Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aşağı Daşarx nekropolu — Şərur rayonunda eyniadlı kənddən şimal-qərbdə, Naxçıvan-Sədərək avtomobil yolunun sol tərəfində yerləşən İlk Tunc dövrünə aid arxeoloji abidə.
| Aşağı Daşarx nekropolu | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Yerləşir | Aşağı Daşarx kəndi |
| Aidiyyatı | |
| Üslubu | arxeoloji abidə |
| Kateqoriya | Yaşayış yeri, Nekropol |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
Haqqında
Abidə şərqdən Ələddin çayının qolu ilə, digər tərəfdən isə yaşayış sahələri və evlərlə əhatələnmişdir. Abidənin cənub-qərb hissəsində açılmış yarğanda 7-8 metr qalınlığında mədəni təbəqə izlənir. Şimal-şərq hissəsində olan kəsikdə isə 3,5-4 metr qalınlığında İlk tunc dövrünə aid mədəni təbəqə vardır. Nekropolun ərazisində təsərrüfat işləri görülərkən bir neçə torpaq qəbir dağıdılmışdır.
Abidə ilk dəfə arxeoloq S.H.Aşurov tərəfindən 2001-ci ildə tədqiq edilmişdir. 2011-ci ildə isə yaşayış yeri yenidən arxeoloqlar Vəli Baxşəliyev və A.Q.Seyidov tərəfindən araşdırılmışdır.
Qazıntılar zamanı dörd tikinti qatı aşkar edilmişdir.
Birinci tikinti qatı abidənin üzərindən 0,8-1,30 metr dərinlikdə yerləşir. İri çay daşlarından iki cərgə hörülmüş divar oval planlıdır. Divar qazıntı sahəsinin şərqindən qərb hissəsinə doğru uzanır. Divarın inşasında bərkidici məhlul kimi palçıqdan istifadə edilmişdir.
İkinci tikinti qatı 1,8 metr dərinlikdə aşkar olnmuşdur. Bu tikinti qatında divar qalıqlarına rast gəlinməmiş, yalnız qazıntı sahəsinin qərb tərəfində 5 ədəd çay daşından qurulmuş qövsşəkilli hörgü aşkar olunmuşdur. Onun hündürlüyü 25-30 sm-dir. Bu hörgü ilə eyni dərinlikdə qazıntı sahəsinin şərq küncündə diametri 70-80 sm olan qalın kül və kömür qalığının izlənilməsi onun ocaq yeri olduğunu ehtimal etməyə imkan verir.
Üçüncü tikinti qatı 2,2-2,5 metr dərinlikdə qeydə alınıb. Bu tikinti qatına möhrədən dairəvi formada hörülmüş binanın qalığı aiddir. Evin içərisində dairəvi formalı bir cərgə daşdan qurulmuş ocağa da rast gəlinmişdir. Ocağın bir hissəsi qazıntı sahəsindən kənara çıxıb. Onun diametri 80-85 sm-dır. Ocağın içərisində kül və kömür qalıqları olub. Bu tikinti qatına aid olan ikinci binanın qalığı birinci ilə eyni təbəqədə 2,2-2,6 metr dərinlikdə yerləşir. Dairəvi planlı binanın divarı iki cərgə çay daşı ilə hörülərək palçıq məhlulu ilə bərkidilmişdir. Onun hündürlüyü 40 eni, 40-45 sm-dir.
Dördüncü tikinti qatı isə 2,6-3 metr dərinlikdə yerləşir. Bu divar kiçik çay daşları və möhrədən qurulmuşdur. Eni 28-32 sm olan dairəvi planlı tikinti qalığının çox hissəsi qazıntı sahəsindən kənara çıxır.
2011-ci ildə qazıntılar zamanı 1,5 metr dərinlikdə uzunluğu 1 metr 40 sm, eni 35 sm, hündürlüyü 45 sm olan oval formalı, dairəvi planlı, möhrədən tikilmiş divar qalınlığına rast gəlindi. Divarın bir ucu qazıntı sahəsindən kənara çıxırdı.
Duluçuluq
Qazıntılardan əldə edilmiş arxeoloji materiallar qara və boz rəngli keramika parçalarından, ocaq qurğusu, daş və sümük alətlərdən ibarətdir. Arxeloji materiallar arasında keramika çoxluq təşkil edir. İlk Tunc dövrünə aid keramika əvvəllki dövrlərə görə çox fərqlənir. Cənubi Qafqaz ərazisində bu dövrün keramikasının B.A.Kuftin "çəhrayı astarlı, qara rəngli" adlandırılmışdır. Ç.Barney Cənubi Qafqaz və Şərqi Anadolu ərazisində aşkar olunmuş keramikanın bənzər xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq buna "Zaqafqaziya-Şərqi Anadolu ilk tunc dövrü keramikası" adı vermişdir. Bu tip keramika "Karaz" ,"Kür-Araz" və "Kirbet-Kerak" adı ilə də tanınmışdır.
Aşağı Daşarx qədim yaşayış yerinin Kür-Araz mədəniyyəti təbəqəsindən aşkar olunmuş keramika nümunələrinə təsərrüfat küpü, küpə, kasa, qazan, badya, banka, parç, araba təkəri modeli, manqal və başqaları aiddir. Belə gil qabların Sarıdərədən, Şahtaxtıdan, Qızılburundan və digər yerlərdəndən də tapıldığı məlumdur. Tapıntılar Şərur rayon Tarixi-Diyarşünaslıq Muzeyində saxlanılır.
Aşağı Daşarx qədim yaşayış yerindən Kür-Araz mədəniyyətinin ilk mərhələsinə az rast gəlinir. Lakin İlk Tunc dövrünün orta mərhələsinə aid kasa və çölməklərin gövdəsinin proporsiyasında müəyyən dəyişiklik qeydə alınır. Orta mərhələnin xarakterik xüsusiyyəti çölmək küpə və bankatipli qablarda çəhrayı astarın meydana çıxmasıdır. Bu rəng narıncıdan qəhvəyiyədək dəyişir. Bu mərhələnin qabları yaxşı anqoblanmış bəzi qabların səthi yüngülcə cilalanmışdır. Ancaq belə qablar olduqca azdır. Əsası Eneolit dövründə başlayan və İlk Tunc dövründə daha da inkişaf edən bəzək üsullaının Erkən və Orta Tunc dövründə təkmilləşməsi mədəniyyətlərin bir-biri ilə genetik bağlılığını göstərcisidir.
Aşağı Daşarx yaşayış yerindən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunan daş və sümük alətlərdə tapılmışdır. Onlar dəvəgözü, çaxmaq daşı, çay daşı və tufdan hazırlanmış müxtəlif alətlərdən -balta ,gürzə, dəstə, sürtgəc və digərlərindən ibarətdir. Aşağı Daşarxdan tapılmış dəvəgöz və çaxmaq daşından hazırlanmış məlumatlar kəsici və deşici alətlərdən ibarətdir.Müxtəlif məqsədlər üçün hazırlanan kəsici və deşici alətlərin böyük hissəsini dəvəgözü və çaxmaqdaşından hazırlanmış bıçaqşəkilli lövhələr təşkil edir. belə lövhələrin uzunluğu 2-3 sm-dən 7-8 sm-ə qədərdir. Onların işlək ucu pardaxlanaraq itilənmişdir. Bu cür alətlər Azərbaycanın bir sıra həmdövr abidələrindən aşkar edilmişdir. Qazıntı yerindən dörd ədəd daş dəstənin qırığı əldə edilmişdir. Onların işlək ucu yumru və dördkünc olub kənarı bir az dəyirmidir. Çox işləndiyindən uc hissələrində qırıq və çapıqlara rast gəlinir. Diametrləri 3-8 sm uzunluğu isə 11-13 sm-ə çatan dəstələrin əl tutulan hissələri zərif hamarlanmışdır. Onları əsasən müxtəlif növ şay daşından hazırlanmışdır. Dəstələrin üçü dairəvi formalıdır. Onların biri isə küncləri ovalvari olan düzbucaqlını xatırladır.
Qazıntıdan həmçinin bir ədəd sürtkəcin qırığı tapılmışdır. O Kür-Araz mədənyyəti üçün xarakterik olan ənənəvi sürtgəclərin bənzəridir. Onun qalınlığı 6 sm eni isə qırılmış hissədə 10 sm-dir.
Metalişləmə
Asma bəzək nümunəsi xırdabuynuzlu heyvanın qabırğa sümüyündən hazırlanıb. Üzərinin cilalanması göstərir ki ondan uzun müddət istifadə edilmişdir. Əldə olunmuş arxeloji materiallardan görünür ki bu dövrdə metallurgiyanın yüksək inkişafına baxmayaraq metal əşyalarla yanaşı sümük alətlərin işlənməsi davam etmişdir. Belə əşyaların çoxluğu o dövrün insanlarının təsərrüfat həyatında tələbata uyğun sümükişləmə kimi peşə sahəsinin mövcud olduğunu təsdiqləyir.
Naxçıvanın I Kültəpə (Babək), II Kültəpə, I Kültəpə (Maxta, Şərur) və Ovçular təpəsi kimi İlk Tunc dövrü abidələrindən xeyli metal əşya əldə edilməsinə baxmayaraq Aşağı Daşarxdan cəmi bircə ədəd yarpaqşəkilli tunc nizə ucu tapılmışdır. Onun uzunluğu 8,5 sm-dir. Nizə ucu orta hissədə enli uc hissədə isə ensiz və itidir. O çox səliqə ilə hazırlanmışdır. Onun arxa hissəsində yerləşən saplağınnın uzunluğu 3 sm-dir. İlk görünüşdə onu bıçağada bənzətmə olar.
Arxeoloji tapıntılardan görünür ki Naxçıvanın ərazisində metallurgiya dövrünə görə normal inkişaf mərhələsi keçmişdir. O.H.Həbibullayev göstərir ki, I Kültəpənin (Babək) İlk Tunc dövrü təbəqəsindən mis-arsen qarışığı olan 17, xalis qurğuşundan hazırlanmış bir əşya, metal şlak qalığı və gil qəliblər tapılmışdır. Son Eneolit dövründə Naxçıvanda metallurgiya və metalişləmə xüsusilə inkişaf etmişdir.
İstinadlar
Ədəbiyyat
- A.Q.Seyidov, V.B.Baxşəliyev, S.M.Məmmədov, S.H.Aşurov. Qədim Şərur. Bakı: 2012.
- S.H.Aşurov. Naxçıvanda arxeoloji tədqiqatlar (2001-2002). Bakı: Nafta-Press, 2003.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Asagi Dasarx nekropolu Serur rayonunda eyniadli kendden simal qerbde Naxcivan Sederek avtomobil yolunun sol terefinde yerlesen Ilk Tunc dovrune aid arxeoloji abide Asagi Dasarx nekropoluOlke AzerbaycanYerlesir Asagi Dasarx kendiAidiyyatiUslubu arxeoloji abideAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiKateqoriyaYasayis yeri NekropolEhemiyyetiOlke ehemiyyetliHaqqindaAbide serqden Eleddin cayinin qolu ile diger terefden ise yasayis saheleri ve evlerle ehatelenmisdir Abidenin cenub qerb hissesinde acilmis yarganda 7 8 metr qalinliginda medeni tebeqe izlenir Simal serq hissesinde olan kesikde ise 3 5 4 metr qalinliginda Ilk tunc dovrune aid medeni tebeqe vardir Nekropolun erazisinde teserrufat isleri gorulerken bir nece torpaq qebir dagidilmisdir Abide ilk defe arxeoloq S H Asurov terefinden 2001 ci ilde tedqiq edilmisdir 2011 ci ilde ise yasayis yeri yeniden arxeoloqlar Veli Baxseliyev ve A Q Seyidov terefinden arasdirilmisdir Qazintilar zamani dord tikinti qati askar edilmisdir Birinci tikinti qati abidenin uzerinden 0 8 1 30 metr derinlikde yerlesir Iri cay daslarindan iki cerge horulmus divar oval planlidir Divar qazinti sahesinin serqinden qerb hissesine dogru uzanir Divarin insasinda berkidici mehlul kimi palciqdan istifade edilmisdir Ikinci tikinti qati 1 8 metr derinlikde askar olnmusdur Bu tikinti qatinda divar qaliqlarina rast gelinmemis yalniz qazinti sahesinin qerb terefinde 5 eded cay dasindan qurulmus qovssekilli horgu askar olunmusdur Onun hundurluyu 25 30 sm dir Bu horgu ile eyni derinlikde qazinti sahesinin serq kuncunde diametri 70 80 sm olan qalin kul ve komur qaliginin izlenilmesi onun ocaq yeri oldugunu ehtimal etmeye imkan verir Ucuncu tikinti qati 2 2 2 5 metr derinlikde qeyde alinib Bu tikinti qatina mohreden dairevi formada horulmus binanin qaligi aiddir Evin icerisinde dairevi formali bir cerge dasdan qurulmus ocaga da rast gelinmisdir Ocagin bir hissesi qazinti sahesinden kenara cixib Onun diametri 80 85 sm dir Ocagin icerisinde kul ve komur qaliqlari olub Bu tikinti qatina aid olan ikinci binanin qaligi birinci ile eyni tebeqede 2 2 2 6 metr derinlikde yerlesir Dairevi planli binanin divari iki cerge cay dasi ile horulerek palciq mehlulu ile berkidilmisdir Onun hundurluyu 40 eni 40 45 sm dir Dorduncu tikinti qati ise 2 6 3 metr derinlikde yerlesir Bu divar kicik cay daslari ve mohreden qurulmusdur Eni 28 32 sm olan dairevi planli tikinti qaliginin cox hissesi qazinti sahesinden kenara cixir 2011 ci ilde qazintilar zamani 1 5 metr derinlikde uzunlugu 1 metr 40 sm eni 35 sm hundurluyu 45 sm olan oval formali dairevi planli mohreden tikilmis divar qalinligina rast gelindi Divarin bir ucu qazinti sahesinden kenara cixirdi DuluculuqQazintilardan elde edilmis arxeoloji materiallar qara ve boz rengli keramika parcalarindan ocaq qurgusu das ve sumuk aletlerden ibaretdir Arxeloji materiallar arasinda keramika coxluq teskil edir Ilk Tunc dovrune aid keramika evvellki dovrlere gore cox ferqlenir Cenubi Qafqaz erazisinde bu dovrun keramikasinin B A Kuftin cehrayi astarli qara rengli adlandirilmisdir C Barney Cenubi Qafqaz ve Serqi Anadolu erazisinde askar olunmus keramikanin benzer xususiyyetlerini nezere alaraq buna Zaqafqaziya Serqi Anadolu ilk tunc dovru keramikasi adi vermisdir Bu tip keramika Karaz Kur Araz ve Kirbet Kerak adi ile de taninmisdir Asagi Dasarx qedim yasayis yerinin Kur Araz medeniyyeti tebeqesinden askar olunmus keramika numunelerine teserrufat kupu kupe kasa qazan badya banka parc araba tekeri modeli manqal ve basqalari aiddir Bele gil qablarin Saridereden Sahtaxtidan Qizilburundan ve diger yerlerdenden de tapildigi melumdur Tapintilar Serur rayon Tarixi Diyarsunasliq Muzeyinde saxlanilir Asagi Dasarx qedim yasayis yerinden Kur Araz medeniyyetinin ilk merhelesine az rast gelinir Lakin Ilk Tunc dovrunun orta merhelesine aid kasa ve colmeklerin govdesinin proporsiyasinda mueyyen deyisiklik qeyde alinir Orta merhelenin xarakterik xususiyyeti colmek kupe ve bankatipli qablarda cehrayi astarin meydana cixmasidir Bu reng narincidan qehveyiyedek deyisir Bu merhelenin qablari yaxsi anqoblanmis bezi qablarin sethi yungulce cilalanmisdir Ancaq bele qablar olduqca azdir Esasi Eneolit dovrunde baslayan ve Ilk Tunc dovrunde daha da inkisaf eden bezek usullainin Erken ve Orta Tunc dovrunde tekmillesmesi medeniyyetlerin bir biri ile genetik bagliligini gostercisidir Asagi Dasarx yasayis yerinden muxtelif meqsedler ucun istifade olunan das ve sumuk aletlerde tapilmisdir Onlar devegozu caxmaq dasi cay dasi ve tufdan hazirlanmis muxtelif aletlerden balta gurze deste surtgec ve digerlerinden ibaretdir Asagi Dasarxdan tapilmis devegoz ve caxmaq dasindan hazirlanmis melumatlar kesici ve desici aletlerden ibaretdir Muxtelif meqsedler ucun hazirlanan kesici ve desici aletlerin boyuk hissesini devegozu ve caxmaqdasindan hazirlanmis bicaqsekilli lovheler teskil edir bele lovhelerin uzunlugu 2 3 sm den 7 8 sm e qederdir Onlarin islek ucu pardaxlanaraq itilenmisdir Bu cur aletler Azerbaycanin bir sira hemdovr abidelerinden askar edilmisdir Qazinti yerinden dord eded das destenin qirigi elde edilmisdir Onlarin islek ucu yumru ve dordkunc olub kenari bir az deyirmidir Cox islendiyinden uc hisselerinde qiriq ve capiqlara rast gelinir Diametrleri 3 8 sm uzunlugu ise 11 13 sm e catan destelerin el tutulan hisseleri zerif hamarlanmisdir Onlari esasen muxtelif nov say dasindan hazirlanmisdir Destelerin ucu dairevi formalidir Onlarin biri ise kuncleri ovalvari olan duzbucaqlini xatirladir Qazintidan hemcinin bir eded surtkecin qirigi tapilmisdir O Kur Araz medenyyeti ucun xarakterik olan enenevi surtgeclerin benzeridir Onun qalinligi 6 sm eni ise qirilmis hissede 10 sm dir MetalislemeAsma bezek numunesi xirdabuynuzlu heyvanin qabirga sumuyunden hazirlanib Uzerinin cilalanmasi gosterir ki ondan uzun muddet istifade edilmisdir Elde olunmus arxeloji materiallardan gorunur ki bu dovrde metallurgiyanin yuksek inkisafina baxmayaraq metal esyalarla yanasi sumuk aletlerin islenmesi davam etmisdir Bele esyalarin coxlugu o dovrun insanlarinin teserrufat heyatinda telebata uygun sumukisleme kimi pese sahesinin movcud oldugunu tesdiqleyir Naxcivanin I Kultepe Babek II Kultepe I Kultepe Maxta Serur ve Ovcular tepesi kimi Ilk Tunc dovru abidelerinden xeyli metal esya elde edilmesine baxmayaraq Asagi Dasarxdan cemi birce eded yarpaqsekilli tunc nize ucu tapilmisdir Onun uzunlugu 8 5 sm dir Nize ucu orta hissede enli uc hissede ise ensiz ve itidir O cox seliqe ile hazirlanmisdir Onun arxa hissesinde yerlesen saplaginnin uzunlugu 3 sm dir Ilk gorunusde onu bicagada benzetme olar Arxeoloji tapintilardan gorunur ki Naxcivanin erazisinde metallurgiya dovrune gore normal inkisaf merhelesi kecmisdir O H Hebibullayev gosterir ki I Kultepenin Babek Ilk Tunc dovru tebeqesinden mis arsen qarisigi olan 17 xalis qurgusundan hazirlanmis bir esya metal slak qaligi ve gil qelibler tapilmisdir Son Eneolit dovrunde Naxcivanda metallurgiya ve metalisleme xususile inkisaf etmisdir IstinadlarEdebiyyatA Q Seyidov V B Baxseliyev S M Memmedov S H Asurov Qedim Serur Baki 2012 S H Asurov Naxcivanda arxeoloji tedqiqatlar 2001 2002 Baki Nafta Press 2003 Xarici kecidlerhttps doi org 10 2307 3642418 https ebooks az view SBgGEMDL pdf https nakhchivan preslib az ebooks 3 pdfHemcinin bax