Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
| Qədim Larsa | |
|---|---|
 | |
 | |
| Yer qeydləri | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Tarixi
III minilliyin sonunda III Ur dövlətinin dağılmasından sonra (təqribən 2112–2004) hökmdarlar Cənubi Mesopotamiyada ayrı-ayrı şəhərlərə nəzərati ələ aldılar ve yerli sülalələr meydana gəldi. İkinci minilliyin əvvəllərində bu yerli padşahlar hakimiyyət uğrunda mübarizə aparırdılar. İsin, Larsa və sonra Babildəki hökmdarların sülalələri, ardıcıl olaraq Cənubi Mesopotamiyanın böyük hissələrini nəzarət altına aldı. Bu şəhərlər adlarını müasir xronoloji dövrlərə verdilər:İsin-Larsa dövrü(e.ə 2004–1763) və Köhnə Babil dövrü(e.ə 1894–1595). Larsa günəş tanrısı Utu Kultunun mərkəzi olan Qədim Şumerin vacib bir şəhəri idi. İraqın Zi Qar valisindəki Urukdan 25 km cənub-şərqdə, Şell en-Nil kanalının şərq sahili yaxınlığında Tell-as Senkereh və ya Sankarah qəsəbəsi yerindədir. Şumer kral siyahısına görə Larsa əfsanəvi antililuvian dövründə ''krallığı həyata keçirən'' beş şəhərdən biri idi.
Tarixi ''Larsa'' onu imperatorluğuna birləşdirən Laqaşın Eannatumun dövründən əvvəl mövcud idi. İsin-Larsa dövründə şəhər siyasi bir qüvvəyə çevrildi. Hər şəhərin hökmranlığını möhkəmləndirdiyi dövrdə İsin və Larsa bir əsrdən çoxdur silahlı bitərəflik şəraitində yaşayırlar. III Ur Xanədanlığı təqribən m.ö 1940-cı oldə dağıldı. III Ur Xanədanlığının son kralı İbbi-Sinin məmuru İsbi Erra İsinə köçdü və III Urun varisi olduğunu iddia edən bir hökumət qurdu. Orada İsbi Erra Urla yanaşı Larsanın tabe olduğu Uruk və Laqaş şəhərlərini də yenidən ələ aldı. Sonrakı İsin hökmdarları Larsa üzərində hökmranlıq etmək üçün ora öz qubernatorlarını təyin edirdilər.
Hökümdarları
Belə valilərdən biri Güngünum adlı bir Amorit idi. O, İsinlə əlaqəni kəsdi və Larsada müstəqil bir sülalə qurdu. Güngünum hakimiyyətini qanuniləşdirmək və İsinə bir zərbə vurmaq üçün Ur şəhərini ələ keçirdi. Larsa bölgəsi, Fars körfəzi üzərində əsas ticarət mərkəzi olduğu üçün, İsin olduqca gəlirli bir ticarət yolunu və eyni zamanda çox dini əhəmiyyətə sahib olan bir şəhəri itirdi. Şəhərdə tapılan gil lövhələrdəki iş qeydləri Larsada beçinci və altıncı padşahların Güngünum və Abisarenin dövründə Larsanın artıq hökmranlıq yolunda olduğunu göstərirdi. Güngünumun iki xələfi Abisare və Samuel hər ikisi də İsini kanallardan tamamilə kənarlaşdırmaq üçün addımlar atdı. Bir müddət sonra İsin siyasi və iqtisadi qüvvəsini sürətlə itirdi. Larsa gücləndi, amma heç vaxt böyük bir əraziyə sahib ola bilmədi. Xanədanın 12-ci kralı Silli-Adad yalnız bir il padşahlıq etdi. Silli-Adad Babilli Sabium tərəfindən məğlub edildi və döyüşdə öldürüldü. Elam kralı Kutur-Mabuk Larsada haIXkimiyyətə oğlu Warad-Sin'i gətirdi. Bu hərəkət Larsanın iqtisadi həyatında kiçik bir pozuntuya səbəb olsa da, bu dövr minlərlə iş sənədinin təsdiq etdiyi kimi ən uğurlu dövr hesab olunur. Warad-Sinin dövründə əkinçilik və heyvandarlıq inkişaf etdi, suvarmaya çox diqqət yetirildi və uzunmüddətli ticarət dəri, yun, bitki yağı və fil sümüyü ticarəti yolu ilə Fəratı Hind vadisi ilə birləşdirdi. XIX əsrin əvvəllərində İsinin cənubunda və Ur'a daha yaxın olan Larsa şəhəri ərazisini digər yaxın şəhərlərin hesabına artırdı I Rim-Sin Larsa əyalətini e.ə 1822–1763-cü illərdə idarə etmişdi. Bacısı İn-anne-du Urdakı ay tanrısının baş kahini idi. I Rim-Sin Babil hökmdarı Hammurabi və Uruklu İrdanene ilə çağdaş idi. Rim-Sinin Larsa hökmranlığı e.ə 1822-ci illərdə qardaşı Warad-Sinin yerinə keçdikdən sonra başladı. O hakimiyyətə gələn kimi dərhal qonşu Uruk, İsin və Babil şəhər dövlətlərinə hücum edərək Larsanı genişləndirməyə başladı.1803-cü ilə qədər şəhər o qədər böyük idi ki, digər şəhərlər onun böyüməsindən narahat idi. Uruk hökmdarı, Babil başçısı və İsin kralı Rim-Sinə qarşı yürüyüşə başladı.1793-cü ildə İsini fəth etdi və daima önəmli olan dini şəhər Nippurda daxil olmaqla Cənubi Mesopotamiyanın böyük bir hissəsinə nəzarəti əldə etdi.1810-cu ildə Uruk məğlub edildi və nəhayət e.ə 1803-cü ildə tutuldu. I Rim-Sin dövründə zirvəsində olan Larsa, Mesopotamiya tarixindəki digər sülalələrin nəzarət etdiyi ərazinin heç bir yerində olmayan təxminən 10–15 başqa şəhər-dövlətini idarə edirdi. Buna baxmayaraq şəhər əyaləti nəhəng tikinti layihələrini və kənd təsərrüfatı işlərini həyata keçirməyi bacarır. Rim-Sin dövründə sənətlər, xüsusən də Köhnə Şumer yazıçı məktəbləri böyük təşviq aldı. Rim-Sin müasir dövrdə digər Mesopotamiya hökmdarları tərəfindən kölgədə qaldığı halda, Mesopotamiya tarixindəki digər krallardan daha uzun müddət hökm sürdü.1763-cü ildə I Rim-Sin Babil hökmdarı Hammurabi tərəfindən məğlub edildi. Hammurabinin ölümü zamanı II Rim-Sin, Samsu-İlunanın Babil imperatorluğuna qarşı üsyana rəhbərlik etməyi fürsət olarağ görür. Arxealoji dəlillər Larsanın, Babilin Fars Əhəməniləri imperatorluğunun tərkibinə girməsindən sonra Neo-Babil imperatorluğunun sonuna qədər işğal altında qaldığını göstərir
Arxeologiyası
O zaman Sinkara kimi tanınan Tell-es-Senkereh bölgəsi ilk dəfə 1850-ci ildə William Loftus tərəfindən bir aydan az müddətdə qazılmışdır. Arxealoji qazıntıların ilk günlərində səylər elmi məlumatlardan daha çox muzey nümunələri eldə etməyə yönəlmişdi. Loftus, Neo Babil imperatorluğu II Nebukadnezzarın tikinti kərpiclərini bərpa etdi və bu yerlərin Qədim Larsa şəhəri kimi tanınmasına imkan verdi.1933-cü ildə Larsada Andre Parrot tərəfindən aparılan qısa qazıntılar nəticəsində bir ziqqurat, günəş tanrısına ibadətgah və Nur-Addanın yeri həmçinin Neo-Babil və Selevki dövrünə aid bir çox məzar və digər qalıqlar tapılmışdır. O 1967-ci ildə yenidən həmin yerdə qazıntılar aparır. 1969 və 1970-ci illərdə Larsa Jean-Cloude Margueron tərəfindən qazılmışdır. Larsanın Babil riyaziyyatını əhatə edən bir çox tabletin, o cümlədən Pifaqor üçlülərin naxışlarını ehtiva edən Plimpton322 tabletinin mənbəyi olduğu düşünülür.Warad-Sin, king of Larsa.jpgImage
İstinadlar
https://www.britannica.com/place/.Larsa
https://www.historyfiles.co.uk/.KingListsMiddEast/.MesopotamiaLarsa.htm
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qedim Larsa31 17 09 sm e 45 51 13 s u Yer qeydleriQedim Larsa Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiLarsa krali I Rim Sin lovhesi III minilliyin sonunda III Ur dovletinin dagilmasindan sonra teqriben 2112 2004 hokmdarlar Cenubi Mesopotamiyada ayri ayri seherlere nezerati ele aldilar ve yerli sulaleler meydana geldi Ikinci minilliyin evvellerinde bu yerli padsahlar hakimiyyet ugrunda mubarize aparirdilar Isin Larsa ve sonra Babildeki hokmdarlarin sulaleleri ardicil olaraq Cenubi Mesopotamiyanin boyuk hisselerini nezaret altina aldi Bu seherler adlarini muasir xronoloji dovrlere verdiler Isin Larsa dovru e e 2004 1763 ve Kohne Babil dovru e e 1894 1595 Larsa gunes tanrisi Utu Kultunun merkezi olan Qedim Sumerin vacib bir seheri idi Iraqin Zi Qar valisindeki Urukdan 25 km cenub serqde Sell en Nil kanalinin serq sahili yaxinliginda Tell as Senkereh ve ya Sankarah qesebesi yerindedir Sumer kral siyahisina gore Larsa efsanevi antililuvian dovrunde kralligi heyata keciren bes seherden biri idi Tarixi Larsa onu imperatorluguna birlesdiren Laqasin Eannatumun dovrunden evvel movcud idi Isin Larsa dovrunde seher siyasi bir quvveye cevrildi Her seherin hokmranligini mohkemlendirdiyi dovrde Isin ve Larsa bir esrden coxdur silahli bitereflik seraitinde yasayirlar III Ur Xanedanligi teqriben m o 1940 ci olde dagildi III Ur Xanedanliginin son krali Ibbi Sinin memuru Isbi Erra Isine kocdu ve III Urun varisi oldugunu iddia eden bir hokumet qurdu Orada Isbi Erra Urla yanasi Larsanin tabe oldugu Uruk ve Laqas seherlerini de yeniden ele aldi Sonraki Isin hokmdarlari Larsa uzerinde hokmranliq etmek ucun ora oz qubernatorlarini teyin edirdiler Larsa Ibadet edenHokumdarlariBele valilerden biri Gungunum adli bir Amorit idi O Isinle elaqeni kesdi ve Larsada musteqil bir sulale qurdu Gungunum hakimiyyetini qanunilesdirmek ve Isine bir zerbe vurmaq ucun Ur seherini ele kecirdi Larsa bolgesi Fars korfezi uzerinde esas ticaret merkezi oldugu ucun Isin olduqca gelirli bir ticaret yolunu ve eyni zamanda cox dini ehemiyyete sahib olan bir seheri itirdi Seherde tapilan gil lovhelerdeki is qeydleri Larsada becinci ve altinci padsahlarin Gungunum ve Abisarenin dovrunde Larsanin artiq hokmranliq yolunda oldugunu gosterirdi Gungunumun iki xelefi Abisare ve Samuel her ikisi de Isini kanallardan tamamile kenarlasdirmaq ucun addimlar atdi Bir muddet sonra Isin siyasi ve iqtisadi quvvesini suretle itirdi Larsa guclendi amma hec vaxt boyuk bir eraziye sahib ola bilmedi Xanedanin 12 ci krali Silli Adad yalniz bir il padsahliq etdi Silli Adad Babilli Sabium terefinden meglub edildi ve doyusde olduruldu Elam krali Kutur Mabuk Larsada haIXkimiyyete oglu Warad Sin i getirdi Bu hereket Larsanin iqtisadi heyatinda kicik bir pozuntuya sebeb olsa da bu dovr minlerle is senedinin tesdiq etdiyi kimi en ugurlu dovr hesab olunur Warad Sinin dovrunde ekincilik ve heyvandarliq inkisaf etdi suvarmaya cox diqqet yetirildi ve uzunmuddetli ticaret deri yun bitki yagi ve fil sumuyu ticareti yolu ile Ferati Hind vadisi ile birlesdirdi XIX esrin evvellerinde Isinin cenubunda ve Ur a daha yaxin olan Larsa seheri erazisini diger yaxin seherlerin hesabina artirdi I Rim Sin Larsa eyaletini e e 1822 1763 cu illerde idare etmisdi Bacisi In anne du Urdaki ay tanrisinin bas kahini idi I Rim Sin Babil hokmdari Hammurabi ve Uruklu Irdanene ile cagdas idi Rim Sinin Larsa hokmranligi e e 1822 ci illerde qardasi Warad Sinin yerine kecdikden sonra basladi O hakimiyyete gelen kimi derhal qonsu Uruk Isin ve Babil seher dovletlerine hucum ederek Larsani genislendirmeye basladi 1803 cu ile qeder seher o qeder boyuk idi ki diger seherler onun boyumesinden narahat idi Uruk hokmdari Babil bascisi ve Isin krali Rim Sine qarsi yuruyuse basladi 1793 cu ilde Isini feth etdi ve daima onemli olan dini seher Nippurda daxil olmaqla Cenubi Mesopotamiyanin boyuk bir hissesine nezareti elde etdi 1810 cu ilde Uruk meglub edildi ve nehayet e e 1803 cu ilde tutuldu I Rim Sin dovrunde zirvesinde olan Larsa Mesopotamiya tarixindeki diger sulalelerin nezaret etdiyi erazinin hec bir yerinde olmayan texminen 10 15 basqa seher dovletini idare edirdi Buna baxmayaraq seher eyaleti neheng tikinti layihelerini ve kend teserrufati islerini heyata kecirmeyi bacarir Rim Sin dovrunde senetler xususen de Kohne Sumer yazici mektebleri boyuk tesviq aldi Rim Sin muasir dovrde diger Mesopotamiya hokmdarlari terefinden kolgede qaldigi halda Mesopotamiya tarixindeki diger krallardan daha uzun muddet hokm surdu 1763 cu ilde I Rim Sin Babil hokmdari Hammurabi terefinden meglub edildi Hammurabinin olumu zamani II Rim Sin Samsu Ilunanin Babil imperatorluguna qarsi usyana rehberlik etmeyi furset olarag gorur Arxealoji deliller Larsanin Babilin Fars Ehemenileri imperatorlugunun terkibine girmesinden sonra Neo Babil imperatorlugunun sonuna qeder isgal altinda qaldigini gosterir Silindr mohuru teqriben 1822 1763 Isin LarsaArxeologiyasiO zaman Sinkara kimi taninan Tell es Senkereh bolgesi ilk defe 1850 ci ilde William Loftus terefinden bir aydan az muddetde qazilmisdir Arxealoji qazintilarin ilk gunlerinde seyler elmi melumatlardan daha cox muzey numuneleri elde etmeye yonelmisdi Loftus Neo Babil imperatorlugu II Nebukadnezzarin tikinti kerpiclerini berpa etdi ve bu yerlerin Qedim Larsa seheri kimi taninmasina imkan verdi 1933 cu ilde Larsada Andre Parrot terefinden aparilan qisa qazintilar neticesinde bir ziqqurat gunes tanrisina ibadetgah ve Nur Addanin yeri hemcinin Neo Babil ve Selevki dovrune aid bir cox mezar ve diger qaliqlar tapilmisdir O 1967 ci ilde yeniden hemin yerde qazintilar aparir 1969 ve 1970 ci illerde Larsa Jean Cloude Margueron terefinden qazilmisdir Larsanin Babil riyaziyyatini ehate eden bir cox tabletin o cumleden Pifaqor uclulerin naxislarini ehtiva eden Plimpton322 tabletinin menbeyi oldugu dusunulur Warad Sin king of Larsa jpgImage Warad SinIstinadlarhttps www britannica com place Larsa https www historyfiles co uk KingListsMiddEast MesopotamiaLarsa htm https www metmuseum org toah hd isin hd isin htm