Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amazon delfini və ya iniya, amazon iniya, bouto (lat. Inia geoffrensis) — cetacea dəstəsinin çay delfinləri qrupuna aid heyvan fəsiləsi. Əsasən balıq, molyusk və xərçəngkimilərlə qidalanır. Cənubi Amerika üçün endemikdir. Fransız zooloqu şərəfinə adlandırılıb.
| Amazon delfini | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Qranddəstə: Ranqsız: Dəstə: Klad: Klad: Klad: Yarımdəstə: Klad: İnfradəstə: ???: Amazon delfini | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Taksonomiyası
Amazon delfininin görünüşü 1817-ci ildə Anri Mari Dyukrot de Blenvil tərəfindən təsvir edilmişdir. Amazon çayı Yunfin ilk olaraq Platanistoidea superfamilyasına məxsus idi ki, bu da bütün çay yunuslarını meydana gətirmişdir ki, bu da onları paraphyletik qrup halına gətirmişdir. İndi isə Amazon çayının delfini Inioidea superfamilyasına təsnif edilib. Amazon zamanına və necə girdiğinə dair bir fikir birliyi yoxdur; Sakit okeandan Miyosen dövründə, Andesin formalaşmasından və ya Atlantik dənizindən bunu edə bilərlər.
Mübahisələrə məruz qalan böyük beynəlxalq orqanlara malik növlərin və yarımnövlərin təsnifatı ilə bağlı davam edən müzakirələr var. IUCN üç yarımnöv tanıyır:
- Inia geoffrensis geoffrensis — nominativ yarımnöv, Amazon çayı hövzəsində yayılmışdır;
- Inia geoffrensis boliviensis — Bolivya çay delfini, Madeyra çayının yuxarı hissələrinə məskən salır, Amazonun qalan hissəsindən çıxılmaz sürətlə (Boliviya) ayrılır; bəzi təsnifatlarda, Inia boliviensis ayrıca bir növ hesab olunur;
- Inia geoffrensis humboldtiana — Orinoko çayı hövzəsində yayılmışdır.
Lakin, 1994-cü ildə kəllənin morfologiyasına əsaslanaraq, I. g. Boliviensis fərqli bir növ idi. 2002-ci ildə Orinoko havzasından mitokondrial DNT nümunələrini, Putumayo çayını (Amazonun bir kolu) və Tijamuchi və Ipurupuru çaylarını təhlil etdikdən sonra, genetikçilər Inia cinsini ən azı iki təkamül xəttinə bölmək təklif etdilər: biri Boliviya çayı hövzələri ilə məhdudlaşdı, digərləri Orinoko və Amazonda geniş yayılmışdır..
Biologiya və ekologiya
Təsviri
Amazon çayının delfini ən böyük çay delfinidir. Yetkin erkəklər maksimum uzunluğu və çəkisi 2,55 metr (orta hesabla 2,32 metr) və 185 kiloqram (408 lb) (ortalama 154 kiloqram (340 lb)), qadın isə uzunluğu və çəkisi 2,15 metr (7,1 ft) (ortalama 2 metr (6,6 ft)) və 150 kiloqram (330 lb) (ortalama 100 kiloqram (220 lb)). Erkəklər, dişilərdən daha çox 16% və 55% daha çox olan ölçülmüş və ağırlığında olan kişilərlə müqayisədə çox açıq cinsi dimorfizmə malikdir.
Bədənin toxuması möhkəm və güclü, lakin çevikdir. Okean delfinlərindən fərqli olaraq; servikal vertebra birləşməmişdir, başı 90 dərəcə döndərməyə imkan verir. Fluklar geniş və üçbucaqdır, keel şəklində olan dorsal üzgəc isə yüksək uzunluqda, lakin uzun müddətdir, bədənin ortasından kaudal bölgəyə qədər uzanır. Sinə üzgəcləri böyük və avar şəklindədir. Yumruğun uzunluğu heyvanın dumanlı bir hərəkət etməsinə imkan verir, bu, su altında qalan meşədən keçmək, sürətini azaldacaq.
Bədən rəngi yaşa görə dəyişir. Yeni doğulanlar və gənclər yeniyetmənin açıq-boz rəngə çevrildiyi tünd rəngli bir rəngə sahibdirlər və böyüklər dəri səthinin təkrar sürtməsi nəticəsində çəhrayı olur. Dişilər təcavüzdən daha tez-tez travma səbəbiylə erkəklərə nisbətən çəhrayı olur. Yetkinlərin rəngi möhkəm və şişkin pembe və bəzi böyüklər arasında dorsal səthi qaranlıqdır. Rənglərin fərqliliyi istilik, su şəffaflığı və coğrafi mövqeyindən asılıdır. Almaniyada bir akvariumda saxlanılan bir albino var.
Növlərin kəlləsi digər dişli balinalara nisbətən bir qədər asimmetrikdir. Hər iki çənənin hər tərəfinə 25-28 cüt uzun və incə dişləri olan uzun, nazik bir ağız var. Diş cərgəsi heterodontdur, yəni dişlər şəkli və uzunluğu ilə fərqlənir, həm də tutma və yırtıcı yemək üçün fərqli funksiyalar. Anterior dişlər konikdir və daha sonra tacın içərisində sırğalar vardır. Kiçik gözlərə baxmayaraq, növlər suyun içərisində və görmə qabiliyyətinə malikdirlər. Başında bir qovun var, biyosənar üçün istifadə edildiyi zaman forması əzələ nəzarəti ilə dəyişdirilə bilər. Nəfəs alma hər 30 ilə 110 saniyə arasında baş verir.
Exolokasiya
Amazon çayları çox vaxt çox qaranlıqdır və Amazon çayının delfini naviqasiya və yırtıcılıq zamanı görmədən daha çox exolokasiya hissi ilə bağlıdır. Lakin, dayaz sularda və su basan meşələrdəki echolokasiya bir çox yankıların təqibinə səbəb ola bilər. Ümumiyyətlə əks-səda doğuran hər bir klik üçün, obyektin ayrı-seçkilikini çətinləşdirən bir-birinin üstünə qıvrılan heyvana qayıtmaq ehtimal olunur. Buna görə Amazon çayının delfini digər oxşar ölçülü dişli balina ilə müqayisədə daha az güclü klik istehsal edir". Bu növün aşkar bir cinsi dimorfizm olduğunu müəyyən etməzdən əvvəl, çay delfinlərinin monoqamoz olduğu bildirilmişdir. Daha sonra, erkəklərin dişilərin daha böyük olduğu və yabanı və əsirlikdə təcavüzkar bir cinsi davranış göstərən sənədlər olduğu göstərildi. Erkəklər tez-tez bel, quyruq və sinə qanadlarda, həmçinin qəlsəmələr və sürtgələrdən ötəri partlamada əhəmiyyətli dərəcədə zərər görmüşlər. Onlar da çox sayda orta diş dişləri yaradır. Bu poligonlu bir cütləşmə sistemi ilə qadınlara giriş üçün şiddətli rəqabət təklif edir, baxmayaraq poliandriya və promiskutet istisna edilə bilməz
Qalereya
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Omacha Foundation (ing.)
- River Dolphin Research Program
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p.
- Соколов В. Е. Систематика млекопитающих. Том 3. Китообразные, хищные, ластоногие, трубкозубые, хоботные, даманы, сирены, парнокопытные, мозоленогие, непарнокопытные. — М.: Высшая школа, 1979. — С. 18—19. — 528 с.
- Соколов В. Е. Фауна мира: Млекопитающие: Справочник. — М.: Агропромиздат, 1990. — С. 125. — 254 с. —
- Bo Beolens, Michael Watkins, and Mike Grayson. The eponym dictionary of mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. 2009. 150. ISBN .
- The Paleobiology database. "Superfamily Platanistoidea". fossilworks. İstifadə tarixi: 21 November 2015.
- Bebej, Ryan. "Inia geoffrensis (Amazon river dolphin)". Animal Diversity Web (ingilis). 2006. 25 January 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 11 August 2017.
- . www.iucnredlist.org. 2019-05-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
- Reeves R. R., Jefferson T. A., Karczmarski L., Laidre K., O’Corry-Crowe G., Rojas-Bracho L., Secchi E. R., Slooten E., Smith B. D., Wang J. Y., Zhou K. 2011. Inia geoffrensis 2017-11-02 at the Wayback Machine. The IUCN Red List of Threatened Species 2011.
- Banguera-Hinestroza, E; Cardenas, H; Ruiz-García, M; Marmontel, M; Gaitan, E; Vazquez Garcia-Vallejo, F. "Molecular identification of evolutionarily significant units in the Amazon River dolphin Inia sp. (Cetacea: Iniidae)". Journal of Heredity. 93 (5). 2002: 312–322. doi:10.1093/jhered/93.5.312.
- Perrin, William; Würsig, Bernd; Thewissen, J.G.M. Amazon River Dolphin // Encyclopedia of Marine Mammals. 2002. 26–28. ISBN .
- Gravena, Waleska; Farias, Izeni P.; Silva, Maria N. F. da; Silva, Vera M. F. da; Hrbek, Tomas. "Looking to the past and the future: were the Madeira River rapids a geographical barrier to the boto (Cetacea: Iniidae)?". Conservation Genetics (ingilis). 15 (3). 2014-06-01: 619–629. doi:10.1007/s10592-014-0565-4. ISSN 1566-0621.
- Hrbek, Tomas; da Silva, Vera Maria Ferreira; Dutra, Nicole; Gravena, Waleska; Martin, Anthony R.; Farias, Izeni Pires. "A New Species of River Dolphin from Brazil or: How Little Do We Know Our Biodiversity". PLoS ONE. 9 (1). 2014-01-22: e83623. Bibcode:2014PLoSO...983623H. doi:10.1371/journal.pone.0083623. PMC 3898917. PMID 24465386.
- "List of Marine Mammal Species and Subspecies - Society for Marine Mammalogy". www.marinemammalscience.org (ingilis). 2020-11-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-01.
- Martin, A.; da Silva, V. (PDF). Marine Mammal Science. 22. 2006: 25–33. doi:10.1111/j.1748-7692.2006.00003.x. 2013-12-16 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-08.
- Martin, A.R.; Da Silva, V.M.F.; Rothery, P. "Object carrying as social–sexual display in an aquatic mammal". Biology Letters. 4 (3). 2008: 243–245. doi:10.1098/rsbl.2008.0067. PMC 2610054. PMID 18364306. 24 September 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 20 November 2015.
- Best, R.; da Silva, V. "Preliminary Analysis of Reproductive Parameters of the boutu, Inia geoffrensis, and the Tucuxi, tucuxi, in the Amazon River System". Report of the International Whaling Commission - Special Issue. 6. 1984: 361–369.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Amazon Amazon delfini ve ya iniya amazon iniya bouto lat Inia geoffrensis cetacea destesinin cay delfinleri qrupuna aid heyvan fesilesi Esasen baliq molyusk ve xercengkimilerle qidalanir Cenubi Amerika ucun endemikdir Fransiz zooloqu serefine adlandirilib Amazon delfiniElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Qranddeste Ranqsiz DirnaqlilarDeste CutdirnaqlilarKlad Klad Klad Yarimdeste Klad Infradeste Cetacea Amazon delfiniBeynelxalq elmi adiInia geoffrensis Blainv 1817Sekil axtarisiITIS 180407NCBI 9725EOL 46559399FW 63507TaksonomiyasiAmazon delfininin gorunusu 1817 ci ilde Anri Mari Dyukrot de Blenvil terefinden tesvir edilmisdir Amazon cayi Yunfin ilk olaraq Platanistoidea superfamilyasina mexsus idi ki bu da butun cay yunuslarini meydana getirmisdir ki bu da onlari paraphyletik qrup halina getirmisdir Indi ise Amazon cayinin delfini Inioidea superfamilyasina tesnif edilib Amazon zamanina ve nece girdigine dair bir fikir birliyi yoxdur Sakit okeandan Miyosen dovrunde Andesin formalasmasindan ve ya Atlantik denizinden bunu ede bilerler Mubahiselere meruz qalan boyuk beynelxalq orqanlara malik novlerin ve yarimnovlerin tesnifati ile bagli davam eden muzakireler var IUCN uc yarimnov taniyir Inia geoffrensis geoffrensis nominativ yarimnov Amazon cayi hovzesinde yayilmisdir Inia geoffrensis boliviensis Bolivya cay delfini Madeyra cayinin yuxari hisselerine mesken salir Amazonun qalan hissesinden cixilmaz suretle Boliviya ayrilir bezi tesnifatlarda Inia boliviensis ayrica bir nov hesab olunur Inia geoffrensis humboldtiana Orinoko cayi hovzesinde yayilmisdir Lakin 1994 cu ilde kellenin morfologiyasina esaslanaraq I g Boliviensis ferqli bir nov idi 2002 ci ilde Orinoko havzasindan mitokondrial DNT numunelerini Putumayo cayini Amazonun bir kolu ve Tijamuchi ve Ipurupuru caylarini tehlil etdikden sonra genetikciler Inia cinsini en azi iki tekamul xettine bolmek teklif etdiler biri Boliviya cayi hovzeleri ile mehdudlasdi digerleri Orinoko ve Amazonda genis yayilmisdir Biologiya ve ekologiyaTesviri Amazon cayinin delfini en boyuk cay delfinidir Yetkin erkekler maksimum uzunlugu ve cekisi 2 55 metr orta hesabla 2 32 metr ve 185 kiloqram 408 lb ortalama 154 kiloqram 340 lb qadin ise uzunlugu ve cekisi 2 15 metr 7 1 ft ortalama 2 metr 6 6 ft ve 150 kiloqram 330 lb ortalama 100 kiloqram 220 lb Erkekler disilerden daha cox 16 ve 55 daha cox olan olculmus ve agirliginda olan kisilerle muqayisede cox aciq cinsi dimorfizme malikdir Bedenin toxumasi mohkem ve guclu lakin cevikdir Okean delfinlerinden ferqli olaraq servikal vertebra birlesmemisdir basi 90 derece dondermeye imkan verir Fluklar genis ve ucbucaqdir keel seklinde olan dorsal uzgec ise yuksek uzunluqda lakin uzun muddetdir bedenin ortasindan kaudal bolgeye qeder uzanir Sine uzgecleri boyuk ve avar seklindedir Yumrugun uzunlugu heyvanin dumanli bir hereket etmesine imkan verir bu su altinda qalan meseden kecmek suretini azaldacaq Beden rengi yasa gore deyisir Yeni dogulanlar ve gencler yeniyetmenin aciq boz renge cevrildiyi tund rengli bir renge sahibdirler ve boyukler deri sethinin tekrar surtmesi neticesinde cehrayi olur Disiler tecavuzden daha tez tez travma sebebiyle erkeklere nisbeten cehrayi olur Yetkinlerin rengi mohkem ve siskin pembe ve bezi boyukler arasinda dorsal sethi qaranliqdir Renglerin ferqliliyi istilik su seffafligi ve cografi movqeyinden asilidir Almaniyada bir akvariumda saxlanilan bir albino var Novlerin kellesi diger disli balinalara nisbeten bir qeder asimmetrikdir Her iki cenenin her terefine 25 28 cut uzun ve ince disleri olan uzun nazik bir agiz var Dis cergesi heterodontdur yeni disler sekli ve uzunlugu ile ferqlenir hem de tutma ve yirtici yemek ucun ferqli funksiyalar Anterior disler konikdir ve daha sonra tacin icerisinde sirgalar vardir Kicik gozlere baxmayaraq novler suyun icerisinde ve gorme qabiliyyetine malikdirler Basinda bir qovun var biyosenar ucun istifade edildiyi zaman formasi ezele nezareti ile deyisdirile biler Nefes alma her 30 ile 110 saniye arasinda bas verir Exolokasiya Amazon caylari cox vaxt cox qaranliqdir ve Amazon cayinin delfini naviqasiya ve yirticiliq zamani gormeden daha cox exolokasiya hissi ile baglidir Lakin dayaz sularda ve su basan meselerdeki echolokasiya bir cox yankilarin teqibine sebeb ola biler Umumiyyetle eks seda doguran her bir klik ucun obyektin ayri seckilikini cetinlesdiren bir birinin ustune qivrilan heyvana qayitmaq ehtimal olunur Buna gore Amazon cayinin delfini diger oxsar olculu disli balina ile muqayisede daha az guclu klik istehsal edir Bu novun askar bir cinsi dimorfizm oldugunu mueyyen etmezden evvel cay delfinlerinin monoqamoz oldugu bildirilmisdir Daha sonra erkeklerin disilerin daha boyuk oldugu ve yabani ve esirlikde tecavuzkar bir cinsi davranis gosteren senedler oldugu gosterildi Erkekler tez tez bel quyruq ve sine qanadlarda hemcinin qelsemeler ve surtgelerden oteri partlamada ehemiyyetli derecede zerer gormusler Onlar da cox sayda orta dis disleri yaradir Bu poligonlu bir cutlesme sistemi ile qadinlara giris ucun siddetli reqabet teklif edir baxmayaraq poliandriya ve promiskutet istisna edile bilmezQalereyaHemcinin baxCay delfinleri Iravadi delfinleriXarici kecidlerVikianbarda Inia geoffrensis ile elaqeli mediafayllar var Omacha Foundation ing River Dolphin Research ProgramIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 Sokolov V E Sistematika mlekopitayushih Tom 3 Kitoobraznye hishnye lastonogie trubkozubye hobotnye damany sireny parnokopytnye mozolenogie neparnokopytnye M Vysshaya shkola 1979 S 18 19 528 s Sokolov V E Fauna mira Mlekopitayushie Spravochnik M Agropromizdat 1990 S 125 254 s ISBN 5 10 001036 3 Bo Beolens Michael Watkins and Mike Grayson The eponym dictionary of mammals Baltimore The Johns Hopkins University Press 2009 150 ISBN 978 0 8018 9304 9 The Paleobiology database Superfamily Platanistoidea fossilworks Istifade tarixi 21 November 2015 Bebej Ryan Inia geoffrensis Amazon river dolphin Animal Diversity Web ingilis 2006 25 January 2022 tarixinde Istifade tarixi 11 August 2017 www iucnredlist org 2019 05 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 01 Reeves R R Jefferson T A Karczmarski L Laidre K O Corry Crowe G Rojas Bracho L Secchi E R Slooten E Smith B D Wang J Y Zhou K 2011 Inia geoffrensis 2017 11 02 at the Wayback Machine The IUCN Red List of Threatened Species 2011 Banguera Hinestroza E Cardenas H Ruiz Garcia M Marmontel M Gaitan E Vazquez Garcia Vallejo F Molecular identification of evolutionarily significant units in the Amazon River dolphin Inia sp Cetacea Iniidae Journal of Heredity 93 5 2002 312 322 doi 10 1093 jhered 93 5 312 Perrin William Wursig Bernd Thewissen J G M Amazon River Dolphin Encyclopedia of Marine Mammals 2002 26 28 ISBN 978 0 12 373553 9 Gravena Waleska Farias Izeni P Silva Maria N F da Silva Vera M F da Hrbek Tomas Looking to the past and the future were the Madeira River rapids a geographical barrier to the boto Cetacea Iniidae Conservation Genetics ingilis 15 3 2014 06 01 619 629 doi 10 1007 s10592 014 0565 4 ISSN 1566 0621 Hrbek Tomas da Silva Vera Maria Ferreira Dutra Nicole Gravena Waleska Martin Anthony R Farias Izeni Pires A New Species of River Dolphin from Brazil or How Little Do We Know Our Biodiversity PLoS ONE 9 1 2014 01 22 e83623 Bibcode 2014PLoSO 983623H doi 10 1371 journal pone 0083623 PMC 3898917 PMID 24465386 List of Marine Mammal Species and Subspecies Society for Marine Mammalogy www marinemammalscience org ingilis 2020 11 27 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 01 Martin A da Silva V PDF Marine Mammal Science 22 2006 25 33 doi 10 1111 j 1748 7692 2006 00003 x 2013 12 16 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 03 08 Martin A R Da Silva V M F Rothery P Object carrying as social sexual display in an aquatic mammal Biology Letters 4 3 2008 243 245 doi 10 1098 rsbl 2008 0067 PMC 2610054 PMID 18364306 24 September 2018 tarixinde Istifade tarixi 20 November 2015 Best R da Silva V Preliminary Analysis of Reproductive Parameters of the boutu Inia geoffrensis and the Tucuxi tucuxi in the Amazon River System Report of the International Whaling Commission Special Issue 6 1984 361 369