Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Təbii sərvətlər - bəşəriyyətin varlığı üçün zəruri olan və təsərrüfatda istifadə olunan təbiət elementləri.
Azərbaycan çox qədim zamanlardan öz təbii sərvətləri ilə dünyanın diqqətini cəlb etmişdir. Ümumiliyyətlə təbii ehtiyat dedikdə insanların həyat və təsərrüfat fəaliyyətində istifadə etdiyi bütün təbiət komponentləri başa düşülür (bəzən təbii sərvət və ya resurs adlanır). Təbii sərvətlər aşağıdakı növlərə bölünür:
- Tükənməyən: Günəş, geotermal, külək, nüvə enerjiləri, iqlim, qabarma - çəkilmə, dəniz cərəyanları.
- Tükənən: A) Bərpa olunmayan: bütün faydalı qazıntılar. B) Bərpa olunan: Torpaq, bioloji ehtiyatlar, su enerjisi.
İqlim ehtiyatları
Azərbaycan ərazisində 2 iqlim növü (9 iqlim tipi) mövcuddur. İqlim və ya aqroiqlim ehtiyatları deyərkən iqlim elementlərinin iqtisadiyyatın və sosial həyatın müxtəlif sahələrində istifadə olunan maddi və enerji miqdarı başa düşülür. Bu ərazidə 82 adda və növdə torpaqlar yayılmışdır. Ölkəmizin vahid torpaq fondunun sahəsi 8641,5 min ha olub təyinatına görə 7 kateqoriyaya bölünür. Kənd təsərüfatına yararlı torpaqlar - 4745,6 min ha, şumluq torpaqlar – 1835,7 min ha, otlaqlar və biçənəklər – 2682,9 min ha, xüsusi qorunan ərazilərin torpaqları – 193,7 min ha təşkil edir.
Respublikanın iqlim ehtiyatları onlardan kurort müalicəsi və istirahət üçün əlverişli istifadə imkanları yaradır. Azərbaycanın formalaşmış və tanınmış əsas kurortları Abşeron (Bilgəh, Buzovna, Zağulba), İstisu (balneoteropevtik kurort), Lənkəran (iqlim-balneoterapevtik dəniz sahili kurortu) və Naftalanda (balneoterapevtik kurortu) yerləşir.
O cümlədən, Azərbaycanda müalicəvi əhəmiyyətli neftin möcüzəsi haqqında da danışmamaq olmaz. Dünyada məşhur olan Naftalan nefti əsasında bir sıra xəstəliklər müalicə edilir. Həmçinin günəşli çimərliklərlə zəngin Abşeron, çox nadir meşə-dəniz kompleksi olan Nabran-Yalama zonası, mülayim iqlimi, təmiz dağ havası, qiymətli mədən suları olan Şuşa-Turşsu zonası, İstisu kurortu, zəngin kükürdlü mədən suları və dəniz-dağ iqlimli Lənkəran-Astara zonası, təbiətdə nadir tapılan mədən suyu, əlverişli iqlim şəraiti olan Qalaaltı kurortu, Gəncə-Hacıkənd-Göy-Göl, Quba-Xaçmaz-Nabran, Zaqatala-Şəki zonaları, müxtəlif tərkibli bol mədən suları və müalicəvi duz mağaraları ilə zəngin Naxçıvan və s. Bəzi məlumatlara əsasən Respublika ərazisində 12000 turizm-rekreasiya, balneoloji komplekslər mövcuddur.
Neft və təbii qazlar
Azərbaycan müxtəlif növ təbii ehtiyatlarla zəngin olsa da, hazırda ən mühümü neft-qaz ehtiyatları hesab edilir. Azərbaycan ərazisi dünyanın ən qədim neft çıxarılan bölgələrindən biridir. Zəngin neft və qaz yataqları olan bu torpaqlarda gedən bir çox savaşların da kökündə həmin amil dayanmışdır. Azərbaycan ərazisi 2/3 hissəsi neft və qaz yataqları ilə də zəngindir. Belə ki, son dövrdə iki böyük neft yatağının (“Şahdəniz” və “Ümid”) kəşf olunmuşdur. «Şahdəniz » platformasında 4 istismar quyu qazılmış və onlardan biri fəaliyyət göstərir. “Ümid” yatağının üzən qazma qurğusu vasitəsilə 9 quyu qazılıb. Kəşfiyyat quyusunun qazılması Dövlət Neft Şirkəti (DNŞ) tərəfindən “Ümid-1” platformasında aparılmışdır. Ən çox neft və qaz yataqları Abşeron yarımadasında, Xəzər dənizinin şelf zonasında, Bakı və Abşeron arxipelaqlarındadır. Bundan başqa, cənub-şərqi Şirvan, Mərkəzi Aran, Qobustan, Ceyrançöl, Acınohur, Siyəzən zonası da neftlə zəngindir.
Ölkənin yanar faydalı qazıntıları neft, qaz, şist, torf və başqalarıdır. Bunlardan neft və qaz sənaye əhəmiyyətlidir. Neft həm qurudakı yataqlardan, həm də Xəzər dənizi yataqlarından çıxarılır. Hələ e.ə. VII-VI əsrlərdə Abşeronda neft çıxarılmış və bir çox ölkələrə daşınmışdır. 1985-ci ilədək Azərbaycanda təqribən 1,2 mlrd. ton neft (25%-i dəniz neft yataqlarından) hasil edilmişdir. Bu neft yüksək keyfiyyətli, azkükürdlü və azparafinlidir. Respublikada çıxarılan yanar qazlar karbohidrogen tərkiblidir. Onlar neftin tərkibində həll olmuş, sərbəst, xalis qaz halında olur. Son 30-50 il ərzində çoxlu qaz-kondensant yatağı kəşf olunub, istifadəyə verilmişdir. Azərbaycan Respublikasında hazırda 8 neftli-qazlı (Abşeron, Şamaxı-Qobustan, Aşağı Kür, Bakı arxipelaqı, Gəncə, Yevlax-Ağcabədi, Quba-Xəzəryanı, Kür-Qabırrı çaylararsı) və 2 perspektivli (Acınohur və Cəlilabad) rayon ayrılır. Ən böyük neft-qaz-kondensant yataqları Abşeron, Bakı arxipelaqları və Aşağı Küryanı rayonlarındadır. Respublika ərazisində Maykop-Abşeron yaşlı çöküntülərdə bir sıra yanar şist və liqnit-qonur kömür təzahürləri aşkar edilmişdir.
Faydalı filiz yataqları
Filiz şəklində çıxan faydalı qazıntılar (dəmir, alüminium, xromit, qızıl, gümüş, mis, qurğuşun, sink kobalt, molibden filizləri və s.) respublikanın əsasən dağlıq hissələrində müxtəlif tip yataqlar əmələ gətirirlər. Dəmir filizləri ilə zəngin Daşkəsən, cənubi Daşkəsən və “Dəmir” yataqları sənaye əhəmiyyəti kəsb edir. Daşkəsən dəmir filizi qrupu yataqlarının sənaye ehtiyatı 250 mln. tondur. Qafqaz regionunda Daşkəsən dəmir filizi yatağı ehtiyatlarına görə dünyada Çindən sonra 2-ci yeri tutmuşdur.
Kobalt filizlərinin sənaye əhəmiyyətli yığımları Daşkəsən filiz rayonunda məlumdur. Burada kobalt filizləri həm müstəqil (Yuxarı Daşkəsən yatağı), həm də skarn-maqnetit filizləri ilə birgə əmələ gəlmişdir.
Qızıl yataqları və təzahürləri əsasən Kiçik Qafqazın ərazisində: Söyüdü, Qızılbulaq, Dağ Kəsəmən, Veynəli, Qoşa, Gədəbəy, Çovdar; Naxçıvan MR-da Şəkərdərə, Pyəzbaşı, Ağyurt, Baskənd yataqları yayılmışlar. Bu yataqlarda həmçinin sənaye əhəmiyyətli gümüş, mis və s. qarışıqlar var. Hazırda qızılın çoxsaylı təzahürləri (Tülallar, Kəpəz, Dabalt, Küngütçay, Kələki, Unus və s) aşkar edilmişdir. Əlincəçay və Kürəkçay hövzəsində aşkar edilmiş səpinti qızıl yataqlarında qiymətləndirmə işləri aparılmış, ilkin ehtiyatları hesablanmış və sənaye əhəmiyyətliliyi müəyyən edilmişdir.
Xromit yataqları və təzahürlər (Göydərə, Kazımbinəsi, İpək, Xatəvəng və s.), əsasən Kəlbəcər və Laçın rayonları ərazisindədir.
Manqanın kiçik həcmli yataqları və təzahürləri Kiçik Qafqazın Somxeti-Ağdam (Mollacəlilli, Daş Salahlı və s.), Böyük Qafqazın Vəndam (Mücü, Balakənçay) və Araz (Biçənək, Ələhi) struktur-formasiya zonalarında məlumdur.
Azərbaycan ərazisində mis filizləri mis-kolçedan və mis-porfir formasiyalıdır. Mis-kolçedan formasiyalı filizlərin mineral tərkibi, əsasən, pirit və xalkopiritdən ibarətdir. Çox vaxt filizin tərkibində sfalerit və qalenitə də rast gəlir. Mis-porfir formasiyalı filizlərin tərkibində misdən əlavə molibden, az miqdarda qiymətli metallar olur. Hər iki formasiyanın filizləri Gədəbəy filiz rayonunda törəmə kvarsitlərdə yerləşir. Mis-porfir filizləşməsi daha geniş yayılmışdır. Qaradağ və yataqlarından (Gədəbəy filiz rayonu) başqa bu rayonda mis-porfir filizləşməsinin bir çox təzahürləri də var. Gədəbəy rayonunda ştok formalı ehtiyatı tükənmiş eyni adlı mis-kolçedan yatağı da məlumdur. Mehmana filiz rayonunda mis-porfir təzahürləri (Dəmirli və Xançınçay) mövcuddur.Böyük Qafqazın cənub yamacında Alt Yura yaşlı terrigen çöküntülərdə bir sıra mis-sink yataq və təzahürləri (Çıxıx-Saqator, Mazımçay, Karabçay və s.) məlumdur.
Naxçıvan MR ərazisində də mis-porfir tipli filizləşmə, əsasən, Mehri-Ordubad qranitoid batolitinin ekzo və endotəmas zolağında (Diaxçay, Göygöl, Göydağ və s.) yerləşir. Bunlardan başqa Xalxal mis-kolçedan, Göygöl, Ağrıdağ mis, Nəşirvaz, Kilit-Kətəm mis-kobalt, Nəgirvaz mis-polimetal təzahürləri məlumdur.
Alüminium filizinin (alunit) ən böyük yatağı Daşkəsən rayonundadır (Zəylik alunit yatağı). Alunit təzahürləri Şəmkir və Ordubad rayonlarında da məlumdur. Zəylik alunit yatağı 1960-cı ildən istismar edilir. Bu yataq Avropada ən böyük yataqdır. Gəncə Alüminium Zavodunda bu filizdən alüminium-oksidlə bərabər kalium kübrəsi, soda, sulfat turşusu və s. alınır.
Naxçıvan MR-nın qərb hissəsində Perm çöküntülərinin yayıldığı sahələrdə alüminiumun ən yaxşı xammalı olan boksit filizinin təzahürləri (Sədərək-Şərur rayonlarında) məlumdur.
Civə filizi yataqları və təzahürləri Kiçik Qafqazın mərkəzi hissəsində (Kəlbəcər-Laçın zonası) geniş yayılmışdır. Ən böyük yataqlarının - Ağyataq, Şorbulaq, Levçay (Kəlbəcər rayonu), Çilgəzçay və Narzanlı (Laçın rayonu) ehtiyatı hesablanmışdır. Civə filizləşməsi (kinovar) hiperbazitlərin və Miosen-Pliosen yaşlı turş maqmatik süxurların yayıldığı sahələrdə müxtəlif yaşlı və tərkibli süxurlarda, ən çox Üst Təbaşirin vulkanogen-çökmə və vulkanogen süxurlarda rast gəlinir. Kinovar filizlərdə pirit, xalkopirit, antimonit, maqnetit, hematit, sfalerit və s. minerallarla assosiasiya təşkil edir. Naxçıvan MR-da Badamlı-Aşağı Kişlaq təzahürləri məlumdur. Volframın şeyelit mineralı şəklində kiçik təzahürləri Ordubad və Kəlbəcər rayonlarında Mehri-Ordubad, Dəlidağ qranitoid plutonlarının təmasında müşahidə edilmişdir.
Qeyri-filiz mənşəli faydalı qazıntılar
Qeyri-filiz mənşəli faydalı qazıntılar Azərbaycanın mineral xammal ehtiyatlarının ümumi balansında mühüm rol oynayır. Tikinti sənayesinin mineral-xammal bazasını təşkil edən 300-dən artıq müxtəlif növ qeyri-filiz və tikinti materialı yataqları kəşf edilmişdir (Yusifov E. və b.,2004). Bu qrupa daşduz, gips, anhidrit, gəc, bentonit gilləri, tikinti materialları, pirit, barit, yarımqiymətli və rəngli daşlar, dolomit, Islandiya şpatı və s. daxildir. Daşduz yataqları Naxçıvan MR-da (Nehrəm, Düzdağ, Pusyan) yerləşir. Yataqlar Miosenin qumdaşı, gil, əhəngdaşı, mergel çöküntülərindədir. Gips, anhidrit yataqları Goranboy rayonunu Yuxarı Ağcakənd və Mənəş kəndləri sahəsində Təbaşir çöküntüləri içərisində hemogen yolla əmələ gəlmiş və ayrı-ayrı ştoklardan ibarət olaraq ümumi ehtiyatları 65-70 mln. ton təşkil edir.
Bentonit gillərinin çoxlu yatağı və təzahürü (Qobustan, Goranboy, Şəki və s.) məlumdur. Ən böyük yatağı Qazax rayonunda (Daş Salahlı) müəyyən edilmişdir. Yataq əsasən hidrotermal məhlulların Santon yaşlı vulkanitlərə təsirindən əmələ gəlmiş və sənaye ehtiyatı 84553 min ton təşkil edir. Tikinti materialları Azərbaycan Respublikası ərazisində çoxdur. Mişar daşı yataqlarının (Qaradağ, Güzdək, Dövlətyarlı, Dilağarda, Şahbulaq, Naftalan, Mərdəkan, Daş Salahlı, Zəyəm və s.) hələlik müəyyən edilmiş sənaye ehtiyatı 295836 min ton, üzlük daşının ehtiyatları (Gülbəxt, Daşkəsən, Şahtaxtı, Gülablı, Musaköy, Söyqlu və s.) 23951 min m³ təşkil edir. Qaradağ sahəsində sement istehsalına yararlı (Şahqaya əhəngdaşları, Qaradağ gil və s.) xammal yataqları mövcuddur. Kərpic, keramika və qazmada işlənilən çoxsaylı gil yataqları və təzahürləri istismar edilir. Siyəzən rayonu ərazisində ehtiyatı 8,3 min m³ olan flyus və karbid istehsalına yararlı əhəngdaşı yatağı müəyyən edilmişdir.
Abşerondakı göllərinin müalicəvi palçıqları və suları, Naftalanın müalicəvi nefti, Naxçıvanın duz mağaraları respublikamızın balneoloji ehtiyatlarına aiddir.
Qoruqlar
Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii sərvətlər Nazirliyinin Bioloji Sərvətlər və Xüsusi Mühafizə Olunan Təbiət Əraziləri şöbəsinin məlumatlarına əsasən respublikamızın ərazisində 4 milli park (Ağ-Göl, Ordubad, Şirvan, Hirkan), 13 qoruq (Göy-Göl, Zaqatala, Qızıl-Ağac, Türyançay, Pirqulu, Şirvan, Bəsitçay, Qarayazı, İsmayıllı, İlisu, Qara-Göl, Şahbuz, Altı-Ağac) və 17 yasaqlıq (Laçın, Bəndovan, Korçay, Şəmkir, Şəki, Gil Adası, Bərdə, İsmayıllı, Abşeron, Züvənd, Qubadlı, Qızıl-Ağac, Daşaltı, Qızılcan, Qəbələ, Arazboyu, Qax) mövcuddur. Dövlət təbiət qoruqlarının və Milli parkların əraziləri respublika əhəmiyyətli xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinə aid edilir.
Azərbaycanda bioloji ehtiyatların mühüm tərkib hissəsi sayılan rəngərəng heyvanat aləmi var. Bura Xəzərin, çaylarımızın, su anbarlarımızın balıq ehtiyatları, əsasən dağlıq ərazilərdə yayılan müxtəlif növ heyvanlar, düzən ərazilərdə yayılan sürünənlər (xüsusilə, çox qiymətli zəhəri olan Qafqaz gürzəsi), çoxlu sayda quşlar və s. daxildir.
Yuxarıda sadalanan zəngin ehtiyatlar və çox əlverişli təbii şərait, yaxın gələcəkdə Respublikamızın güclü inkişaf etmiş dövlətə çevrilməsinə imkan yaradır.
Su ehtiyatları
Azərbaycanın ümumi yerüstü su ehtiyatları müxtəlif hesablamalara görə 28,1-31,7 kub km-dir. Yerüstü su ehtiyatlarını çaylar (8359 çay), göllər (450), su anbarları (əsas 5) və buzlaqlar (9) təşkil edir (1). İstifadəyə yararlı yeraltı suların illik ehtiyatları isə 9 kub km-dir. Çaylarımızın hidroenerji ehtiyatı 37 mlrd. Kvt. təşkil edir ki, bu da Qafqazda Gürcüstandan sonra 2-ci yerdir. Respublikada müxtəlif kimyəvi tərkibli mineral su ehtiyatları da vardır. Zənginliyinə görə Azərbaycan ərazisi “mineral sular muzeyi” adlandırılır. Respublikanın mineral-xammal bazası təkcə karbohidrogen ehtiyatları ilə bitmir. Ölkənin 450-dən artıq qara, əlvan və nəcib metal filizləri, qeyri-filiz xammalı və tikinti materialları, yeraltı şirin, mineral, termal və yodlu-bromlu sənaye suları və s.ehtiyatlarına malikdir. Kəlbəcər rayonundakı Istisu, Naxçıvandakı Badamlı, Sirab, Şuşada – Turşsu və Şirlan, Dəvəçidə - Qalaaltı və Vayxır mineral suları həmçinin Respublikadan uzaqlarda məşhurdur. Çaylar Azərbaycan ərazisində irili-xırdalı 8550-dən artıq axar sudan ibarət çay sistemi vardır ki, onların bütövlükdə ümumi uzunluğu 33665 km. təşkil edir. Bütün bu çayların su toplayıcı sahəsi 85600 km² qəbul edilir. Çayların 7550-sinin uzunluğu 5 km-dən az olan çaylardır. Qalan 800 çaydan yalnız 65-nin uzunluğu 50 km-ə qədər, 735-nin uzunluğu isə 6 km ilə 50 km arasında dəyişir. Azərbaycan ərazisindən axan ən iri çaylar Kür və Araz çaylarıdır. Çayları bir-birindən fərqləndirən iki böyük qrupa bölmək olar: dağ çayları və düzənlik çayları.
Göllər
Azərbaycan ərazisində ümumi sahəsi 395 km² olan 450 göl var. Azərbaycan göllərindən 10 gölün sahəsi 10 km²-dən böyükdür. Bunların əksəriyyəti kiçikdir. Sarısu, Masazır, Candargöl və s. nisbətən böyük göllərdir. Sarısu gölü, Azərbaycan Respublikasının ən böyük gölüdür və Kür-Araz ovalığında yerləşir.([1])
Mənbə
- http://kayzen.az/blog/Az%C9%99rbaycan-co%C4%9Frafiyas%C4%B1/4614/az%C9%99rbaycan%C4%B1n-t%C9%99bii-ehtiyatlar%C4%B1.html
- http://arxiv.az/az/azerbaijan-news.az/18588976/Azerbaycanin+tebii+servetleri+xalqin+rifahina+ve+olkenin+ciceklenmesine+xidmet+edir 2016-10-17 at the Wayback Machine
- "Azerbaijan - Oil and Gas". 2016-09-29 tarixində .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tebii servetler beseriyyetin varligi ucun zeruri olan ve teserrufatda istifade olunan tebiet elementleri Azerbaycan cox qedim zamanlardan oz tebii servetleri ile dunyanin diqqetini celb etmisdir Umumiliyyetle tebii ehtiyat dedikde insanlarin heyat ve teserrufat fealiyyetinde istifade etdiyi butun tebiet komponentleri basa dusulur bezen tebii servet ve ya resurs adlanir Tebii servetler asagidaki novlere bolunur Tukenmeyen Gunes geotermal kulek nuve enerjileri iqlim qabarma cekilme deniz cereyanlari Tukenen A Berpa olunmayan butun faydali qazintilar B Berpa olunan Torpaq bioloji ehtiyatlar su enerjisi Iqlim ehtiyatlariAzerbaycan erazisinde 2 iqlim novu 9 iqlim tipi movcuddur Iqlim ve ya aqroiqlim ehtiyatlari deyerken iqlim elementlerinin iqtisadiyyatin ve sosial heyatin muxtelif sahelerinde istifade olunan maddi ve enerji miqdari basa dusulur Bu erazide 82 adda ve novde torpaqlar yayilmisdir Olkemizin vahid torpaq fondunun sahesi 8641 5 min ha olub teyinatina gore 7 kateqoriyaya bolunur Kend teserufatina yararli torpaqlar 4745 6 min ha sumluq torpaqlar 1835 7 min ha otlaqlar ve bicenekler 2682 9 min ha xususi qorunan erazilerin torpaqlari 193 7 min ha teskil edir Respublikanin iqlim ehtiyatlari onlardan kurort mualicesi ve istirahet ucun elverisli istifade imkanlari yaradir Azerbaycanin formalasmis ve taninmis esas kurortlari Abseron Bilgeh Buzovna Zagulba Istisu balneoteropevtik kurort Lenkeran iqlim balneoterapevtik deniz sahili kurortu ve Naftalanda balneoterapevtik kurortu yerlesir O cumleden Azerbaycanda mualicevi ehemiyyetli neftin mocuzesi haqqinda da danismamaq olmaz Dunyada meshur olan Naftalan nefti esasinda bir sira xestelikler mualice edilir Hemcinin gunesli cimerliklerle zengin Abseron cox nadir mese deniz kompleksi olan Nabran Yalama zonasi mulayim iqlimi temiz dag havasi qiymetli meden sulari olan Susa Turssu zonasi Istisu kurortu zengin kukurdlu meden sulari ve deniz dag iqlimli Lenkeran Astara zonasi tebietde nadir tapilan meden suyu elverisli iqlim seraiti olan Qalaalti kurortu Gence Hacikend Goy Gol Quba Xacmaz Nabran Zaqatala Seki zonalari muxtelif terkibli bol meden sulari ve mualicevi duz magaralari ile zengin Naxcivan ve s Bezi melumatlara esasen Respublika erazisinde 12000 turizm rekreasiya balneoloji kompleksler movcuddur Neft ve tebii qazlarAzerbaycan muxtelif nov tebii ehtiyatlarla zengin olsa da hazirda en muhumu neft qaz ehtiyatlari hesab edilir Azerbaycan erazisi dunyanin en qedim neft cixarilan bolgelerinden biridir Zengin neft ve qaz yataqlari olan bu torpaqlarda geden bir cox savaslarin da kokunde hemin amil dayanmisdir Azerbaycan erazisi 2 3 hissesi neft ve qaz yataqlari ile de zengindir Bele ki son dovrde iki boyuk neft yataginin Sahdeniz ve Umid kesf olunmusdur Sahdeniz platformasinda 4 istismar quyu qazilmis ve onlardan biri fealiyyet gosterir Umid yataginin uzen qazma qurgusu vasitesile 9 quyu qazilib Kesfiyyat quyusunun qazilmasi Dovlet Neft Sirketi DNS terefinden Umid 1 platformasinda aparilmisdir En cox neft ve qaz yataqlari Abseron yarimadasinda Xezer denizinin self zonasinda Baki ve Abseron arxipelaqlarindadir Bundan basqa cenub serqi Sirvan Merkezi Aran Qobustan Ceyrancol Acinohur Siyezen zonasi da neftle zengindir Olkenin yanar faydali qazintilari neft qaz sist torf ve basqalaridir Bunlardan neft ve qaz senaye ehemiyyetlidir Neft hem qurudaki yataqlardan hem de Xezer denizi yataqlarindan cixarilir Hele e e VII VI esrlerde Abseronda neft cixarilmis ve bir cox olkelere dasinmisdir 1985 ci iledek Azerbaycanda teqriben 1 2 mlrd ton neft 25 i deniz neft yataqlarindan hasil edilmisdir Bu neft yuksek keyfiyyetli azkukurdlu ve azparafinlidir Respublikada cixarilan yanar qazlar karbohidrogen terkiblidir Onlar neftin terkibinde hell olmus serbest xalis qaz halinda olur Son 30 50 il erzinde coxlu qaz kondensant yatagi kesf olunub istifadeye verilmisdir Azerbaycan Respublikasinda hazirda 8 neftli qazli Abseron Samaxi Qobustan Asagi Kur Baki arxipelaqi Gence Yevlax Agcabedi Quba Xezeryani Kur Qabirri caylararsi ve 2 perspektivli Acinohur ve Celilabad rayon ayrilir En boyuk neft qaz kondensant yataqlari Abseron Baki arxipelaqlari ve Asagi Kuryani rayonlarindadir Respublika erazisinde Maykop Abseron yasli cokuntulerde bir sira yanar sist ve liqnit qonur komur tezahurleri askar edilmisdir Faydali filiz yataqlariFiliz seklinde cixan faydali qazintilar demir aluminium xromit qizil gumus mis qurgusun sink kobalt molibden filizleri ve s respublikanin esasen dagliq hisselerinde muxtelif tip yataqlar emele getirirler Demir filizleri ile zengin Daskesen cenubi Daskesen ve Demir yataqlari senaye ehemiyyeti kesb edir Daskesen demir filizi qrupu yataqlarinin senaye ehtiyati 250 mln tondur Qafqaz regionunda Daskesen demir filizi yatagi ehtiyatlarina gore dunyada Cinden sonra 2 ci yeri tutmusdur Kobalt filizlerinin senaye ehemiyyetli yigimlari Daskesen filiz rayonunda melumdur Burada kobalt filizleri hem musteqil Yuxari Daskesen yatagi hem de skarn maqnetit filizleri ile birge emele gelmisdir Qizil yataqlari ve tezahurleri esasen Kicik Qafqazin erazisinde Soyudu Qizilbulaq Dag Kesemen Veyneli Qosa Gedebey Covdar Naxcivan MR da Sekerdere Pyezbasi Agyurt Baskend yataqlari yayilmislar Bu yataqlarda hemcinin senaye ehemiyyetli gumus mis ve s qarisiqlar var Hazirda qizilin coxsayli tezahurleri Tulallar Kepez Dabalt Kungutcay Keleki Unus ve s askar edilmisdir Elincecay ve Kurekcay hovzesinde askar edilmis sepinti qizil yataqlarinda qiymetlendirme isleri aparilmis ilkin ehtiyatlari hesablanmis ve senaye ehemiyyetliliyi mueyyen edilmisdir Xromit yataqlari ve tezahurler Goydere Kazimbinesi Ipek Xateveng ve s esasen Kelbecer ve Lacin rayonlari erazisindedir Manqanin kicik hecmli yataqlari ve tezahurleri Kicik Qafqazin Somxeti Agdam Mollacelilli Das Salahli ve s Boyuk Qafqazin Vendam Mucu Balakencay ve Araz Bicenek Elehi struktur formasiya zonalarinda melumdur Azerbaycan erazisinde mis filizleri mis kolcedan ve mis porfir formasiyalidir Mis kolcedan formasiyali filizlerin mineral terkibi esasen pirit ve xalkopiritden ibaretdir Cox vaxt filizin terkibinde sfalerit ve qalenite de rast gelir Mis porfir formasiyali filizlerin terkibinde misden elave molibden az miqdarda qiymetli metallar olur Her iki formasiyanin filizleri Gedebey filiz rayonunda toreme kvarsitlerde yerlesir Mis porfir filizlesmesi daha genis yayilmisdir Qaradag ve yataqlarindan Gedebey filiz rayonu basqa bu rayonda mis porfir filizlesmesinin bir cox tezahurleri de var Gedebey rayonunda stok formali ehtiyati tukenmis eyni adli mis kolcedan yatagi da melumdur Mehmana filiz rayonunda mis porfir tezahurleri Demirli ve Xancincay movcuddur Boyuk Qafqazin cenub yamacinda Alt Yura yasli terrigen cokuntulerde bir sira mis sink yataq ve tezahurleri Cixix Saqator Mazimcay Karabcay ve s melumdur Naxcivan MR erazisinde de mis porfir tipli filizlesme esasen Mehri Ordubad qranitoid batolitinin ekzo ve endotemas zolaginda Diaxcay Goygol Goydag ve s yerlesir Bunlardan basqa Xalxal mis kolcedan Goygol Agridag mis Nesirvaz Kilit Ketem mis kobalt Negirvaz mis polimetal tezahurleri melumdur Aluminium filizinin alunit en boyuk yatagi Daskesen rayonundadir Zeylik alunit yatagi Alunit tezahurleri Semkir ve Ordubad rayonlarinda da melumdur Zeylik alunit yatagi 1960 ci ilden istismar edilir Bu yataq Avropada en boyuk yataqdir Gence Aluminium Zavodunda bu filizden aluminium oksidle beraber kalium kubresi soda sulfat tursusu ve s alinir Naxcivan MR nin qerb hissesinde Perm cokuntulerinin yayildigi sahelerde aluminiumun en yaxsi xammali olan boksit filizinin tezahurleri Sederek Serur rayonlarinda melumdur Cive filizi yataqlari ve tezahurleri Kicik Qafqazin merkezi hissesinde Kelbecer Lacin zonasi genis yayilmisdir En boyuk yataqlarinin Agyataq Sorbulaq Levcay Kelbecer rayonu Cilgezcay ve Narzanli Lacin rayonu ehtiyati hesablanmisdir Cive filizlesmesi kinovar hiperbazitlerin ve Miosen Pliosen yasli turs maqmatik suxurlarin yayildigi sahelerde muxtelif yasli ve terkibli suxurlarda en cox Ust Tebasirin vulkanogen cokme ve vulkanogen suxurlarda rast gelinir Kinovar filizlerde pirit xalkopirit antimonit maqnetit hematit sfalerit ve s minerallarla assosiasiya teskil edir Naxcivan MR da Badamli Asagi Kislaq tezahurleri melumdur Volframin seyelit minerali seklinde kicik tezahurleri Ordubad ve Kelbecer rayonlarinda Mehri Ordubad Delidag qranitoid plutonlarinin temasinda musahide edilmisdir Qeyri filiz menseli faydali qazintilarQeyri filiz menseli faydali qazintilar Azerbaycanin mineral xammal ehtiyatlarinin umumi balansinda muhum rol oynayir Tikinti senayesinin mineral xammal bazasini teskil eden 300 den artiq muxtelif nov qeyri filiz ve tikinti materiali yataqlari kesf edilmisdir Yusifov E ve b 2004 Bu qrupa dasduz gips anhidrit gec bentonit gilleri tikinti materiallari pirit barit yarimqiymetli ve rengli daslar dolomit Islandiya spati ve s daxildir Dasduz yataqlari Naxcivan MR da Nehrem Duzdag Pusyan yerlesir Yataqlar Miosenin qumdasi gil ehengdasi mergel cokuntulerindedir Gips anhidrit yataqlari Goranboy rayonunu Yuxari Agcakend ve Menes kendleri sahesinde Tebasir cokuntuleri icerisinde hemogen yolla emele gelmis ve ayri ayri stoklardan ibaret olaraq umumi ehtiyatlari 65 70 mln ton teskil edir Bentonit gillerinin coxlu yatagi ve tezahuru Qobustan Goranboy Seki ve s melumdur En boyuk yatagi Qazax rayonunda Das Salahli mueyyen edilmisdir Yataq esasen hidrotermal mehlullarin Santon yasli vulkanitlere tesirinden emele gelmis ve senaye ehtiyati 84553 min ton teskil edir Tikinti materiallari Azerbaycan Respublikasi erazisinde coxdur Misar dasi yataqlarinin Qaradag Guzdek Dovletyarli Dilagarda Sahbulaq Naftalan Merdekan Das Salahli Zeyem ve s helelik mueyyen edilmis senaye ehtiyati 295836 min ton uzluk dasinin ehtiyatlari Gulbext Daskesen Sahtaxti Gulabli Musakoy Soyqlu ve s 23951 min m teskil edir Qaradag sahesinde sement istehsalina yararli Sahqaya ehengdaslari Qaradag gil ve s xammal yataqlari movcuddur Kerpic keramika ve qazmada islenilen coxsayli gil yataqlari ve tezahurleri istismar edilir Siyezen rayonu erazisinde ehtiyati 8 3 min m olan flyus ve karbid istehsalina yararli ehengdasi yatagi mueyyen edilmisdir Abserondaki gollerinin mualicevi palciqlari ve sulari Naftalanin mualicevi nefti Naxcivanin duz magaralari respublikamizin balneoloji ehtiyatlarina aiddir QoruqlarAzerbaycan Respublikasi Ekologiya ve Tebii servetler Nazirliyinin Bioloji Servetler ve Xususi Muhafize Olunan Tebiet Erazileri sobesinin melumatlarina esasen respublikamizin erazisinde 4 milli park Ag Gol Ordubad Sirvan Hirkan 13 qoruq Goy Gol Zaqatala Qizil Agac Turyancay Pirqulu Sirvan Besitcay Qarayazi Ismayilli Ilisu Qara Gol Sahbuz Alti Agac ve 17 yasaqliq Lacin Bendovan Korcay Semkir Seki Gil Adasi Berde Ismayilli Abseron Zuvend Qubadli Qizil Agac Dasalti Qizilcan Qebele Arazboyu Qax movcuddur Dovlet tebiet qoruqlarinin ve Milli parklarin erazileri respublika ehemiyyetli xususi muhafize olunan tebiet erazilerine aid edilir Azerbaycanda bioloji ehtiyatlarin muhum terkib hissesi sayilan rengereng heyvanat alemi var Bura Xezerin caylarimizin su anbarlarimizin baliq ehtiyatlari esasen dagliq erazilerde yayilan muxtelif nov heyvanlar duzen erazilerde yayilan surunenler xususile cox qiymetli zeheri olan Qafqaz gurzesi coxlu sayda quslar ve s daxildir Yuxarida sadalanan zengin ehtiyatlar ve cox elverisli tebii serait yaxin gelecekde Respublikamizin guclu inkisaf etmis dovlete cevrilmesine imkan yaradir Su ehtiyatlariAzerbaycanin umumi yerustu su ehtiyatlari muxtelif hesablamalara gore 28 1 31 7 kub km dir Yerustu su ehtiyatlarini caylar 8359 cay goller 450 su anbarlari esas 5 ve buzlaqlar 9 teskil edir 1 Istifadeye yararli yeralti sularin illik ehtiyatlari ise 9 kub km dir Caylarimizin hidroenerji ehtiyati 37 mlrd Kvt teskil edir ki bu da Qafqazda Gurcustandan sonra 2 ci yerdir Respublikada muxtelif kimyevi terkibli mineral su ehtiyatlari da vardir Zenginliyine gore Azerbaycan erazisi mineral sular muzeyi adlandirilir Respublikanin mineral xammal bazasi tekce karbohidrogen ehtiyatlari ile bitmir Olkenin 450 den artiq qara elvan ve necib metal filizleri qeyri filiz xammali ve tikinti materiallari yeralti sirin mineral termal ve yodlu bromlu senaye sulari ve s ehtiyatlarina malikdir Kelbecer rayonundaki Istisu Naxcivandaki Badamli Sirab Susada Turssu ve Sirlan Devecide Qalaalti ve Vayxir mineral sulari hemcinin Respublikadan uzaqlarda meshurdur Caylar Azerbaycan erazisinde irili xirdali 8550 den artiq axar sudan ibaret cay sistemi vardir ki onlarin butovlukde umumi uzunlugu 33665 km teskil edir Butun bu caylarin su toplayici sahesi 85600 km qebul edilir Caylarin 7550 sinin uzunlugu 5 km den az olan caylardir Qalan 800 caydan yalniz 65 nin uzunlugu 50 km e qeder 735 nin uzunlugu ise 6 km ile 50 km arasinda deyisir Azerbaycan erazisinden axan en iri caylar Kur ve Araz caylaridir Caylari bir birinden ferqlendiren iki boyuk qrupa bolmek olar dag caylari ve duzenlik caylari GollerAzerbaycan erazisinde umumi sahesi 395 km olan 450 gol var Azerbaycan gollerinden 10 golun sahesi 10 km den boyukdur Bunlarin ekseriyyeti kicikdir Sarisu Masazir Candargol ve s nisbeten boyuk gollerdir Sarisu golu Azerbaycan Respublikasinin en boyuk goludur ve Kur Araz ovaliginda yerlesir 1 Menbehttp kayzen az blog Az C9 99rbaycan co C4 9Frafiyas C4 B1 4614 az C9 99rbaycan C4 B1n t C9 99bii ehtiyatlar C4 B1 html http arxiv az az azerbaijan news az 18588976 Azerbaycanin tebii servetleri xalqin rifahina ve olkenin ciceklenmesine xidmet edir 2016 10 17 at the Wayback Machine Azerbaijan Oil and Gas 2016 09 29 tarixinde