Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Oort buludu — Günəşdən 50 min-100 min Astronomik Vahid uzaqlığında, kürə şəklində komet buludu. Elmi adı Halley kometi olan "Quyruqlu ulduz" insanlar tərəfindən tanınan ən məşhur göy cisimlərindən biridir. İnsanların quyruqlu ulduzlarla tanışlığı lap qədim zamanlara gedib çıxır. Həmin dönəmlərdə insanlar ibtidai şərtlər altında yaşadığından, quyruqlu ulduzlara qarşı münasibətləri də buna uyğun formalaşmışdı. Belə ki, bir çox qədim xalqların mifologiyasında quyruqlu ulduz fərqli mənalar ifadə edirdi. Qədim insanlar quyruqlu ulduzun görünüşünü Tanrı və digər İlahi qüvvələr tərəfindən onlara göndərilən mesaj kimi qəbul edirdilər və maraqlısı da budur ki, bu "mesaj" hər zaman mənfi əlamət kimi alqılanıb. Bəlkə də elə buna görədir ki, "fəlakət" sözünün bir çox dildəki qarşılığı yunan dilindəki "pis ulduz" sözündən qaynaqlanır.
Qərbi Avropada yaşayan Massailər üçün ulduzun görünməsi qıtlıq yaşanacağının əlaməti idi, Cənubdakı Zulular isə ulduzu müharibənin xəbərçisi hesab edilirdi. Balubalar isə quyruqlu ulduzun görünməsini liderlərinin ölücəyi kimi yozurdular. Quyruqlu ulduza qədim Çin mədəniyyətində daha sistemli yanaşma var idi. Hələ milatdan 1400 il öncə Çində görülən quyruqlu ulduzların qeyd edilməsinə başlanmışdı. Burada da, quyruqlu ulduzlar müxtəlif əlamətlərə görə təsnifləşdirilir və buna uyğun olaraq yozulurdu. Məsələn, üç quyruqlu ulduz dövlət üçün fəlakətin xəbərçisi idi. Dört quyruğu olan isə yoluxucu xəstəliyin xəbərçisi kimi başa düşülürdü.
Ancaq müasir dövrdə qədim zamanlardan fərqli olaraq quyruqlu ulduz heç də metafizik mənalar ifadə etmir və onun necə formalaşdığı, niyə müəyyən zaman aralığında göründüyü də elmə məlumdur. Təbii ki, bunların müəyyənləşməsinin də bir çox elmi fəaliyyət kimi maraqlı tarixçəsi var. Gəlin birlikdə quyruqlu ulduzun izinə düşək.
Halleyin adını daşıyan və digər bütün quyruqlu ulduzların "vətəni" Kosmosun Oort buludu adlandırılan hissəsidir. Ancaq Oort buludu bizim planetimizdən çox uzaqda yerləşdiyindən onun haqqında sadəcə təsəvvürlərimiz var və alimlər bildirir ki, Oort buludunda zülmət qaranlıq hökm sürür. Burada bəzi mənbələrə görə on minlərlə, bəzilərinə görə milyonlarla quyruqlu ulduz yerləşir. Ort buludu o qədər böyüldür ki, içindəki bulutlar Günəş ətrafında təxminən 1 milyon ilə tam dövr edir və buradakı ən yaxın iki quyruqlu ulduz arasındakı məsafə Yerlə Saturn arasında olan məsafə qədərdir. Oort buludu Günəşdən 50 min −100 min Astronomik Vahid uzaqda yerləşir. Bir Astronomik Vahid isə təxminən Yerlə Günəş arasında olan məsafəyə bərabərdir, yəni, yuvarlaq götürsək 150 milyon kilometrdir.
Quyruqlu ulduz quruluşca üç hissədə ibarətdir: Coma (Quyruqlu ulduzun başı ətrafındakı işıq), nüvə və quyruq. Quyruqlu ulduzun tərkibi isə buz, qazlar və tozdan ibarətdir. Bu ulduzları hərəkətə gətirən isə digər göy cisimlərinin cazibə qüvvəsidir. Onların istiqaməti də buna uyğun formalaşır. Bəziləri Günəş sistemindən kənara çıxdığı halda, bəziləri də birbaşa Günəşə doğru istiqamətlənir. Günəşə doğru istiqamətlənən Quyruqlu ulduzlar Neptunun, xüsusilə də Günəş sistemində Günəşdən sonra ən böyük göy cismi olan Yupiterin cazibə qüvvəsinin təsiri ilə istiqamətini formalaşdırır və Günəş sisteminin içərilərinə doğru hərəkət edir. Günəşə yaxınlaşdıqca isə, onun istiliyi səbəbindən quyruqlu ulduzun səthində dəliklər açılır. Həmin dəliklərdən isə kometin tərkibindəki qazlar püskürür və həmin qazlar ərimiş buzlarla bərabər Günəş radiasiyasının təsiri ilə quyruq dediyimiz hissəni formalaşdırır. Həmin quyruqların uzunluğu milyonlarla kilometrlə ölçülür. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, bir çox göy cismi kimi Quyruqlu ulduzların da ömrü sona çata bilir. Buna səbəb isə onun Günəş ətrafında bir neçə dövrə vurmasıdır. Belə ki, hər dəfə Günəşə yaxınlaşdıqda o kütləsini itirir və sonda adi bir meteroidə çevrilir. Onların ömür müddəti dövr etmə sürətindən asılıdır. Bəzilərində bu müddət 200 il olduğu halda, bəzilərində 10 minlərlə ilə bərabərdir.
40 min insan nəslinin yaşadığı dövrdə təxminən 100 min quyruqlu ulduzun göründüyü təxmin edilir. Müasir dövrdə elmə quyruqlu ulduzlarla bağlı bir çox məqamlar məlumdur. Hətta onların bəzilərinin görünəcəyi tarix öncədən müəyyən edilir. Eləcə də, NASA bəzi quyruqlu ulduzların səthinə aparatlar endirə bilib və onların tərkibi ilə bağlı məlumat əldə edib. Ancaq quyruqlu ulduzlar bəşəriyyətə hər zaman belə aydın olmayıb. Quyruqlu ulduzla bağlı bir çox alimlər araşdırma aparsa da, onun üzərindəki sirr pərdəsinin qalxması məşhur ingilis elm adamı Edmund Halleyin adı ilə bağlıdır.
Halley maddi cəhətdən yetərincə zəngin bir ailədə doğulduğundan yaxşı təhsil almışdı. Onun ilk ekspedisiyaya çıxmasına da atası maddi dəstək vermişdi və o ilk səfərində cənub yarımkürəsində ulduz xəritələrinin hazırlanması ilə məşğul olmuşdu. Halleyin ilk elmi araşdırmalarına məskən olan məkan isə hazırda Napoleon Bonapartın sürgün həyatı yaşaması ilə məşhur olan Müqəddəs Yelena adası idi.
Halley yerin üstü ilə olduğu kimi altı ilə də maraqlanırdı. Hətta o 1690-cı ildə suyun altında bir neçə saat qala biləcək bir avadanlıq da yaratmışdı. Həmin avadanlığı yoxlamaq üçün isə, heç kimin həyatını təhlükəyə atmamaq üçün özü bir neçə saat dənizin altında qalmışdı.
Hazırda dünyada insanlar Halleyi məhz adını daşıyan quyruqlu uduza görə tanıyır, amma maraqlısı da budur ki, bir çox elmi kəşfin altında imzası olan Halley heç bir quyruqlu ulduz kəşf etməyib. O sadəcə quyruqlu ulduzlarla bağlı bir çox qaranlıq məqama işıq tutub. Onun elmi nailiyyətlərinə gəldikdə isə deməliyik ki, Halley ilk snoptik xəritələri hazırlayıb və orada hakim küləkləri müxtəlif simvollarla göstərib. Həmin simvolları biz indi də hər gün televiziyalardakı hava xəbərlərində görə bilərik. Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, Halley əhali statistikasının əsasını qoyanlardan biridir. Onun başqa bir nailiyyəti isə Günəş və Yer arasındakı məsafəni ölçmək üçün metod hazırlamasıdır.
Halleyin sonda quyruqlu ulduzun sirrini açmasına da kömək edəcək elmi arayışları, həm də başqa bir məşhur elm adamının adı ilə bağlıdır və bunun maraqlı hekayəsi var. Belə ki, o dönəmdə Halley digər göy cisimlərinin Günəş ətrafında niyə hərəkət etdiyini əsaslandıracaq bir nəzəriyyə və ya riyazi qanun axtarışında idi. Amma onun nə özünün, nə də müraciət etdiyi digər alimlərin hesablamaları bunu ortaya çıxara bilmirdi. Sonda Halley bunun üçün hazırda dünyanın ən məşhur elm adamlarndan biri hesab olunan Nyutona müraciət etməyə qərar verir. Həmin dönəmdə Nyutom elmi ictimaiyyətdən kənarda, inzivaya çəkilmişdi. Buna səbəb isə elmi kəşfin kimə məxsus olması ilə bağlı Robert Hukla yaşadığı problem idi.
Maraqlısı da budur ki, Halley planetlərin hərəkətini əsaslandıracaq riyazi qanun axtarışında olduğunu Nyutona dedikdə o, bunu artıq beş il öncə hesabladığını bildirib. Ancaq Nyuton Halleyə göstərmək üçün öz hesablamalarını tapa bilməyib və onları yenidən hesablayaraq Halleyə göndərəcəyinə dair söz verib. Üstündən bir müddət keçdikdən sonra Nyutonundan Halleyə bir zərf gəlib. Halley zərfi açlb oxuduqda başa düşürdü ki, onun içindəkilər modern elminin başlanğıcıdır. Belə ki, zərfin içərisində planetlərin hərəkətləri, cazivə qüvvəsi və digər bir neçə məsələlər elmi əsaslandırılmışdı. Bəlkə Nyuton fərqində deyildi, amma Halley necə önəmli kağızları əlində tutduğunu bilirdi.
Buna görə də o dərhal Nyutonun yanına gedir və bu yazdıqlarını kitab şəklində hazırlaması üçün Nyutona təkid edir. Nyuton kitabı hazırlayır və Haley Kraliyyət cəmiyyətinin onu çap edəcəyinə əmin olduğunu bildirir, ancaq həmin cəmiyyət maliyyə sıxıntısını əsas gətirərək bundan imtina edir. Ancaq Halley kitabın önəminin fərqində idi və o kitaba redaktorluq etməklə yanaşı eyni zamanda onu öz vəsaiti hesabına çap etdirməyi də öz öhdəsinə götürür və onun səyləri nəticəsində "Riyaziyyatın prinsipləri" əsəri işıq üzü görə bilir. "Riyaziyyatın prinsipləri" indiyə qədər yazılmış ən əhəmiyyətli elmi əsərlərdən biri sayılır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu əsər müasir fizika və riyaziyyat elmlərinin təməlini qoyub. Kitab 3 cilddən ibarətdir. Burada Nyutonun klassik mexanikanın təməli sayılan sürət qanunu, həmçinin ümumdünya cazibə qanunu haqqında fikirləri yer alır.
Artıq Halleyin fikirlərini təsdiq edən bir nəzəriyyə də olduğundan onun işi nisbətən asanlaşmışdı. Halley quyruqlu ulduzlarla bağlı araşdırmalarına özündən 1800 il öncə yaşamış antik yunan alimlərinin ulduzlarla bağlı qeydlərini öz müşahidələri elə müqayisə edərək başlayıb. Daha sonra isə o quyruqlu ulduzlarla bağlı mənbələri tədqiq etməyə başlayır. Onun quyruqlu ulduzun görünməsi ilə bağlı əldə edə bildiyi ən qədim mənbədə bir Bizans alimi ulduzu 1337-ci ildə gördüyünü qeyd edirdi. Araşdırmaları nəticəsində Halley bundan başqa da bir çox mənbələr əldə edə bildi. Nəzərə alsaq ki o dövrdə nə Google, nə də araşdırmalara kömək edəcək digər mənbələr yox idi, Halleyin necə böyük bir iş gördüyü daha yaxşı anlaşılar.
Halley quyruqlu ulduzun sirrini çözmək üçün ilk növbədə onun fəzadakı trayektorasını müəyyən etməli idi. Buna qədər Nyutondan başqa heç kim riyazi qanunları astronomiyaya tətbiq etməmişdi. Həmin metodları astronomiyaya tətbiq edərək bu trayektoriyanı müəyyən edən Halley bu qənaətə gəldi ki, 1531, 1607, 1682-ci illərdə görünən ulduzlar eyni quyruqlu ulduzdur və o hər 76 ildən bir bizi ziyarətə gəlir. Burada daha bir önəmli cəhət odur ki, Halley quyruqlu ulduzun növbəti dəfə nə zaman görünəcəyi ilə bağlı da dəqiq tarix bildirdi.
