Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fateh binu Xaqan(tam adı: Əbu Məhəmməd Fateh b. Xaqan bin Əhməd bin Ortac Ət-Türki; d. ? – ö. 861) — xəzər nəslindən gəlmiş şair.
Mənşəyi
Türk (xəzər) xaqanlarının nəslindəndir, və xəlifə Mötəsimin yaxın adamlarından biri olan (Əhməd) oğludur. Fatehin atası barədə aşağıdakı məlumatı verir: "Fatehin atası xəlifə Mötəsimin ayrılmaz dostu idi. Türk zadəgan ailəsindəndir və xəlifə onu çox yüksək dəyərləndirirdi. Fateh isə xəlifənin sarayında onun uşaqları ilə birgə böyüyüb və tərbiyə alıb"
Həyatı
Guman ki Fateh Səmərrada doğulub. Hesab olunur ki, onun bütün uşaqlığı, onda hərtərəfli bacarıqlar görən xəlifənin himayəsi altında keçib. sözlərinə görə, xəlifə onun atasının razılığı ilə hətta onu "oğulluğa götürüb". Xəlifələr Mötəsim və Mütəvəkkilin vaxtında Fateh bin Xaqan xəlifənin daxili və xarici kəşfiyatına başçılıq edib. Qaynaqlara görə, böyük ağıl və bilik sahibi olan Fateh cəsur, xeyirxah idi. O nəinki dövlət adamı kimi həm də istedadlı şair, yazıçı, xətib və kitabsevər kimi özünü birüzə verib.
Fəaliyyəti
Buna görə onun evi, dövrün məşhur alimlərinin və şairlərinin görüşdüyü mədəni salon kimi idi ki, burada islam və islamdan əvvəlki dövrlərin ədəbiyyat xəzinəsi yığılmışdır. Bu səbəbdən onun bu kitabxanası bir çox müsəlman alimləri üçün yaxşı xidmət göstərib. Ö dövrün bir çox alimləri(Cahiz, Əbu Cəfər Məhəmməd b. Həbib, əl-Buhturi, Məhəmməd b. Harik və b.) öz əsərlərini Feth b. Xaqana həsr edərək yazırdılar. Məsələn Cahiz öz məşhur "Fəzail ül Ətrak"(Türklərin fəzilətləri) əsərini onun üçün yazıb. Türklərin İran dünyasının şimal şərqinə erkən gəlişinin tərəfdarları bu prosesin sübutu kimi Cahizin Fateh bin Xaqan üçün yazdığı həmin bu Risalə fi mənakib əl-ətrak va'ammat cunud əl -xilafə adlı türklərin fəzilətləri haqqında traktatını misal gətirirlər. Xəlifələrin dövründəki türk qvardiyası artıq 9-cu əsrdə, məsələn İraqda dolaşan ərəb xalq poeziyasında əks olunan çılğınlığı ilə o qədər də xoşagələn ad qazanmamışdı. Cahiz türklərin bu obrazını və onlara qarşı bu münasibəti yumşaltmaq istəyirdi, onlara layıqli yer və, ola bilsin, F.Qabriyeliinin ehtimalı etdiyi kimi, onları Xilafətdə ərəblərlə farsların arasında "üçüncü qüvvə" etmək istəyirdi. Cahiz öz məqsədini ta'lif əl-kulub və ittifaq əl-əsbab("ürəkləri barışdırmaq" və "əlaqələri bərkitmək") kimi təsvir edir. Öz traktatının bir yerində o türkləri və xorasanlıları, mahiyətinə görə, eyni xalq hesab edir, eyni xassiyətlərə malikdirlər və bitişik yerlərdə yaşayırlar.
Fateh özü də, bir şair olaraq, öz həmkarlarına kömək edirdi. Belə ki, onun töfsiyəsi ilə, sonralar ərəb-müsəlman aləminin ən məşhur şairi olan əl-Buhturi xəlifə Mütəvəkkilin sarayına düşdü.Fatehi öz qardaşı kimi sevən əl-Buhturi, ona özünün 30 parlaq qəsidəsini həsr etmişdi.
Fatehin sonu faciyəli oldu. O,10 dekabr 861-ci ildə saray çevrilişi nəticəsində xəlifə Mütəvəkkillə birgə öldürülmüşdür. O xəlifəni bədəni ilə örtərək xəlifənin oğlu Müstənsirin başçılıq etdiyi sui-qəsdçilərin ilk zərbəsini öz üzərinə götürdü. İbn Taqiberdi xəbər verir ki: " Mütəvəkkillə Fətehin cəsədlərini müsəlman adəti olmadan tələsik suqi-qəsdçilər tərəfindən eyni xalçaya bükülüb bir məzarda basdırıldılar."
Ədəbi irsi
Fatehin ədəbi irsi barədə biz təəsüf ki ancaq onun əsərlərinin adılarından xəbərdarıq: Kitab Əhlaq əl-Mülük; Kitab's Sayd və'l Cəvahir; Kitabü'l -Rövze və'z -Zühr; Divanu'ş-Şiir; Kitabü'l-Bustan. Qeyd etmək lazımdır ki, Kitabü'l -Rövze və'z -Zühr Fatehin öz şeirlərindən ibarət idi, Kitabü'l-Bustan isə onun ədəbiyyat nəzəriyəsi barədə əsəri idi. Bu barədə Məsudi xəbər verir.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Abbasilər dövründə türklər, Bakı:Mütərcim, 2015, 408 səh.
- -Fateh binu Xaqan
- Мусульманский мир 950-1150. Издательство "Наука" Главная редакция восточной литературы. Москва 1981.
Qeydlər
- Frye, Sayılı,s.206; Şəmsəddin Günaltay. Abbas oğulları imparatorluğunun kuruluş və yüksəlişində Türklərin rolü.-"Belleten". Vol.6. Ankara, 1942, s.178-179
- Мусульманский мир 950-1150. Издательство "Наука" Главная редакция восточной литературы. Москва 1981.Birinci bölmə K.E. Bosfort Barbarların hücumları: Türklərin müsəlman aləmində zühuru səh. 22
Həmçin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fateh binu Xaqan tam adi Ebu Mehemmed Fateh b Xaqan bin Ehmed bin Ortac Et Turki d o 861 xezer neslinden gelmis sair MenseyiTurk xezer xaqanlarinin neslindendir ve xelife Motesimin yaxin adamlarindan biri olan Ehmed ogludur Fatehin atasi barede asagidaki melumati verir Fatehin atasi xelife Motesimin ayrilmaz dostu idi Turk zadegan ailesindendir ve xelife onu cox yuksek deyerlendirirdi Fateh ise xelifenin sarayinda onun usaqlari ile birge boyuyub ve terbiye alib HeyatiGuman ki Fateh Semerrada dogulub Hesab olunur ki onun butun usaqligi onda herterefli bacariqlar goren xelifenin himayesi altinda kecib sozlerine gore xelife onun atasinin raziligi ile hetta onu ogulluga goturub Xelifeler Motesim ve Mutevekkilin vaxtinda Fateh bin Xaqan xelifenin daxili ve xarici kesfiyatina basciliq edib Qaynaqlara gore boyuk agil ve bilik sahibi olan Fateh cesur xeyirxah idi O neinki dovlet adami kimi hem de istedadli sair yazici xetib ve kitabsever kimi ozunu biruze verib FealiyyetiBuna gore onun evi dovrun meshur alimlerinin ve sairlerinin gorusduyu medeni salon kimi idi ki burada islam ve islamdan evvelki dovrlerin edebiyyat xezinesi yigilmisdir Bu sebebden onun bu kitabxanasi bir cox muselman alimleri ucun yaxsi xidmet gosterib O dovrun bir cox alimleri Cahiz Ebu Cefer Mehemmed b Hebib el Buhturi Mehemmed b Harik ve b oz eserlerini Feth b Xaqana hesr ederek yazirdilar Meselen Cahiz oz meshur Fezail ul Etrak Turklerin feziletleri eserini onun ucun yazib Turklerin Iran dunyasinin simal serqine erken gelisinin terefdarlari bu prosesin subutu kimi Cahizin Fateh bin Xaqan ucun yazdigi hemin bu Risale fi menakib el etrak va ammat cunud el xilafe adli turklerin feziletleri haqqinda traktatini misal getirirler Xelifelerin dovrundeki turk qvardiyasi artiq 9 cu esrde meselen Iraqda dolasan ereb xalq poeziyasinda eks olunan cilginligi ile o qeder de xosagelen ad qazanmamisdi Cahiz turklerin bu obrazini ve onlara qarsi bu munasibeti yumsaltmaq isteyirdi onlara layiqli yer ve ola bilsin F Qabriyeliinin ehtimali etdiyi kimi onlari Xilafetde ereblerle farslarin arasinda ucuncu quvve etmek isteyirdi Cahiz oz meqsedini ta lif el kulub ve ittifaq el esbab urekleri barisdirmaq ve elaqeleri berkitmek kimi tesvir edir Oz traktatinin bir yerinde o turkleri ve xorasanlilari mahiyetine gore eyni xalq hesab edir eyni xassiyetlere malikdirler ve bitisik yerlerde yasayirlar Fateh ozu de bir sair olaraq oz hemkarlarina komek edirdi Bele ki onun tofsiyesi ile sonralar ereb muselman aleminin en meshur sairi olan el Buhturi xelife Mutevekkilin sarayina dusdu Fatehi oz qardasi kimi seven el Buhturi ona ozunun 30 parlaq qesidesini hesr etmisdi Fatehin sonu faciyeli oldu O 10 dekabr 861 ci ilde saray cevrilisi neticesinde xelife Mutevekkille birge oldurulmusdur O xelifeni bedeni ile orterek xelifenin oglu Mustensirin basciliq etdiyi sui qesdcilerin ilk zerbesini oz uzerine goturdu Ibn Taqiberdi xeber verir ki Mutevekkille Fetehin cesedlerini muselman adeti olmadan telesik suqi qesdciler terefinden eyni xalcaya bukulub bir mezarda basdirildilar Edebi irsiFatehin edebi irsi barede biz teesuf ki ancaq onun eserlerinin adilarindan xeberdariq Kitab Ehlaq el Muluk Kitab s Sayd ve l Cevahir Kitabu l Rovze ve z Zuhr Divanu s Siir Kitabu l Bustan Qeyd etmek lazimdir ki Kitabu l Rovze ve z Zuhr Fatehin oz seirlerinden ibaret idi Kitabu l Bustan ise onun edebiyyat nezeriyesi barede eseri idi Bu barede Mesudi xeber verir MenbeEnver Cingizoglu Abbasiler dovrunde turkler Baki Mutercim 2015 408 seh Fateh binu Xaqan Musulmanskij mir 950 1150 Izdatelstvo Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Moskva 1981 QeydlerFrye Sayili s 206 Semseddin Gunaltay Abbas ogullari imparatorlugunun kurulus ve yukselisinde Turklerin rolu Belleten Vol 6 Ankara 1942 s 178 179 Musulmanskij mir 950 1150 Izdatelstvo Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Moskva 1981 Birinci bolme K E Bosfort Barbarlarin hucumlari Turklerin muselman aleminde zuhuru seh 22Hemcin baxBuga el Kebir Ishaq ibn Kundac el Xezeri Itax Ebdulhemid Ibnu et Turki el Gili Ubeydullah binu Yehya bin Xaqan et Turki