Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Anşan (şum. 𒀭𒍝𒀭), müasir Təll Malyan (fars. تل ملیان), qədim fars şəhəri. İranın cənub-qərbindəki Zaqros dağlarında, Şirazdan təxminən 46 kilometr (29 mil) şimalda və Fars ostanında Beyza/Ramcird düzənliyində Persepolisdən 43 kilometr (27 mil) qərbdə yerləşirdi. Onun yerləşdiyi yer Elam tədqiqatları üçün əlamətdardır.
Bu, mövcud olan ən erkən şəhər dövlətlərindən biri və eramızdan əvvəl 4-cü minilliyin sonlarından Elamın ən erkən paytaxtlarından biri idi. Eramızdan əvvəl 7-ci əsrdə farsların hakimiyyəti altına düşdü və sonra Farsın ilk paytaxtlarından birinə çevrildi.
Anşan haqqında məlum olanların əksəriyyəti Tall-e Malyanda arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş qədim artefaktlar və erkən Elam mətnlərindəki keçidlər vasitəsilə aşkar edilmişdir.
Tarixi
Anşan dünyanın ən qədim məlum sivilizasiyalarından biri hesab olunur. Eramızdan əvvəl 4000-ci ildən eramızdan əvvəl 1000-ci ilə qədər ardıcıl olaraq işğal edilmiş və siyasi cəhətdən Suzıdakı elamlılarla, eləcə də mesopotamiyalıların hakimiyyəti altında olmuşdur. Tall-i Malyanda arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilən artefaktlar onun yerini təsdiq edən 1973-cü ilə qədər alimlərə onun dəqiq yeri məlum deyildi. Bundan əvvəl alimlər onun yalnız mərkəzi Zaqros dağ silsiləsində bir yerdə olduğunu bilirdilər.
Proto-elam dövründə (eramızdan əvvəl 4-cü minilliyin sonu) mühüm ticarət yolları üzərində yerləşməsi sayəsində Elam bölgəsinin əsas şəhərlərindən birinə çevrildi. Baneş dövründə (eramızdan əvvəl 3400–2800-cü illər) 50 hektarla (120 akr) Suzıdan 5 dəfə böyük idi.
Yüksək dağlıq Anşan şəhərinin yerləşdiyi Mərvdəşt ərazisi bir-biri ilə əlaqəli bir neçə dərə və düzənlikdən ibarət kompleksdir. Baneş dövrünün ortalarında (eramızdan əvvəl 3100–2800-cü illər) Anşanın 200 hektarlıq qala divarları ilə çevrilmiş ərazisi var idi. O, həmçinin bir sıra ətraf kəndləri və müvəqqəti yaşayış ərazilərini də əhatə edirdi.
C. Rayta görə:
 | Baneşdən tapılmış bitki (Miller 1990) və heyvan (Zeder 1988, 1991) qalıqlarının hərtərəfli tədqiqatları göstərir ki, Baneş əhalisi intensiv olaraq buğda becərmək və qoyun otarmaqla məşğul olurdu. Bəzi sənətkarlıq fəaliyyəti, xüsusən də keramika və bəzi daş qab istehsalı ixtisaslaşdırılmış kəndlərdə, ən azı həmin dövrdə cəmlənmişdir (Elden 1982). Əsas mərkəzdə isə digər sənətkarlıq fəaliyyəti, xüsusən də mis emalı, daxili kontekstlərdə yalnız kiçik istehsal sahələri aşkar edilib (Nikolas 1990). |  |
Elam şəhəri erkən Şumer dastanı "Enmerkar və Aratta Lordu"nda Uruk və əfsanəvi Aratta arasında olduğu güman edilir ki, yazının dəyişdirildiyi görünür. Müxtəlif vaxtlarda Anşan, bəzən digər önəmli Elam şəhərləri ilə miqyas və təsir uğrunda rəqabət aparan bir sıra Elam sülalələri üçün mərkəz şəhər oldu.
Anşanın ən erkən mənbələri Avan hökmdarlarına çoxlu istinad edilən "Şumer kral siyahısı"nda tapıla bilər. Maniştuşu Anşanı özünə tabe etdiyini iddia edib, lakin Akkad İmperiyası onun varislərinin hakimiyyəti altında zəiflədikcə, Avan sülaləsinin hakimiyyəti altında olan Suzının yerli qubernatoru Kutik-İnşuşinak Akkaddan müstəqilliyini elan etdi və Anşanı tutdu. Bunun ardınca laqaşlı Qudea eramızdan əvvəl 2200-cü ildə Anşanı tabe etdiyini iddia etdi və Neo-şumer hökmdarları Şulgi və Ur hökmdarı Şu-Sinin bu yerdə öz qubernatorlarını saxladıqları yazıldı. Bununla belə, onların varisi İbbi-Sin, görünür, hakimiyyətini Anşan üzərində nəzarəti saxlamaq üçün uduzmuş mübarizə ilə keçirmiş və nəticədə eramızdan əvvəl 2004-cü ildə Ur şəhərinin elamlılar tərəfindən işğalı ilə nəticələnmişdir, o zaman Nanna heykəli və İbbi-Sinin özü də tutularaq Anşana aparıldı. Qədim Babil dövründə Larsa kralı Qun1unum Anşanın dağıdılmasından sonra özünün 5-ci padşahlıq ilini qeyd etdi.
Erkən Elam dövründə hökmdarlar Avan padşahları kimi tanınırdılar, lakin sonralar Anzan, Suzı və Elam padşahları kimi xatırlandılar. Avanın daha böyük Anşanın bir hissəsi olan siyasi bir bölgə ola biləcəyinə dair sübutlar da var. Xüsusilə Anşanın siyasi və mədəni cəhətdən inkişaf etdiyi aşkar edildikdən sonra bununla bağlı yazılar tapılmışdır. Eramızdan əvvəl 15-ci əsrdən etibarən Suzıdakı Elam hökmdarları "Anşan və Suzı kralı" titulundan istifadə etməyə başladılar (Akkad mətnlərində toponimlər "Suzı və Anşan kralı" kimi əks olunur) və belə görünür ki, Anşan və Suzı əslində Orta Elam dövrünün böyük hissəsində vahid dövlət olaraq birləşdi. Bu titulu iddia edən sonuncu kral II Şutruk-Nahhunte (təxminən eramızdan əvvəl 717–699-cu illər) olmuşdur.
Əhəməni İranın beşiyi kimi
Anşan eramızdan əvvəl 7-ci əsrdə Böyük Kirin əcdadı olan və özünü "böyük padşah, Anşan kralı" adlandıran Teisp (eramızdan əvvəl 675–640-cı illər) tərəfindən tutularaq pers Əhəmənilərinin hakimiyyəti altına düşdü. Bu, Elamın tənəzzülü dövründə Anşan kiçik dövlət halına gəlmişdir, eramızdan əvvəl 6-cı əsrdə Əhəmənilər Fars İmperiyasının mərkəzinə çevrilən Anşanda bir sıra fəthlər etməyə başlayana qədər belə davam etdi. Anşandan çıxan ən məşhur fateh Böyük Kir idi.
Əhəmənilər İmperiyası ilə əlaqənin sübutu Böyük Kirin nəslini izləyən Kir silindrindəki yazılarla əlaqələndirilə bilər. Kirə "Anşan şəhərinin şahı", əcdadlarına isə "Anşan şəhərinin padşahı, böyük şah" deyilir.
Anşan Əhəmənilər dövründə məskunlaşmağa davam etdi, lakin onun əhəmiyyəti Pasarqad və Persepolisin inkişafı dövründə xeyli azaldı; Parfiya və Sasanilər dövründə sadəcə kiçik bir kənd halına gəldi.
Arxeologiyası
Anşan ərazisi təxminən 200 hektar ərazini əhatə edir. Onun tarixi 6000 ildən çoxdur və həm elamşünaslıqda, həm də İran memarlığında əlamətdar sayılır. Əsas araşdırma mərkəzi hündürlüyü 4–6 metr (13–20 fut) olan təxminən 130 hektarlıq alçaq düz təpədir. Üç tərəfdən uzunluğu 5 kilometr (3.1 mil) olan şəhər divarının qalıqları var ki, bu da Son Baneş və Kaftari dövrlərinə aiddir. Tall-i Malyan tapıntıları arasında ilk növbədə proto-elam və orta elam mixi lövhələri, möhürlər və bölgənin xronologiyasını təyin etmək üçün vacib olan saxsı qablar tapılıb.
Sahə ilk dəfə 1961-ci ildə İran Arxeoloji Xidmətindən Firidun Təvallali tərəfindən işlənmişdir. Bu araşdırma ilə bağlı heç bir qeyd və ya nəşr mövcud deyil, lakin bəzi artefaktlar Persepolis Muzeyində saxlanılır.
Elmi qazıntılar 1968-ci ildə aparılan sorğudan sonra Pensilvaniya Universiteti və Ohayo Dövlət Universitetindən Uilyam Sumnerin başçılıq etdiyi qrupla 1971-ci ildə başladı. Tədqiqatlar İran İslam İnqilabının baş verdiyi 1978-ci ilə qədər bir neçə mövsüm davam etdi. Ən son olaraq Tal-i Malyan 1999-cu ildə Kəmyar Əbdi tərəfindən qazılmışdır. Daha altı tədqiqat qazıntı 2004-cü ildə İranın Mədəni İrs Təşkilatı və Dartmut Kolleci tərəfindən aparılmışdır.
Ən diqqətəlayiq tapıntı 1971-ci ildə İranda qeyri-müəyyən yerdə tapılan tikinti kərpicinin tapılmasıdır. Fransız arxeoloji nəşrində itmiş şəhəri müəyyən etmək üçün bu kərpicdə olan yazıların olduğu fotoşəkil aşkar yayımlanmışdır. Bu yazılar elam dilində yazılmışdır və Elam padşahları tərəfindən Anşanda tanrılara tikilmiş məbədin bir hissəsi olduğuna inanılırdı. Növbəti payızda Tall-i Maylan yerində tapılan bir qrup lövhəni tərcümə etdikdən sonra Çikaqo Universitetinin Şərq İnstitutundan Erika Reyner bu yazıları kərpicdəki yazılarla uyğunlaşdıra bildi. Onlar həmçinin Pensilvaniya komandası tərəfindən aşkar edilmiş, xüsusilə Anşan adını verən lövhəni də bu yazılarla uyğunlaşdırdılar. 1973-cü ildə bu lövhənin tapıldığı yerin itirilmiş Anşan şəhəri olduğu təsdiqləndi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://doi.org/10.2307%2F4300468
- https://doi.org/10.2307%2F3957995
- (PDF). 2017-08-29 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-18.
- "Arxivlənmiş surət". 2017-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-18.
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2017-08-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-18.
- (PDF). 2017-08-29 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-18.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-18.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-18.
- https://www.worldcat.org/oclc/60419092
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-18.
- https://doi.org/10.1086%2F468768
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ansan sum 𒀭𒍝𒀭 muasir Tell Malyan fars تل ملیان qedim fars seheri Iranin cenub qerbindeki Zaqros daglarinda Sirazdan texminen 46 kilometr 29 mil simalda ve Fars ostaninda Beyza Ramcird duzenliyinde Persepolisden 43 kilometr 27 mil qerbde yerlesirdi Onun yerlesdiyi yer Elam tedqiqatlari ucun elametdardir Ansanin Elam Imperiyasi daxilinde yerlesmesi Fars korfezinin texminen Tunc dovrundeki siyasi xeritesi gosterilib Bu movcud olan en erken seher dovletlerinden biri ve eramizdan evvel 4 cu minilliyin sonlarindan Elamin en erken paytaxtlarindan biri idi Eramizdan evvel 7 ci esrde farslarin hakimiyyeti altina dusdu ve sonra Farsin ilk paytaxtlarindan birine cevrildi Ansan haqqinda melum olanlarin ekseriyyeti Tall e Malyanda arxeoloji qazintilar zamani askar edilmis qedim artefaktlar ve erken Elam metnlerindeki kecidler vasitesile askar edilmisdir TarixiAnsan dunyanin en qedim melum sivilizasiyalarindan biri hesab olunur Eramizdan evvel 4000 ci ilden eramizdan evvel 1000 ci ile qeder ardicil olaraq isgal edilmis ve siyasi cehetden Suzidaki elamlilarla elece de mesopotamiyalilarin hakimiyyeti altinda olmusdur Tall i Malyanda arxeoloji qazintilar zamani askar edilen artefaktlar onun yerini tesdiq eden 1973 cu ile qeder alimlere onun deqiq yeri melum deyildi Bundan evvel alimler onun yalniz merkezi Zaqros dag silsilesinde bir yerde oldugunu bilirdiler Proto elam dovrunde eramizdan evvel 4 cu minilliyin sonu muhum ticaret yollari uzerinde yerlesmesi sayesinde Elam bolgesinin esas seherlerinden birine cevrildi Banes dovrunde eramizdan evvel 3400 2800 cu iller 50 hektarla 120 akr Suzidan 5 defe boyuk idi Yuksek dagliq Ansan seherinin yerlesdiyi Mervdest erazisi bir biri ile elaqeli bir nece dere ve duzenlikden ibaret kompleksdir Banes dovrunun ortalarinda eramizdan evvel 3100 2800 cu iller Ansanin 200 hektarliq qala divarlari ile cevrilmis erazisi var idi O hemcinin bir sira etraf kendleri ve muveqqeti yasayis erazilerini de ehate edirdi C Rayta gore Banesden tapilmis bitki Miller 1990 ve heyvan Zeder 1988 1991 qaliqlarinin herterefli tedqiqatlari gosterir ki Banes ehalisi intensiv olaraq bugda becermek ve qoyun otarmaqla mesgul olurdu Bezi senetkarliq fealiyyeti xususen de keramika ve bezi das qab istehsali ixtisaslasdirilmis kendlerde en azi hemin dovrde cemlenmisdir Elden 1982 Esas merkezde ise diger senetkarliq fealiyyeti xususen de mis emali daxili kontekstlerde yalniz kicik istehsal saheleri askar edilib Nikolas 1990 Elam seheri erken Sumer dastani Enmerkar ve Aratta Lordu nda Uruk ve efsanevi Aratta arasinda oldugu guman edilir ki yazinin deyisdirildiyi gorunur Muxtelif vaxtlarda Ansan bezen diger onemli Elam seherleri ile miqyas ve tesir ugrunda reqabet aparan bir sira Elam sulaleleri ucun merkez seher oldu Ansanin en erken menbeleri Avan hokmdarlarina coxlu istinad edilen Sumer kral siyahisi nda tapila biler Manistusu Ansani ozune tabe etdiyini iddia edib lakin Akkad Imperiyasi onun varislerinin hakimiyyeti altinda zeifledikce Avan sulalesinin hakimiyyeti altinda olan Suzinin yerli qubernatoru Kutik Insusinak Akkaddan musteqilliyini elan etdi ve Ansani tutdu Bunun ardinca laqasli Qudea eramizdan evvel 2200 cu ilde Ansani tabe etdiyini iddia etdi ve Neo sumer hokmdarlari Sulgi ve Ur hokmdari Su Sinin bu yerde oz qubernatorlarini saxladiqlari yazildi Bununla bele onlarin varisi Ibbi Sin gorunur hakimiyyetini Ansan uzerinde nezareti saxlamaq ucun uduzmus mubarize ile kecirmis ve neticede eramizdan evvel 2004 cu ilde Ur seherinin elamlilar terefinden isgali ile neticelenmisdir o zaman Nanna heykeli ve Ibbi Sinin ozu de tutularaq Ansana aparildi Qedim Babil dovrunde Larsa krali Qun1unum Ansanin dagidilmasindan sonra ozunun 5 ci padsahliq ilini qeyd etdi Erken Elam dovrunde hokmdarlar Avan padsahlari kimi taninirdilar lakin sonralar Anzan Suzi ve Elam padsahlari kimi xatirlandilar Avanin daha boyuk Ansanin bir hissesi olan siyasi bir bolge ola bileceyine dair subutlar da var Xususile Ansanin siyasi ve medeni cehetden inkisaf etdiyi askar edildikden sonra bununla bagli yazilar tapilmisdir Eramizdan evvel 15 ci esrden etibaren Suzidaki Elam hokmdarlari Ansan ve Suzi krali titulundan istifade etmeye basladilar Akkad metnlerinde toponimler Suzi ve Ansan krali kimi eks olunur ve bele gorunur ki Ansan ve Suzi eslinde Orta Elam dovrunun boyuk hissesinde vahid dovlet olaraq birlesdi Bu titulu iddia eden sonuncu kral II Sutruk Nahhunte texminen eramizdan evvel 717 699 cu iller olmusdur Ehemeni Iranin besiyi kimiAnsan eramizdan evvel 7 ci esrde Boyuk Kirin ecdadi olan ve ozunu boyuk padsah Ansan krali adlandiran Teisp eramizdan evvel 675 640 ci iller terefinden tutularaq pers Ehemenilerinin hakimiyyeti altina dusdu Bu Elamin tenezzulu dovrunde Ansan kicik dovlet halina gelmisdir eramizdan evvel 6 ci esrde Ehemeniler Fars Imperiyasinin merkezine cevrilen Ansanda bir sira fethler etmeye baslayana qeder bele davam etdi Ansandan cixan en meshur fateh Boyuk Kir idi Ehemeniler Imperiyasi ile elaqenin subutu Boyuk Kirin neslini izleyen Kir silindrindeki yazilarla elaqelendirile biler Kire Ansan seherinin sahi ecdadlarina ise Ansan seherinin padsahi boyuk sah deyilir Ansan Ehemeniler dovrunde meskunlasmaga davam etdi lakin onun ehemiyyeti Pasarqad ve Persepolisin inkisafi dovrunde xeyli azaldi Parfiya ve Sasaniler dovrunde sadece kicik bir kend halina geldi ArxeologiyasiAnsan erazisi texminen 200 hektar erazini ehate edir Onun tarixi 6000 ilden coxdur ve hem elamsunasliqda hem de Iran memarliginda elametdar sayilir Esas arasdirma merkezi hundurluyu 4 6 metr 13 20 fut olan texminen 130 hektarliq alcaq duz tepedir Uc terefden uzunlugu 5 kilometr 3 1 mil olan seher divarinin qaliqlari var ki bu da Son Banes ve Kaftari dovrlerine aiddir Tall i Malyan tapintilari arasinda ilk novbede proto elam ve orta elam mixi lovheleri mohurler ve bolgenin xronologiyasini teyin etmek ucun vacib olan saxsi qablar tapilib Sahe ilk defe 1961 ci ilde Iran Arxeoloji Xidmetinden Firidun Tevallali terefinden islenmisdir Bu arasdirma ile bagli hec bir qeyd ve ya nesr movcud deyil lakin bezi artefaktlar Persepolis Muzeyinde saxlanilir Elmi qazintilar 1968 ci ilde aparilan sorgudan sonra Pensilvaniya Universiteti ve Ohayo Dovlet Universitetinden Uilyam Sumnerin basciliq etdiyi qrupla 1971 ci ilde basladi Tedqiqatlar Iran Islam Inqilabinin bas verdiyi 1978 ci ile qeder bir nece movsum davam etdi En son olaraq Tal i Malyan 1999 cu ilde Kemyar Ebdi terefinden qazilmisdir Daha alti tedqiqat qazinti 2004 cu ilde Iranin Medeni Irs Teskilati ve Dartmut Kolleci terefinden aparilmisdir En diqqetelayiq tapinti 1971 ci ilde Iranda qeyri mueyyen yerde tapilan tikinti kerpicinin tapilmasidir Fransiz arxeoloji nesrinde itmis seheri mueyyen etmek ucun bu kerpicde olan yazilarin oldugu fotosekil askar yayimlanmisdir Bu yazilar elam dilinde yazilmisdir ve Elam padsahlari terefinden Ansanda tanrilara tikilmis mebedin bir hissesi olduguna inanilirdi Novbeti payizda Tall i Maylan yerinde tapilan bir qrup lovheni tercume etdikden sonra Cikaqo Universitetinin Serq Institutundan Erika Reyner bu yazilari kerpicdeki yazilarla uygunlasdira bildi Onlar hemcinin Pensilvaniya komandasi terefinden askar edilmis xususile Ansan adini veren lovheni de bu yazilarla uygunlasdirdilar 1973 cu ilde bu lovhenin tapildigi yerin itirilmis Ansan seheri oldugu tesdiqlendi Hemcinin baxIran tarixi II Kir Elam hokmdarlariIstinadlarhttps doi org 10 2307 2F4300468 https doi org 10 2307 2F3957995 PDF 2017 08 29 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 05 18 Arxivlenmis suret 2017 07 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 18 Arxivlenmis suret PDF 2017 08 29 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 05 18 PDF 2017 08 29 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 05 18 Arxivlenmis suret 2022 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 18 Arxivlenmis suret 2022 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 18 https www worldcat org oclc 60419092 Arxivlenmis suret 2022 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 18 https doi org 10 1086 2F468768Xarici kecidler