Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bab-ı Əli hücumu (Osmanlı türkcəsi: باب علي غارة) — Osmanlı imperiyasında 23 yanvar 1913 tarixində Ənvər bəy və Tələt bəyin rəhbərliyi ilə baş tutan hərbi çevriliş. Çevriliş əsnasında hərbi nazir öldürülmüş, sədrəzəm Kamil Paşa istehfa verməyə zorlanmışdır. Nəticədə hakimiyyət İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin əlinə keçmişdir.
Hadisənin arxa planı
Dəyənəkli seçimlər
21 noyabr 1911-ci ildə İttihad və Tərəqqi müxalifləri tərəfindən Hürriyət və İttifaq cəmiyyəti qurulmuş, qısa müddətdə xeyli millət vəkili bu cəmiyyətin ətrafında cəmlənmişdi. Qurulduqdan 20 gün sonra baş tutan seçimlərdə qələbə qazanan bu cəmiyyət hakimiyyətdə çox qala bilmədi. Belə ki, İttihadçılar hiyləylə Sultan Rəşada məclisi ləğv etdirmiş, 1912-ci ilin aprelində keçirilən növbədən kənar seçimləri qazanmışdı. "Dəyənəkli seçimlər" adıyla anılan və müxalif qüvvələrin təqibiylə nəticələnən bu seçimlərin sonunda məclisə yalnız 6 nəfər müxalif vəkil daxil ola bilmişdi.
Seçimdə məğlub olan Hürriyət və İttifaq cəmiyyəti isə seçim əsnasındakı hiylə və zorakılıqları bəhanə edərək bu seçimin ədalətli olmadığını elan edirdilər. Bu əsnada İttihadçıların zorla hakimiyyəti ələ almasından narazı olan bir qrup ordu zabiti isə dağlara çəkilərək üsyan başlatmış, İstanbuldakı digər İttihad müxaliflərini, o cümlədən Sultanzadə Səbahəddin bəyi də öz yanlarına çəkmişdilər. Mətbuatda sərt dilli məqalələr nəşr etdirən və hərbi şuraya memorandum göndərən bu zabitlər birliyi sədrəzəm Səid Paşanın istehfa verməsinə səbəb oldular.
21 iyul 1912-ci ildə Əhməd Muxtar Paşanın rəhbərliyində yeni hökumət kabineti quruldu. Tərəfsiz dövlət adamlarından təşkil olunan hökumət kabinetinə 3 sabiq sədrəzəm daxil olduğu üçün, əhali bu hökumətə “böyük kabinet” adını vermişdi. Yeni hökumətdə İttihadçılardan heç kimin olmaması səbəbilə hər kəs məclisin bağlanacağını düşünürdü. Belə də oldu. Belə ki, Rumelidə ayaqlanan zabitlər birliyi məclis rəhbəri Xəlil bəyə xəbər göndərərək məclisin 48 saat ərzində bağlanmasını tələb etdi. İttihadçıların çoxluq təşkil etdiyi məclisin vəziyəti tənqid etməsinə baxmayaraq sədrəzəm Əhməd Muxtar Paşa Sultan Rəşadın əliylə Məclis-i Məbusanı ləğv etdi (4 avqust). Məclisin bağlanması ilə hərbi vəziyyət elan olundu. Balkan müharibəsinin başlamasının ardından (8 oktyabr) İtaliyayla sülh bağlayan hökumət (18 oktyabr) bu sülhlə birlikdə Trablusqərb-Benqazi bölgəsinin itirilməsini qəbul etdi. Ordu daxilindəki nizamsızlıq cəbhədə ağır məğlubiyyətlərə səbəb oldu. Egey adaları və Ədirnəyə qədərki bütün Rumeli torpaqları itirildi. Bu vəziyyətdə sultan, Əhməd Muxtar Paşanı vəzifədən aldı və Mehmed Kamil Paşanı sədarətə gətirdi (29 oktyabr). Kamil Paşa Məclis-i Məbusan ləğv edildiyi üçün sarayda yeni bir məclis çağırdı. Məşvərət üçün çağırdığı bu məclisə Mahmud Şövkət Paşa bəhanə göstərərək qatılmadı. Şahzadələr isə dinləyici olaraq məclisdə iştirak etdilər.
Hadisə günü
23 yanvar 1913-cü il saat 14:30-da Sapancalı Haqqı bəy Ənvər bəylə görüşərək hər şeyin hazır olduğunu bildirdi. Ənvər bəy onu gözləyən ağ rəngli atına minərək İzmitli Mümtaz və Filibəli Hilmi bəylə yola düşdü. Bu əsnada əhali Ədirnənin bolqarlara təslim ediləcəyi şayələriylə qızışdırılmış, camaat binası önünə toplanmışdı. Ənvər bəy yanındakı yaxın adamlarıyla (Yaqub Cəmil bəy, İzmitli Mümtaz bəy, Mithat Şükrü bəy, Tələt bəy, Mustafa Nəcib bəy, Filibəli Hilmi bəy və Sapancalı Haqqı bəy) birlikdə binasına daxil olmuş, qapıdakı atışmada sədrəzəm yavəri Ohrili Nafiz bəy və Mustafa Nəcib həlak olmuşdur. Səs-küyə otağından çıxan İttihadçılardan Yaqub Cəmil bəy tərəfindən öldürülmüşdür.
Daha sonra Ənvər bəy və Tələt bəy, sədrəzəm Kamil Paşanın otağına daxil olaraq silah zoruyla ona istehfa sənədini imzalatmış, Ənvər bəy istehfa məktubunu saraya şəxsən özü təqdim etmişdir. Kamil Paşanın imzaladığı istehfa məktubu isə aşağıdakı kimi olmuşdur:
"Huzur-ı Âlî-i Hazret-i Padişahî
Ahali ve cihet-i askeriyeden vuku bulan teklif üzerine huzur-ı şahanelerine istifanâme-i acizanemin arzına mecbur olduğum muhat-i ilm-i âlî buyuruldukta ol babda ve katibe-i ahvalde emr-ü ferman hazret-i veliyyü'l-emr efendimizindir."
Kamil Paşanın istehfa sənədi Sultan Rəşad tərəfindən həmin gün təsdiqlənmiş və İttihadçıların istəyilə sədarətə Mahmud Şövkət Paşa gətirilmişdir. Mahmud Paşa hökuməti isə gözlənilənin əksinə İttihad müxaliflərinə qarşı mülayim siyasət yeritdi. Bu mülayim münasibət 11 iyun 1913 tarixində Mahmud Paşanın sui-qəsdlə öldürülməsinə qədər davam etdi. Sui-qəsdin ardından İttihad və Tərəqqi cəmiyyəti müxaliflərinə qarşı sərt tədbirlər aldı. Ənvər-Camal-Tələt üçlüyü tərəfindən idarə olunan yeni hökumət keçmiş sədrəzəmlərdən Kamil Paşa və hökumətinin maliyyə naziri olan Əbdürrəhman bəy, daxili işlər naziri Əhməd Rəşid bəy və şeyxülislam Cəmaləddin Əfəndini ölkədən sürgün etdi. Müharibəyə səbəb olmaq və hərbi vəziyyəti idarə edə bilməmə səbəbləriylə Əhməd Muxtar Paşa və Kamil Paşa hökumətləri haqqında məhkəmə işi açıldı. Tamamilə İttihadçılardan ibarət olan hökumət ilk öncə Mahmud Şövkət Paşa cinayətindəki təqsirkarları cəzalandırdı. Ancaq bu mühakimə prosesi öz hüdudlarını aşmış, İttihadçılar bu yolla bütün müxaliflərini aradan qaldırmışdı. 350 nəfər Sinopa sürgün edilmiş, 12 nəfər haqqında edam hökmü verilmişdi.
Kamil Paşanı vətənə xəyanətlə günahlandıran və Ədirnəni xilas etmək vədiylə iqtidarı ələ keçirən İttihadçılar London müqaviləsini imzalayaraq (30 may) Ədirnə də daxil olmaqla, bütün Rumelini Balkan dövlətlərinə təslim etdi.
Mənbə
- Dumont, Paul; Georgeon, Gregoire François (1997), Bir İmparatorluğun Ölümü[ölü keçid], İstanbul: Cumhuriyet Yayınları
- Burak, Durdu Mehmet, Osmanlı Devleti'nde Jön Türk Hareketinin Başlaması ve Etkileri
- Arar, İsmail (1986). Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe'nin Anıları. Hürriyet Vakfı Yayınları. ss. 160.
- Lewis, Bernard (1991). Modern Türkiye'nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bab i Eli hucumu Osmanli turkcesi باب علي غارة Osmanli imperiyasinda 23 yanvar 1913 tarixinde Enver bey ve Telet beyin rehberliyi ile bas tutan herbi cevrilis Cevrilis esnasinda herbi nazir oldurulmus sedrezem Kamil Pasa istehfa vermeye zorlanmisdir Neticede hakimiyyet Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin eline kecmisdir Hucumun ardindan binasi onunde toplanan ehaliHadisenin arxa planiDeyenekli secimler 21 noyabr 1911 ci ilde Ittihad ve Tereqqi muxalifleri terefinden Hurriyet ve Ittifaq cemiyyeti qurulmus qisa muddetde xeyli millet vekili bu cemiyyetin etrafinda cemlenmisdi Qurulduqdan 20 gun sonra bas tutan secimlerde qelebe qazanan bu cemiyyet hakimiyyetde cox qala bilmedi Bele ki Ittihadcilar hiyleyle Sultan Resada meclisi legv etdirmis 1912 ci ilin aprelinde kecirilen novbeden kenar secimleri qazanmisdi Deyenekli secimler adiyla anilan ve muxalif quvvelerin teqibiyle neticelenen bu secimlerin sonunda meclise yalniz 6 nefer muxalif vekil daxil ola bilmisdi Secimde meglub olan Hurriyet ve Ittifaq cemiyyeti ise secim esnasindaki hiyle ve zorakiliqlari behane ederek bu secimin edaletli olmadigini elan edirdiler Bu esnada Ittihadcilarin zorla hakimiyyeti ele almasindan narazi olan bir qrup ordu zabiti ise daglara cekilerek usyan baslatmis Istanbuldaki diger Ittihad muxaliflerini o cumleden Sultanzade Sebaheddin beyi de oz yanlarina cekmisdiler Metbuatda sert dilli meqaleler nesr etdiren ve herbi suraya memorandum gonderen bu zabitler birliyi sedrezem Seid Pasanin istehfa vermesine sebeb oldular 21 iyul 1912 ci ilde Ehmed Muxtar Pasanin rehberliyinde yeni hokumet kabineti quruldu Terefsiz dovlet adamlarindan teskil olunan hokumet kabinetine 3 sabiq sedrezem daxil oldugu ucun ehali bu hokumete boyuk kabinet adini vermisdi Yeni hokumetde Ittihadcilardan hec kimin olmamasi sebebile her kes meclisin baglanacagini dusunurdu Bele de oldu Bele ki Rumelide ayaqlanan zabitler birliyi meclis rehberi Xelil beye xeber gondererek meclisin 48 saat erzinde baglanmasini teleb etdi Ittihadcilarin coxluq teskil etdiyi meclisin veziyeti tenqid etmesine baxmayaraq sedrezem Ehmed Muxtar Pasa Sultan Resadin eliyle Meclis i Mebusani legv etdi 4 avqust Meclisin baglanmasi ile herbi veziyyet elan olundu Balkan muharibesinin baslamasinin ardindan 8 oktyabr Italiyayla sulh baglayan hokumet 18 oktyabr bu sulhle birlikde Trablusqerb Benqazi bolgesinin itirilmesini qebul etdi Ordu daxilindeki nizamsizliq cebhede agir meglubiyyetlere sebeb oldu Egey adalari ve Edirneye qederki butun Rumeli torpaqlari itirildi Bu veziyyetde sultan Ehmed Muxtar Pasani vezifeden aldi ve Mehmed Kamil Pasani sedarete getirdi 29 oktyabr Kamil Pasa Meclis i Mebusan legv edildiyi ucun sarayda yeni bir meclis cagirdi Mesveret ucun cagirdigi bu meclise Mahmud Sovket Pasa behane gostererek qatilmadi Sahzadeler ise dinleyici olaraq meclisde istirak etdiler Fransiz Le Petit jurnalinin ilk sehifesinde yer alan qetli illustrasiyasi Hadise gunu23 yanvar 1913 cu il saat 14 30 da Sapancali Haqqi bey Enver beyle goruserek her seyin hazir oldugunu bildirdi Enver bey onu gozleyen ag rengli atina minerek Izmitli Mumtaz ve Filibeli Hilmi beyle yola dusdu Bu esnada ehali Edirnenin bolqarlara teslim edileceyi sayeleriyle qizisdirilmis camaat binasi onune toplanmisdi Enver bey yanindaki yaxin adamlariyla Yaqub Cemil bey Izmitli Mumtaz bey Mithat Sukru bey Telet bey Mustafa Necib bey Filibeli Hilmi bey ve Sapancali Haqqi bey birlikde binasina daxil olmus qapidaki atismada sedrezem yaveri Ohrili Nafiz bey ve Mustafa Necib helak olmusdur Ses kuye otagindan cixan Ittihadcilardan Yaqub Cemil bey terefinden oldurulmusdur Daha sonra Enver bey ve Telet bey sedrezem Kamil Pasanin otagina daxil olaraq silah zoruyla ona istehfa senedini imzalatmis Enver bey istehfa mektubunu saraya sexsen ozu teqdim etmisdir Kamil Pasanin imzaladigi istehfa mektubu ise asagidaki kimi olmusdur Huzur i Ali i Hazret i PadisahiAhali ve cihet i askeriyeden vuku bulan teklif uzerine huzur i sahanelerine istifaname i acizanemin arzina mecbur oldugum muhat i ilm i ali buyuruldukta ol babda ve katibe i ahvalde emr u ferman hazret i veliyyu l emr efendimizindir Kamil Pasanin istehfa senedi Sultan Resad terefinden hemin gun tesdiqlenmis ve Ittihadcilarin isteyile sedarete Mahmud Sovket Pasa getirilmisdir Mahmud Pasa hokumeti ise gozlenilenin eksine Ittihad muxaliflerine qarsi mulayim siyaset yeritdi Bu mulayim munasibet 11 iyun 1913 tarixinde Mahmud Pasanin sui qesdle oldurulmesine qeder davam etdi Sui qesdin ardindan Ittihad ve Tereqqi cemiyyeti muxaliflerine qarsi sert tedbirler aldi Enver Camal Telet ucluyu terefinden idare olunan yeni hokumet kecmis sedrezemlerden Kamil Pasa ve hokumetinin maliyye naziri olan Ebdurrehman bey daxili isler naziri Ehmed Resid bey ve seyxulislam Cemaleddin Efendini olkeden surgun etdi Muharibeye sebeb olmaq ve herbi veziyyeti idare ede bilmeme sebebleriyle Ehmed Muxtar Pasa ve Kamil Pasa hokumetleri haqqinda mehkeme isi acildi Tamamile Ittihadcilardan ibaret olan hokumet ilk once Mahmud Sovket Pasa cinayetindeki teqsirkarlari cezalandirdi Ancaq bu muhakime prosesi oz hududlarini asmis Ittihadcilar bu yolla butun muxaliflerini aradan qaldirmisdi 350 nefer Sinopa surgun edilmis 12 nefer haqqinda edam hokmu verilmisdi Kamil Pasani vetene xeyanetle gunahlandiran ve Edirneni xilas etmek vediyle iqtidari ele keciren Ittihadcilar London muqavilesini imzalayaraq 30 may Edirne de daxil olmaqla butun Rumelini Balkan dovletlerine teslim etdi MenbeDumont Paul Georgeon Gregoire Francois 1997 Bir Imparatorlugun Olumu olu kecid Istanbul Cumhuriyet Yayinlari Burak Durdu Mehmet Osmanli Devleti nde Jon Turk Hareketinin Baslamasi ve Etkileri Arar Ismail 1986 Osmanli Mebusan Meclisi Reisi Halil Mentese nin Anilari Hurriyet Vakfi Yayinlari ss 160 Lewis Bernard 1991 Modern Turkiye nin Dogusu Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari