Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Asteroid (q.yun. ἀστεροειδής — "ulduza bənzər" və ya kiçik planet) — Günəş sisteminin kiçik cisimlərindən biri olub bərk nüvəyə malikdir. İndiyə kimi Günəş sistemində on minlərlə asteroid aşkar olunmuşdur. Asteroidlərin xüsusi orbiti üzrə hərəkət edir.
Asteroidlərin ölçüləri adi planetlərə nisbətən çox-çox kiçikdir. Ona görə də onlara asteroid və ya kiçik planet adı verilir. Yunanca "aster" — ulduzvari, "Yeidos" — görkəm deməkdir. Günəşdən məsafəsi 2.06 a.v.-dən 4.30 a.v. aralığında olan planetlərarası fəza asteroidlər qurşağı və ya halqası adlanır. Bu zonada olan asteroidlər Günəş ətrafında 2.96 ildən 8.92 ilə qədər müddətdə dolanırlar.
Asteroidlər qurşağından kənarda Günəş ətrafında dolanan asteroidlər də vardır. Məsələn, İkar, Hermes adlı asteroidlər belələrindəndir. Bunların orbitlərinin ekssentrisiteti vahidə yaxındır.
Asteroidlər kometlərdən və meteorlardan fərqlənirlər. Asteroidləri kometlərdən ayrıran əsas fərqlərdən biri onların tərkibinin müxtəlifliyidir, asteroidlər əsasən minerallardan və süxurlardan ibarətdir, kometlər toz və buzdan ibarətdir. Bundan əlavə, "kiçik planetlər" Günəş ətrafında müəyyən trayektoriya ilə hərəkət etdiyindən onlarda kometlərdə olduğu kimi "quyruğun" yaranması mümkün olmur. Asteroid və meteorlar arasındakı fərq əsasən ölçüləridir, meteorların ölçüləri asteroidlərə nisbətən çox kiçikdir. Meteorlar asteroidlərin vəya kometlərin parçalanması nəticəsinə yaranırlar.
Yalnız bir asteroid, nisbətən əks etdirici səthə malik olan adi gözlə müşahidə oluna bilir ki, bunun üçün asreroid Yerə yaxın olmalı və həmçinin qaranlıq mövqedə olmalıdır. Nadir hallarda, dünyanın yaxınlığında kiçik asteroidlər qısa müddət ərzində adi gözlə görülə bilər.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 30 iyun Asteroid Günü elan edərək, asteroid haqqında ictimaiyyətə məlumat verməyə hazırlaşır. Beynəlxalq Asteroid Günü 30 iyun 1908-ci ildə Rusiya Federasiyasının Sibirdə Tunguskada asteroid ildönümü qeyd edilir.
Maraqlıdır ki, Yupiter Günəş sisteminin 5-ci planetidir. Lakin o Tisius -Bode düsturundan təyin olunmuş məsafəsinə görə 5 -ci yox, 6görə isə n=5 olduqda rn=2.8 a.v. alırıq. Onda belə fikir mey-dana çıxmışdır ki, Günəş sistemində heliosentrik məsafəsi təx-minən 2.8 a.v. olan və hələ məlum olmayan bir planet də ol-malıdır.Belə bir planet yalnız 1801-ci ildə Piassi tərəfindən kəşf olundu və ona Serera adı verildi. Daha sonra Marsla Yupiter orbitləri arasında minlərlə belə kiçik planetlər kəşf olundu. Onlar çox kiçik olduqlarından ulduza bənzəyir. Elə ona görə də onlara asteroid (ulduzabənzər) adı verildi. Kiçik planetlər - asteroidlər Marsla Yupiter orbitləri arasında eni təxminən 40 000 000 km olan bir halqa əmələ gətirirlər. Asteroidlər də Günəş ətrafında Kepler qanunları üzrə planetlərin dolanma istiqamətində (qərbdən şərqə doğru) dolanırlar. Bəzi asteroidlərin orbitlərinin eksentrisiteti çox böyükdür. Onların bəziləri perihelidə Merkurinin də orbitinin daxilinə girirlər. 1949 -cu ildə Baadenin kəşf etdiyi İkar orbitinin perihelisində Merkuri orbitinin daxilinə girir, afelisində isə Mars orbitindən də kənara çıxır. Onun orbitinin eksentrisiteti e=0.83. Şəkil 14.5 -də İkarın orbiti göstərilmişdir. Müşahidələrlə müəyyən olunmuşdur ki, asteroidlərin parlaqlığı dəyişir. Bu o deməkdir ki, asteroidlər düzgün formaya malik olmayan qəlpələrdir. Ən böyük asteroid olan Sereranın diametri 960 km, kütləsi isə 0.9-1021 kq. Ən kiçik asteroidin diametri isə 50 m, kütləsi isə 109 kq-dır . Orta asteroid qurşağındakı asteroidlərin diametri təxminən 100 km -dir. Asteroidlərin orta heliosentrik məsafəsi 2.8 a.v., Günəş ətrafında orta dolanma dövrü isə 4.7 ildir.
Asteroidlərə misal olaraq (3) Yunona, Pallada və (4) Vestanı göstərmək olar.
NASA ehtimal bir asteroid toqquşmasını əvvəlcədən təsbit edib, onun orbitini dəyişdirməyi hədəfləyir.
"Yunanlar" və "Troyalılar"
Asteroidlər içərisində iki maraqlı qrup vardır: bunlara Troya müharibəsinin qəhrəmanlarının adları verilmişdir: "yunanlar" və "troyalılar". "Troyalılar" Yupiterdən arxada 60o-lik bucaq məsafəsində, "yunanlar" isə bu planetdən irəlidə 60o-lik bucaq məsafəsində Yupiterin orbitinə yaxın orbitlər üzrə Günəşin ətrafında dolanırlar.
İmadəddin Nəsimi cırtdan planeti
Azərbaycanda astronomiyanın inkişafındakı nailiyyətlərə görə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı 1970-2011-ci illərdə yeni tapılmış asteroidlərə “Azərbaycan”, “ŞAR”, “Nizami”, “Cavid”, “Müslüm Maqomayev”, “Tusi”, “Ayyubguliev” adları verib. Merkuri planetində bir kraterə “Nizami”, Marsda kraterə ŞAR-ın mərhum əməkdaşı “Nadir İbrahimov”, Ayda bir kraterə isə “Nəsirəddin Tusi” adları verilib. Hazırda kiçik göy cisimlərinə, eləcə də planetlərin kraterlərinə verilmiş adların 14-ü Azərbaycanla bağlıdır. Bütün bunlar, şübhəsiz ki, Azərbaycan astronomiya elminin uğurlarının göstəricisidir.
03.06.2019 tarixində daha bir asteroidə Azərbaycanla bağlı ad verilmişdir. Böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri İmadəddin Nəsiminin 650 illiyi ilə əlaqədar Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı (BAİ) kiçik planetlərdən birinə onun adının verilməsi barədə qərar qəbul edib.
Nəsimi planetinin kataloq nömrəsi 32939, hərəkət zonası isə Mars və Yupiter planetlərinin arasındakı asteroid qurşağıdır. Bu planet 1995-ci ilin oktyabrın 24-də Çexiya astronomları tərəfindən Klet Rəsədxanasında aşkar edilib və uzun müddət 1995 UN2 şərti adını daşıyıb. İndiyədək o, dünyanın müxtəlif rəsədxanalarında 807 dəfə müşahidə olunub.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-07-03.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-07-03.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-07-03.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Asteroid q yun ἀsteroeidhs ulduza benzer ve ya kicik planet Gunes sisteminin kicik cisimlerinden biri olub berk nuveye malikdir Indiye kimi Gunes sisteminde on minlerle asteroid askar olunmusdur Asteroidlerin xususi orbiti uzre hereket edir Asteroids Ceres olu kecid Vesta Eros Asteroidlerin olculeri adi planetlere nisbeten cox cox kicikdir Ona gore de onlara asteroid ve ya kicik planet adi verilir Yunanca aster ulduzvari Yeidos gorkem demekdir Gunesden mesafesi 2 06 a v den 4 30 a v araliginda olan planetlerarasi feza asteroidler qursagi ve ya halqasi adlanir Bu zonada olan asteroidler Gunes etrafinda 2 96 ilden 8 92 ile qeder muddetde dolanirlar Asteroidler qursagindan kenarda Gunes etrafinda dolanan asteroidler de vardir Meselen Ikar Hermes adli asteroidler belelerindendir Bunlarin orbitlerinin ekssentrisiteti vahide yaxindir Asteroidler kometlerden ve meteorlardan ferqlenirler Asteroidleri kometlerden ayriran esas ferqlerden biri onlarin terkibinin muxtelifliyidir asteroidler esasen minerallardan ve suxurlardan ibaretdir kometler toz ve buzdan ibaretdir Bundan elave kicik planetler Gunes etrafinda mueyyen trayektoriya ile hereket etdiyinden onlarda kometlerde oldugu kimi quyrugun yaranmasi mumkun olmur Asteroid ve meteorlar arasindaki ferq esasen olculeridir meteorlarin olculeri asteroidlere nisbeten cox kicikdir Meteorlar asteroidlerin veya kometlerin parcalanmasi neticesine yaranirlar Yalniz bir asteroid nisbeten eks etdirici sethe malik olan adi gozle musahide oluna bilir ki bunun ucun asreroid Yere yaxin olmali ve hemcinin qaranliq movqede olmalidir Nadir hallarda dunyanin yaxinliginda kicik asteroidler qisa muddet erzinde adi gozle gorule biler Asteroid olu kecid Belt Birlesmis Milletler Teskilati 30 iyun Asteroid Gunu elan ederek asteroid haqqinda ictimaiyyete melumat vermeye hazirlasir Beynelxalq Asteroid Gunu 30 iyun 1908 ci ilde Rusiya Federasiyasinin Sibirde Tunguskada asteroid ildonumu qeyd edilir Maraqlidir ki Yupiter Gunes sisteminin 5 ci planetidir Lakin o Tisius Bode dusturundan teyin olunmus mesafesine gore 5 ci yox 6gore ise n 5 olduqda rn 2 8 a v aliriq Onda bele fikir mey dana cixmisdir ki Gunes sisteminde heliosentrik mesafesi tex minen 2 8 a v olan ve hele melum olmayan bir planet de ol malidir Bele bir planet yalniz 1801 ci ilde Piassi terefinden kesf olundu ve ona Serera adi verildi Daha sonra Marsla Yupiter orbitleri arasinda minlerle bele kicik planetler kesf olundu Onlar cox kicik olduqlarindan ulduza benzeyir Ele ona gore de onlara asteroid ulduzabenzer adi verildi Kicik planetler asteroidler Marsla Yupiter orbitleri arasinda eni texminen 40 000 000 km olan bir halqa emele getirirler Asteroidler de Gunes etrafinda Kepler qanunlari uzre planetlerin dolanma istiqametinde qerbden serqe dogru dolanirlar Bezi asteroidlerin orbitlerinin eksentrisiteti cox boyukdur Onlarin bezileri perihelide Merkurinin de orbitinin daxiline girirler 1949 cu ilde Baadenin kesf etdiyi Ikar orbiti nin perihelisinde Merkuri orbitinin daxiline girir afelisinde ise Mars orbitinden de kenara cixir Onun orbitinin eksentri siteti e 0 83 Sekil 14 5 de Ikarin orbiti gosterilmisdir Musahidelerle mueyyen olunmusdur ki asteroidlerin parlaqligi deyisir Bu o demekdir ki asteroidler duzgun formaya malik olmayan qelpelerdir En boyuk asteroid olan Sereranin diametri 960 km kutlesi ise 0 9 1021 kq En kicik asteroidin diametri ise 50 m kutlesi ise 109 kq dir Orta asteroid qursagindaki asteroidlerin diametri texminen 100 km dir Asteroidlerin orta heliosent rik mesafesi 2 8 a v Gunes etrafinda orta dolanma dovru ise 4 7 ildir Asteroidlere misal olaraq 3 Yunona Pallada ve 4 Vestani gostermek olar NASA ehtimal bir asteroid toqqusmasini evvelceden tesbit edib onun orbitini deyisdirmeyi hedefleyir Yunanlar ve Troyalilar Asteroidler icerisinde iki maraqli qrup vardir bunlara Troya muharibesinin qehremanlarinin adlari verilmisdir yunanlar ve troyalilar Troyalilar Yupiterden arxada 60o lik bucaq mesafesinde yunanlar ise bu planetden irelide 60o lik bucaq mesafesinde Yupiterin orbitine yaxin orbitler uzre Gunesin etrafinda dolanirlar Imadeddin Nesimi cirtdan planetiAzerbaycanda astronomiyanin inkisafindaki nailiyyetlere gore Beynelxalq Astronomiya Ittifaqi 1970 2011 ci illerde yeni tapilmis asteroidlere Azerbaycan SAR Nizami Cavid Muslum Maqomayev Tusi Ayyubguliev adlari verib Merkuri planetinde bir kratere Nizami Marsda kratere SAR in merhum emekdasi Nadir Ibrahimov Ayda bir kratere ise Nesireddin Tusi adlari verilib Hazirda kicik goy cisimlerine elece de planetlerin kraterlerine verilmis adlarin 14 u Azerbaycanla baglidir Butun bunlar subhesiz ki Azerbaycan astronomiya elminin ugurlarinin gostericisidir 03 06 2019 tarixinde daha bir asteroide Azerbaycanla bagli ad verilmisdir Boyuk Azerbaycan sairi ve mutefekkiri Imadeddin Nesiminin 650 illiyi ile elaqedar Beynelxalq Astronomiya Ittifaqi BAI kicik planetlerden birine onun adinin verilmesi barede qerar qebul edib Nesimi planetinin kataloq nomresi 32939 hereket zonasi ise Mars ve Yupiter planetlerinin arasindaki asteroid qursagidir Bu planet 1995 ci ilin oktyabrin 24 de Cexiya astronomlari terefinden Klet Resedxanasinda askar edilib ve uzun muddet 1995 UN2 serti adini dasiyib Indiyedek o dunyanin muxtelif resedxanalarinda 807 defe musahide olunub Hemcinin bax51829 VillimakkulIstinadlar Arxivlenmis suret 2022 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2019 07 03 Arxivlenmis suret 2022 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 07 03 Arxivlenmis suret 2021 07 17 tarixinde Istifade tarixi 2019 07 03 Xarici kecidler