Alyaska atabaskları

Alyaska atabaskları ya da Alyaska deneleri (ing. Alaskan Athabascan/Athabaskan/Athapascan/Athapaskan/Dene peoples, Alaskan Athabascans, Alaskan Athabaskans, Alaskan Athapaskans, Athabascan Indians of Alaska, Athabascan Native Americans of Alaska, Athabascan-speaking peoples of Alaska; rus. атабаски Аляски ya da атапаски Аляски), ABŞa bağlı Alyaska ştatının daha çox daxili bölgəsində Alaska Interior adı verilən bir azı da cənubda Sakit Okean sahillərində yaşayan və Na-Dene dillərinin qrupunun alt qrupundan dilləri danışan , ovçu və toplayıcı, yarı köçəri, matriarxat, ya da Subarktik yerlisi Alyaska xalqı.

Alyaska atabaskları

Fort-Yukonda qviçin xalqının ovu. (şəkil 1847-ci ildə nəşr olunan dərgidən götürülüb.)
Ümumi sayı
6.400
Yaşadığı ərazilər
ABŞ (Alyaska)
Dili
ingilis dili
Dini
Xristianlıq (əksəriyyətlə Pravoslavlıq) Şamanizm

Tarix

Na-Dene dillərini danışan digər xalqlar kimi Atabaskların da Asiyadan Amerikaya öncə köç etdikləri sanılır. Atabaskların ataları ehtimalən 12.000 il öncə son buz dövrünün sonunda Berinq boğazından istifadə edərək Sibirdən köç etmişdilər. Daxili Alyaskadakı (Interior Alaska) qədim qazıntılar, Alyaska Eskimo coğrafiyasının sahillərində olduğu kimi, təqribən 10.000 il öncəsinə tarixlənir və bunlar Sibirdəkilərlə yaxından ilgilidir. Sibirdəki başda olmaq üzrə Yenisey dilləri ilə qohum olduğu 2008-ci ildə başda olmaq üzrə mütəxəssis dilçilər tərəfindən təyid edilmişdir. Şimali Amerikada atabaskların anayurdunun şərqi Alyaska ya da qərbi Yukon olduğu düşünülür.

Alyaska Atabask hindlilərinin Avropalılarla ilk qarşılaşması (1733 – 1867) dönəmiədə ruslarla Denağinalar arasında olmuşdur. Bugün 75, 50 Rusca alıntı var və bunlar hər iki xalqın ruslarla apardığı mütamadi kürk ticarəti sırasında dillərinə keçmişdir. Ruslardan Alyaskanın satın alımı və sonrası erkən ABŞ dönəmində (1867 – 1915) atabasklar özlərinə yad-yabançı olan avropalılara özgü xəstəliklərdən qırılmışdılar.

Əhali

Dil	Etnik say	Danışan əhali
(Alaska)	&&&&&&&&&&&&&&01.&&&&&01,000	&&&&&&&&&&&&0150.&&&&&0150
Guçincə (Kanada)	&&&&&&&&&&&&&&01.9000001,900	&&&&&&&&&&&&0400.&&&&&0400
	&&&&&&&&&&&&&&02.3000002,300	&&&&&&&&&&&&0150.&&&&&0150
	&&&&&&&&&&&&&&01.&&&&&01,000	&&&&&&&&&&&&&050.&&&&&050
	&&&&&&&&&&&&0650.&&&&&0650	&&&&&&&&&&&&&025.&&&&&025
	&&&&&&&&&&&&0400.&&&&&0400	&&&&&&&&&&&&&025.&&&&&025
(Alaska)	&&&&&&&&&&&&&060.&&&&&060	&&&&&&&&&&&&&012.&&&&&012
Hanca (Kanada)	&&&&&&&&&&&&0250.&&&&&0250	&&&&&&&&&&&&&&07.&&&&&07
	&&&&&&&&&&&&0300.&&&&&0300	&&&&&&&&&&&&&055.&&&&&055
	&&&&&&&&&&&&0250.&&&&&0250	&&&&&&&&&&&&&014.&&&&&014
	&&&&&&&&&&&&0200.&&&&&0200	&&&&&&&&&&&&&050.&&&&&050
	&&&&&&&&&&&&0180.&&&&&0180	&&&&&&&&&&&&&&05.&&&&&05
	&&&&&&&&&&&&0100.&&&&&0100	&&&&&&&&&&&&&025.&&&&&025

Ədəbiyyat

• Susan W. Fair (2006). Alaska Native Art: Tradition, Innovation, Continuity
• William Simeone, A History of Alaskan Athapaskans, 1982, Alaska Historical Commission
• Дзенискевич Г. И. Атапаски Аляски. — Л.: «Наука», Ленинградское отд., 1987
• U.S. Government Printing Office (1900), Annual Report of the United States Geological Survey to the Secretary of the Interior
• Celebrating Alaska Natives and Alaskan Indian Communities : Athabascan Indians
• ANKN: Athabascans of Interior Alaska / Alaskan Athabascans 2012-10-29 at the Wayback Machine

İstinadlar

1. . 2012-09-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
2. "Appendix E: Race Code List" (PDF). 2012-11-30 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-03-31.
3. (PDF). 2013-06-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
4. "Athabascan Conference + Exhibition : Seven branches of Athabascan". 2013-01-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-03-31.
5. . 2014-02-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
6. William Simeone, A History of Alaskan Athapaskans, 1982, Alaska Historical Commission
7. Дзенискевич Г. И. Атапаски Аляски. — Л.: «Наука», Ленинградское отд., 1987
8. . 2012-10-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
9. Dene–Yeniseic Symposium 2018-11-15 at the Wayback Machine, University of Alaska Fairbanks, February 2008, accessed 30 Mar 2010
10. "Encyclopædia Britannica : Athabaskan language family". 2012-12-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-03-31.
11. Working Effectively with Alaska Native Tribes and Organizations Desk Guide 2013-04-07 at the Wayback Machine, A desk guide for United States Fish & Wildlife Service Employees on Alaska Native cultures, history, federal laws, organizations, consultation and federally recognized tribes
12. Stephen Adolphe Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tyron (1996), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas

Həmçinin bax

• Alyaska
• Alyaska yupikləri
• İnuit xalqı
• İqlo
• Eskimoslar
• Aborigen

Xarici keçidlər

• YouTube: Alaska Native Drum Making Video (Alaska Atabask davul yapımı)