Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Ağsunqurilər (türk. Aksungurlar, fars. احمدیلی) və ya Marağa atabəyləri (fars. اتابکان مراغه, translit. Atābakān-e Marāghe) — 1122–1227-ci illərdə Marağada hakimiyyətdə olmuş türk xanədanı.
| Atabəylik | |
| Ağsunqurilər | |
|---|---|
 | |
| | |
| Paytaxt | Marağa |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
1108-ci ildə Rəvvadilər sülaləsindən olan Əhmədili ibn İbrahim ibn Vəhsudan ər-Rəvvadi Böyük Səlcuq hökmdarı Məhəmmədə düşmənləri ilə mübarizədə köməklik etdiyinə görə Marağanın hakimi təyin edildi. Onun hakimiyyət dövrü tarixə Əhmədililər sülaləsinin hakimiyyəti dövrü kimi də daxil olmuşdur.
1111–1112-ci illərdə Əhmədili Mosul, Diyarbəkr, Xilat və digər yerlərin hakimləri ilə birlikdə Suriya ərazisində xristianlara qarşı aparılan döyüşlərdə iştirak etmişdir, lakin 1117-ci ildə Əhmədili ismaili təriqətinin radikal qollarından biri olan nizarit agentləri tərəfindən Bağdadda öldürüldü. Onun keçmiş qulu, türk mənşəli Ağsunqur əl-Əhmədili yaranmış bu əlverişli şəraitdən istifadə edərək Marağada hakimiyyəti ələ keçirib Ağsunqurilər sülaləsinin əsasını qoydu. O, Marağadan başqa, Rəvanduz qalasını da ələ keçirdi.
İraq Səlcuq sultanı II Mahmudun sarayında böyük nüfuza malik olan Ağsunqur onun oğlanları Davudun və Məsudun atabəyi olmuşdur. 1131-ci ildə İraq Səlcuq sultanı Mahmudun ölümündən sonra Marağa hakimi Aqsunqur əl- Əhmədilinin köməyi ilə Davud Sultan elan edildi, lakin Davudun qardaşları-Məsud, Toğrul və Səlcuq şah bununla razılaşmadılar. 1132-ci ildə xəlifə əl Müstərcid yeni sultan Məsudun adına xütbə oxunması üçün əmr verdi. Tezliklə Sultan Məsud öz atabəyi Ağsunqur əl-Əhmədili və çoxlu türk əmiri ilə birlikdə Azərbaycana gəldi.
1133-cü ildə Ağsunqur Həmədanda nizaritlər tərəfindən öldürüldü.. Hakimiyyətdə atasını əvəz edən Nüsrətəddin Xassbəy Arslan Abanın dövründə Marağa hakimliyi özünün ən yüksək inkişaf mərhələsinə çatdı. O, hətta bir müddət Dərbənd keçidindən İran körfəzinə qədər geniş ərazini əhatə edən Azərbaycan Atabəylər dövləti ilə də bərabər səviyyədə mübarizə aparmışdır. 1161–1162-ci illərdə Şəmsəddin Eldənizin vassalı kimi onun Gürcüstana hərbi səfərində iştirak etmişdi. Eldənizlərin tabeliyindən qurtarmaq məqsədilə Nüsrətəddin Xassbəy Arslan-Aba mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxan feodal hakimləri müdafiə edir və Səlcuq hökmdarı Məhəmmədin oğlu Mahmudun sultan elan olunmasına çalışırdı. 1161-ci ildə Həmədan yaxınlığında baş verən döyüş Şəmsəddin Eldənizin qələbəsi ilə nəticələndi. O, Marağa hakimi Nüsrətəddin Arslan Abaya elçi göndərərək Şahzadə Mahmudun ona verilməsini, özünün də sultan xidmətinə gəlməsini tələb etsə də, rədd cavabı aldı.
Tərəflər arasında Səfidrud çayı sahilində baş verən döyüşdə Məhəmməd Cahan Pəhləvan Marağa hakiminin və ona kömək edən Xilat hakiminin birləşmiş qüvvələri tərəfindən məğlub edildi. Bunun nəticəsi olaraq, yeddi cildlik Azərbaycan tarixi əsərinin ikinci cildində qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan Atabəyləri ilə Marağa hakimləri arasında münasibətlər uzun illər boyu gərgin vəziyyətdə qaldı. Yalnız Qızıl Arslanın hakimiyyəti dövründə Marağa hakimi vassal asılılığını etiraf etməklə kifayətləndi.
Ərəb tarixçisi ibn əl-Əsirin məlumatına görə, 1168-ci ildə xəlifə əl-Müstəncidə müraciət edərək ondan Bağdadda sultan Mahmudun adına xütbə oxumağı xahiş etdi. Şəmsəddin Eldəniz qiyam qaldırmış əmiri itaətə gətirmək üçün yenidən oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvanı yenidən ona qarşı göndərdi. Marağa divarları yaxınlığında baş verən döyüşdə Arslan-Abanın ordusu darmadağın edildi. Məhəmməd Cahan Pəhləvan Marağanı mühasirəyə alsa da, tezliklə tərəflər arasında sülh bağlandı. Görkəmli Azərbaycan tarixçisi Ziya Bünyadov "Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136–1225)" əsərində yazırdı ki, 1175-ci ilin yazında Təbrizin və qonşu torpaqların hakimi ibn Ağ-Sunqur öldükdən və onun yerinə varisi Fəlakəddin Əhməd keçdikdən sonra Məhəmməd Cahan Pəhləvan Ruin-Dej (Rəvanduz) qalasını mühasirəyə alır. Qalanı ələ keçirə bilməyən Məhəmməd Cahan Pəhləvan Marağanı, qardaşı Qızıl Arslan isə Təbrizi mühasirəyə alır. Marağa qazisi Sədrəddin əl-Maraği əhalini xilas etmək üçün şəhəri təslim etdiyinə görə Marağa, demək olar ki, döyüşsüz ələ keçirilir.
Tərəflər arasında bağlanmış sülh müqaviləsinə əsasən Məhəmməd Cahan Pəhləvan Təbrizə sahib olur, Marağa isə Ağsunqurilərin ixtiyarında qalır. Eldənizlərin köməyi ilə Marağanın yeni hakimi ədəbiyyatın xeyirxah himayədarı kimi şöhrət qazanan Əlaəddin Körpə Arslan olur. Məlum olduğu kimi, dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi 1196-cı ildə yazdığı "Yeddi gözəl" əsərini Əlaəddin Körpə Arslana həsr etmişdir, lakin onun dövründə Ağsunqurilərin siyasi mövqeyi xeyli zəiflədi.
1205-ci ildə Marağa hakimi Əlaəddin Körpə Arslan, Ərbil hakimi Müzəfərəddin Kökburi ilə ittifaq bağlayaraq hücum etdi, lakin tezliklə sülh bağlamağa və tutduğu yerləri geri qaytarmağa məcbur oldu, əvəzində Urmiya şəhərini aldı. Atabəy Özbəyin oğlu Xamuşun Körpə Arslanın nəvəsi Sülafə xatunla evlənməsi bu müqaviləni möhkəmləndirir. Əlaəddin Körpə Arslan 1208-ci ildə vəfat etdi. Babasının və əmisi Əhmədin ölümündən sonra kişi vərəsə olmadığına görə Marağanın başsız olmağını bəhanə gətirən Atabəy Əbu Bəkr vilayəti Eldənizlər dövlətinə qatır. Rəvandüzün idarəsi isə Sülafə xatuna tapşırılır. Sülafənin hökmranlığı Azərbaycanın ən ağır dövrlərindən birinə təsadüf edir. Əvvəlcə gürcülərin, sonra isə monqolların viranedici yürüşləri başlayır. 1209-cu ildə Eldənizlər dövləti Marağanı ələ keçirdi. Əlaəddin Körpə Arslanın nəvəsi, hakimiyyətdə olan Sulafə xatunun ixtiyarında yalnız qaldı.
1221-ci ilin əvvəllərində Marağa yenidən Ağsunqurilərin əlinə keçdi, lakin elə həmin il martın 30-da şəhər Cəbə və Subutayın başçılıq etdikləri monqollar tərəfindən ələ keçirildi və yandırıldı. 1225-ci ildə Marağa döyüşsüz olaraq Xarəzmşah Cəlalədddinə təslim oldu, Sülafə xatunun əri Xamuş Xarəzmşahların xidmətinə keçdi. 1227-ci ildə Sülafə xatunla evlənən Xarəzmşah öz əmirini Marağaya hakim təyin etdi və beləliklə, Ağsunqurilər sülaləsinə son qoyuldu.
Hökmdarları
| # | Titulu | Adı | Hakimiyyət illəri | Vərəsəlik hüququ | Qeydlər |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ? ? | 1122–1134 | |||
| 2 | Nusrat ad-Din نصرت الدین | Nüsrətəddin Arslan Aba | 1134–1175 | ||
| 3 | Falak ad-Din ? | 1175–1189 | |||
| 4 | Ala ad-Din علاءالدین | Əlaəddin Körpə Arslan | 1189–1208 | ||
| 5 | Izz ad-Din ? | 1208–1209 |
İstinadlar
- [1] 2022-05-04 at the Wayback MachineAğsunqurların Marağa hakimliyi
Mənbə
- Буниятов Зия, Seçilən əsərlər: 3 cilddə, Xarəzmşahlar- Ağsunqurilər Dövləti : 1097–1231, 1999, 376 səh. (rus.)
- Ənvər Çingizoğlu. Marağa xanlığı. Bakı: Mütərcim, 2013, səh.280.
Xarici keçidlər
- [2] 2021-05-01 at the Wayback Machine Rəşid Nurməmmədov. Ağsunqurların Marağa hakimliyi.
Həmçinin bax
 | Monarx, sülalə və ya onların nümayəndələri ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Agsunquriler turk Aksungurlar fars احمدیلی ve ya Maraga atabeyleri fars اتابکان مراغه translit Atabakan e Maraghe 1122 1227 ci illerde Maragada hakimiyyetde olmus turk xanedani AtabeylikAgsunquriler Paytaxt Maraga Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi1108 ci ilde Revvadiler sulalesinden olan Ehmedili ibn Ibrahim ibn Vehsudan er Revvadi Boyuk Selcuq hokmdari Mehemmede dusmenleri ile mubarizede komeklik etdiyine gore Maraganin hakimi teyin edildi Onun hakimiyyet dovru tarixe Ehmedililer sulalesinin hakimiyyeti dovru kimi de daxil olmusdur 1111 1112 ci illerde Ehmedili Mosul Diyarbekr Xilat ve diger yerlerin hakimleri ile birlikde Suriya erazisinde xristianlara qarsi aparilan doyuslerde istirak etmisdir lakin 1117 ci ilde Ehmedili ismaili teriqetinin radikal qollarindan biri olan nizarit agentleri terefinden Bagdadda olduruldu Onun kecmis qulu turk menseli Agsunqur el Ehmedili yaranmis bu elverisli seraitden istifade ederek Maragada hakimiyyeti ele kecirib Agsunquriler sulalesinin esasini qoydu O Maragadan basqa Revanduz qalasini da ele kecirdi Iraq Selcuq sultani II Mahmudun sarayinda boyuk nufuza malik olan Agsunqur onun oglanlari Davudun ve Mesudun atabeyi olmusdur 1131 ci ilde Iraq Selcuq sultani Mahmudun olumunden sonra Maraga hakimi Aqsunqur el Ehmedilinin komeyi ile Davud Sultan elan edildi lakin Davudun qardaslari Mesud Togrul ve Selcuq sah bununla razilasmadilar 1132 ci ilde xelife el Mustercid yeni sultan Mesudun adina xutbe oxunmasi ucun emr verdi Tezlikle Sultan Mesud oz atabeyi Agsunqur el Ehmedili ve coxlu turk emiri ile birlikde Azerbaycana geldi 1133 cu ilde Agsunqur Hemedanda nizaritler terefinden olduruldu Hakimiyyetde atasini evez eden Nusreteddin Xassbey Arslan Abanin dovrunde Maraga hakimliyi ozunun en yuksek inkisaf merhelesine catdi O hetta bir muddet Derbend kecidinden Iran korfezine qeder genis erazini ehate eden Azerbaycan Atabeyler dovleti ile de beraber seviyyede mubarize aparmisdir 1161 1162 ci illerde Semseddin Eldenizin vassali kimi onun Gurcustana herbi seferinde istirak etmisdi Eldenizlerin tabeliyinden qurtarmaq meqsedile Nusreteddin Xassbey Arslan Aba merkezi hakimiyyete qarsi cixan feodal hakimleri mudafie edir ve Selcuq hokmdari Mehemmedin oglu Mahmudun sultan elan olunmasina calisirdi 1161 ci ilde Hemedan yaxinliginda bas veren doyus Semseddin Eldenizin qelebesi ile neticelendi O Maraga hakimi Nusreteddin Arslan Abaya elci gondererek Sahzade Mahmudun ona verilmesini ozunun de sultan xidmetine gelmesini teleb etse de redd cavabi aldi Terefler arasinda Sefidrud cayi sahilinde bas veren doyusde Mehemmed Cahan Pehlevan Maraga hakiminin ve ona komek eden Xilat hakiminin birlesmis quvveleri terefinden meglub edildi Bunun neticesi olaraq yeddi cildlik Azerbaycan tarixi eserinin ikinci cildinde qeyd edildiyi kimi Azerbaycan Atabeyleri ile Maraga hakimleri arasinda munasibetler uzun iller boyu gergin veziyyetde qaldi Yalniz Qizil Arslanin hakimiyyeti dovrunde Maraga hakimi vassal asililigini etiraf etmekle kifayetlendi Ereb tarixcisi ibn el Esirin melumatina gore 1168 ci ilde xelife el Mustencide muraciet ederek ondan Bagdadda sultan Mahmudun adina xutbe oxumagi xahis etdi Semseddin Eldeniz qiyam qaldirmis emiri itaete getirmek ucun yeniden oglu Mehemmed Cahan Pehlevani yeniden ona qarsi gonderdi Maraga divarlari yaxinliginda bas veren doyusde Arslan Abanin ordusu darmadagin edildi Mehemmed Cahan Pehlevan Maragani muhasireye alsa da tezlikle terefler arasinda sulh baglandi Gorkemli Azerbaycan tarixcisi Ziya Bunyadov Azerbaycan Atabeyleri dovleti 1136 1225 eserinde yazirdi ki 1175 ci ilin yazinda Tebrizin ve qonsu torpaqlarin hakimi ibn Ag Sunqur oldukden ve onun yerine varisi Felakeddin Ehmed kecdikden sonra Mehemmed Cahan Pehlevan Ruin Dej Revanduz qalasini muhasireye alir Qalani ele kecire bilmeyen Mehemmed Cahan Pehlevan Maragani qardasi Qizil Arslan ise Tebrizi muhasireye alir Maraga qazisi Sedreddin el Maragi ehalini xilas etmek ucun seheri teslim etdiyine gore Maraga demek olar ki doyussuz ele kecirilir Terefler arasinda baglanmis sulh muqavilesine esasen Mehemmed Cahan Pehlevan Tebrize sahib olur Maraga ise Agsunqurilerin ixtiyarinda qalir Eldenizlerin komeyi ile Maraganin yeni hakimi edebiyyatin xeyirxah himayedari kimi sohret qazanan Elaeddin Korpe Arslan olur Melum oldugu kimi dahi Azerbaycan sairi Nizami Gencevi 1196 ci ilde yazdigi Yeddi gozel eserini Elaeddin Korpe Arslana hesr etmisdir lakin onun dovrunde Agsunqurilerin siyasi movqeyi xeyli zeifledi 1205 ci ilde Maraga hakimi Elaeddin Korpe Arslan Erbil hakimi Muzefereddin Kokburi ile ittifaq baglayaraq hucum etdi lakin tezlikle sulh baglamaga ve tutdugu yerleri geri qaytarmaga mecbur oldu evezinde Urmiya seherini aldi Atabey Ozbeyin oglu Xamusun Korpe Arslanin nevesi Sulafe xatunla evlenmesi bu muqavileni mohkemlendirir Elaeddin Korpe Arslan 1208 ci ilde vefat etdi Babasinin ve emisi Ehmedin olumunden sonra kisi verese olmadigina gore Maraganin bassiz olmagini behane getiren Atabey Ebu Bekr vilayeti Eldenizler dovletine qatir Revanduzun idaresi ise Sulafe xatuna tapsirilir Sulafenin hokmranligi Azerbaycanin en agir dovrlerinden birine tesaduf edir Evvelce gurculerin sonra ise monqollarin viranedici yurusleri baslayir 1209 cu ilde Eldenizler dovleti Maragani ele kecirdi Elaeddin Korpe Arslanin nevesi hakimiyyetde olan Sulafe xatunun ixtiyarinda yalniz qaldi 1221 ci ilin evvellerinde Maraga yeniden Agsunqurilerin eline kecdi lakin ele hemin il martin 30 da seher Cebe ve Subutayin basciliq etdikleri monqollar terefinden ele kecirildi ve yandirildi 1225 ci ilde Maraga doyussuz olaraq Xarezmsah Celaledddine teslim oldu Sulafe xatunun eri Xamus Xarezmsahlarin xidmetine kecdi 1227 ci ilde Sulafe xatunla evlenen Xarezmsah oz emirini Maragaya hakim teyin etdi ve belelikle Agsunquriler sulalesine son qoyuldu Hokmdarlari Titulu Adi Hakimiyyet illeri Vereselik huququ Qeydler1 1122 11342 Nusrat ad Din نصرت الدین Nusreteddin Arslan Aba 1134 11753 Falak ad Din 1175 11894 Ala ad Din علاءالدین Elaeddin Korpe Arslan 1189 12085 Izz ad Din 1208 1209Istinadlar 1 2022 05 04 at the Wayback MachineAgsunqurlarin Maraga hakimliyiMenbeBuniyatov Ziya Secilen eserler 3 cildde Xarezmsahlar Agsunquriler Dovleti 1097 1231 1999 376 seh rus Enver Cingizoglu Maraga xanligi Baki Mutercim 2013 seh 280 Xarici kecidler 2 2021 05 01 at the Wayback Machine Resid Nurmemmedov Agsunqurlarin Maraga hakimliyi Hemcinin baxMaraga Tebriz Monarx sulale ve ya onlarin numayendeleri ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin