Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bakı məsələsi — Osmanlı imperiyası, Almaniya və Sovet Rusiyası arasında Bakı nefti uğrunda 1918-ci ilin yayında gedən diplomatik mübarizənin şərti adı.
Bakı nefti
Bakı neftinə yiyələnmək uğrunda mübarizə Dördlər ittifaqı ilə Antanta dövlətləri arasındakı qarşıdurmanın əsas səbəblərindən biri idi. S.Şaumyanın başçılıq etdiyi Xalq Komissarları Sovetinin (XKS) hakimiyyəti altında olan Bakının azad edilməsi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qarşısında duran başlıca vəzifə idi. XKS-nin hərbi qüvvələri ilə Bakını əldə saxlaya bilməyəcəyini nəzərə alan Rusiya diplomatik təzyiqi gücləndirdi. Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının (RSFSR) Berlindəki səfiri A.İoffe Almaniyaya nota verərək, Brest-Litovsk müqaviləsinin şərtlərinin pozulmasına etirazını bildirmiş və Osmanlı ordusunun Bakı istiqamətində hərəkətini dayandırmaq üçün işə qarışmasını tələb etmişdi. Müttəfiqi Osmanlı imperiyasının ona neft vəd etməsinə baxmayaraq, Almaniya bu təklifdən yararlanmaq qərarına gəldi və Sovet Rusiyasının ona neft verəcəyi təqdirdə Osmanlı ordusunun hücumunu dayandırmaq üçün işə qarışacağını bildirdi. Almaniya ilə Rusiya arasında ilkin razılıq əldə edildi.
Almaniyanın müdaxiləsi ilə Osmanlı ordusunun fəal hərbi əməliyyatları müvəqqəti dayandırılsa da, iyulun sonlarında Osmanlı - Azərbaycan hərbi qüvvələrinin Bakıya yaxınlaşması Almaniya - Rusiya danışıqlarını yenidən canlandırdı. "Bakı məsələsi" ilə bağlı Berlində və Moskvada danışıqların davam etdiyi müddətdə Bakı uğrunda hərbi əməliyyatlar kəskinləşdi. Bakı XKS-nin L.Biçeraxovun köməyindən istifadə etməsi də uğurla nəticələnmədi. "Sentrokaspi diktaturası"nın dəvəti ilə ingilis qoşunlarının Bakıya gəlməsi Antantanın Qafqazı, xüsusən də Bakını ələ keçirməsi üçün əlverişli şərait yaradırdı. Lakin Bakıya gəlmiş ingilis qoşunları Osmanlı - Azərbaycan ordusunun qarşısını almaq üçün kifayət etmədi. "Bakı məsələsi" beynəlxalq əhəmiyyət kəsb etdi. Bununla belə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti bu məsələdə qəti və prinsipial mövqe tutdu:
 | "Necə olursa-olsun Bakını almaq, almaq və almaq lazımdır". |  |
Gizli saziş
1919-cu il avqustun sonlarında Almaniya Osmanlı qüvvələrinin Bakıya hücumunun dayandırılmasına bu şərtlə razılıq verdi ki, RSFSR Britaniya qüvvələrini Bakıdan çıxarsın. Üç ayadək davam edən Almaniya-Rusiya danışıqları 1918-ci il avqustun 27-də Almaniya ilə RSFSR arasında Brest-Litovsk müqaviləsinə əlavə olaraq məxfi sazişin imzalanması ilə nəticələndi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ərazi bütövlüyünə qarşı yönəlmiş bu sazişə görə, RSFSR Bakını ələ keçirdikdən sonra hər ay Bakıda çıxarılan neftin dörddə bir hissəsini Almaniyaya verməli idi. Almaniya 27 avqust sazişini müttəfiqlərindən gizlin imzalasa da, onun üstü açıldı.
İstanbulda olan Azərbaycan nümayəndələri Almaniya - Rusiya məxfi sazişinə qarşı mübarizəyə başladılar. Onlar Osmanlı dövlətinin baş naziri Tələt paşa ilə "Bakı məsələsi"ndə Almaniyanın mövqeyini, Bakının tezliklə azad edilməsinin zəruriliyini müzakirə etdilər. Azərbaycan nümayəndələri 1918-ci il sentyabrın 12-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin etiraz notasını Almaniyanın Osmanlı dövlətindəki səfirinə təqdim etdilər. Berlinə gəlmiş Tələt paşa Almaniyadan 27 avqust sazişinin təcili olaraq ləğv olunmasını tələb etdi. Sentyabrın əvvəllərində beynəlxalq vəziyyət Antantanın xeyrinə dəyişdi. Rusiyanın ingilisləri Bakıdan çıxarmaq imkanının olmadığını görən və Britaniyanın Bakıda güclənəcəyindən ehtiyat edən Almaniya "Bakı məsələsi"ndəki mövqeyindən çəkildi. Bakının ingilislərdən azad olunmasında Almaniyanın iştirak etməsi cəhdi də baş tutmadı.
Bakının azad edilməsi
1918-ci il sentyabrın 15-də Bakının azad edilməsi xəbəri Tələt paşanın Berlində apardığı danışıqlara da ciddi təsir göstərdi. Tələt paşa türk hərbi hissələrinin Azərbaycanda çox qalmayacağını bildirdi. Sentyabrın 23-də Almaniya ilə Osmanlı dövləti arasında protokol imzalandı. Almaniya 1918-ci il 27 avqust sazişindən rəsmi şəkildə imtina etdi, Azərbaycanı bir dövlət kimi tanıyacağını, Bakıda tezliklə konsulluq açacağını bildirdi.
1918-ci il sentyabrın 20-də Sovet Rusiyasının xalq xarici işlər komissarlığı Osmanlı dövlətinin xarici işlər nazirinə nota verərək, Bakının türk qoşunları tərəfindən alınmasını Rusiyanın ərazisinə təcavüz kimi qiymətləndirmiş, Brest-Litovsk müqaviləsinin Osmanlı dövlətinə aid hissəsinin qüvvədən düşdüyünü bildirmişdi. Rusiya Osmanlı dövlətindən Brest-Litovsk müqaviləsində göstərilən hüdudlara çəkilməyi, tərk etdiyi əraziləri Sovet Rusiyasına verməyi, Türkiyə ordusunun Rusiyaya vurduğu ziyanı müəyyən etmək üçün beynəlxalq komissiya yaradılmasını tələb edirdi. Rusiyanın iddiaları əsassız olduğundan, Berlində aparılan Osmanlı-Rusiya danışıqları baş tutmadı. Beləliklə, "Bakı məsələsi" Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin qətiyyətli və prinsipial mövqeyi, Qafqaz İslam Ordusu hissələrinin rəşadətli yürüşü və Azərbaycan diplomatiyasının uğuru sayəsində özünün ədalətli həllini tapdı. Bakının azad edilməsi ilə Cümhuriyyəti öz hakimiyyətini ölkə ərazisində bərqərar etdi. Bakı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin paytaxtı elan olundu.
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, I cild, "Lider nəşriyyat", Bakı-2004, səh. 226-227
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Baki meselesi Osmanli imperiyasi Almaniya ve Sovet Rusiyasi arasinda Baki nefti ugrunda 1918 ci ilin yayinda geden diplomatik mubarizenin serti adi Azerbaycanda neft hasilati 1920 ci illerBaki neftiBaki neftine yiyelenmek ugrunda mubarize Dordler ittifaqi ile Antanta dovletleri arasindaki qarsidurmanin esas sebeblerinden biri idi S Saumyanin basciliq etdiyi Xalq Komissarlari Sovetinin XKS hakimiyyeti altinda olan Bakinin azad edilmesi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin qarsisinda duran baslica vezife idi XKS nin herbi quvveleri ile Bakini elde saxlaya bilmeyeceyini nezere alan Rusiya diplomatik tezyiqi guclendirdi Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasinin RSFSR Berlindeki sefiri A Ioffe Almaniyaya nota vererek Brest Litovsk muqavilesinin sertlerinin pozulmasina etirazini bildirmis ve Osmanli ordusunun Baki istiqametinde hereketini dayandirmaq ucun ise qarismasini teleb etmisdi Muttefiqi Osmanli imperiyasinin ona neft ved etmesine baxmayaraq Almaniya bu teklifden yararlanmaq qerarina geldi ve Sovet Rusiyasinin ona neft vereceyi teqdirde Osmanli ordusunun hucumunu dayandirmaq ucun ise qarisacagini bildirdi Almaniya ile Rusiya arasinda ilkin raziliq elde edildi Almaniyanin mudaxilesi ile Osmanli ordusunun feal herbi emeliyyatlari muveqqeti dayandirilsa da iyulun sonlarinda Osmanli Azerbaycan herbi quvvelerinin Bakiya yaxinlasmasi Almaniya Rusiya danisiqlarini yeniden canlandirdi Baki meselesi ile bagli Berlinde ve Moskvada danisiqlarin davam etdiyi muddetde Baki ugrunda herbi emeliyyatlar keskinlesdi Baki XKS nin L Biceraxovun komeyinden istifade etmesi de ugurla neticelenmedi Sentrokaspi diktaturasi nin deveti ile ingilis qosunlarinin Bakiya gelmesi Antantanin Qafqazi xususen de Bakini ele kecirmesi ucun elverisli serait yaradirdi Lakin Bakiya gelmis ingilis qosunlari Osmanli Azerbaycan ordusunun qarsisini almaq ucun kifayet etmedi Baki meselesi beynelxalq ehemiyyet kesb etdi Bununla bele Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti bu meselede qeti ve prinsipial movqe tutdu Nece olursa olsun Bakini almaq almaq ve almaq lazimdir M E ResulzadeGizli sazis1919 cu il avqustun sonlarinda Almaniya Osmanli quvvelerinin Bakiya hucumunun dayandirilmasina bu sertle raziliq verdi ki RSFSR Britaniya quvvelerini Bakidan cixarsin Uc ayadek davam eden Almaniya Rusiya danisiqlari 1918 ci il avqustun 27 de Almaniya ile RSFSR arasinda Brest Litovsk muqavilesine elave olaraq mexfi sazisin imzalanmasi ile neticelendi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin erazi butovluyune qarsi yonelmis bu sazise gore RSFSR Bakini ele kecirdikden sonra her ay Bakida cixarilan neftin dordde bir hissesini Almaniyaya vermeli idi Almaniya 27 avqust sazisini muttefiqlerinden gizlin imzalasa da onun ustu acildi Istanbulda olan Azerbaycan numayendeleri Almaniya Rusiya mexfi sazisine qarsi mubarizeye basladilar Onlar Osmanli dovletinin bas naziri Telet pasa ile Baki meselesi nde Almaniyanin movqeyini Bakinin tezlikle azad edilmesinin zeruriliyini muzakire etdiler Azerbaycan numayendeleri 1918 ci il sentyabrin 12 de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetinin etiraz notasini Almaniyanin Osmanli dovletindeki sefirine teqdim etdiler Berline gelmis Telet pasa Almaniyadan 27 avqust sazisinin tecili olaraq legv olunmasini teleb etdi Sentyabrin evvellerinde beynelxalq veziyyet Antantanin xeyrine deyisdi Rusiyanin ingilisleri Bakidan cixarmaq imkaninin olmadigini goren ve Britaniyanin Bakida gucleneceyinden ehtiyat eden Almaniya Baki meselesi ndeki movqeyinden cekildi Bakinin ingilislerden azad olunmasinda Almaniyanin istirak etmesi cehdi de bas tutmadi Bakinin azad edilmesi1918 ci il sentyabrin 15 de Bakinin azad edilmesi xeberi Telet pasanin Berlinde apardigi danisiqlara da ciddi tesir gosterdi Telet pasa turk herbi hisselerinin Azerbaycanda cox qalmayacagini bildirdi Sentyabrin 23 de Almaniya ile Osmanli dovleti arasinda protokol imzalandi Almaniya 1918 ci il 27 avqust sazisinden resmi sekilde imtina etdi Azerbaycani bir dovlet kimi taniyacagini Bakida tezlikle konsulluq acacagini bildirdi 1918 ci il sentyabrin 20 de Sovet Rusiyasinin xalq xarici isler komissarligi Osmanli dovletinin xarici isler nazirine nota vererek Bakinin turk qosunlari terefinden alinmasini Rusiyanin erazisine tecavuz kimi qiymetlendirmis Brest Litovsk muqavilesinin Osmanli dovletine aid hissesinin quvveden dusduyunu bildirmisdi Rusiya Osmanli dovletinden Brest Litovsk muqavilesinde gosterilen hududlara cekilmeyi terk etdiyi erazileri Sovet Rusiyasina vermeyi Turkiye ordusunun Rusiyaya vurdugu ziyani mueyyen etmek ucun beynelxalq komissiya yaradilmasini teleb edirdi Rusiyanin iddialari esassiz oldugundan Berlinde aparilan Osmanli Rusiya danisiqlari bas tutmadi Belelikle Baki meselesi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetinin qetiyyetli ve prinsipial movqeyi Qafqaz Islam Ordusu hisselerinin resadetli yurusu ve Azerbaycan diplomatiyasinin uguru sayesinde ozunun edaletli hellini tapdi Bakinin azad edilmesi ile Cumhuriyyeti oz hakimiyyetini olke erazisinde berqerar etdi Baki Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin paytaxti elan olundu IstinadlarAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Lider nesriyyat Baki 2004 seh 226 227