Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Armazi (gürc. არმაზი) və ya Armaztsixe (gürc. არმაზციხე, lat. Harmozika) — Gürcüstanda, Msxetadan 2 km şimal-qərbdə və Tbilisidən 22 km şimalda yerləşən qədim şəhər.
| Qədim şəhər | |
| Armazi | |
|---|---|
| gürc. არმაზი | |
 Bagineti dağındakı Armazi sarayının altı sütunlu zalının xarabalıqları (e.ə.I əsr). | |
| Ölkə |  Gürcüstan |
| Vilayət | Msxeta |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qədim şəhərin tarixi Böyük Msxetanın bir hissəsini təşkil edir. Bu yerdə İberiya çarlığının paytaxtı olan qədim Armazi şəhəri yerləşirdi. Xüsusilə eramızın ilk əsrlərində çiçəklənən Armazi, 730-cu ildə ərəb istilası nəticəsində dağıdıldı.
Arxeologiyası
Armazi ərazisində 1890-cı ildə aparılmış kiçik qazıntılar zamanı şəhərin daş pilləkənli çiy divarlarının plintəsi üzə çıxarılmışdır. Qazıntılar zamanı, I əsrə aid qadın gövdəsinin daş parçaları tapılmış, iki otaqlı mənzil də təmizlənmişdi. 1943-cü ildən 1948-ci ilə qədər Gürcüstan Milli Elmlər Akademiyasından Andria Apakidzenin rəhbərliyi ilə genişmiqyaslı qazıntılar aparılmış, qazıntılar 1985-ci ildə bərpa edilərək bu günə qədər də davam etdirilir.
Tapıntılar göstərir ki, I əsrin I yarısında yonma daşlardan postament üzərində tikilmiş kərpiç qala divarları və bürclər 30 hektarlıq bir təpənin ətrafını əhatə etmişdir. Divarların içərisindəki binalar terraslarda yerləşirdi.
Üç mədəni təbəqə müəyyən edilmişdir ki: erkən təbəqə e.ə. III–IV əsrlərə (I Armazi), orta təbəqə e.ə. III–I əsrlərə (II Armazi) və son təbəqə eramızın I–VI əsrlərinə (III Armazi) aiddir.
I Armazi keçilməz bünövrə təşkil edən nəhəng daş bloklardan tikilsə də, lakin divarları çiy kərpicdən hörülüb. İçərisində kirəmitli dam örtüyü olan böyük altı sütunlu salon vardır. II Armazidə apsisli məbəd var. III Armazi ən zəngin təbəqədir ki, diqqətlə yonulmuş daş bloklardan hazırlanmış, əhəng məhlulu və metal qısqaclarla birləşdirilmişdir. Bu günümüzə qədər gəlib çatmış tikililər arasında: kral sarayı, zəngin bəzədilmiş bir neçə qəbir, hamam və kiçik daş məqbərə vardır.
Armazi hazırda Böyük Msxeta Milli Arxeologiya Muzeyi-Qoruğunun bir hissəsidir.
Tarixi
Əsasının qoyulması
Arxeoloji sübutlar göstərir ki, qədim Armazi indi olduğundan daha geniş idi. Şəhərin strateji mövqeyi skiflərin qədim Yaxın Şərqi işğal etdiyi Böyük Qafqazın əsas yolu olan Dəryal keçidi asan çıxışı diktə edirdi.
Şəhərin və onun akropolunun adı Armaztsixe (არმაზციხე, hərfi mənada: Armazi qalası) adətən İberiyanın bütpərəst panteonunun əsas tanrısının adı olan Armazidən götürülüb. Bu ad erkən orta əsr Gürcüstan tarixində xatırlansa da, şübhəsiz ki, ad daha qədimdir və Strabon, Plini, Ptolemey və Dion Kassi tərəfindən Armastika və ya Harmozika kimi verilib.
Orta əsr gürcü salnamələrinə görə, Armaztsixe e.ə. III əsrdə İberiya kralı I Farnavaz tərəfindən indiyədək Kartli kimi tanınan yerdə salınıb. Bu qala Kür çayının sağ sahilində, Araqvi çayı ilə qovuşduğu yerdə, müasir Baqineti dağında yerləşirdi.
Msxetanın İberiyanın paytaxtı kimi yüksəlməsindən sonra belə, Armazi İberiya bütpərəstliyinin müqəddəs şəhəri və Msxetanın müdafiə nöqtələrindən biri olaraq qalıb. Qala e.ə. 65-ci ildə Roma sərkərdəsi Pompey tərəfindən İberiya kralı Artaqa qarşı yürüş zamanı ələ keçirilib. Kür çayı üzərindəki o dövrün dağılmış binası indi də "Pompey körpüsü" adlanır.
İnkişafı
Armazinin çiçəklənmə dövrü İberiyanın Roma imperatorunun müttəfiqi olduğu dövrdür. 1867-ci ildə Armazidə tapılan daş stellər Roma imperatoru Vespasianın 75-ci ildə İberiya kralı I Mitridatın Armazi şəhərini möhkəmləndirdiyini bildirir. Bu divarlar Cənubi Dəryallardan çıxışı bağlamaq üçün tikilmişdi ki, bu, yəqin ki, Roma imperiyasının bütün Qafqaz sərhədi boyunca buraya tez-tez basqın edən Alanlara qarşı qabaqlayıcı tədbir idi.
1941-ci ildə professor Georgi Tsereteli tərəfindən üzə çıxarılmış və nəşr edilmiş Armaz ikidilli mətni:
" Mən, Farsman padşahının kiçik satrapı, Zevaxın qızı Serafita, qalib Yodmanqanın arvadı (komandir) və bir çox qələbələr kral Farsmanın həyət idarəçisi Aqrippanın oğlu - padşah Xsefarnuqin saray idarəçiliyini qazandı. Vay halına gənc olanlar. Və o qədər yaxşı və gözəl idi ki, gözəllikdə heç kim onun kimi deyildi. 21 yaşında da vəfat etdi.
Bu dövrdə Armazini irsi satraplığı idarə edirdi. Satraplar İberiya çarlığının iyerarxiyasında ikinci şəxslər idi. Hakim sülalənin nekropolunda aparılan qazıntılar zamanı üzərində iki satrapın: Asparux (ehtimal ki, Roma imperatoru Adrianın müasiri, eramızın 117–138-ci illərində hökm sürmüşdür), (hökmdarlığı eramızın 150-ci ili), xristianlıqdan əvvəlki orijinal gürcü portretinin nadir nümunəsi olan Zevaxın portretlərinin həkk olunduğu iki daş tapılmışdır.
Armazi V əsrdə gürcü əlifbasının ixtirasına qədər qədim gürcü mədəni həyatında və yerli epiqrafiyanın inkişafında əsas rol oynamışdır. Armazidə tapılan bir sıra maraqlı yazılar arasında ən mühümü qısa ömürlü Serafit və onun nəcib mənşəyinin xatirəsini ehtiramla yad edən yunan-arami kitabəsidir. Yazıda forma və hərf baxımından qeyri-adi olan arami əlifbasının variantı var ki, bu da "Armazi yazısı" kimi tanınıb. Bu tapıntı təsdiq edir ki, gürcü yazısı genetik olaraq Şərq xalqlarının bir sıra yazılarının yarandığı müxtəlif Şərqi Arami yazısı (ellinizm dövrü) ilə bağlıdır.
Tənəzzülü
V əsrin sonu, VI əsrin əvvəllərində Gürcüstanın paytaxtının Tiflisə köçürülməsi ilə Armazi tədricən çökməyə başlayır. Şəhər 736-cı ildə ərəb sərkərdəsi Məhəmməd ibn Mərvan (gələcəkdə — Əməvi xəlifəsi II Mərvan) tərəfindən yerlə-yeksan edilir.
O vaxtdan bəri Armazi şəhəri heç vaxt dirçəlməsə də, onun ərazisində 1150–1178-ci illər arasında Müqəddəs Nino monastırı tikilib, onun da xarabalıqlar bu gün qədər də qalıb.
İstinadlar
- W. E. D. Allen. The March-Lands of Georgia // The Geographical Journal . 74 (2). 1929. 136. doi:10.2307/1785312. ISSN 0016-7398. 2021-04-10 tarixində .
- Lang David Marshall. Armazi // Encyclopædia Iranica (ingilis). 15 декабря 1986. 2011-05-24 tarixində .
- Georgian Museums: National Archaeology Museum-Reserve of Greater Mtskheta. [ölü keçid]Ministry of Culture, Monuments Protection and Sports of Georgia.
- Sherk, Robert K. (1988), The Roman Empire: Augustus to Hadrian, p. 128–9. Cambridge University Press, .
- Алано-Георгика 1993. № 1, с. 168.
- Lang, David Marshall. Asparukh // Encyclopædia Iranica (ingilis). 15 декабря 1987. 2010-12-08 tarixində .
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907. (автор Церетели, Георгий Васильевич)
Xarici keçidlər
- The Armazi Project. Open Society – Georgia Foundation.
- . Fund "Udabno".
- Mt. Bagineti (Archived 2009–10-25). Photos by Revaz Zhghenti.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Armazi gurc არმაზი ve ya Armaztsixe gurc არმაზციხე lat Harmozika Gurcustanda Msxetadan 2 km simal qerbde ve Tbilisiden 22 km simalda yerlesen qedim seher Qedim seherArmazigurc არმაზიBagineti dagindaki Armazi sarayinin alti sutunlu zalinin xarabaliqlari e e I esr 41 50 23 sm e 44 39 44 s u Olke GurcustanVilayet Msxeta Vikianbarda elaqeli mediafayllarGurcustan xeritesinde Msxeta vilayetinin ve Armazi seherinin yeri Qedim seherin tarixi Boyuk Msxetanin bir hissesini teskil edir Bu yerde Iberiya carliginin paytaxti olan qedim Armazi seheri yerlesirdi Xususile eramizin ilk esrlerinde ciceklenen Armazi 730 cu ilde ereb istilasi neticesinde dagidildi ArxeologiyasiArmazi erazisinde 1890 ci ilde aparilmis kicik qazintilar zamani seherin das pillekenli ciy divarlarinin plintesi uze cixarilmisdir Qazintilar zamani I esre aid qadin govdesinin das parcalari tapilmis iki otaqli menzil de temizlenmisdi 1943 cu ilden 1948 ci ile qeder Gurcustan Milli Elmler Akademiyasindan Andria Apakidzenin rehberliyi ile genismiqyasli qazintilar aparilmis qazintilar 1985 ci ilde berpa edilerek bu gune qeder de davam etdirilir Tapintilar gosterir ki I esrin I yarisinda yonma daslardan postament uzerinde tikilmis kerpic qala divarlari ve burcler 30 hektarliq bir tepenin etrafini ehate etmisdir Divarlarin icerisindeki binalar terraslarda yerlesirdi Uc medeni tebeqe mueyyen edilmisdir ki erken tebeqe e e III IV esrlere I Armazi orta tebeqe e e III I esrlere II Armazi ve son tebeqe eramizin I VI esrlerine III Armazi aiddir I Armazi kecilmez bunovre teskil eden neheng das bloklardan tikilse de lakin divarlari ciy kerpicden horulub Icerisinde kiremitli dam ortuyu olan boyuk alti sutunlu salon vardir II Armazide apsisli mebed var III Armazi en zengin tebeqedir ki diqqetle yonulmus das bloklardan hazirlanmis eheng mehlulu ve metal qisqaclarla birlesdirilmisdir Bu gunumuze qeder gelib catmis tikililer arasinda kral sarayi zengin bezedilmis bir nece qebir hamam ve kicik das meqbere vardir Armazi hazirda Boyuk Msxeta Milli Arxeologiya Muzeyi Qorugunun bir hissesidir TarixiEsasinin qoyulmasi Armazi qalasinin xarabaliqlari Arxeoloji subutlar gosterir ki qedim Armazi indi oldugundan daha genis idi Seherin strateji movqeyi skiflerin qedim Yaxin Serqi isgal etdiyi Boyuk Qafqazin esas yolu olan Deryal kecidi asan cixisi dikte edirdi Seherin ve onun akropolunun adi Armaztsixe არმაზციხე herfi menada Armazi qalasi adeten Iberiyanin butperest panteonunun esas tanrisinin adi olan Armaziden goturulub Bu ad erken orta esr Gurcustan tarixinde xatirlansa da subhesiz ki ad daha qedimdir ve Strabon Plini Ptolemey ve Dion Kassi terefinden Armastika ve ya Harmozika kimi verilib Orta esr gurcu salnamelerine gore Armaztsixe e e III esrde Iberiya krali I Farnavaz terefinden indiyedek Kartli kimi taninan yerde salinib Bu qala Kur cayinin sag sahilinde Araqvi cayi ile qovusdugu yerde muasir Baqineti daginda yerlesirdi Msxetanin Iberiyanin paytaxti kimi yukselmesinden sonra bele Armazi Iberiya butperestliyinin muqeddes seheri ve Msxetanin mudafie noqtelerinden biri olaraq qalib Qala e e 65 ci ilde Roma serkerdesi Pompey terefinden Iberiya krali Artaqa qarsi yurus zamani ele kecirilib Kur cayi uzerindeki o dovrun dagilmis binasi indi de Pompey korpusu adlanir Inkisafi Armazinin ciceklenme dovru Iberiyanin Roma imperatorunun muttefiqi oldugu dovrdur 1867 ci ilde Armazide tapilan das steller Roma imperatoru Vespasianin 75 ci ilde Iberiya krali I Mitridatin Armazi seherini mohkemlendirdiyini bildirir Bu divarlar Cenubi Deryallardan cixisi baglamaq ucun tikilmisdi ki bu yeqin ki Roma imperiyasinin butun Qafqaz serhedi boyunca buraya tez tez basqin eden Alanlara qarsi qabaqlayici tedbir idi 1941 ci ilde professor Georgi Tsereteli terefinden uze cixarilmis ve nesr edilmis Armaz ikidilli metni Men Farsman padsahinin kicik satrapi Zevaxin qizi Serafita qalib Yodmanqanin arvadi komandir ve bir cox qelebeler kral Farsmanin heyet idarecisi Aqrippanin oglu padsah Xsefarnuqin saray idareciliyini qazandi Vay halina genc olanlar Ve o qeder yaxsi ve gozel idi ki gozellikde hec kim onun kimi deyildi 21 yasinda da vefat etdi Bu dovrde Armazini irsi satrapligi idare edirdi Satraplar Iberiya carliginin iyerarxiyasinda ikinci sexsler idi Hakim sulalenin nekropolunda aparilan qazintilar zamani uzerinde iki satrapin Asparux ehtimal ki Roma imperatoru Adrianin muasiri eramizin 117 138 ci illerinde hokm surmusdur hokmdarligi eramizin 150 ci ili xristianliqdan evvelki orijinal gurcu portretinin nadir numunesi olan Zevaxin portretlerinin hekk olundugu iki das tapilmisdir Armazi V esrde gurcu elifbasinin ixtirasina qeder qedim gurcu medeni heyatinda ve yerli epiqrafiyanin inkisafinda esas rol oynamisdir Armazide tapilan bir sira maraqli yazilar arasinda en muhumu qisa omurlu Serafit ve onun necib menseyinin xatiresini ehtiramla yad eden yunan arami kitabesidir Yazida forma ve herf baximindan qeyri adi olan arami elifbasinin varianti var ki bu da Armazi yazisi kimi taninib Bu tapinti tesdiq edir ki gurcu yazisi genetik olaraq Serq xalqlarinin bir sira yazilarinin yarandigi muxtelif Serqi Arami yazisi ellinizm dovru ile baglidir Armazi erazisinde Muqeddes Nino monastirinin xarabaliqlariTenezzulu V esrin sonu VI esrin evvellerinde Gurcustanin paytaxtinin Tiflise kocurulmesi ile Armazi tedricen cokmeye baslayir Seher 736 ci ilde ereb serkerdesi Mehemmed ibn Mervan gelecekde Emevi xelifesi II Mervan terefinden yerle yeksan edilir O vaxtdan beri Armazi seheri hec vaxt dircelmese de onun erazisinde 1150 1178 ci iller arasinda Muqeddes Nino monastiri tikilib onun da xarabaliqlar bu gun qeder de qalib IstinadlarW E D Allen The March Lands of Georgia The Geographical Journal 74 2 1929 136 doi 10 2307 1785312 ISSN 0016 7398 2021 04 10 tarixinde Lang David Marshall Armazi Encyclopaedia Iranica ingilis 15 dekabrya 1986 2011 05 24 tarixinde Georgian Museums National Archaeology Museum Reserve of Greater Mtskheta olu kecid Ministry of Culture Monuments Protection and Sports of Georgia Sherk Robert K 1988 The Roman Empire Augustus to Hadrian p 128 9 Cambridge University Press ISBN 0 521 33887 5 Alano Georgika 1993 1 s 168 Lang David Marshall Asparukh Encyclopaedia Iranica ingilis 15 dekabrya 1987 2010 12 08 tarixinde Armazi seher Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 avtor Cereteli Georgij Vasilevich Xarici kecidlerVikianbarda Armazi ile elaqeli mediafayllar var The Armazi Project Open Society Georgia Foundation Fund Udabno Mt Bagineti Archived 2009 10 25 Photos by Revaz Zhghenti