Halleydən öncə də bir çoxları quyruqlu ulduzun nə zaman görünəcəyi ilə bağlı öncə görmələr etmişdi, amma onlar qəhramanımızdan fərqli olaraq alim yox möhvumatçılar idi. Ancaq bu dəfə Halley həmin insanları onlara məxsus yolla, yəni öncə görmə edərək məğlub etdi və dünyadakı hər şeyin rasional izahı olduğunu sübut etdi. Düzdür, Halley özü təxmininin reallaşmasını görəcək qədər yaşaya bilmədi, ancaq həmin tarixə yaxınlaşdıqca dünyada bu ulduz haqqında olan müzakirələr də artmaq idi. Bir növ 2012-ci ilin 21 dekabrı ilə bağlı yaşanan ajiotaj, 1758-ci ildə də Halleyin təxmini ilə bağlı yaşanıb və doğrudan da, 1758-ci ilin sonuna 5 gün qalmış quyruqlu ulduz dünyamızı yenidən ziyarət edib. Onu ilk görən isə Palitzsch adlı bir alman kəndlisi olub. 1759-cu ilin iyununa qədər bir neçə araşdırmaçı tərəfindən müşahidə olunan quyruqlu ulduz Halleyin bütün təxminlərini təsdiqləyib və bu səbəbdən ona Halley adı verilib.
Quyruqlu ulduzumuz bu tarixdən sonra 6 avqust 1835-də, 29 aprel 1911-də və son olaraq da 6 mart 1986-cı ildə dünyanı ziyarət edib. Onun planetimizə növbəti səfəri isə 2061-ci ilə təsadüf edəcək. Hər birinizə o tarixə qədər yaşamağı və bu məşhur ulduzu canlı görməyi arzu edirəm Həmin ildə bizdən uzun illər öncə yaşayan insanlar kimi eyni ulduzu görəcəyik, ancaq daha fərqli hisslər keçərərək. Çünki keçmişdi insanlar bu ulduza qorxuyla, qeyri-müəyyən baxışlarla və narahatlıqla baxırdısa, biz elmin inkişafı sayəsində daha rahat və sevinclə ulduzu görə biləcəyik və inanıram ki, elm indiki insanlar üçün qaranlıq qalan məsələləri də gələcək nəsillərə aydınlatacaq və onlar da bizim qeyri-müəyyənliklə baxdığımız məsələləri rahat izləyəcəklər.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Oort buludu Gunesden 50 min 100 min Astronomik Vahid uzaqliginda kure seklinde komet buludu Elmi adi Halley kometi olan Quyruqlu ulduz insanlar terefinden taninan en meshur goy cisimlerinden biridir Insanlarin quyruqlu ulduzlarla tanisligi lap qedim zamanlara gedib cixir Hemin donemlerde insanlar ibtidai sertler altinda yasadigindan quyruqlu ulduzlara qarsi munasibetleri de buna uygun formalasmisdi Bele ki bir cox qedim xalqlarin mifologiyasinda quyruqlu ulduz ferqli menalar ifade edirdi Qedim insanlar quyruqlu ulduzun gorunusunu Tanri ve diger Ilahi quvveler terefinden onlara gonderilen mesaj kimi qebul edirdiler ve maraqlisi da budur ki bu mesaj her zaman menfi elamet kimi alqilanib Belke de ele buna goredir ki felaket sozunun bir cox dildeki qarsiligi yunan dilindeki pis ulduz sozunden qaynaqlanir Oort buludu Qerbi Avropada yasayan Massailer ucun ulduzun gorunmesi qitliq yasanacaginin elameti idi Cenubdaki Zulular ise ulduzu muharibenin xebercisi hesab edilirdi Balubalar ise quyruqlu ulduzun gorunmesini liderlerinin oluceyi kimi yozurdular Quyruqlu ulduza qedim Cin medeniyyetinde daha sistemli yanasma var idi Hele milatdan 1400 il once Cinde gorulen quyruqlu ulduzlarin qeyd edilmesine baslanmisdi Burada da quyruqlu ulduzlar muxtelif elametlere gore tesniflesdirilir ve buna uygun olaraq yozulurdu Meselen uc quyruqlu ulduz dovlet ucun felaketin xebercisi idi Dort quyrugu olan ise yoluxucu xesteliyin xebercisi kimi basa dusulurdu Ancaq muasir dovrde qedim zamanlardan ferqli olaraq quyruqlu ulduz hec de metafizik menalar ifade etmir ve onun nece formalasdigi niye mueyyen zaman araliginda gorunduyu de elme melumdur Tebii ki bunlarin mueyyenlesmesinin de bir cox elmi fealiyyet kimi maraqli tarixcesi var Gelin birlikde quyruqlu ulduzun izine dusek Halleyin adini dasiyan ve diger butun quyruqlu ulduzlarin veteni Kosmosun Oort buludu adlandirilan hissesidir Ancaq Oort buludu bizim planetimizden cox uzaqda yerlesdiyinden onun haqqinda sadece tesevvurlerimiz var ve alimler bildirir ki Oort buludunda zulmet qaranliq hokm surur Burada bezi menbelere gore on minlerle bezilerine gore milyonlarla quyruqlu ulduz yerlesir Ort buludu o qeder boyuldur ki icindeki bulutlar Gunes etrafinda texminen 1 milyon ile tam dovr edir ve buradaki en yaxin iki quyruqlu ulduz arasindaki mesafe Yerle Saturn arasinda olan mesafe qederdir Oort buludu Gunesden 50 min 100 min Astronomik Vahid uzaqda yerlesir Bir Astronomik Vahid ise texminen Yerle Gunes arasinda olan mesafeye beraberdir yeni yuvarlaq gotursek 150 milyon kilometrdir Quyruqlu ulduz qurulusca uc hissede ibaretdir Coma Quyruqlu ulduzun basi etrafindaki isiq nuve ve quyruq Quyruqlu ulduzun terkibi ise buz qazlar ve tozdan ibaretdir Bu ulduzlari herekete getiren ise diger goy cisimlerinin cazibe quvvesidir Onlarin istiqameti de buna uygun formalasir Bezileri Gunes sisteminden kenara cixdigi halda bezileri de birbasa Gunese dogru istiqametlenir Gunese dogru istiqametlenen Quyruqlu ulduzlar Neptunun xususile de Gunes sisteminde Gunesden sonra en boyuk goy cismi olan Yupiterin cazibe quvvesinin tesiri ile istiqametini formalasdirir ve Gunes sisteminin icerilerine dogru hereket edir Gunese yaxinlasdiqca ise onun istiliyi sebebinden quyruqlu ulduzun sethinde delikler acilir Hemin deliklerden ise kometin terkibindeki qazlar puskurur ve hemin qazlar erimis buzlarla beraber Gunes radiasiyasinin tesiri ile quyruq dediyimiz hisseni formalasdirir Hemin quyruqlarin uzunlugu milyonlarla kilometrle olculur Bunu da qeyd etmek lazimdir ki bir cox goy cismi kimi Quyruqlu ulduzlarin da omru sona cata bilir Buna sebeb ise onun Gunes etrafinda bir nece dovre vurmasidir Bele ki her defe Gunese yaxinlasdiqda o kutlesini itirir ve sonda adi bir meteroide cevrilir Onlarin omur muddeti dovr etme suretinden asilidir Bezilerinde bu muddet 200 il oldugu halda bezilerinde 10 minlerle ile beraberdir 40 min insan neslinin yasadigi dovrde texminen 100 min quyruqlu ulduzun gorunduyu texmin edilir Muasir dovrde elme quyruqlu ulduzlarla bagli bir cox meqamlar melumdur Hetta onlarin bezilerinin goruneceyi tarix onceden mueyyen edilir Elece de NASA bezi quyruqlu ulduzlarin sethine aparatlar endire bilib ve onlarin terkibi ile bagli melumat elde edib Ancaq quyruqlu ulduzlar beseriyyete her zaman bele aydin olmayib Quyruqlu ulduzla bagli bir cox alimler arasdirma aparsa da onun uzerindeki sirr perdesinin qalxmasi meshur ingilis elm adami Edmund Halleyin adi ile baglidir Halley maddi cehetden yeterince zengin bir ailede doguldugundan yaxsi tehsil almisdi Onun ilk ekspedisiyaya cixmasina da atasi maddi destek vermisdi ve o ilk seferinde cenub yarimkuresinde ulduz xeritelerinin hazirlanmasi ile mesgul olmusdu Halleyin ilk elmi arasdirmalarina mesken olan mekan ise hazirda Napoleon Bonapartin surgun heyati yasamasi ile meshur olan Muqeddes Yelena adasi idi Halley yerin ustu ile oldugu kimi alti ile de maraqlanirdi Hetta o 1690 ci ilde suyun altinda bir nece saat qala bilecek bir avadanliq da yaratmisdi Hemin avadanligi yoxlamaq ucun ise hec kimin heyatini tehlukeye atmamaq ucun ozu bir nece saat denizin altinda qalmisdi Hazirda dunyada insanlar Halleyi mehz adini dasiyan quyruqlu uduza gore taniyir amma maraqlisi da budur ki bir cox elmi kesfin altinda imzasi olan Halley hec bir quyruqlu ulduz kesf etmeyib O sadece quyruqlu ulduzlarla bagli bir cox qaranliq meqama isiq tutub Onun elmi nailiyyetlerine geldikde ise demeliyik ki Halley ilk snoptik xeriteleri hazirlayib ve orada hakim kulekleri muxtelif simvollarla gosterib Hemin simvollari biz indi de her gun televiziyalardaki hava xeberlerinde gore bilerik Eyni zamanda qeyd etmek lazimdir ki Halley ehali statistikasinin esasini qoyanlardan biridir Onun basqa bir nailiyyeti ise Gunes ve Yer arasindaki mesafeni olcmek ucun metod hazirlamasidir Halleyin sonda quyruqlu ulduzun sirrini acmasina da komek edecek elmi arayislari hem de basqa bir meshur elm adaminin adi ile baglidir ve bunun maraqli hekayesi var Bele ki o donemde Halley diger goy cisimlerinin Gunes etrafinda niye hereket etdiyini esaslandiracaq bir nezeriyye ve ya riyazi qanun axtarisinda idi Amma onun ne ozunun ne de muraciet etdiyi diger alimlerin hesablamalari bunu ortaya cixara bilmirdi Sonda Halley bunun ucun hazirda dunyanin en meshur elm adamlarndan biri hesab olunan Nyutona muraciet etmeye qerar verir Hemin donemde Nyutom elmi ictimaiyyetden kenarda inzivaya cekilmisdi Buna sebeb ise elmi kesfin kime mexsus olmasi ile bagli Robert Hukla yasadigi problem idi Maraqlisi da budur ki Halley planetlerin hereketini esaslandiracaq riyazi qanun axtarisinda oldugunu Nyutona dedikde o bunu artiq bes il once hesabladigini bildirib Ancaq Nyuton Halleye gostermek ucun oz hesablamalarini tapa bilmeyib ve onlari yeniden hesablayaraq Halleye gondereceyine dair soz verib Ustunden bir muddet kecdikden sonra Nyutonundan Halleye bir zerf gelib Halley zerfi aclb oxuduqda basa dusurdu ki onun icindekiler modern elminin baslangicidir Bele ki zerfin icerisinde planetlerin hereketleri cazive quvvesi ve diger bir nece meseleler elmi esaslandirilmisdi Belke Nyuton ferqinde deyildi amma Halley nece onemli kagizlari elinde tutdugunu bilirdi Buna gore de o derhal Nyutonun yanina gedir ve bu yazdiqlarini kitab seklinde hazirlamasi ucun Nyutona tekid edir Nyuton kitabi hazirlayir ve Haley Kraliyyet cemiyyetinin onu cap edeceyine emin oldugunu bildirir ancaq hemin cemiyyet maliyye sixintisini esas getirerek bundan imtina edir Ancaq Halley kitabin oneminin ferqinde idi ve o kitaba redaktorluq etmekle yanasi eyni zamanda onu oz vesaiti hesabina cap etdirmeyi de oz ohdesine goturur ve onun seyleri neticesinde Riyaziyyatin prinsipleri eseri isiq uzu gore bilir Riyaziyyatin prinsipleri indiye qeder yazilmis en ehemiyyetli elmi eserlerden biri sayilir Qeyd etmek lazimdir ki bu eser muasir fizika ve riyaziyyat elmlerinin temelini qoyub Kitab 3 cildden ibaretdir Burada Nyutonun klassik mexanikanin temeli sayilan suret qanunu hemcinin umumdunya cazibe qanunu haqqinda fikirleri yer alir Artiq Halleyin fikirlerini tesdiq eden bir nezeriyye de oldugundan onun isi nisbeten asanlasmisdi Halley quyruqlu ulduzlarla bagli arasdirmalarina ozunden 1800 il once yasamis antik yunan alimlerinin ulduzlarla bagli qeydlerini oz musahideleri ele muqayise ederek baslayib Daha sonra ise o quyruqlu ulduzlarla bagli menbeleri tedqiq etmeye baslayir Onun quyruqlu ulduzun gorunmesi ile bagli elde ede bildiyi en qedim menbede bir Bizans alimi ulduzu 1337 ci ilde gorduyunu qeyd edirdi Arasdirmalari neticesinde Halley bundan basqa da bir cox menbeler elde ede bildi Nezere alsaq ki o dovrde ne Google ne de arasdirmalara komek edecek diger menbeler yox idi Halleyin nece boyuk bir is gorduyu daha yaxsi anlasilar Halley quyruqlu ulduzun sirrini cozmek ucun ilk novbede onun fezadaki trayektorasini mueyyen etmeli idi Buna qeder Nyutondan basqa hec kim riyazi qanunlari astronomiyaya tetbiq etmemisdi Hemin metodlari astronomiyaya tetbiq ederek bu trayektoriyani mueyyen eden Halley bu qenaete geldi ki 1531 1607 1682 ci illerde gorunen ulduzlar eyni quyruqlu ulduzdur ve o her 76 ilden bir bizi ziyarete gelir Burada daha bir onemli cehet odur ki Halley quyruqlu ulduzun novbeti defe ne zaman goruneceyi ile bagli da deqiq tarix bildirdi Halleyden once de bir coxlari quyruqlu ulduzun ne zaman goruneceyi ile bagli once gormeler etmisdi amma onlar qehramanimizdan ferqli olaraq alim yox mohvumatcilar idi Ancaq bu defe Halley hemin insanlari onlara mexsus yolla yeni once gorme ederek meglub etdi ve dunyadaki her seyin rasional izahi oldugunu subut etdi Duzdur Halley ozu texmininin reallasmasini gorecek qeder yasaya bilmedi ancaq hemin tarixe yaxinlasdiqca dunyada bu ulduz haqqinda olan muzakireler de artmaq idi Bir nov 2012 ci ilin 21 dekabri ile bagli yasanan ajiotaj 1758 ci ilde de Halleyin texmini ile bagli yasanib ve dogrudan da 1758 ci ilin sonuna 5 gun qalmis quyruqlu ulduz dunyamizi yeniden ziyaret edib Onu ilk goren ise Palitzsch adli bir alman kendlisi olub 1759 cu ilin iyununa qeder bir nece arasdirmaci terefinden musahide olunan quyruqlu ulduz Halleyin butun texminlerini tesdiqleyib ve bu sebebden ona Halley adi verilib Quyruqlu ulduzumuz bu tarixden sonra 6 avqust 1835 de 29 aprel 1911 de ve son olaraq da 6 mart 1986 ci ilde dunyani ziyaret edib Onun planetimize novbeti seferi ise 2061 ci ile tesaduf edecek Her birinize o tarixe qeder yasamagi ve bu meshur ulduzu canli gormeyi arzu edirem Hemin ilde bizden uzun iller once yasayan insanlar kimi eyni ulduzu goreceyik ancaq daha ferqli hissler kecererek Cunki kecmisdi insanlar bu ulduza qorxuyla qeyri mueyyen baxislarla ve narahatliqla baxirdisa biz elmin inkisafi sayesinde daha rahat ve sevincle ulduzu gore bileceyik ve inaniram ki elm indiki insanlar ucun qaranliq qalan meseleleri de gelecek nesillere aydinlatacaq ve onlar da bizim qeyri mueyyenlikle baxdigimiz meseleleri rahat izleyecekler