Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanda üç yəhudi icması — dağ yəhudiləri, aşkenazi yəhudiləri və Gürcüstan yəhudiləri icmaları mövcuddur. Bütövlükdə ölkədə yəhudilərin sayı 16.000-dir. Bunlardan 11.000-i dağ yəhudiləridir ki, təxminən 6.000-i Bakıda, 4.000-i Qubada, min nəfəri isə başqa şəhərlərdə yaşayır. Əşkinazi yəhudilər 4,3 min nəfərdir. Onların əksəriyyəti Bakıda və Sumqayıtda yaşayır. Gürcüstan yəhudiləri təxminən 700 nəfərdir.
| יהדות אזרבייג'ן Azərbaycan yəhudiləri | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||
| Sayları və yaşadığı ərazilər | |||||||||||||||||
Cəmi: 9,100 Azərbaycan | |||||||||||||||||
| Dili | Rus dili | ||||||||||||||||
| Dini | İudaizm | ||||||||||||||||
| İrqi | Avropoid | ||||||||||||||||
Dağ Yəhudiləri
Dağ yəhudiləri hazırda ölkədəki bütün yəhudi diasporu arasında çoxluq təşkil edir.
Dini əqidələrinə görə, dağ yəhudiləri rəbbanilərdir. Onlar Əhdi-ətiqlə yanaşı, Təlmudu və ravvin rəvayətlərini də dinin əsas mənbələri sırasında götürürdülər. Uzun müddət ali ruhani təhsil ala bilmədikləri üçün Təlmud qaydalarını bir qədər təhrif edilmiş şəkildə izah etmiş, Qafqaz xalqlarının bütpərəstliklə bağlı bəzi təsəvvürlərini mənimsəmişlər. Meşədə yaşayan, hamilə qadınların ürəyini və ciyərini çıxarıb yeyən qadın Dedey-ol, yeni doğulmuş uşaqları himayə edən İlan-Əjdaha (Əjdahaye-mar) ilə bağlı təsəvvürlər, habelə Pasxadan iki həftə qabaq tonqal qalayıb üstündən atılmaq ayini yəhudiliklə deyil, yerli inanclarla bağlıdır.
Dağ yəhudiləri əqidə məsələlərində əşkinazi yəhudilərlə müqayisədə daha ortodoksaldırlar. Ümumiyyətlə, Azərbaycandakı yəhudilər XVIII əsrdən etibarən Polşa və Ukrayna yəhudiləri arasında özünü göstərən xasidilik dini-siyasi axınından, həmçinin reformist yəhudilikdən uzaqdırlar.
Bakıda, Oğuzda, Qubada dağ yəhudilərinin bir neçə sinaqoqu fəaliyyət göstərir. Qubadakı Krasnaya Slobada qəsəbəsi bütün postsovet məkanında dağ yəhudilərinin kompakt yaşadıqları yeganə yerdir. Avanın 9-da matəm orucu günü dünyanın hər yerindən dağ yəhudiləri buraya gəlirlər ki, vacib ibadətləri yerinə yetirsinlər, yaxınlarının qəbirlərini ziyarət etsinlər. Qəsəbədə üç sinaqoq və ayinçilik məqsədilə tikilmiş mikva vardır. Oğuz rayonunda 2 sinaqoq fəaliyyət göstərir. Dağ yəhudiləri Azərbaycanda ilk məskunlaşan yəhudi subetnik qrupudur. Eyni zamanda, onlar saylarına görə ölkəmizdə yaşayan digər yəhudi qrupları üstələyirlər. Dağ yəhudiləri özlərini "cuhur" adlandırırlar. Geniş yayılmış fikrə görə, XIX əsrin birinci yarısında Qafqazı istila edən ruslar onları "dağ yəhudiləri" adlandırmışlar. Belə ki, rus qoşunlarının əsgərləri Qafqazın dağlıq ərazilərində at belində və yapıncı geyinmiş yəhudiləri görəndə böyük təəccüb keçirmiş və onlara "dağ yəhudiləri" adını vermişlər. Ehtimal olunur ki, dağ yəhudilərinin əcdadları V–VI əsrlərdə Sasanilər imperiyası dövründə İran və İkiçayarasından (Mesopotamiya) köçərək Şərqi Qafqazda, o cümlədən Şimali Azərbaycan torpaqlarında məskunlaşmışlar. Dağ yəhudiləri subetnik qrupun formalaşması bununla bitməmişdir. Tədqiqatçılara görə, bu tarixi proses XIII əsrin ortalarınadək davam etmişdir. Hətta Bizans imperiyasından gələn yəhudilər də dağ yəhudiləri icmasının formalaşmasında rol oynamışlar. Ölkəmizdəki dağ yəhudilərinin tarixindən danışarkən mütləq Quba rayonundakı Qırmızı Qəsəbəni qeyd etmək lazımdır. Çünki bu qəsəbə postsovet məkanda dağ yəhudilərinin kompakt halda yaşadığı yer hesab olunur. Qudyalçayın sol sahilində yerləşən Qırmızı Qəsəbə XVIII əsrdə Quba xanlığı dövründə salınmışdır. Əvvəllər "Yəhudi Qəsəbəsi" adlanan sözügedən yaşayış məntəqəsi hətta bir vaxtlar "Qafqazın Yerusəlimi" kimi də məşhurlaşmışdı. Dağ yəhudilərindən sonra Azərbaycan ərazisində məskunlaşan ən qədim yəhudi icması Gürcüstan yəhudiləridir. Özlərini "ebraeli" və ya "israeli" adlandıran Gürcüstan yəhudiləri qədim zamanlardan Gürcüstan ərazisində yerləşmiş, gürcü dilində danışan yəhudi subetnik qrupun nümayəndələridir. Əşkinazi yəhudilər Avropa yəhudiləridir, əslən orta əsrlər Almaniyasındandırlar.
Gürcüstan yəhudiləri
Gürcüstan yəhudiləri Azərbaycana ilk dəfə XVIII əsrdə gəlməyə başlamışlar. Sonrakı illərdə Gürcüstan yəhudilərinin Azərbaycana axını intensivləşmiş və bu proses Birinci Dünya müharibəsinədək davam etmişdir. Hazırda ölkəmizdə Gürcüstan yəhudiləri sayca ən kiçik yəhudi subetnik qrup sayılır. Onlar əsasən Bakı şəhərində yaşayırlar.
Gürcüstan yəhudiləri icması sayca kiçik olsa da, fəaldır. 1997-ci ildə "Coynt" yəhudi komitəsinin maliyyə yardımı ilə Gürcüstan yəhudilərinin sinaqoqu bərpa edilmişdir.
Azərbaycanda Yəhudilik
Azərbaycanda yaşayan digər yəhudi icmasının nümayəndələri, yəni aşkenazilər barədə danışarkən, ilk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, bu subetnik qrup Erkən Orta əsrlərdə Mərkəzi Avropada formalaşmışdır. Orta əsr yəhudi ədəbiyyatında "aşkenazi" adı altında Reyn çayının sahilində, daha sonra isə alman torpaqlarında yaşayan yəhudilər nəzərdə tutulurdu. Bu termin orta əsrlərdə yəhudilərin Almaniyaya verdikləri addan törəmişdir. Yəhudi ənənəsinə görə, Yasəfin (Nuh peyğəmbərin oğlu) nəvəsi, əfsanəvi Aşkenazanın nəsli Almaniya torpaqlarında məskunlaşmışlar. Ona görə də yəhudilər həmin ölkəyə bu adı vermişlər. Zaman keçdikcə bu termin subetnik anlayış kimi təkcə Almaniyadakı yəhudilərə deyil, onların nəslindən olan və digər Avropa ölkələrinə köçən yəhudilərə də şamil edilmişdir. Aşkenazilərin ana dili idişdir. Bu dil X–XIV əsrlərdə Mərkəzi və Şərqi Avropada alman dilinin orta əsrlərdə yayılmış ləhcələri, eləcə də ibrani, arami, roman, slavyan dilləri əsasında yaranmışdır. Qeyd edək ki, aşkenazilərin Azərbaycanda məskunlaşması çar Rusiyası dövrünə təsadüf edir. Belə ki, ilk aşkenazilər 1832-ci ildə Bakıda məskunlaşmışlar. XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərində Bakıda yaşanan neft bumu səbəbilə şəhərdəki yəhudi əhalisinin, o cümlədən aşkenazilərin sayı sürətlə artmışdır. 1897-ci ildə Bakıda iki mindən yuxarı yəhudi vardı ki, onların da əksər hissəsini aşkenazilər təşkil edirdi. Bununla yanaşı, 1903-cü ildə Kişinyovda, 1905-ci ildə Odessada, 1906-cı ildə Belostokda, habelə Rusiya imperiyasının digər məntəqələrində baş vermiş yəhudi qırğınları nəticəsində bir çox aşkenazi Azərbaycana pənah gətirmiş, əsasən, Bakıda məskunlaşmışdır. Qırğınlardan xilas olmaq üçün ölkəmizə üz tutmuş aşkenazilər burada özlərinə ikinci vətən tapmışlar. Müasir Azərbaycandakı yəhudilərin vəziyyətinə gəlincə, qeyd etmək lazımdır ki, onlar, əsasən, Bakı, Gəncə, Sumqayıt şəhərlərində, həmçinin Quba və Oğuz rayonlarında yaşayırlar. Hazırda ölkəmizdə mövcud olan yəhudi icmaları Azərbaycan dövlətinin diqqət və qayğısı ilə əhatə olunmuşdur. Bunun bariz nümunəsi dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin təşəbbüsü və dəstəyi sayəsində Bakı şəhəri Dağ Yəhudiləri dini icması üçün yeni sinaqoqun tikilməsidir. 2010-cu ildə təməli qoyulan həmin sinaqoq 2011-ci ilin aprel ayında dindarların istifadəsinə verilmişdir. Eyni zamanda, hər il yəhudi xalqının yeni ili – "Roş ha-Şana" bayramı münasibətilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ölkəmizdəki yəhudi icmasına təbrik ünvanlayır. Burada Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın rəhbərlik etdiyi Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyəti xüsusən qeyd edilməlidir. Belə ki, Bakıda yaşayan yəhudi uşaqlar üçün "Tolerantlığın ünvanı – Azərbaycan" layihəsi çərçivəsində Heydər Əliyev Fondu və "Or-Avner" Beynəlxalq Fondu tərəfindən "Xabad-Or-Avner" Təhsil Mərkəzi inşa olunmuşdur. 2007-ci il mayın 31-də Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın iştirakı ilə həmin mərkəzin təməlqoyma mərasimi keçirilmişdir. Təhsil Mərkəzinin tikintisi 2010-cu ildə başa çatmışdır. 2010-cu il oktyabrın 4-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, xanımı Mehriban Əliyeva, eləcə də MDB Yəhudi İcmaları Federasiyasının və "Or-Avner" Beynəlxalq Fondunun prezidenti Lev Levayev Təhsil Mərkəzinin açılışında iştirak etmişlər. Bundan başqa, Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində, habelə Ağabəy Novruzbəyli adına 46 nömrəli tam orta məktəbdə rus bölməsinin nəzdində yəhudi mənşəli uşaqlardan ibarət olan siniflərdə ibri dili tədris olunur. Onu da qeyd edək ki, bu gün Azərbaycanda yəhudi icmaları ictimai həyatda fəal iştirak edirlər. Respublikada Azərbaycan-İsrail Dostluğu Cəmiyyəti, "Soxnut" yəhudi agentliyi, "Coynt", "Vaad-L-Xatzola" kimi iri yəhudi xeyriyyə təşkilatları, Azərbaycan Yəhudi Qadınlarının Humanitar Assosiasiyası, yəhudi dini məktəbləri (iyeşivalar), "Azərbaycan-İsrail" Mədəni Əlaqələr Cəmiyyəti, "Xava" adlı qadın cəmiyyəti və digər yəhudi qeyri-hökumət təşkilatları fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin rəsmi saytında verilən məlumata əsasən, respublika ərazisində yeddi sinaqoq və səkkiz yəhudi dini icması fəaliyyət göstərir. Beləliklə, müasir dövrdə Azərbaycanda yəhudilər antisemitizmdən uzaq, tolerant mühitdə yaşayırlar. Bu isə təsadüfi deyildir. Çünki bütün tarixi dövrlərdə yəhudilər ölkəmizdə özlərini böyük bir ailənin bərabərhüquqlu üzvü kimi hiss etmiş, dünyada antisemitizmin tüğyan etdiyi dövrlərdə belə Azərbaycan xalqı onlara yad münasibət göstərməmiş, əksinə, yəhudi mənşəli həmvətənlərimiz dostluq, həmrəylik, qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşamışlar. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra buradakı yəhudi icmaları daha da fəallaşmış, beynəlxalq yəhudi təşkilatları ilə əlaqələrini möhkəmlətmiş, öz dini məktəblərini-iyeşivalarını, mədəniyyət mərkəzlərini (məs., Yəhudi icmasının mədəniyyət mərkəzi), cəmiyyətlərini (məs., Həvva qadın cəmiyyəti, Hesed-Herşon xeyriyyə cəmiyyəti), klublarını (məs., Əlef, Kilel gənclər klubları, Mişpaha videoklubu), qəzetlərini (məs., Az-İz, Başnya, Amişav) yaratmışlar. Soxnut yəhudi agentliyi, Coynt və Vaad-l-Hetzola yəhudi komitələri Azərbaycandakı yəhudi diasporu arasında yəhudi ənənələrini qoruyub saxlamaq, sinaqoqlara yardım göstərmək və müxtəlif mədəniyyət tədbirləri keçirməklə məşğuldur.
2003-cü il martın 9-da Bakıda yeni yəhudi sinaqoqu açılmışdır. Bu, Avropada ən böyük sinaqoqdur. 2003-cü ilin sentyabrından Azərbaycanda ilk yəhudi məktəbi fəaliyyət göstərir.
Ədəbiyyat
- . multikulturalizm.gov.az. 28.09.2019. 2020-10-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-04.
İstinadlar
- "Ethnic composition of Azerbaijan 2009". Pop-stat.mashke.org. 1971-04-07. 2012-02-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-12-22.
- "Oğuzdakı Alban ibadətgahları hələ də tam tədqiq edilməyib". 2022-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-23.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanda uc yehudi icmasi dag yehudileri askenazi yehudileri ve Gurcustan yehudileri icmalari movcuddur Butovlukde olkede yehudilerin sayi 16 000 dir Bunlardan 11 000 i dag yehudileridir ki texminen 6 000 i Bakida 4 000 i Qubada min neferi ise basqa seherlerde yasayir Eskinazi yehudiler 4 3 min neferdir Onlarin ekseriyyeti Bakida ve Sumqayitda yasayir Gurcustan yehudileri texminen 700 neferdir יהדות אזרבייג ן Azerbaycan yehudileriGindesLev LandauZatulovskayaRoxlinMisiyevLutfi ZadeSaqalMirze XezerHesenovaQusmanDolinaRecebovSutovskiIlizarovAqarunovQlazSaylari ve yasadigi erazilerCemi 9 100 AzerbaycanDili Azerbaycan dili Ivrit dili Rus diliDini IudaizmIrqi AvropoidQubada yehudi mektebinde ders prosesi 1920 Qubada etnik olaraq Dag yehudilerinin yasadigi Qirmizi Qesebe Dag YehudileriDag yehudileri hazirda olkedeki butun yehudi diasporu arasinda coxluq teskil edir Dini eqidelerine gore dag yehudileri rebbanilerdir Onlar Ehdi etiqle yanasi Telmudu ve ravvin revayetlerini de dinin esas menbeleri sirasinda gotururduler Uzun muddet ali ruhani tehsil ala bilmedikleri ucun Telmud qaydalarini bir qeder tehrif edilmis sekilde izah etmis Qafqaz xalqlarinin butperestlikle bagli bezi tesevvurlerini menimsemisler Mesede yasayan hamile qadinlarin ureyini ve ciyerini cixarib yeyen qadin Dedey ol yeni dogulmus usaqlari himaye eden Ilan Ejdaha Ejdahaye mar ile bagli tesevvurler habele Pasxadan iki hefte qabaq tonqal qalayib ustunden atilmaq ayini yehudilikle deyil yerli inanclarla baglidir Dag yehudileri eqide meselelerinde eskinazi yehudilerle muqayisede daha ortodoksaldirlar Umumiyyetle Azerbaycandaki yehudiler XVIII esrden etibaren Polsa ve Ukrayna yehudileri arasinda ozunu gosteren xasidilik dini siyasi axinindan hemcinin reformist yehudilikden uzaqdirlar Bakida Oguzda Qubada dag yehudilerinin bir nece sinaqoqu fealiyyet gosterir Qubadaki Krasnaya Slobada qesebesi butun postsovet mekaninda dag yehudilerinin kompakt yasadiqlari yegane yerdir Avanin 9 da matem orucu gunu dunyanin her yerinden dag yehudileri buraya gelirler ki vacib ibadetleri yerine yetirsinler yaxinlarinin qebirlerini ziyaret etsinler Qesebede uc sinaqoq ve ayincilik meqsedile tikilmis mikva vardir Oguz rayonunda 2 sinaqoq fealiyyet gosterir Dag yehudileri Azerbaycanda ilk meskunlasan yehudi subetnik qrupudur Eyni zamanda onlar saylarina gore olkemizde yasayan diger yehudi qruplari usteleyirler Dag yehudileri ozlerini cuhur adlandirirlar Genis yayilmis fikre gore XIX esrin birinci yarisinda Qafqazi istila eden ruslar onlari dag yehudileri adlandirmislar Bele ki rus qosunlarinin esgerleri Qafqazin dagliq erazilerinde at belinde ve yapinci geyinmis yehudileri gorende boyuk teeccub kecirmis ve onlara dag yehudileri adini vermisler Ehtimal olunur ki dag yehudilerinin ecdadlari V VI esrlerde Sasaniler imperiyasi dovrunde Iran ve Ikicayarasindan Mesopotamiya kocerek Serqi Qafqazda o cumleden Simali Azerbaycan torpaqlarinda meskunlasmislar Dag yehudileri subetnik qrupun formalasmasi bununla bitmemisdir Tedqiqatcilara gore bu tarixi proses XIII esrin ortalarinadek davam etmisdir Hetta Bizans imperiyasindan gelen yehudiler de dag yehudileri icmasinin formalasmasinda rol oynamislar Olkemizdeki dag yehudilerinin tarixinden danisarken mutleq Quba rayonundaki Qirmizi Qesebeni qeyd etmek lazimdir Cunki bu qesebe postsovet mekanda dag yehudilerinin kompakt halda yasadigi yer hesab olunur Qudyalcayin sol sahilinde yerlesen Qirmizi Qesebe XVIII esrde Quba xanligi dovrunde salinmisdir Evveller Yehudi Qesebesi adlanan sozugeden yasayis menteqesi hetta bir vaxtlar Qafqazin Yeruselimi kimi de meshurlasmisdi Dag yehudilerinden sonra Azerbaycan erazisinde meskunlasan en qedim yehudi icmasi Gurcustan yehudileridir Ozlerini ebraeli ve ya israeli adlandiran Gurcustan yehudileri qedim zamanlardan Gurcustan erazisinde yerlesmis gurcu dilinde danisan yehudi subetnik qrupun numayendeleridir Eskinazi yehudiler Avropa yehudileridir eslen orta esrler Almaniyasindandirlar Gurcustan yehudileriGurcustan yehudileri Azerbaycana ilk defe XVIII esrde gelmeye baslamislar Sonraki illerde Gurcustan yehudilerinin Azerbaycana axini intensivlesmis ve bu proses Birinci Dunya muharibesinedek davam etmisdir Hazirda olkemizde Gurcustan yehudileri sayca en kicik yehudi subetnik qrup sayilir Onlar esasen Baki seherinde yasayirlar Gurcustan yehudileri icmasi sayca kicik olsa da fealdir 1997 ci ilde Coynt yehudi komitesinin maliyye yardimi ile Gurcustan yehudilerinin sinaqoqu berpa edilmisdir Azerbaycanda YehudilikAzerbaycanda yasayan diger yehudi icmasinin numayendeleri yeni askenaziler barede danisarken ilk novbede qeyd etmek lazimdir ki bu subetnik qrup Erken Orta esrlerde Merkezi Avropada formalasmisdir Orta esr yehudi edebiyyatinda askenazi adi altinda Reyn cayinin sahilinde daha sonra ise alman torpaqlarinda yasayan yehudiler nezerde tutulurdu Bu termin orta esrlerde yehudilerin Almaniyaya verdikleri addan toremisdir Yehudi enenesine gore Yasefin Nuh peygemberin oglu nevesi efsanevi Askenazanin nesli Almaniya torpaqlarinda meskunlasmislar Ona gore de yehudiler hemin olkeye bu adi vermisler Zaman kecdikce bu termin subetnik anlayis kimi tekce Almaniyadaki yehudilere deyil onlarin neslinden olan ve diger Avropa olkelerine kocen yehudilere de samil edilmisdir Askenazilerin ana dili idisdir Bu dil X XIV esrlerde Merkezi ve Serqi Avropada alman dilinin orta esrlerde yayilmis lehceleri elece de ibrani arami roman slavyan dilleri esasinda yaranmisdir Qeyd edek ki askenazilerin Azerbaycanda meskunlasmasi car Rusiyasi dovrune tesaduf edir Bele ki ilk askenaziler 1832 ci ilde Bakida meskunlasmislar XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde Bakida yasanan neft bumu sebebile seherdeki yehudi ehalisinin o cumleden askenazilerin sayi suretle artmisdir 1897 ci ilde Bakida iki minden yuxari yehudi vardi ki onlarin da ekser hissesini askenaziler teskil edirdi Bununla yanasi 1903 cu ilde Kisinyovda 1905 ci ilde Odessada 1906 ci ilde Belostokda habele Rusiya imperiyasinin diger menteqelerinde bas vermis yehudi qirginlari neticesinde bir cox askenazi Azerbaycana penah getirmis esasen Bakida meskunlasmisdir Qirginlardan xilas olmaq ucun olkemize uz tutmus askenaziler burada ozlerine ikinci veten tapmislar Muasir Azerbaycandaki yehudilerin veziyyetine gelince qeyd etmek lazimdir ki onlar esasen Baki Gence Sumqayit seherlerinde hemcinin Quba ve Oguz rayonlarinda yasayirlar Hazirda olkemizde movcud olan yehudi icmalari Azerbaycan dovletinin diqqet ve qaygisi ile ehate olunmusdur Bunun bariz numunesi dovlet bascisi cenab Ilham Eliyevin tesebbusu ve desteyi sayesinde Baki seheri Dag Yehudileri dini icmasi ucun yeni sinaqoqun tikilmesidir 2010 cu ilde temeli qoyulan hemin sinaqoq 2011 ci ilin aprel ayinda dindarlarin istifadesine verilmisdir Eyni zamanda her il yehudi xalqinin yeni ili Ros ha Sana bayrami munasibetile Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti olkemizdeki yehudi icmasina tebrik unvanlayir Burada Azerbaycan Respublikasinin Birinci vitse prezidenti Mehriban Eliyevanin rehberlik etdiyi Heyder Eliyev Fondunun fealiyyeti xususen qeyd edilmelidir Bele ki Bakida yasayan yehudi usaqlar ucun Tolerantligin unvani Azerbaycan layihesi cercivesinde Heyder Eliyev Fondu ve Or Avner Beynelxalq Fondu terefinden Xabad Or Avner Tehsil Merkezi insa olunmusdur 2007 ci il mayin 31 de Heyder Eliyev Fondunun prezidenti Mehriban Eliyevanin istiraki ile hemin merkezin temelqoyma merasimi kecirilmisdir Tehsil Merkezinin tikintisi 2010 cu ilde basa catmisdir 2010 cu il oktyabrin 4 de Azerbaycan Prezidenti Ilham Eliyev xanimi Mehriban Eliyeva elece de MDB Yehudi Icmalari Federasiyasinin ve Or Avner Beynelxalq Fondunun prezidenti Lev Levayev Tehsil Merkezinin acilisinda istirak etmisler Bundan basqa Baki Dovlet Universitetinin Serqsunasliq fakultesinde habele Agabey Novruzbeyli adina 46 nomreli tam orta mektebde rus bolmesinin nezdinde yehudi menseli usaqlardan ibaret olan siniflerde ibri dili tedris olunur Onu da qeyd edek ki bu gun Azerbaycanda yehudi icmalari ictimai heyatda feal istirak edirler Respublikada Azerbaycan Israil Dostlugu Cemiyyeti Soxnut yehudi agentliyi Coynt Vaad L Xatzola kimi iri yehudi xeyriyye teskilatlari Azerbaycan Yehudi Qadinlarinin Humanitar Assosiasiyasi yehudi dini mektebleri iyesivalar Azerbaycan Israil Medeni Elaqeler Cemiyyeti Xava adli qadin cemiyyeti ve diger yehudi qeyri hokumet teskilatlari fealiyyet gosterir Azerbaycan Respublikasinin Dini Qurumlarla Is uzre Dovlet Komitesinin resmi saytinda verilen melumata esasen respublika erazisinde yeddi sinaqoq ve sekkiz yehudi dini icmasi fealiyyet gosterir Belelikle muasir dovrde Azerbaycanda yehudiler antisemitizmden uzaq tolerant muhitde yasayirlar Bu ise tesadufi deyildir Cunki butun tarixi dovrlerde yehudiler olkemizde ozlerini boyuk bir ailenin beraberhuquqlu uzvu kimi hiss etmis dunyada antisemitizmin tugyan etdiyi dovrlerde bele Azerbaycan xalqi onlara yad munasibet gostermemis eksine yehudi menseli hemvetenlerimiz dostluq hemreylik qarsiliqli anlasma seraitinde yasamislar Azerbaycan musteqillik elde etdikden sonra buradaki yehudi icmalari daha da feallasmis beynelxalq yehudi teskilatlari ile elaqelerini mohkemletmis oz dini mekteblerini iyesivalarini medeniyyet merkezlerini mes Yehudi icmasinin medeniyyet merkezi cemiyyetlerini mes Hevva qadin cemiyyeti Hesed Herson xeyriyye cemiyyeti klublarini mes Elef Kilel gencler klublari Mispaha videoklubu qezetlerini mes Az Iz Basnya Amisav yaratmislar Soxnut yehudi agentliyi Coynt ve Vaad l Hetzola yehudi komiteleri Azerbaycandaki yehudi diasporu arasinda yehudi enenelerini qoruyub saxlamaq sinaqoqlara yardim gostermek ve muxtelif medeniyyet tedbirleri kecirmekle mesguldur 2003 cu il martin 9 da Bakida yeni yehudi sinaqoqu acilmisdir Bu Avropada en boyuk sinaqoqdur 2003 cu ilin sentyabrindan Azerbaycanda ilk yehudi mektebi fealiyyet gosterir Edebiyyat multikulturalizm gov az 28 09 2019 2020 10 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 04 Istinadlar Ethnic composition of Azerbaijan 2009 Pop stat mashke org 1971 04 07 2012 02 07 tarixinde Istifade tarixi 2012 12 22 Oguzdaki Alban ibadetgahlari hele de tam tedqiq edilmeyib 2022 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 23 Xarici kecidler