 1876-cı ildə Əbdüləzizi taxtından endirib, yerinə V Muradı keçirtdilər. V Murad aydınların və mütərəqqi dövlət adamlarının istədiyi islahatları etmək iqtidarında olmasına baxmayaraq, zehni sağlamlığının pozulduğu üçün taxtdan endirildi. Yerinə II Əbdülhəmid, məşrutiyyəti elan edəcəyi sözünü verərək taxta oturduldu.
Məşrutiyyətin elanı
II Əbdülhəmid taxta çıxanda Balkanlarda etirazlar başlamış, Çar Rusiyası Osmanlıya bir ultimatum vermişdi. Böyük Avropa dövlətləri İstanbulda keçirilən bir konfransda Balkan məsələsini müzakirə etmiş və Osmanlı İmperiyasından islahatlar aparmasını istəyirdi. II Əbdülhəmid siyasi bir manevrlə 23 Dekabr 1876-cı ildə "Qanun-i Əsasi"ni (konstitusiyanı) elan etdi. Beləliklə, məşrutə idarəetməsinə keçildi.
1876-cı il Konstitusiyası olaraq bilinən "Qanun-i Əsasi", əslində padşahın suverenlik haqlarına məhdudiyyət qoymurdu. İcra səlahiyyətini tam əlində saxlayan padşah, sədrəzəm və vəkilləri (nazirləri) istədiyi kimi təyin və vəzifədən azad edə bilirdi. Məclisin vəkillər üzərində yoxlama səlahiyyəti yox idi. Padşah, sülh və müharibə etmək, istəyərsə məclisi buraxmaq və yenidən seçkiyə aparmaq səlahiyyətinə sahib idi. Bundan başqa, padşahın "ictimati xeyir üçün" polis istintaqı nəticəsində sürgün etmə səlahiyyəti var idi. Hökmdara tanınan haqlara baxmayaraq, konstitusiya Avropa təsirinin Osmanlı bürokratiyasının bir hissəsində hansı səviyyəyə çatdığının göstəricisiydi.
Rejimin yeni orqanları
"Qanun-i Əsasi"yə uyğun olaraq, iki qanadlı bir parlament yaradıldı. Üzvləri seçim yoluyla təyin olunan məclisə Məclis-i Məbusan, üzvləri tapşırıq ilə təyin olunan məclisə də deyilirdi. İki məclisin yaratdığı parlament isə adlandırılırdı. Məclis-i Ayanın başçısı və üzvləi birbaşa padşah tərəfindən təyin edilirdi. Konstitusiyaya görə Məclis-i Ümumi padşahın əmri ilə Noyabrda açılır, martın əvvəlində işlərini bitirirdi.
Sona çatması
Birinci Məşrutiyyət, II Əbdülhəmidin 1877-1878 Osmanlı-Rusiya Müharibəsindəki məğlubiyyəti əsas göstərərək, Məclis-i Məbusanı bağlaması ilə 1878-ci ildə başa çatmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Yılmaz Kızıltan. I. Meşrutiyetin İlânı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı. 26. Ankara: GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2006. səh. 251-254.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Birinci Mesrutiyyet Osmanli Imperiyasinda 1876 ci ilde II Ebdulhemid terefinden elan edilen konstitusional idareetme formasi Arxa planOsmanli Imperiyasinin iqtisadi problemleri 17 ci esrden etibaren torpaqlarin itirilmesi ve davamli budce kesirleri vermesi ile baslandi Avropa dovletleri ile imzalanan serbest ticaret sovdelesmeleriyle olkeye gelen mallardan asagi gomruk vergileri alinirdi Bu hem dovletin gelirlerini azaltmis hem de yerli senayenin gerilemesine sebeb olmusdu Iqtisadi problemlerle yanasi xususile 1789 cu il Fransiz inqilabinin tesiri ile yayilan azad yonumlu dusunceler ve milletcilik axini Osmanli Imperiyasini da burudu Balkanlarda 19 cu esrde musteqillik telebile etirazlar baslandi Balkanlarda ve Orta Serqde maraqlarin toqqusmasindan eziyyet ceken Avropa dovletleri ile Car Rusiyasi da zamanla bu herekatlari desteklediler Osmanli serhedleri daxilinde qeyri muselman xalqlarin veziyyetlerinin duzeldilmesi sebebile Imperiyani islahatlar kecirmeye mecbur etdiler 1839 cu ildeki Tenzimat Fermani ile 1856 ci ildeki Islahat Fermaninin elanlari bu seraitde reallasdi InkisafiDiger yandan 1860 ci illerde bir aydin herekat olaraq Genc Osmanlilar ortaya cixdi Namiq Kamal ve Ziya Pasa kimi aydinlar Avropa olkelerindeki konstitusiyali monarxiyalardan tesirlenerek Osmanli Imperiyasinin da konstitusiya ile idare edilmesinin lazim oldugu fikrini mudafie edirdiler Osmanli Imperiyasi 1850 ci illerden baslayaraq xarici borclar almaga baslamisdi ve 1870 ci illerde dovlet hem iqtisadi hem de siyasi bohrana suruklenmisdi Bu bohran zamaninda Mithat Pasa ve dostlari 30 May 1876 ci ilde Ebdulezizi taxtindan endirib yerine V Muradi kecirtdiler V Murad aydinlarin ve mutereqqi dovlet adamlarinin istediyi islahatlari etmek iqtidarinda olmasina baxmayaraq zehni saglamliginin pozuldugu ucun taxtdan endirildi Yerine II Ebdulhemid mesrutiyyeti elan edeceyi sozunu vererek taxta oturduldu Mesrutiyyetin elaniII Ebdulhemid taxta cixanda Balkanlarda etirazlar baslamis Car Rusiyasi Osmanliya bir ultimatum vermisdi Boyuk Avropa dovletleri Istanbulda kecirilen bir konfransda Balkan meselesini muzakire etmis ve Osmanli Imperiyasindan islahatlar aparmasini isteyirdi II Ebdulhemid siyasi bir manevrle 23 Dekabr 1876 ci ilde Qanun i Esasi ni konstitusiyani elan etdi Belelikle mesrute idareetmesine kecildi 1876 ci il Konstitusiyasi olaraq bilinen Qanun i Esasi eslinde padsahin suverenlik haqlarina mehdudiyyet qoymurdu Icra selahiyyetini tam elinde saxlayan padsah sedrezem ve vekilleri nazirleri istediyi kimi teyin ve vezifeden azad ede bilirdi Meclisin vekiller uzerinde yoxlama selahiyyeti yox idi Padsah sulh ve muharibe etmek isteyerse meclisi buraxmaq ve yeniden seckiye aparmaq selahiyyetine sahib idi Bundan basqa padsahin ictimati xeyir ucun polis istintaqi neticesinde surgun etme selahiyyeti var idi Hokmdara taninan haqlara baxmayaraq konstitusiya Avropa tesirinin Osmanli burokratiyasinin bir hissesinde hansi seviyyeye catdiginin gostericisiydi Rejimin yeni orqanlari Qanun i Esasi ye uygun olaraq iki qanadli bir parlament yaradildi Uzvleri secim yoluyla teyin olunan meclise Meclis i Mebusan uzvleri tapsiriq ile teyin olunan meclise de deyilirdi Iki meclisin yaratdigi parlament ise adlandirilirdi Meclis i Ayanin bascisi ve uzvlei birbasa padsah terefinden teyin edilirdi Konstitusiyaya gore Meclis i Umumi padsahin emri ile Noyabrda acilir martin evvelinde islerini bitirirdi Sona catmasiBirinci Mesrutiyyet II Ebdulhemidin 1877 1878 Osmanli Rusiya Muharibesindeki meglubiyyeti esas gostererek Meclis i Mebusani baglamasi ile 1878 ci ilde basa catmisdir Hemcinin baxIkinci MesrutiyyetIstinadlarYilmaz Kiziltan I Mesrutiyetin Ilani ve Ilk Osmanli Meclis i Mebusan i 26 Ankara GU Gazi Egitim Fakultesi Dergisi 2006 seh 251 254