Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Astronomik obyekt, göy cismi və ya səma cismi — müşahidə edilə bilən kainatda mövcud olan, təbii olaraq yaranan fiziki varlıq, birləşmə və ya struktur. Astronomiyada obyekt və cisim sözləri çox vaxt bir-birini əvəz edir. Bununla belə, astronomik cisim və ya göy cismi vahid, möhkəm əlaqəli, bitişik varlıq, astronomik obyekt və ya göy obyekti isə bir neçə cisimdən və ya bununla bərabər alt strukturlu digər obyektlərdən ibarət ola bilən mürəkkəb, daha zəif birləşmiş strukturdur.Astronomik obyektlərə planetar sistemlər, ulduz qrupları, dumanlıq və qalaktikalar, astronomik cisimlərə isə asteroidlər, peyklər, planetlər və ulduzlar aiddir. Kometa həm cisim, həm də obyekt kimi təyin edilə bilər: o donmuş buz və toz nüvəsi nəzərdə tutulduqda cisim, diffuz koma və quyruğu ilə bütün kometi təsvir edərkən obyektdir.
)
)
Qalaktika və daha çoxu
Kainatın iyerarxik quruluşa malik olduğunu söyləmək olar. Ən böyük miqyaslarda quruluşun əsas komponenti qalaktikadır. Qalaktikalar qruplar və topalar şəklində qurulur, çox vaxt daha böyük ifrattopalar daxilində, demək olar ki, voydlər (qaranlıq boşluqlar) arasında böyük saplar boyunca düzülür və müşahidə oluna bilən kainatı əhatə edən bir şəbəkə yaradır.
Qalaktikalar birləşməyə səbəb ola biləcək digər qalaktikalarla qarşılıqlı əlaqə də daxil olmaqla, formalaşma və təkamül tarixlərindən asılı olaraq müxtəlif morfologiyalara, nizamsız, elliptik və diskəbənzər formalara malik olur. Diskəbənzər qalaktikalar spiral qollar və bariz bir halə kimi xüsusiyyətlərə malik linzaşəkilli və spiral qalaktikaları əhatə edir. Əksər qalaktikaların nüvəsində ifratkütləli qara dəlik var ki, bu da aktiv qalaktika nüvəsinin meydana gətirə bilər. Həmçinin, qalaktikaların cırtdan qalaktikalar və kürəvi topalar şəklində peykləri də ola bilər.
Qalaktikanın daxili
Qalaktikanın tərkib hissələri iyerarxik şəkildə qravitasiyanın öz-özünə cazibəsi ilə yığılan qazlı maddədən əmələ gəlir. Bu səviyyədə yaranan əsas komponentlər, adətən, kondensləşən müxtəlif dumanlıqlardan topalar halında bir yerə yığılan ulduzlardır. Ulduz formalarının böyük müxtəlifliyi demək olar ki, tamamilə bu ulduzların kütləsi, tərkibi və təkamül vəziyyəti ilə müəyyən edilir. Ulduzlar iyerarxik bir təşkilatda bir-birinin ətrafında dövr edən çoxulduzlu sistemlərdə tapıla bilər. Planet sistemi və asteroidlər, kometlər və dağıntılar kimi müxtəlif kiçik obyektlər yeni yaranmış ulduzları əhatə edən protoplanetar disklərdən iyerarxik yığılma prosesində yarana bilər.
Müxtəlif xarakterik ulduz növləri Hertsşprunq–Rassel (H–R) diaqramı — mütləq ulduz parlaqlığı ilə ona qarşılıq gələn səth temperaturu arasındakı əlaqə ilə göstərilir. Hər bir ulduz bu diaqram boyunca təkamül yolunu izləyir. Bu iz ulduzu daxili dəyişən növünə malik oblastdan keçirirsə, onun fiziki xüsusiyyətləri onun dəyişən ulduza çevrilməsinə səbəb ola bilər. Buna bir misal, H–R diaqramının Delta Qalxan, RR Lira və Sefeid dəyişənlərini ehtiva edən oblastı olan qeyri-stabillik zolağıdır. Təkamüldə olan ulduz atmosferinin bir hissəsini ataraq dumanlıq, yaxud müntəzəm olaraq planetar dumanlıq meydana gətirə, ya da qalıq buraxan fövqəlnova partlayışında. Təkamüldə olan ulduz, dumanlıq və ya müntəzəm planetar dumanlıq yaratmaq, ya da qalıntı buraxan ifratdumanlıq partlayışı səbəbindən atmosferinin bir hissəsini kənarlaşdıra bilər. Ulduzun ilkin kütləsindən və yoldaşının olub-olmamasından asılı olaraq, ulduz ömrünün son hissəsini kompakt bir obyekt; ya ağ cırtdan, neytron ulduzu, ya da qara dəlik kimi keçirə bilər.
Forması
Beynəlxalq Astronomiya İttifaqının (BAİ, ing. IAU – International Astronomical Unit) planet və cırtdan planetlərə dair verdiyi təriflər tələb edir ki, Günəş ətrafında fırlanan astronomik cismin təqribi olaraq sferik formaya çatması üçün hidrostatik tarazlığa çatmalı, yəni yuvarlaqlaşdırma prosesindən keçməlidir. Eyni sferoidal forma Mars kimi kiçik qayalıq planetlərdən Yupiter kimi qaz nəhənglərinə qədər görünə bilər. Günəş ətrafında fırlanan hidrostatik tarazlığa çatmış hər hansı təbii cisim BAİ tərəfindən kiçik Günəş Sistemi cismi (KGSC) kimi təsnif edilir. Bunlar bir çox qeyri-sferik formalarda olurlar ki, bu da toz və qayaların içərisinə düşmə nəticəsində təsadüfi, necə gəldi yığılan topa kütlələrdir; bu zaman yuvarlaqlaşdırmanı tamamlamaq üçün lazım olan istiliyi yaratmaq üçün kifayət qədər kütlə yığılmır. Bəzi KGSC-lər sadəcə qravitasiya ilə bir-birinin yanında zəif saxlanılan, lakin əslində vahid böyük təməl qayayla birləşməyən nisbətən kiçik süxurların toplusudur. Daha böyük olan bəzi KGSC-lər az qala yuvarlaqdır, lakin hidrostatik tarazlığa çatmayıb. Kiçik Günəş Sistemi cismi 4 Vesta ən azı qismən planetar diferensiasiyaya məruz qalacaq qədər böyükdür. Günəş kimi ulduzlar da qravitasiyanın onların plazmasına, yəni sərbəst axıcılıqlı flüidinə təsirinə görə sferoiddir. Ulduzlarda davam edən sintez, formalaşma zamanı buraxılan ilkin istiliklə müqayisədə ulduzlar üçün daha böyük istilik mənbəyidir.
Mövqeyə görə kateqoriyalar
Aşağıdakı cədvəldə cisim və obyektlərin yerləşdiyi yerə və ya quruluşuna görə ümumi kateqoriyalar verilmişdir.
| Günəş sisteminin cisimləri | Günəşdənxaric | Müşahidə oluna bilən kainat | ||
|---|---|---|---|---|
| Sadə cisimlər | Mürəkkəb obyektlər | Yayılan obyektlər | ||
| Günəş sistemi
Planetlər
Cırtdan planetlər Kiçik planetlər
| Ekzoplanetlər
Qəhvəyi cırtdanlar
Ulduzlar
İşıqlıq üzrə / təkamül
Kompakt ulduzlar
Pekulyar ulduzlara görə
Dəyişənlər – Xarici
Dəyişənlər – Daxili
Spektral tiplər üzrə
| Sistemlər
İkilik ulduzlar
Ulduz qruplaşmaları
Qalaktikalar
| Disklər və mühit
Dumanlıq
Kosmik miqyas
|  Müşahidə oluna bilən kainatın diqqətəlayiq astronomik obyektlərlə loqarifmik təsviri bu gün məlumdur. Səma cisimləri aşağıdan yuxarıya doğru Yerə yaxınlıqlarına görə düzülür.  Müşahidə oluna bilən kainatın diqqətəlayiq astronomik obyektlərlə loqarifmik təsviri bu gün məlumdur. Hər bir astronomik obyekt üçün kiçik bir görüntü və bəzi fərqləndirici xüsusiyyətlər daxildir. |
İstinadlar
- Task Group on Astronomical Designations from IAU Commission 5. "Naming Astronomical Objects". International Astronomical Union (IAU). April 2008. 2 August 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 4 July 2010.
- Narlikar, Jayant V. Elements of Cosmology. Universities Press. 1996. ISBN . 2022-04-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-08-31.
- Smolin, Lee. The life of the cosmos. Oxford University Press US. 1998. səh. 35. ISBN .
- Buta, Ronald James; Corwin, Harold G.; Odewahn, Stephen C. The de Vaucouleurs atlas of galaxies. Cambridge University Press. 2007. səh. 301. ISBN .
- Hartung, Ernst Johannes. Astronomical Objects for Southern Telescopes. 1984-10-18. ISBN . İstifadə tarixi: 13 February 2017.
- Elmegreen, Bruce G. The nature and nurture of star clusters // Star clusters: basic galactic building blocks throughout time and space, Proceedings of the International Astronomical Union, IAU Symposium. 266. January 2010. 3–13. arXiv:0910.4638. Bibcode:2010IAUS..266....3E. doi:10.1017/S1743921309990809.
- Hansen, Carl J.; Kawaler, Steven D.; Trimble, Virginia. Stellar interiors: physical principles, structure, and evolution. Astronomy and astrophysics library (2nd). Springer. 2004. səh. 86. ISBN .
Xarici keçidlər
- SkyChart, Sky & Telescope at the Library of Congress Web Archives (archived 2005-06-13)
- Monthly skymaps for every location on Earth
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Astronomik obyekt goy cismi ve ya sema cismi musahide edile bilen kainatda movcud olan tebii olaraq yaranan fiziki varliq birlesme ve ya struktur Astronomiyada obyekt ve cisim sozleri cox vaxt bir birini evez edir Bununla bele astronomik cisim ve ya goy cismi vahid mohkem elaqeli bitisik varliq astronomik obyekt ve ya goy obyekti ise bir nece cisimden ve ya bununla beraber alt strukturlu diger obyektlerden ibaret ola bilen murekkeb daha zeif birlesmis strukturdur Astronomik obyektlere planetar sistemler ulduz qruplari dumanliq ve qalaktikalar astronomik cisimlere ise asteroidler peykler planetler ve ulduzlar aiddir Kometa hem cisim hem de obyekt kimi teyin edile biler o donmus buz ve toz nuvesi nezerde tutulduqda cisim diffuz koma ve quyrugu ile butun kometi tesvir ederken obyektdir Astronomik cisim ve obyektlerQalaktika ve daha coxuKainatin iyerarxik qurulusa malik oldugunu soylemek olar En boyuk miqyaslarda qurulusun esas komponenti qalaktikadir Qalaktikalar qruplar ve topalar seklinde qurulur cox vaxt daha boyuk ifrattopalar daxilinde demek olar ki voydler qaranliq bosluqlar arasinda boyuk saplar boyunca duzulur ve musahide oluna bilen kainati ehate eden bir sebeke yaradir Qalaktikalar birlesmeye sebeb ola bilecek diger qalaktikalarla qarsiliqli elaqe de daxil olmaqla formalasma ve tekamul tarixlerinden asili olaraq muxtelif morfologiyalara nizamsiz elliptik ve diskebenzer formalara malik olur Diskebenzer qalaktikalar spiral qollar ve bariz bir hale kimi xususiyyetlere malik linzasekilli ve spiral qalaktikalari ehate edir Ekser qalaktikalarin nuvesinde ifratkutleli qara delik var ki bu da aktiv qalaktika nuvesinin meydana getire biler Hemcinin qalaktikalarin cirtdan qalaktikalar ve kurevi topalar seklinde peykleri de ola biler Qalaktikanin daxiliQalaktikanin terkib hisseleri iyerarxik sekilde qravitasiyanin oz ozune cazibesi ile yigilan qazli maddeden emele gelir Bu seviyyede yaranan esas komponentler adeten kondenslesen muxtelif dumanliqlardan topalar halinda bir yere yigilan ulduzlardir Ulduz formalarinin boyuk muxtelifliyi demek olar ki tamamile bu ulduzlarin kutlesi terkibi ve tekamul veziyyeti ile mueyyen edilir Ulduzlar iyerarxik bir teskilatda bir birinin etrafinda dovr eden coxulduzlu sistemlerde tapila biler Planet sistemi ve asteroidler kometler ve dagintilar kimi muxtelif kicik obyektler yeni yaranmis ulduzlari ehate eden protoplanetar disklerden iyerarxik yigilma prosesinde yarana biler Muxtelif xarakterik ulduz novleri Hertssprunq Rassel H R diaqrami mutleq ulduz parlaqligi ile ona qarsiliq gelen seth temperaturu arasindaki elaqe ile gosterilir Her bir ulduz bu diaqram boyunca tekamul yolunu izleyir Bu iz ulduzu daxili deyisen novune malik oblastdan kecirirse onun fiziki xususiyyetleri onun deyisen ulduza cevrilmesine sebeb ola biler Buna bir misal H R diaqraminin Delta Qalxan RR Lira ve Sefeid deyisenlerini ehtiva eden oblasti olan qeyri stabillik zolagidir Tekamulde olan ulduz atmosferinin bir hissesini ataraq dumanliq yaxud muntezem olaraq planetar dumanliq meydana getire ya da qaliq buraxan fovqelnova partlayisinda Tekamulde olan ulduz dumanliq ve ya muntezem planetar dumanliq yaratmaq ya da qalinti buraxan ifratdumanliq partlayisi sebebinden atmosferinin bir hissesini kenarlasdira biler Ulduzun ilkin kutlesinden ve yoldasinin olub olmamasindan asili olaraq ulduz omrunun son hissesini kompakt bir obyekt ya ag cirtdan neytron ulduzu ya da qara delik kimi kecire biler FormasiBeynelxalq Astronomiya Ittifaqinin BAI ing IAU International Astronomical Unit planet ve cirtdan planetlere dair verdiyi terifler teleb edir ki Gunes etrafinda firlanan astronomik cismin teqribi olaraq sferik formaya catmasi ucun hidrostatik tarazliga catmali yeni yuvarlaqlasdirma prosesinden kecmelidir Eyni sferoidal forma Mars kimi kicik qayaliq planetlerden Yupiter kimi qaz nehenglerine qeder gorune biler Gunes etrafinda firlanan hidrostatik tarazliga catmis her hansi tebii cisim BAI terefinden kicik Gunes Sistemi cismi KGSC kimi tesnif edilir Bunlar bir cox qeyri sferik formalarda olurlar ki bu da toz ve qayalarin icerisine dusme neticesinde tesadufi nece geldi yigilan topa kutlelerdir bu zaman yuvarlaqlasdirmani tamamlamaq ucun lazim olan istiliyi yaratmaq ucun kifayet qeder kutle yigilmir Bezi KGSC ler sadece qravitasiya ile bir birinin yaninda zeif saxlanilan lakin eslinde vahid boyuk temel qayayla birlesmeyen nisbeten kicik suxurlarin toplusudur Daha boyuk olan bezi KGSC ler az qala yuvarlaqdir lakin hidrostatik tarazliga catmayib Kicik Gunes Sistemi cismi 4 Vesta en azi qismen planetar diferensiasiyaya meruz qalacaq qeder boyukdur Gunes kimi ulduzlar da qravitasiyanin onlarin plazmasina yeni serbest axiciliqli fluidine tesirine gore sferoiddir Ulduzlarda davam eden sintez formalasma zamani buraxilan ilkin istilikle muqayisede ulduzlar ucun daha boyuk istilik menbeyidir Movqeye gore kateqoriyalarAsagidaki cedvelde cisim ve obyektlerin yerlesdiyi yere ve ya qurulusuna gore umumi kateqoriyalar verilmisdir Gunes sisteminin cisimleri Gunesdenxaric Musahide oluna bilen kainatSade cisimler Murekkeb obyektler Yayilan obyektlerGunes sistemi Neheng planet Qaz nehengi Buz nehengi Heliosfer Oort buludu Hillz buludu Meteoroid Mikrometeoroid Meteor Bolid Peykler Minipeykler Subpeykler hipotetik Kicik planetler Asteroids Cirtdan planetler Peykler Ikilikler Sinestiya hipotetik Planetler Halqa sistemi Trans Neptun obyektleri Kicik Gunes sistemi cismi Kometler Planetezimal Kontakt ikiliyi GunesPlanetler Merkuri Venera Yer peyk Mars peykler Yupiter peykler Saturn peykler Uran peykler Neptun peyklerCirtdan planetler Pluton peykler Erida Disnomiya Serera Makemake peyk Haumea peykler DigerleriKicik planetler Vulkanoidler hipotetik Vatiras Apoheleler Yereyaxin obyektler PHO Arcunalar Atonlar Apollonlar Amorlar Marsdan kecenler Asteroid qursagi aileler Alindalar Kibelalar Eoslar Floralar Hildalar Hunqariyalar Higeyalar Koronidler Mariyalar Nisalar Palladlar Fokeiler Femidalar Vestalar Troyanlar Yer Mars Yupiter Uran Neptun Kentavrlar Damokloidler Koyper qursagi obyektleri Klassik KQO lar Rezonansli TNO lar Plutinolar 2 3 Tutotinolar 1 2 Sepelenmis disk obyektleri Ayrilmis obyektler Sednoid Ekzoplanetler Xtonian nezeri Yerin analoqlari Eksentrik Yupiter Ekzopeyk Gel getle ayrilmis ekzoplanet Qizmar Yupiter Qizmar Neptun Sergerdan planet Okean nezeri Pulsar planet Ifrat Yer Troyan nezeri Qehveyi cirtdanlar Tipler Sub qehveyi cirtdanlarUlduzlar Ulduz tesnifati Ulduz populyasiyasi III II I Pekulyar ulduz Ulduz tekamulu Deyisen ulduz Kompakt ulduzIsiqliq uzre tekamul Protoulduz Cavan ulduz obyekti On esas ardicilliq Esas ardicilliq Subcirtdanlar Subnehengler Nehengler Qirmizi Goy Parlaq nehengler Ifratnehengler Qirmizi Goy Hipernehengler Kvaziulduz hipotetik Kompakt ulduzlarKompakt ulduzlar Qara delik Ulduz Orta kutleli Ifratkutleli GRBs Neytron ulduzu Magnetar Pulsar Torn Jitkov obyekti hipotetik Preon ulduzu hipotetik Kvark ulduzu hipotetik Qeribe ulduz hipotetik Ag cirtdan Qara cirtdan nezeri Pekulyar ulduzlara gore A tip Pekulyar Metallik Barium Goy straqqler Karbon P Qu S tip Qabiqli Volf RayeDeyisenler Xarici Firlanan Alpha2 CVn Ellipsoidal Ekliptikali iklikler Alqol Beta Lira W Ursa MajorisDeyisenler Daxili Pulsasiyali Sefeidler W Qiz Delta Qalxan RR Lira Mirid Yarimuntezem Qeyri muntezem Beta Sefeya Alfa Qu RV Buga Partlayan deyisenler Flare stars T Buga FU Orionis RCr Borealis Parlayan mavi Kataklizmik Simbiotik Cirtdan yeni Yeni Ifratyeni Tip Hiperyeni GRBs Ugursuz ifratyeniSpektral tipler uzre O goy B goy ag A ag F sari ag G sari K narinci M qirmizi Sistemler Planetar Ulduz Ulduzlar umumilikde Ikilik Ucluk Yuksek tertibliIkilik ulduzlar Musahideye gore Optik Vizual Astrometrik Spektroskopik Ekliptik Qapali ikilikler Musteqil Yarimusteqil Kontakt X suali PartlayiciUlduz qruplasmalari Ulduz topasi Ulduz birlesmesi Aciq Yuvarlaq Hiperkompakt Burc AsterizmQalaktikalar Qalaktikalar umumilikde Qrup ve topa Peyk qalaktika Ifrattopa Komponent uzre Bulge Spiral qol Nazik disk Qalin disk Hale Tac Gel get quyrugu Ulduz axini Morfologiyasina gore Spiral Maneeli spiral Linzavari Elliptik Halqa Nizamsiz Olcusune gore Parildayan topa Neheng elliptik Cirtdan Tipe gore Protoqalaktika Ulduz partlayisi Qaranliq Aktiv Radio Seyfert Kvazar Mikrokvazar Blazar Diskler ve muhit Planetlerarasi Toz buludu Muhit Maqnit sahesi Ulduz diski Akkresiya Dairevi ulduz Protoplanetar Debris Ulduzlararasi Bulud Muhit ORCs Qalaktikalararasi Toz Muhit ORCsDumanliq Sualanma Planetar Ifratyeninin qaligi Plerion H II oblasti Qayitma Qara dumanliq Molekulyar bulud Bok qlobulu Proplid H I oblastiKosmik miqyas KMFS Kosmik sim hipotetik Qaranliq materiya Domen ceperi hipotetik Toz Sap Voyd Musahide oluna bilen kainatin diqqetelayiq astronomik obyektlerle loqarifmik tesviri bu gun melumdur Sema cisimleri asagidan yuxariya dogru Yere yaxinliqlarina gore duzulur Musahide oluna bilen kainatin diqqetelayiq astronomik obyektlerle loqarifmik tesviri bu gun melumdur Her bir astronomik obyekt ucun kicik bir goruntu ve bezi ferqlendirici xususiyyetler daxildir IstinadlarTask Group on Astronomical Designations from IAU Commission 5 Naming Astronomical Objects International Astronomical Union IAU April 2008 2 August 2010 tarixinde Istifade tarixi 4 July 2010 Narlikar Jayant V Elements of Cosmology Universities Press 1996 ISBN 81 7371 043 0 2022 04 24 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 31 Smolin Lee The life of the cosmos Oxford University Press US 1998 seh 35 ISBN 0 19 512664 5 Buta Ronald James Corwin Harold G Odewahn Stephen C The de Vaucouleurs atlas of galaxies Cambridge University Press 2007 seh 301 ISBN 978 0 521 82048 6 Hartung Ernst Johannes Astronomical Objects for Southern Telescopes 1984 10 18 ISBN 0521318874 Istifade tarixi 13 February 2017 Elmegreen Bruce G The nature and nurture of star clusters Star clusters basic galactic building blocks throughout time and space Proceedings of the International Astronomical Union IAU Symposium 266 January 2010 3 13 arXiv 0910 4638 Bibcode 2010IAUS 266 3E doi 10 1017 S1743921309990809 Hansen Carl J Kawaler Steven D Trimble Virginia Stellar interiors physical principles structure and evolution Astronomy and astrophysics library 2nd Springer 2004 seh 86 ISBN 0 387 20089 4 Xarici kecidlerVikianbarda Goy cismi ile elaqeli mediafayllar var SkyChart Sky amp Telescope at the Library of Congress Web Archives archived 2005 06 13 Monthly skymaps for every location on Earth