Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Buğa əl-Kəbir, Böyük Buğa – IX əsrdə Abbasilər zamanı xidmət etmiş türk (xəzər) mənşəli Xilafət sərkərdəsi.
| Buğa əl-Kəbir | |
|---|---|
| Digər adı | Böyük Buğa |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | , 868 |
| Fəaliyyəti | hərbi lider[d] |
Həyatı
Qulam kimi Xilafət ordusuna daxil olub, ordu komandanlığına qədər yüksəlib. Azərbaycanda xidmət edib. Mənbələr yazır ki, Buğa əl-Kəbir – Böyük Buğa Gögçə türk soyundan idi, xilafət qulluğunda öz türk adını saxlaya bilmişdi (862 / 868-ci ildə ərəblər tərəfindən edam edilmişdir).
Fəaliyyəti
836-cı ilin yazında Afşin Azərbaycana daxil olur. Çətin keçilən dağ cığırları ilə dırmanaraq, nəhayət, Bəzz qalasına aparan yola çıxa bilir. Həmədan yaxınlığındakı məğlubiyyətdən sonra Babək açıq döyüşə girmir, qaladan çıxmadan düşməni gözləyir. Qalanın alınmazlığını görən Afşin də hücum fikrindən daşınıb, Babəkin qaladan çıxmasını gözləyir. Bir dəfə özünü geri çəkilən kimi göstərərək, qaladan çıxmış xürrəmi dəstələrini məhv edir. Nəticədə Babəkin dəstələri minə qədər döyüşçü itirir. Başqa bir dəfə seçilən ərəb sərkərdəsi Buğa əl-Kəbirə Afşinin dediyindən çıxaraq, Babəklə özü döyüşmək qərarına gəlir. İlk qarşılaşmada uğur Babəkin üzünə gülür. Lakin bu da özündən müştəbeh Buğaya dərs olmur və Babəklə yenidən üzləşmək ümidi ilə qala ətrafında hərəkətini davam etdirir. Babəki axtarmaqdan yorulan Buğa bir dəfə yolda gecələməli olur. Bir neçə minlik dəstəsini bir yerdə yerləşdirə bilməyən Buğa qoşunu iki hissəyə bölür. Babək isə bu zaman onları müşahidə edirdi. Səhərə yaxın Buğanın yorğun qoşunu yatışandan sonra o, iki tərəfdən hücuma keçir. Yarıyuxulu ərəb döyüşçüləri vahiməyə düşür, çoxları qorxudan özlərini qayalardan atır. Afşinin qardaşı ağır yaralanır, Buğa isə özünü dağın ətəyində dayanmış atına güclə çatdırır.
Əvvəl Xürrəmilər hərəkatının başçısı Babəkə Abbasilər xilafətinə qarşı mübarizəsində yardım göstərən Səhl ibn Sunbat, daha sonra xəlifə əl-Mütasimin türk-mənşəli sərkərdəsi olan Afşinin tərəfinə keçmiş və ona Babəki ələ keçirməkdə yardımçı olmuşdur. 853-cü ildə xəlifə əl-Mütəvəkkilin türk əsilli sərkərdəsi olan Buğa əl-Kəbir əl-Şərabi tərəfindən həbs edilmişdir.
Xilafətin zəifliyindən istifadə edən yüksək rütbəli türk əmirləri isə xəlifələrlə istədikləri kimi rəftar etməyə başladılar. Bunlardan Böyük Buğa (Buğa əl-Kəbir), Kiçik Buğa (Buğa əs-Səğir), Böyük Buğanın oğlu Musa, Vasif və onun oğlu Salih, Bayıkbak və başqaları Abbasilər sülaləsinin bu və ya digər nümayəndələrini bir-birinə qarşı qoyub, xəlifələri tez-tez taxtdan salır, onların yerinə isə daha itaətkarını seçirdilər. Beləki, onlar 861-ci ildən 871-ci ilə qədərki on il müddətində 6 xəlifə dəyişdirdilər. Onlar 861-ci ildə Mütəvəkkili, 862-ci ildə Müntəsiri, 866-cı ildə Müstəini, 869-cu ildə Mütəzzi, 870-ci ildə Mühtədini öldürdülər. Türklərin nüfuzu özünü xilafətin bütün idarə işlərində göstərirdi. Xilafətin yüksək rütbəli sərkərdə, əmir və məmurları türklərdən ibarət idi. Hələ 868-ci ildə Xəlifə Mütəzz Misri pay torpağı olaraq, öz himayədarı sərkərdə Bayıkbaka vermişdi. Bayıkbak isə Misrin idarəsini oğulluğu Əhməd ibn Tuluna tapşırır. Əhməd ibn Tulun Misirdə müstəqil Tulunilər dövlətinin (868–905) əsasını qoyub, xilafət xəzinəsinə xərac verməkdən imtina etdi və çox çəkmədi ki, Şamı (Suriya və Livan), Urdunu, Fələstini, Mesopotamiyanın bir hissəsini, Antakiya və Tarsusu xilafətdən qoparıb öz dövlətinə qatdı. O, bütün islam tarixində öz adına sikkə kəsdirən ilk canişin idi ki, bu da o zamanlar tam müstəqilliyin ilkin və qabarıq nişanələrindən biri hesab edilirdi.
Ailəsi
Buğanın Musa, Məhəmməd adlı oğlanları vardı.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Abbasilər dövründə türklər, Bakı:Mütərcim, 2015, 408 səh.
İstinadlar
- "Slave soldiers and Islam: the genesis of a military system. Daniel Pipes. Səh. 155". 2023-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-09-27.
- Голден П. Тюрки-хазары – гулямы на службе у халифов, с. 470 2023-08-20 at the Wayback Machine.
- Əhməd İbn Əsəm Əl-Kufi, "Fəthlər kitabı". Bakı, "Azərnəşr", 1995, səhifə 79.
- H. Nağıyev, H. Verdiyeva. Azərbayjan tarixi (e.ə. IX-e. XII əsrləri). Dərs vəsaiti. I hissə
Həmçin bax
Xarici keçidlər
 | Şəxs və ya bioqrafiya haqqında olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Buga el Kebir Boyuk Buga IX esrde Abbasiler zamani xidmet etmis turk xezer menseli Xilafet serkerdesi Buga el KebirDiger adi Boyuk BugaDogum tarixiVefat tarixi 862 868Fealiyyeti herbi lider d HeyatiQulam kimi Xilafet ordusuna daxil olub ordu komandanligina qeder yukselib Azerbaycanda xidmet edib Menbeler yazir ki Buga el Kebir Boyuk Buga Gogce turk soyundan idi xilafet qullugunda oz turk adini saxlaya bilmisdi 862 868 ci ilde erebler terefinden edam edilmisdir Fealiyyeti836 ci ilin yazinda Afsin Azerbaycana daxil olur Cetin kecilen dag cigirlari ile dirmanaraq nehayet Bezz qalasina aparan yola cixa bilir Hemedan yaxinligindaki meglubiyyetden sonra Babek aciq doyuse girmir qaladan cixmadan dusmeni gozleyir Qalanin alinmazligini goren Afsin de hucum fikrinden dasinib Babekin qaladan cixmasini gozleyir Bir defe ozunu geri cekilen kimi gostererek qaladan cixmis xurremi destelerini mehv edir Neticede Babekin desteleri mine qeder doyuscu itirir Basqa bir defe secilen ereb serkerdesi Buga el Kebire Afsinin dediyinden cixaraq Babekle ozu doyusmek qerarina gelir Ilk qarsilasmada ugur Babekin uzune gulur Lakin bu da ozunden mustebeh Bugaya ders olmur ve Babekle yeniden uzlesmek umidi ile qala etrafinda hereketini davam etdirir Babeki axtarmaqdan yorulan Buga bir defe yolda gecelemeli olur Bir nece minlik destesini bir yerde yerlesdire bilmeyen Buga qosunu iki hisseye bolur Babek ise bu zaman onlari musahide edirdi Sehere yaxin Buganin yorgun qosunu yatisandan sonra o iki terefden hucuma kecir Yariyuxulu ereb doyusculeri vahimeye dusur coxlari qorxudan ozlerini qayalardan atir Afsinin qardasi agir yaralanir Buga ise ozunu dagin eteyinde dayanmis atina gucle catdirir Evvel Xurremiler herekatinin bascisi Babeke Abbasiler xilafetine qarsi mubarizesinde yardim gosteren Sehl ibn Sunbat daha sonra xelife el Mutasimin turk menseli serkerdesi olan Afsinin terefine kecmis ve ona Babeki ele kecirmekde yardimci olmusdur 853 cu ilde xelife el Mutevekkilin turk esilli serkerdesi olan Buga el Kebir el Serabi terefinden hebs edilmisdir Xilafetin zeifliyinden istifade eden yuksek rutbeli turk emirleri ise xelifelerle istedikleri kimi reftar etmeye basladilar Bunlardan Boyuk Buga Buga el Kebir Kicik Buga Buga es Segir Boyuk Buganin oglu Musa Vasif ve onun oglu Salih Bayikbak ve basqalari Abbasiler sulalesinin bu ve ya diger numayendelerini bir birine qarsi qoyub xelifeleri tez tez taxtdan salir onlarin yerine ise daha itaetkarini secirdiler Beleki onlar 861 ci ilden 871 ci ile qederki on il muddetinde 6 xelife deyisdirdiler Onlar 861 ci ilde Mutevekkili 862 ci ilde Muntesiri 866 ci ilde Musteini 869 cu ilde Mutezzi 870 ci ilde Muhtedini oldurduler Turklerin nufuzu ozunu xilafetin butun idare islerinde gosterirdi Xilafetin yuksek rutbeli serkerde emir ve memurlari turklerden ibaret idi Hele 868 ci ilde Xelife Mutezz Misri pay torpagi olaraq oz himayedari serkerde Bayikbaka vermisdi Bayikbak ise Misrin idaresini ogullugu Ehmed ibn Tuluna tapsirir Ehmed ibn Tulun Misirde musteqil Tuluniler dovletinin 868 905 esasini qoyub xilafet xezinesine xerac vermekden imtina etdi ve cox cekmedi ki Sami Suriya ve Livan Urdunu Felestini Mesopotamiyanin bir hissesini Antakiya ve Tarsusu xilafetden qoparib oz dovletine qatdi O butun islam tarixinde oz adina sikke kesdiren ilk canisin idi ki bu da o zamanlar tam musteqilliyin ilkin ve qabariq nisanelerinden biri hesab edilirdi section AilesiBuganin Musa Mehemmed adli oglanlari vardi MenbeEnver Cingizoglu Abbasiler dovrunde turkler Baki Mutercim 2015 408 seh Istinadlar Slave soldiers and Islam the genesis of a military system Daniel Pipes Seh 155 2023 07 04 tarixinde Istifade tarixi 2010 09 27 Golden P Tyurki hazary gulyamy na sluzhbe u halifov s 470 2023 08 20 at the Wayback Machine Ehmed Ibn Esem El Kufi Fethler kitabi Baki Azernesr 1995 sehife 79 H Nagiyev H Verdiyeva Azerbayjan tarixi e e IX e XII esrleri Ders vesaiti I hisseHemcin baxIshaq ibn Kundac el Xezeri Itax Suvar Tekin Fateh binu XaqanXarici kecidler Sexs ve ya bioqrafiya haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin