Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Azərbaycanda şahmat — intellektual idman növü tarixən geniş yayılmışdır.
Azərbaycan FİDE-nin üzvü olan 180-ə yaxın ölkə arasında şahmatın inkişaf etdirilməsi üzrə xüsusi Dövlət Proqramı qəbul etmiş yeganə dövlətdir.
Tarixi
Azərbaycanda da şahmatın böyük inkişaf yolu var. Daha qədim zamanlarda Azərbaycanda böyük şahmatçılar olmuşdur. Xaqani Şirvani (XI əsr), Nizami Gəncəvi (XII əsr), İmadəddin Nəsimi (XIV əsr), Məhəmməd Füzuli (XVI əsr) kimi dahilər öz şeirlərində şahmatı tərənnüm etmiş, oyun haqqında mənalı, çox dərin fikirlər söyləmişlər. Fransız yazıçısı Aleksandr Düma Azərbaycanda olarkən Xurşidbanu Natəvan ilə şahmat oynamış və onun qədim oyunun sirlərini dərindən bilməsini qeyd etmişdir. Görkəmli mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundzadə oğluna yazdığı məktubda şahmatın sirlərinə yiyələnməyi tövsiyə etmişdir. Qədim Orta Asiyada gözəl oyunu ilə hamını heyran edən (IX əsr) və Xoca Əli Təbrizi Azərbaycan şahmatçılarının ilk görkəmli nümayəndəsidir.
Orta əsr təzkirələrində hər hansı bir dahi şəxsiyyətin poeziya, xəttatlıq, yaxud rəssamlıq sahəsində ustalığı qeyd olunarkən eyni zamanda onun şahmatçılıq bacarığından da danışılır. Görkəmli Azərbaycan miniatürçüsü və şairi Sadıq bəy Əfşarın "Məcmə-ül-xəvas" adlı təzkirəsində bildirilir ki, onun ustadı istedadlı rəssam böyük və kiçik şahmat taxtalarında adi və gözübaqlı şəkildə ustalıqla oynayırmış. Tanınmış İran alimi Məhəmmədəli Tərbiyətin "" kitabında orta əsr təzkirələrindən götürülmüş bir neçə belə fakt gətirilir. XVI əsr şairi Əbdi Şirvaninin həyat tarixçəsində bildirilir ki, o, görkəmli söz ustası olsa da, şahmatda tez-tez məğlubiyyətə uğrayırmış. Lakin onun yaşıdı, görkəmli şair və alim Çələbi bəyin tərcümeyi-halında onun digər üstün cəhətləri ilə birlikdə yaxşı şahmat oynamaq bacarığı da xüsusi qeyd olunur.
1926-cı ildə Bakı, 1934-cü ildə isə ilk Azərbaycan çempionatı keçirilmişdir. Turnirin qalibi K. Səlimxanov olmuşdur. 50-ci illərin sonunda istedadlı şahmatçı S. Xəlilbəyli SSRİ idman ustası adına layiq görülmüş ilk azərbaycanlı şahmatçı olmuşdur. Otən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Azərbaycanda şahmata dövlət səviyyəsində xüsusi qayğı göstərilirdi. 60-a yaxın uşaq-gənclər şahmat məktəbi tikilib istifadəyə verildi. Bu da tezliklə bəhrəsini verdi. Azərbaycan dünya şahmatına Teymur Rəcəbov, Şəhriyar Məmmədyarov, Vüqar Həşimov və Emil Sutocskiy kimi şahmatçılar vermişdir.
Fikrət Sideifzadə, Elmar Məhərrəmov, Aydın Hüseynov, Aynur Sofiyeva, Firuzə Vəlixanlı, İlahə Qədimova, SSRİ miqyasında və beynəlxalq turnirlərdə bir-birinin ardınca qələbələr qazanmışlar. 1992-ci ildə qızlardan ibarət yığma komanda Filippinin paytaxtı Manila şəhərində Ümumdünya Şahmat Olimpiadasında ilk dəfə çıxış edərək 67 komanda arasında yüksək 7-ci yeri tuta bilmişlər. 1993-cü ildə isə Avropa komanda çempionatında (Debretsen, Macarıstan) həmin komanda bürünc medallara layiq görüldü. Son 14 ildə respublikada yeniyetmələrin dünya və Avropa çempionatlarında 70 medal qazanmışlar. 2002-ci ildə gənclər arasında Avropa çempionatı, Bakıda bir il sonra isə dünya çempionatı Naxçıvanda keçirildi. Bu çempionatlarda Azərbaycanı təmsil edən şahmatçılar — Zeynəb Məmmədyarova (bir qızıl, bir gümüş), Şəhriyar Məmmədyarov (bir bürünc, bir qızıl), Vüqar Həşimov (bir gümüş) beş medala layiq görülmüşlər. 2005-ci ildə Şəkidə, iki il sonra isə Bakıda dünyanın qüvvətli qadın şahmatçılarının iştirakı ilə beynəlxalq turnirlər keçirilmişdir. Bu təşkilatı uğurların nəzərə alaraq Beynəlxalq Şahmat Federasiyası Qran-Pri turnirlər silsiləsinin ilk mərhələsinin keçirilməsini 2008-ci ildə Bakıya həvalə etdi. Son illərdə Azərbaycan şahmatçıları Teymur Rəcəbov, Şəhriyar Məmmədyarov və Vüqar Həşimov dünyanın qabaqcıl şahmatçıları sırasına çıxa bilmişlər. 2007-ci ilin sonunda kişilər arasında seçmə komanda Yunanıstanın Krit adasında keçirilən Avropa çempionatında ilk dəfə Azərbaycana bürünc medallarla qayıtmışdır.
FİDE-nin siyahısında Azərbaycan şahmatçıları Teymur Rəcəbov, Şəhriyar Məmmədyarov və Vüqar Həşimov dünyanın ən güclü 20 şahmatçısı sırasında yer almışlar.
Ölkədə keçirilmiş beynəlxalq şahmat turnirləri
- 2002 Avropa çempionatı — Bakı.
- 2003 gənclər arasında dünya çempionatı — Naxçıvan
- 2008-ci ildə FİDE-nin Qran-pri seriyasının Heydər Əliyevin xatirəsinə həsr olunmuş turniri — Bakı
- 2015-ci ildə şahmat üzrə Dünya Kubokunun və 2016-cı ildə Ümumdünya Şahmat Olimpiadasının Bakı şəhərində keçirilməsi planlaşdırılır.
Poçt markalarında
Həmçinin bax
İstinadlar
- "2015-ci ildə şahmat üzrə Dünya Kubokunun və 2016-cı ildə Ümumdünya Şahmat Olimpiadasının Bakı şəhərində keçirilməsi üzrə Təşkilat Komitəsinin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı". 2021-10-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-15.
Xarici keçidlər
 | Azərbaycan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Şahmat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Azerbaycanda sahmat intellektual idman novu tarixen genis yayilmisdir Azerbaycan FIDE nin uzvu olan 180 e yaxin olke arasinda sahmatin inkisaf etdirilmesi uzre xususi Dovlet Proqrami qebul etmis yegane dovletdir Tarixi1468 ci ilde Samaxida Ferrux Yassarin himayedarliginda hazirlanmis kitabdaki Seyx Ibrahimin saray sairi olmus Movlana Katibinin seirine hesr edilmis miniatur Sahmat oynayarken Azerbaycanda da sahmatin boyuk inkisaf yolu var Daha qedim zamanlarda Azerbaycanda boyuk sahmatcilar olmusdur Xaqani Sirvani XI esr Nizami Gencevi XII esr Imadeddin Nesimi XIV esr Mehemmed Fuzuli XVI esr kimi dahiler oz seirlerinde sahmati terennum etmis oyun haqqinda menali cox derin fikirler soylemisler Fransiz yazicisi Aleksandr Duma Azerbaycanda olarken Xursidbanu Natevan ile sahmat oynamis ve onun qedim oyunun sirlerini derinden bilmesini qeyd etmisdir Gorkemli mutefekkir Mirze Feteli Axundzade ogluna yazdigi mektubda sahmatin sirlerine yiyelenmeyi tovsiye etmisdir Qedim Orta Asiyada gozel oyunu ile hamini heyran eden IX esr ve Xoca Eli Tebrizi Azerbaycan sahmatcilarinin ilk gorkemli numayendesidir Orta esr tezkirelerinde her hansi bir dahi sexsiyyetin poeziya xettatliq yaxud ressamliq sahesinde ustaligi qeyd olunarken eyni zamanda onun sahmatciliq bacarigindan da danisilir Gorkemli Azerbaycan miniaturcusu ve sairi Sadiq bey Efsarin Mecme ul xevas adli tezkiresinde bildirilir ki onun ustadi istedadli ressam boyuk ve kicik sahmat taxtalarinda adi ve gozubaqli sekilde ustaliqla oynayirmis Taninmis Iran alimi Mehemmedeli Terbiyetin kitabinda orta esr tezkirelerinden goturulmus bir nece bele fakt getirilir XVI esr sairi Ebdi Sirvaninin heyat tarixcesinde bildirilir ki o gorkemli soz ustasi olsa da sahmatda tez tez meglubiyyete ugrayirmis Lakin onun yasidi gorkemli sair ve alim Celebi beyin tercumeyi halinda onun diger ustun cehetleri ile birlikde yaxsi sahmat oynamaq bacarigi da xususi qeyd olunur 1926 ci ilde Baki 1934 cu ilde ise ilk Azerbaycan cempionati kecirilmisdir Turnirin qalibi K Selimxanov olmusdur 50 ci illerin sonunda istedadli sahmatci S Xelilbeyli SSRI idman ustasi adina layiq gorulmus ilk azerbaycanli sahmatci olmusdur Oten esrin 70 ci illerinden baslayaraq Azerbaycanda sahmata dovlet seviyyesinde xususi qaygi gosterilirdi 60 a yaxin usaq gencler sahmat mektebi tikilib istifadeye verildi Bu da tezlikle behresini verdi Azerbaycan dunya sahmatina Teymur Recebov Sehriyar Memmedyarov Vuqar Hesimov ve Emil Sutocskiy kimi sahmatcilar vermisdir Fikret Sideifzade Elmar Meherremov Aydin Huseynov Aynur Sofiyeva Firuze Velixanli Ilahe Qedimova SSRI miqyasinda ve beynelxalq turnirlerde bir birinin ardinca qelebeler qazanmislar 1992 ci ilde qizlardan ibaret yigma komanda Filippinin paytaxti Manila seherinde Umumdunya Sahmat Olimpiadasinda ilk defe cixis ederek 67 komanda arasinda yuksek 7 ci yeri tuta bilmisler 1993 cu ilde ise Avropa komanda cempionatinda Debretsen Macaristan hemin komanda burunc medallara layiq goruldu Son 14 ilde respublikada yeniyetmelerin dunya ve Avropa cempionatlarinda 70 medal qazanmislar 2002 ci ilde gencler arasinda Avropa cempionati Bakida bir il sonra ise dunya cempionati Naxcivanda kecirildi Bu cempionatlarda Azerbaycani temsil eden sahmatcilar Zeyneb Memmedyarova bir qizil bir gumus Sehriyar Memmedyarov bir burunc bir qizil Vuqar Hesimov bir gumus bes medala layiq gorulmusler 2005 ci ilde Sekide iki il sonra ise Bakida dunyanin quvvetli qadin sahmatcilarinin istiraki ile beynelxalq turnirler kecirilmisdir Bu teskilati ugurlarin nezere alaraq Beynelxalq Sahmat Federasiyasi Qran Pri turnirler silsilesinin ilk merhelesinin kecirilmesini 2008 ci ilde Bakiya hevale etdi Son illerde Azerbaycan sahmatcilari Teymur Recebov Sehriyar Memmedyarov ve Vuqar Hesimov dunyanin qabaqcil sahmatcilari sirasina cixa bilmisler 2007 ci ilin sonunda kisiler arasinda secme komanda Yunanistanin Krit adasinda kecirilen Avropa cempionatinda ilk defe Azerbaycana burunc medallarla qayitmisdir FIDE nin siyahisinda Azerbaycan sahmatcilari Teymur Recebov Sehriyar Memmedyarov ve Vuqar Hesimov dunyanin en guclu 20 sahmatcisi sirasinda yer almislar Olkede kecirilmis beynelxalq sahmat turnirleri2002 Avropa cempionati Baki 2003 gencler arasinda dunya cempionati Naxcivan 2008 ci ilde FIDE nin Qran pri seriyasinin Heyder Eliyevin xatiresine hesr olunmus turniri Baki 2015 ci ilde sahmat uzre Dunya Kubokunun ve 2016 ci ilde Umumdunya Sahmat Olimpiadasinin Baki seherinde kecirilmesi planlasdirilir Poct markalarindaHemcinin baxSahmat Azerbaycan Sahmat Federasiyasi Azerbaycan Sahmat CempionatiIstinadlar 2015 ci ilde sahmat uzre Dunya Kubokunun ve 2016 ci ilde Umumdunya Sahmat Olimpiadasinin Baki seherinde kecirilmesi uzre Teskilat Komitesinin yaradilmasi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Serencami 2021 10 22 tarixinde Istifade tarixi 2013 02 15 Xarici kecidlerVikianbarda Azerbaycanda sahmat ile elaqeli mediafayllar var Azerbaycan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Sahmat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin