Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Atmosferin ümumi sirkulyasiyası — iri planetar miqyasda materiklərin və onların böyük hissələri ölçüsündə hava axınları sistemi. Atmosferin ümumi sirkulyasiyasına zonal axınlar: tropik zonada troposferin alt hissəsində passatlar (şərq küləkləri), mülayim enliklərdə Yer sıthindən xeyli hündürdə qərb axınları (küləkləri), qütb enliklərində troposferin alt hissəsində şərq küləkləri daxildir.
İzahı
Atmosferin ümumi sirkulyasiyası iqlim yaradan amillərdən biridir. Çoxillik iqlim yaradan amillərdən biridir. Çoxillik iqlim dəyişmələrini hərtərəfli tədqiq etmək üçün müxtəlif zaman intervallarında dayanıqlıq halını saxlayan və böyük coğrafi əraziləri əhatə edən makroproseslərin dəyişilmə qanunauyğunluqlarını bilmək olduqca vacibdir.
Atmosferin ümumi sirkulyasiyası və onun inkişafı çoxlu sayda qarşılıqlı təsirdə olan amillərlə müəyyən olunur. Onlardan əsasları bunlardır:
- Yer kürəsi üzrə istilik enerjisinin qeyri- bərabər paylanması
- Yerin fırlanması
- Quru və dənizlərin qeyri- bərabər paylanması və qızması, eləcə də oroqrafik xüsusiyyətlər
- Troposfer cəbhələrində siklonik fəaliyyət
- Günəş fəallığı
Yer kürəsi üzərində irimiqyaslı hava axınları sistemi atmosferin ümumi sirkulyasiyası adlanır. Belə axınlar öz ölçülərinə görə materik və okeanların böyük bir hissəsi ilə müqayisə oluna bilər. Gündəlik sinoptik hava xəritələrində görünür ki, Yer kürəsi və ya onun böyük sahələri üzərində ümumi sirkulyasiya axını necə paylanır və bu paylanma fasiləsiz olaraq necə dəyişir. Atmosferin ümumi sirkulyasiyasının müxtəlif formada özünü büruzə verməsi atmosferdə müxtəlif cür inkişaf edən və yerdəyişməyə məruz qalan nəhəng dalğa və burulğanların meydana gəlməsindən asılıdır. Siklon və antisiklon kimi meydana çıxan bu atmosfer təlatümləri ümumi atmosfer sirkulyasiyasının xarakterik əlamətləridiir.
Yerli sirkulyasiya
Dəniz sahillərində brizlər, dağ- dərə küləkləri, buz üstündən əsən küləklər və s. yerli sirkulyasiyaya misal ola bilər. Bu yerli sirkulyasiya bəzi vaxtlarda və müəyyən rayonlarda ümumi sirkulyasiya axını ilə üst- üstə düşə bilər.
Atmosfer sirkulyasiyasının əsas xassələri
Ümumi atmosfer sirkulyasiyasının əsas xassələri aşağıdakılardır:
- Atmosferdə baş verən irimiqyaslı hərəkətlərdə üfiqi hərəkətlərin sürəti şaquli hərəkəətlərin sürətindən çoxdur.
- Enlik dairələri boyu zonal hava axınlarının sayı medional hava axınlarının sayından nisbətən çoxdur.
- Atmosfer hərəkələri əsasən burulğan formalı hərəkətlərdir. Bir çox hallarda dalğa hərəkətləri birlikdə.
- Atmosfer sirkulyasiyası və onun elementləri fasiləsiz dəyişir. Bu dəyişilməyə səbəb atmosfer hərəkətlərinin qeyri stasionarlığıdır.
- Bir təbəqədən digərinə keçən zaman hava axınları dəyişir.
Təsnifat
Təbii sinoptik dövrlər
Ümumi atmosfer dövranı dedikdə zaman və məkanda daimi dəyişən irimiqyaslı hava hərəkətləri nəzərdə tutulur. Atmosfer dövranına aşağıdakı amillər təsir edir. Günəş radiasiyasının qeyri-bərabər paylanması, yerin fırlanması, atmosfer və okean arasında qarşılıqlı və dinamik əlaqə, kosmik amillər və s. Ümumi atmosfer dövranı və okeanın ümumi sirkulyasiyaları birlikdə yer kürəsində Günəş radiasiyasının qeyri-bərabər paylanması nəticəsində yaranan hava temperaturu və atmosfer təzyiqi kəmiyyətləri arasındakı fərqləri bir qədər azaltmağa nail olurlar. Yalnız XIX əsrin sonunda və XX əsrin əvvəllərində tam instrumental müşahidə şəbəkəsinin və hava proqnozu xidmətlərinin yaranmasından sonra İngiltərə, Rusiya və Fransada atmosfer proseslərinin ilk təsnifatları içlənib hazırlanmışdır.
Atmosfer prosesləri
İlk dəfə olaraq 1896-cı ildə Van –Bebber Avropa sinoptik rayonunda müşahidə olunan sinoptik prorseslərin təsnifatıını vermişdir. Böyük rus alimi B. P. Multanovski və onun tələbələrinin apardıqları tədqiqatlarda irimiqyaslı atmosfer hərəkətlərinin ümumiləşdirilməsinə və tipləşdirilməsinə böyük yer ayırmışlar. Multanovski müəyyən etmişdir ki, tədiqat aparan rayonun bir hissəsində siklon mərkəzlərinin, o biri hissəsində isə antisiklon mərkəzlərinin konsentrasiyası müşahidə edilir. Bu hal adətən 5–7 sutka davam edir. Multanovski by muddəti təbii sinoptik dövr adlandırmışdır.
Xarici keçidlər
- Atmosfer sirkulyasiyası
İstinadlar
- С.П. Хромов Метеорология и климатология. Ленинград. 1968, стр. 342.
- С.П. Хромов Метеорология и климатология. Ленинград. 1968, стр. 342.
- С.П. Хромов Метеорология и климатология. Ленинград. 1968, стр. 342.
- Кислов А. В. Теория климата. М. 1989–148 с
- Монин А. С. Введение в теорию климата. Л.1982–246с.
- Кислов А. В. Теория климата. М. 1989–148 с
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Atmosferin umumi sirkulyasiyasi iri planetar miqyasda materiklerin ve onlarin boyuk hisseleri olcusunde hava axinlari sistemi Atmosferin umumi sirkulyasiyasina zonal axinlar tropik zonada troposferin alt hissesinde passatlar serq kulekleri mulayim enliklerde Yer sithinden xeyli hundurde qerb axinlari kulekleri qutb enliklerinde troposferin alt hissesinde serq kulekleri daxildir Atmosferin umumi sirkulyasiyasiIzahiAtmosferin umumi sirkulyasiyasi iqlim yaradan amillerden biridir Coxillik iqlim yaradan amillerden biridir Coxillik iqlim deyismelerini herterefli tedqiq etmek ucun muxtelif zaman intervallarinda dayaniqliq halini saxlayan ve boyuk cografi erazileri ehate eden makroproseslerin deyisilme qanunauygunluqlarini bilmek olduqca vacibdir Atmosferin umumi sirkulyasiyasi ve onun inkisafi coxlu sayda qarsiliqli tesirde olan amillerle mueyyen olunur Onlardan esaslari bunlardir Yer kuresi uzre istilik enerjisinin qeyri beraber paylanmasi Yerin firlanmasi Quru ve denizlerin qeyri beraber paylanmasi ve qizmasi elece de oroqrafik xususiyyetler Troposfer cebhelerinde siklonik fealiyyet Gunes fealligi Yer kuresi uzerinde irimiqyasli hava axinlari sistemi atmosferin umumi sirkulyasiyasi adlanir Bele axinlar oz olculerine gore materik ve okeanlarin boyuk bir hissesi ile muqayise oluna biler Gundelik sinoptik hava xeritelerinde gorunur ki Yer kuresi ve ya onun boyuk saheleri uzerinde umumi sirkulyasiya axini nece paylanir ve bu paylanma fasilesiz olaraq nece deyisir Atmosferin umumi sirkulyasiyasinin muxtelif formada ozunu buruze vermesi atmosferde muxtelif cur inkisaf eden ve yerdeyismeye meruz qalan neheng dalga ve burulganlarin meydana gelmesinden asilidir Siklon ve antisiklon kimi meydana cixan bu atmosfer telatumleri umumi atmosfer sirkulyasiyasinin xarakterik elametleridiir Yerli sirkulyasiyaDeniz sahillerinde brizler dag dere kulekleri buz ustunden esen kulekler ve s yerli sirkulyasiyaya misal ola biler Bu yerli sirkulyasiya bezi vaxtlarda ve mueyyen rayonlarda umumi sirkulyasiya axini ile ust uste duse biler Atmosfer sirkulyasiyasinin esas xasseleriUmumi atmosfer sirkulyasiyasinin esas xasseleri asagidakilardir Atmosferde bas veren irimiqyasli hereketlerde ufiqi hereketlerin sureti saquli herekeetlerin suretinden coxdur Enlik daireleri boyu zonal hava axinlarinin sayi medional hava axinlarinin sayindan nisbeten coxdur Atmosfer herekeleri esasen burulgan formali hereketlerdir Bir cox hallarda dalga hereketleri birlikde Atmosfer sirkulyasiyasi ve onun elementleri fasilesiz deyisir Bu deyisilmeye sebeb atmosfer hereketlerinin qeyri stasionarligidir Bir tebeqeden digerine kecen zaman hava axinlari deyisir TesnifatTebii sinoptik dovrler Umumi atmosfer dovrani dedikde zaman ve mekanda daimi deyisen irimiqyasli hava hereketleri nezerde tutulur Atmosfer dovranina asagidaki amiller tesir edir Gunes radiasiyasinin qeyri beraber paylanmasi yerin firlanmasi atmosfer ve okean arasinda qarsiliqli ve dinamik elaqe kosmik amiller ve s Umumi atmosfer dovrani ve okeanin umumi sirkulyasiyalari birlikde yer kuresinde Gunes radiasiyasinin qeyri beraber paylanmasi neticesinde yaranan hava temperaturu ve atmosfer tezyiqi kemiyyetleri arasindaki ferqleri bir qeder azaltmaga nail olurlar Yalniz XIX esrin sonunda ve XX esrin evvellerinde tam instrumental musahide sebekesinin ve hava proqnozu xidmetlerinin yaranmasindan sonra Ingiltere Rusiya ve Fransada atmosfer proseslerinin ilk tesnifatlari iclenib hazirlanmisdir Atmosfer prosesleri Ilk defe olaraq 1896 ci ilde Van Bebber Avropa sinoptik rayonunda musahide olunan sinoptik prorseslerin tesnifatiini vermisdir Boyuk rus alimi B P Multanovski ve onun telebelerinin apardiqlari tedqiqatlarda irimiqyasli atmosfer hereketlerinin umumilesdirilmesine ve tiplesdirilmesine boyuk yer ayirmislar Multanovski mueyyen etmisdir ki tediqat aparan rayonun bir hissesinde siklon merkezlerinin o biri hissesinde ise antisiklon merkezlerinin konsentrasiyasi musahide edilir Bu hal adeten 5 7 sutka davam edir Multanovski by muddeti tebii sinoptik dovr adlandirmisdir Xarici kecidlerAtmosfer sirkulyasiyasiIstinadlarS P Hromov Meteorologiya i klimatologiya Leningrad 1968 str 342 S P Hromov Meteorologiya i klimatologiya Leningrad 1968 str 342 S P Hromov Meteorologiya i klimatologiya Leningrad 1968 str 342 Kislov A V Teoriya klimata M 1989 148 s Monin A S Vvedenie v teoriyu klimata L 1982 246s Kislov A V Teoriya klimata M 1989 148 s