Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aleksandr Mixaylovic Butlerov (15 sentyabr 1828, Çistopol, Kazan quberniyası[…] – 17 avqust 1886, Biarrits) — rus kimyaçı, üzvi maddələrin kimyəvi quruluşu nəzəriyyəsinin, eləcə də "Butlerov məktəbi"nin yaradıcısı, arıçı-alim, lepidopteroloq, ictimai xadim, 1860–1863-cü illərdə Kazan İmperator Universitetinin rektoru.
| Aleksandr Butlerov | |
|---|---|
| Александр Михайлович Бутлеров | |
 | |
| Doğum tarixi | 15 sentyabr 1828 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 17 avqust 1886(57 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | kimya, üzvi kimya, Arıçılıq |
| Elmi adları | professor (1868), akademik (1871-1874) |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Elmi rəhbərləri | Nikolay Zinin |
| Tanınmış yetirmələri | Vladimir Markovnikov, Aleksandr Zayçev[d], Aleksey Favorski |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Aleksandr Butlerov mülkədar, Böyük Vətən müharibəsinin iştirakçısı (1812), təqaüdçü-zabit ailəsində doğulmuşdur. İlk təhsilini Topornin özəl pansionunda fransız dili müəllimi kimi almışdır, daha sonra 1-ci Kazan gimnaziyasında, 1844–1849-cu illərdə isə Kazan Universitetinin "təbiət elmləri şöbəsi"ndə tələbə olmuşdur. 1849-cu ildən buranın müəllimi, 1854-cü il fövqəladə, 1857-ci ildən isə həmin universitetdə adi kimya professoru kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1860–1863-cü illərdə iki dəfə universitetin rektoru olmuşdur. 1868–1885-ci illərdə Peterburq Universitetində adi kimya professoru kimi işləmişdir. 1885-ci ildə təqaüdə çıxmış, yalnız universitetdə xüsusi mühazirələr deməyə davam etmişdir. 1870-ci ildə həmkar seçilmişdir, 1871-ci ildə fövqəladə, 1874-cü ildə isə Peterburq EA (Elmlər Akademiyasında) adi akademik.
1878–1882-ci illərdə N. N. Zininin varisi Rusiya Kimya Cəmiyyətinin Kimya şöbəsinin sədri kimi fəaliyyət göstərmişdir. Bir çox digər elmi cəmiyyətlərin Rusiyada və xaricdə fəxri üzvü olmuşdur.
Elmi fəaliyyəti
Pansionda şagird olan zaman artıq kimya ilə marağlanırdı:dostları ilə birlikdə onlar gah toz, gahda ki, fişəng düzəltməyə çalışırdılar. Təcrübələrin birində bir zorlakı partlayış baş verdiyinə görə, müəllimi onu ciddi cəzalandırır. Üç gün dalbadal başqaları nahar etdikəri bütün zaman ərzində Saşanı bir küncə yerləşdirirdilər. Onun boynuna üstündə "Böyük Kimyaçı" yazısı olan qara lövhə asmışdılar. Sonradan bu sözlər peyğəmbərcəsinə söylənmiş sözlərə çevrildi. Sonradan o Kazan universitetində kimya tədrisinə alüdə oldu, hansı ki, burada K. K. Klaus və N. N. Zinin kimi professorlar var idi.1852-ci ildən Klaus Derpet universietinə keçdikdən sonra , Butlerov bu universitetdə kimyanın tam tədrisinə rəhbərlik etdi.1851-ci ildə Butlerov "Üzvi birləşmələrin oksidləşməsi" haqqında maqistr dissertasiyasını müdafiə etdi,1852-ci ildə isə Moskva universitetində "Efir yağları"haqqında doktorluq dissertasiyası müdafiə etdi.1857–1858-ci illərdə xaricə səfərləri zamanı o bir çox F. A. Kekule və E. Erlenmeyer kimi görkəmli kimyaçılarla yaxından tanış olmuşdur, və Parisdə yeni qurulan Paris Kimya Cəmiyyətində fəal iştirak edərək yarım ilini orada keçirmişdir. Parisdə Ş. A. Vyurs laborotoriyasında Butlerov birinci dövrü eksperimental tədqiqatın başlamışdır. Yodlu metilenin hazirlanmasında yeni bir üsul aşkar edərək, Butlerov onun çoxsaylı törəmələrini əldə etdi və tədqiq etməyə başladı;ilk dəfə olaraq heksametilentetramin(urotropin) ilə polimer formaldeqidi sintez etdi, hansı ki, əhəng suyu ilə emal edildikdə şəkərli mayeyə çevrilirdi. Butlerovun sözlərinə görə, bu şəkərli mayenin ilk və tam sintezi idi.
Elmi töhfə
Butlerov kimyəvi quruluş nəzəriyyəsinin əsas ideyalarını ilk dəfə 1861-ci ildə ifadə etmişdir. Öz nəzəriyyəsinin vacib mövqelərini o, "Maddənin kimyəvi quruluşu" haqqında olan məruzəsində şərh etmişdir. Bu məruzəni o, Şpeyerdə (sentyabr 1861) alman həkimləri və təcrübəçilərinin qurultayındakı kimya bölməsində oxumuşdur. Bu nəzəriyyənin əsasları bu şəkildə formalaşdırılır: 1."Hər kimyəvi atomun, hansı ki, cismin yaranmasında iştirak edir, müəyyən və məhdud sayda kimyəvi gücü olduğunu nəzərdə tutaraq , mən bu kimyəvi əlaqəni kimyəvi quruluş adlandırardım və ya mürəkkəb cismdə atomların qarşılıqlı birləşmə üsulu." 2."…mürəkkəb hissəciyin kimyəvi naturası elementar tərkib hissələrinin naturası , onların sayı və kimyəvi quruluşu ilə müəyyənləşdirilir". Klassik kimyəvi quruluş nəzəriyyəsinin qalan bütün mövqeləri bu postulatla düz və ya dolayı olaraq bağlıdır. Butlerov kimyəvi quruluşun müəyyənləşdirilməsi yolunu göstərir və istifadə olunacaq qaydaları xülasə edir. O, öz kimyəvi quruluşunu saxlayan radikalların iştirak etdiyi şəraitdə keçirilən sintetik reaksiyalara üstünlük verir. Buna baxmayaraq Butlerov, belə bir ehtimalı da əvvəlcədən görür ki, yenidən qruplaşma mümkündür , belə ki, sonda bu hallar üçün də "ümumi qanunlar " təyin olunacaq. Butlerov ilk dəfə olaraq izah etdi ki, izomerlər eyni elementar tərkibə malik olan birləşmələrdir , lakin onların kimyəvi quruluşu müxtəlifdir. Kimyəvi quruluş nəzəriyyəsinin inkişafında Butlerovun işlərində onun eksperimental təsdiqi böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Üçünçü butil spirtini əldə edərək, Butlerov(şagirdləri ilə birlikdə) onun quruluşunu açıqlamağı bacarmış və onun tərkibində izomerlərin olduğunu isbat etmişdir. 1844-cü ildə Butlerov iki butan və üç pentanın daha sonra isə izobutilenin mövcud olduğunu əvvəlcədən demişdir. Kimyəvi quruluşun nəzəri ideyalarını bütün üzvi kimyaya tətbiq etmək üçün Butlerov 1864–1866-cı illırdə Kazanda " Üzvi kimyanın tam öyrənilməsinə giriş " –in üç buraxılışını çap etdi. Onun ikinci nəşri 1867–1868-ci illərdə alman dilində oldu. Butlerov ilk dəfə olaraq kimyəvi quruluşun əsasında polimerləşmənin sistemləşdirilmiş tədqiqatına başladı. Hansı ki, bu tədqiqatlar Rusiyada onun davamçıları tərəfindən davam etdirildi və S. V. Lebedevin sintetik kauçukun sənaye üsulu ilə alınması kəşfi ilə başa çatdı.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Butlerov, Aleksandr Michajlovič // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Бутлеров, Александр Михайлович (rus.). // Русский биографический словарь СПб: 1908. Т. 3. С. 528–533.
- М. Л. Бутлеров, Александр Михайлович (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1891. Т. V. С. 79–82.
Xarici keçidlər
- . "Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе, Глава IX. Химия"
- Бутлеров и теория строения // Леннаучфильм, 1975.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aleksandr Mixaylovic Butlerov 15 sentyabr 1828 Cistopol Kazan quberniyasi 17 avqust 1886 Biarrits rus kimyaci uzvi maddelerin kimyevi qurulusu nezeriyyesinin elece de Butlerov mektebi nin yaradicisi arici alim lepidopteroloq ictimai xadim 1860 1863 cu illerde Kazan Imperator Universitetinin rektoru Aleksandr ButlerovAleksandr Mihajlovich ButlerovDogum tarixi 15 sentyabr 1828 1828 09 15 Dogum yeri Cistopol Cistay qezasi d Kazan quberniyasi Rusiya imperiyasi Vefat tarixi 17 avqust 1886 1886 08 17 57 yasinda Vefat yeri BiarritsElm saheleri kimya uzvi kimya AriciliqElmi adlari professor 1868 akademik 1871 1874 Is yerleri Sankt Peterburq Imperator Universiteti d 1869 1885 Tehsili Kazan Dovlet Universiteti 1844 1849 Elmi rehberleri Nikolay ZininTaninmis yetirmeleri Vladimir Markovnikov Aleksandr Zaycev d Aleksey FavorskiUzvluyu Rusiya Elmler Akademiyasi Peterburq Elmler AkademiyasiMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiAleksandr Butlerov mulkedar Boyuk Veten muharibesinin istirakcisi 1812 teqaudcu zabit ailesinde dogulmusdur Ilk tehsilini Topornin ozel pansionunda fransiz dili muellimi kimi almisdir daha sonra 1 ci Kazan gimnaziyasinda 1844 1849 cu illerde ise Kazan Universitetinin tebiet elmleri sobesi nde telebe olmusdur 1849 cu ilden buranin muellimi 1854 cu il fovqelade 1857 ci ilden ise hemin universitetde adi kimya professoru kimi fealiyyet gostermisdir 1860 1863 cu illerde iki defe universitetin rektoru olmusdur 1868 1885 ci illerde Peterburq Universitetinde adi kimya professoru kimi islemisdir 1885 ci ilde teqaude cixmis yalniz universitetde xususi muhazireler demeye davam etmisdir 1870 ci ilde hemkar secilmisdir 1871 ci ilde fovqelade 1874 cu ilde ise Peterburq EA Elmler Akademiyasinda adi akademik 1878 1882 ci illerde N N Zininin varisi Rusiya Kimya Cemiyyetinin Kimya sobesinin sedri kimi fealiyyet gostermisdir Bir cox diger elmi cemiyyetlerin Rusiyada ve xaricde fexri uzvu olmusdur Elmi fealiyyetiPansionda sagird olan zaman artiq kimya ile maraglanirdi dostlari ile birlikde onlar gah toz gahda ki fiseng duzeltmeye calisirdilar Tecrubelerin birinde bir zorlaki partlayis bas verdiyine gore muellimi onu ciddi cezalandirir Uc gun dalbadal basqalari nahar etdikeri butun zaman erzinde Sasani bir kunce yerlesdirirdiler Onun boynuna ustunde Boyuk Kimyaci yazisi olan qara lovhe asmisdilar Sonradan bu sozler peygembercesine soylenmis sozlere cevrildi Sonradan o Kazan universitetinde kimya tedrisine alude oldu hansi ki burada K K Klaus ve N N Zinin kimi professorlar var idi 1852 ci ilden Klaus Derpet universietine kecdikden sonra Butlerov bu universitetde kimyanin tam tedrisine rehberlik etdi 1851 ci ilde Butlerov Uzvi birlesmelerin oksidlesmesi haqqinda maqistr dissertasiyasini mudafie etdi 1852 ci ilde ise Moskva universitetinde Efir yaglari haqqinda doktorluq dissertasiyasi mudafie etdi 1857 1858 ci illerde xarice seferleri zamani o bir cox F A Kekule ve E Erlenmeyer kimi gorkemli kimyacilarla yaxindan tanis olmusdur ve Parisde yeni qurulan Paris Kimya Cemiyyetinde feal istirak ederek yarim ilini orada kecirmisdir Parisde S A Vyurs laborotoriyasinda Butlerov birinci dovru eksperimental tedqiqatin baslamisdir Yodlu metilenin hazirlanmasinda yeni bir usul askar ederek Butlerov onun coxsayli toremelerini elde etdi ve tedqiq etmeye basladi ilk defe olaraq heksametilentetramin urotropin ile polimer formaldeqidi sintez etdi hansi ki eheng suyu ile emal edildikde sekerli mayeye cevrilirdi Butlerovun sozlerine gore bu sekerli mayenin ilk ve tam sintezi idi Elmi tohfeButlerov kimyevi qurulus nezeriyyesinin esas ideyalarini ilk defe 1861 ci ilde ifade etmisdir Oz nezeriyyesinin vacib movqelerini o Maddenin kimyevi qurulusu haqqinda olan meruzesinde serh etmisdir Bu meruzeni o Speyerde sentyabr 1861 alman hekimleri ve tecrubecilerinin qurultayindaki kimya bolmesinde oxumusdur Bu nezeriyyenin esaslari bu sekilde formalasdirilir 1 Her kimyevi atomun hansi ki cismin yaranmasinda istirak edir mueyyen ve mehdud sayda kimyevi gucu oldugunu nezerde tutaraq men bu kimyevi elaqeni kimyevi qurulus adlandirardim ve ya murekkeb cismde atomlarin qarsiliqli birlesme usulu 2 murekkeb hisseciyin kimyevi naturasi elementar terkib hisselerinin naturasi onlarin sayi ve kimyevi qurulusu ile mueyyenlesdirilir Klassik kimyevi qurulus nezeriyyesinin qalan butun movqeleri bu postulatla duz ve ya dolayi olaraq baglidir Butlerov kimyevi qurulusun mueyyenlesdirilmesi yolunu gosterir ve istifade olunacaq qaydalari xulase edir O oz kimyevi qurulusunu saxlayan radikallarin istirak etdiyi seraitde kecirilen sintetik reaksiyalara ustunluk verir Buna baxmayaraq Butlerov bele bir ehtimali da evvelceden gorur ki yeniden qruplasma mumkundur bele ki sonda bu hallar ucun de umumi qanunlar teyin olunacaq Butlerov ilk defe olaraq izah etdi ki izomerler eyni elementar terkibe malik olan birlesmelerdir lakin onlarin kimyevi qurulusu muxtelifdir Kimyevi qurulus nezeriyyesinin inkisafinda Butlerovun islerinde onun eksperimental tesdiqi boyuk ehemiyyet kesb etmisdir Ucuncu butil spirtini elde ederek Butlerov sagirdleri ile birlikde onun qurulusunu aciqlamagi bacarmis ve onun terkibinde izomerlerin oldugunu isbat etmisdir 1844 cu ilde Butlerov iki butan ve uc pentanin daha sonra ise izobutilenin movcud oldugunu evvelceden demisdir Kimyevi qurulusun nezeri ideyalarini butun uzvi kimyaya tetbiq etmek ucun Butlerov 1864 1866 ci illirde Kazanda Uzvi kimyanin tam oyrenilmesine giris in uc buraxilisini cap etdi Onun ikinci nesri 1867 1868 ci illerde alman dilinde oldu Butlerov ilk defe olaraq kimyevi qurulusun esasinda polimerlesmenin sistemlesdirilmis tedqiqatina basladi Hansi ki bu tedqiqatlar Rusiyada onun davamcilari terefinden davam etdirildi ve S V Lebedevin sintetik kaucukun senaye usulu ile alinmasi kesfi ile basa catdi Hemcinin baxButlerov reaksiyasiIstinadlarButlerov Aleksandr Michajlovic Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Butlerov Aleksandr Mihajlovich rus Russkij biograficheskij slovarSPb 1908 T 3 S 528 533 M L Butlerov Aleksandr Mihajlovich rus Enciklopedicheskij slovar pod red I E Andreevskij K K Arsenev F F Petrushevskij SPb Brokgauz Efron 1891 T V S 79 82 Xarici kecidler Estestvoznanie filosofiya i nauki o chelovecheskom povedenii v Sovetskom Soyuze Glava IX Himiya Butlerov i teoriya stroeniya Lennauchfilm 1975